0
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT YÊN THÀNH 3
-----------------------------------
Tên đề tài:
ĐỔI MỚI HÌNH THỨC KIỂM TRA
ĐÁNH GIÁ TRONG CHƯƠNG TRÌNH
ĐỊA LÍ LỚP 10 – THPT THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÁC PHẨM
CHẤT NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH
Lĩnh vực: Địa Lí
Tác giả: Bùi Thị Hậu
Tổ: Xã Hội
Số điện thoại cá nhân: 0983 931 066 - 0985 352 802
Số điện thoại cơ quan: 0238 638 678
Năm thực hiện: 2021
1
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm
tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan....”.
Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra đánh giá
thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và
Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển
biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
trong các trường trung học. Thông tư 58 của Bộ giáo dục sửa đổi, quy định đối với
bài kiểm tra đánh giá bằng điểm số theo hình thức bài kiểm tra trên giấy hoặc trên
máy tính như sau: Đa dạng hoá trong sử dụng các phương pháp và công cụ đánh
giá. Chú trọng sử dụng các phương pháp, công cụ đánh giá được những biểu hiện
cụ thể về thái độ, hành vi, kết quả sản phẩm học tập của HS gắn với các chủ đề
học tập và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo định hướng phát triển phẩm
chất, năng lực HS. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh
giá trên máy tính để nâng cao năng lực tự học cho HS.
Đổi mới kiểm tra, đánh giá học sinh theo định hướng phát triển năng lực, là
vấn đề luôn được Sở giáo dục và đào tạo Nghệ An quan tâm chỉ đạo từ năm học
2014 - 2015 đến nay, trong công văn Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ Giáo dục
trung học năm học 2020-2021 của sở giáo dục có viết:Căn cứ vào mức độ cần đạt
của chương trình môn học/hoạt động giáo dục, mức độ phát triển năng lực của học sinh,
nhà trường xác định tỉ lệ các câu hỏi, bài tập theo 4 mức độ yêu cầu trong các bài kiểm
tra, đánh giá đảm bảo phù hợp với đối tượng học sinh và tăng dần tỉ lệ các câu hỏi, bài tập
ở mức độ yêu cầu vận dụng, vận dụng cao; có hướng dẫn cụ thể cho học sinh trước khi tổ
chức thực hiện. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong đổi mới hình thức,
phương pháp kiểm tra, đánh giá; chuẩn bị tốt các điều kiện để từng bước triển khai các
hoạt động kiểm tra, đánh giá, thi trực tuyến, bảo đảm chất lượng, hiệu quả.
Tuy vậy, hiện nay do nhiều lí do mà việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập
của học sinh theo hướng phát triển năng lực trong các trường phổ thông chưa
được quan tâm đúng mức. Hoạt động kiểm tra đánh giá chủ yếu hình thức viết và
chỉ chú ý đến yêu cầu tái hiện kiến thức và đánh giá qua điểm số. Nhiều giáo
viên chưa vận dụng đúng quy trình biên soạn đề kiểm tra, hình thức kiểm tra chủ
yếu qua bài viết nên các bài kiểm tra còn nặng tính chủ quan của người dạy. Thực
trạng trên đây dẫn đến hệ quả nhiều học sinh phổ thông còn thụ động trong làm
bài kiểm tra, chưa phát triển được các năng lực học tập của bản thân.
Qua thực tiễn đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển
năng lực môn Địa lí đã đạt nhiều kết quả nhất định, tôi xin mạnh dạn đề xuất sáng
kiến “ĐỔI MỚI HÌNH THỨC KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG CHƯƠNG
TRÌNH ĐỊA LÍ LỚP 10 – THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÁC
PHẨM CHẤT NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH”
Đây là lĩnh vực nghiên cứu mới mà các đề tài khoa học khác trước đây chưa
thực hiện, với tâm nguyện góp phần nhỏ bé của mình vào việc đổi mới đa dạng các
hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá học sinh THPT, đó là bước đệm quan
2
trọng để chuẩn bị tâm thế cho giáo viên tiếp cận hiệu quả với các hình thức kiểm
tra đánh giá mới chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở các năm học sau.
2. Tính mới và đóng góp của đề tài.
- Nâng cao chất lượng KTĐG học sinh qua xây dựng câu hỏi và bài tập, xây dựng
bộ công cụ đánh giá phục vụ trong kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL
chương trình Địa lí lớp 10 – THPT.
- Đa dạng hóa các hình thức đánh giá nhằm phát triển các phẩm chất, năng lực của
học sinh.
3. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài.
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về đổi mới KTĐG theo định hướng PTNL
trong chương trình Địa lí lớp 10 – THPT.
- Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp đổi mới đổi mới KTĐG theo định
hướng PTNL trong chương trình Địa lí lớp 10 – THPT.
- Xây dựng bộ công cụ đánh giá gồm:
+ Câu hỏi và bài tập theo hướng PTNL một số chủ đề trong chương trình Địa lí
lớp 10 – THPT theo định hướng PTNL nhằm phục vụ kiểm tra đánh giá.
+ Bộ công cụ đánh giá cho các hình thức đánh giá theo định hướng PTNL nhằm
phục vụ kiểm tra đánh giá.
- Thực nghiệm kiểm tra cho KTĐG thường xuyên, định kì Địa lí 10 theo định
hướng PTNL.
4. Phạm vi nghiên cứu.
- Đề tài đã tổ chức thực nghiệm ở đơn vị công tác và một số trường THPT thuộc 2
huyện Yên Thành và Đô Lương.
- Đề tài có khả năng ứng dụng rộng rãi và phù hợp ở nhiều trường THPT trên địa
bàn tỉnh Nghệ An
5. Thời gian nghiên cứu và thực nghiệm.
- Các giải pháp trong sáng kiến được thực nghiệm trong hai năm: năm học 2019-
2020 và năm học 2020- 2021.
6. Phương pháp nghiên cứu.
- Thu thập thông tin, tìm hiểu thực tế.
- Xử lý, tổng hợp thông tin, khái quát, rút ra kết luận và đề ra giải pháp phù hợp.
- Thể nghiệm đề tài vào thực tiễn và tiếp tục bổ sung hoàn thiện.
3
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI
HÌNH THỨC KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ
LỚP 10 – THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÁC PHẨM CHẤT
NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH
1.1. Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đề tài.
Vấn đề đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh theo định hướng phát triển năng
lực được đề cập khá nhiều trên các phương tiện thông tin, ở lĩnh vực nghiên cứu
khoa học và viết sáng kiến tại Nghệ An đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá Địa
lí lớp 10 cũng có một số tác giả viết, năm 2015 tác giả Bùi Thị Hậu đã có nghiên
cứu “ Đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá trong phần địa lí tự nhiên lớp 10-
THPT”. Tuy nhiên, vấn đề đổi mới hình thức, phương pháp kiểm tra đánh giá
trong các công trình nghiên cứu, sách, bài viết mà tác giả đề tài sưu tìm được, chưa
có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về đổi mới các hình thức kiểm tra đánh
giá theo định hướng phát triển năng lực đó là một “khoảng trống” rất lớn về lý
luận và thực tiễn đòi hỏi đề tài sáng kiến phải làm rõ.
1.2. Cơ sở lí luận
1.2.1. Một số vấn dề chung về kiểm tra đánh giá theo năng lực
- Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng, thái độ và
hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa
dạng của cuộc sống
- Đánh giá theo năng lực: Đánh giá năng lực là đánh giá kiến thức, kĩ năng và
thái độ của người học trong một bối cảnh có ý nghĩa. Cụ thể là đánh giá khả năng
của học sinh vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã được học vào giải quyết các tình
huống trong học tập hoặc trong cuộc sống hàng ngày.
- .Quy trình thực hiện kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
Bước 1: Xác định mục đích đánh giá, mục tiêu học tập sẽ đánh giá
Bước 2: Xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá
Bước 3: Lựa chọn, thiết kế công cụ kiểm tra, đánh giá
Bước 4: Thực hiện kiểm tra, đánh giá
Bước 5: Xử lý, phân tích kết quả kiểm tra, đánh giá
Bước 6: Giải thích và phản hồi kết quả đánh giá
Bước 7: Sử dụng kết quả đánh giá trong phát triển phẩm chất, năng lực HS
1.2.2. Hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát
triển năng lực
1.2.2.1. Đánh giá thường xuyên
Đánh giá thường xuyên là đánh giá quá trình học tập, rèn luyện về kiến thức ,
kĩ năng thái độ và một số biểu hiện năng lực, phẩm chất của HS, được thực hiện
theo tiến trình nội dung của các môn học và hoạt động giáo dục.
4
Các phương pháp như nghiên cứu sản phẩm học tập của HS, qua quan sát các hoạt
động học, qua việc trả lời các câu hỏi vấn đáp và qua việc tự đánh giá kết quả học
tập của HS
- Đối tượng tham gia ĐGTX rất đa dạng, bao gồm: GV đánh giá, HS tự đánh giá,
HS đánh giá đồng đẳng, phụ huynh đánh giá và đoàn thể, cộng đồng đánh giá.
+Tự đánh giá: HS được tự liên hệ kết quả của nhiệm vụ mà các em thực hiện với
mục tiêu đặt ra từ đầu, qua đó HS sẽ học cách đánh giá các nỗ lực và tiến bộ cá
nhân, biết cách nhìn lại quá trình học tập và tự phát hiện những điểm cần thay đổi
để hoàn thiện bản thân.
+Đánh giá đồng đẳng: là quá trình các HS/nhóm HS đánh giá công việc, kết quả
làm việc lẫn nhau. HS đánh giá lẫn nhau theo tiêu chí định sẵn.
- Đánh giá thường xuyên thường được thực hiện trên lớp học và thực hiện bằng
một số phương pháp, kĩ thuật hỏi – đáp, thuyết trình, viết ngắn (trên giấy hoặc trên
máy tính), thực hành, sản phẩm học tập.
+Quan sát hoạt động của học sinh trên lớp để thu thập thông tin về HS thông qua
tri giác trực tiếp và ghi chép trung thực những hoạt động, hành vi, phản ứng, thái
độ, sắc thái tình cảm,… trong các tình huống cụ thể.
+Hỏi - đáp: nhằm thu thập thông tin về việc học tập từ đầu cho đến cuối giờ
học. Mỗi câu hỏi có một chức năng nhất định như kiểm tra lại kiến thức đã học,
phát hiện ra vấn đề mới, kết luận rút ra từ bài học, thu hút HS vào bài học,…Khi
HS trả lời cũng chính là lúc các em được rèn luyện và phát triển năng lực ngôn
ngữ và giao tiếp. Các câu hỏi GV đưa ra cần rõ ràng, dễ hiểu.
+Nghiên cứu sản phẩm của HS: đó là các bài tập về nhà, bài tập ở lớp, bản kế
hoạch làm việc, vở ghi bài, báo cáo thực hành, báo cáo thực địa, các dự án học
tập, hồ sơ học tập, bài viết ngắn (trên giấy hoặc trên máy tính),…hoặc phần trình
thuyết trình kết quả là việc của HS.
1.2.2.2. Đánh giá định kì
Đánh giá định kì là đánh giá kết quả giáo dục của HS sau một giai đoạn học
tập, rèn luyện, nhằm xác định mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập của HS theo
chương trình môn học, hoạt động giáo dục quy định trong Chương trình giáo
dục phổ thông do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành.
Phương pháp đánh giá định kỳ có thể là kiểm tra viết trên giấy hoặc trên
máy tính; thực hành; vấn đáp, đánh giá thông qua sản phẩm học tập và thông
qua hồ sơ học tập… Công cụ đánh giá định kỳ có thể là các câu hỏi, bài kiểm
tra, dự án học tập, sản phẩm nghiên cứu.
1.2.3. Phương pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực.
1.2.3.1. Phương pháp kiểm tra viết
Trong phương pháp kiểm tra viết thì có các dạng chủ yếu sau:
- Phương pháp kiểm tra dạng viết tự luận: Là phương pháp GV thiết kế câu hỏi,
bài tập, HS xây dựng câu trả lời hoặc làm bài tập trên bài kiểm tra viết. Một bài