PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài:
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Đảng về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo đã đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Đổi mới chương trình
nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mĩ; dạy
người, dạy chữ và dạy nghề...”. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng Chương trình
giáo dục phổ thông (Ban hành kPm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày
26/12/2018 của Bộ trưUng Bộ Giáo dục và Đào tạo) với mục tiêu hình thành và
phát triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu đồng thời hình thành và phát
triển cho học sinhnhững năng lực cốt lõi và những năng lực đặc thù. Với mục tiêu
“Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện” thì việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh
có năng khiếu vượt trội nhằm góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ
yếu và năng lực cho học sinh, đáp ứng mục tiêu giáo dục hài hoà về đức, trí, thể,
mĩ cho học sinh.
Chương trình giáo dục phổ thông mới đưa ra yêu cầu cần đạt về 5 phẩm chất
và 10 năng lực của học sinh phổ thông. Theo đó, chương trình giáo dục phổ
thông hình thành và phát triển cho học sinh 5 phẩm chất chủ yếu là yêu nước, nhân
ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Chương trình cũng hình thành và phát triển
cho học sinh những năng lực cốt lõi gồm: Những năng lực chung được tất cả các
môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: năng lực tự chủ và
tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
Những năng lực chuyên môn, được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một
số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm
hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất. Bên cạnh việc hình
thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp
phần phát hiện, bồi dưỡng năng lực đặc biệt (năng khiếu vượt trội) của học sinh.
Trường trung học phổ thông Đô Lương 4 nằm U vị trí hạ huyện Đô Lương,
điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn đặc biệt dân trí còn thấp. Một số em có
những năng khiếu vượt trội: âm nhạc, hội họa, thể thao, diễn viên, dẫn chương
trình… nhưng không có điều kiện và cơ hội để phát triển. Các bậc phụ huynh hầu
như không quan tâm đến năng khiếu của con và không chọn năng khiếu là một
nghề lập nghiệp cho con cái. Tâm lý phụ huynh thường học sinh theo học nghệ
thuật hoặc thể thao…. đều là con nhà nòi có bố hoặc mẹ làm trong lĩnh vực nghệ
thuật và được giảng dạy bài bản từ nhỏ. Hơn thế nữa, học sinh được học các bộ
môn nghệ thuật (âm nhạc, mĩ thuật…) từ chương trình Mầm non đến hết cấp Trung
học cơ sU. Còn đến chương trình cấp Trung học phổ thông lại không có trong hệ
thống môn học. Chính vì thế một số em có năng khiếu vượt trội không có điều kiện
để phát triển tài năng bản thân. Tâm lý của phụ huynh cũng như học sinh là hướng
vào học tập tri thức và lựa chọn nghề nghiệp theo xu hướng thời đại chứ không từ
năng khiếu.
1
Trước thực tế đó, bản thân tôi thiết nghĩ giáo viên chủ nhiệm lớp có vai trò
đặc biệt quan trọng trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt
trội góp phần vào mục tiêu phát huy phẩm chất và năng lực, góp phần định hướng
nghề nghiệp cho học sinh. Nhằm phục vụ cho công tác bồi dưỡng nhân tài cho đất
nước khi các em còn đang ngồi trên ghế nhà trường. Nhằm phát hiện và tạo điều
kiện cho những em có năng lực thật sự trong các môn học kể trên được đào tạo, bồi
dưỡng thêm để các em phát huy nhiều hơn những năng lực tiềm ẩn, vốn có của các
em.Tạo cho học sinh có một sân chơi bổ ích, phát triển tài năng theo sU thích, đam
mê nhằm giúp các em có hứng thú hăng say học tập tìm tòi sáng tạo.Từ đó hướng
đế mục đích đào tạo con người mới Việt Nam phát triển cân đối, hài hòa và toàn
diện. Từ những vấn đề nêu trên, với kinh nghiệm thực tế trong công tác giáo viên
chủ nhiệm, tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Phát huy vai trò của giáo viên chủ
nhiệm trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt trội tại
trường trung học phổ thông Đô Lương 4” góp một phần nhỏ vào việc nâng cao
chất lượng giáo dục toàn diện U trường Trung học phổ thông Đô Lương 4 nói riêng
và giáo dục phổ thông nói chung.
2. Mục đích nghiên cứu:
Đề xuất một số giải pháp phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong việc
phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt trộitại trường THPT Đô
Lương 4
3. Nhiệm vụ nghiên cứu:
3.1. Xác định cơ sU lý luận và thực tiễn
3.2. Phân tích thực trạng công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng
khiếu vượt trội trường THPT Đô Lương 4
3.3. Đề xuất một số giải pháp phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong
việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt trội tại trường THPT Đô
Lương 4
4. Phạm vi nghiên cứu: Trực tiếp tại trường THPT Đô Lương 4.
5. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh và giáo viên Trường THPT Đô Lương 4
6. Phương pháp nghiên cứu:
6.1. Nhóm phương pháp lý luận.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
Quan sát, điều tra, khảo sát, tổng kết kinh nghiệm trong quản lý giáo dục.
6.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ: Bảng biểu thống kê, sơ đồ...
7. Kết cấu của đề tài: gồm có ba phần:
- Phần một: Đặt vấn đề
2
- Phần hai: Nội dung nghiên cứu
- Phần ba: Kết luận
PHẦN HAI: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở lí luận
1.1. Thế nào là học sinh có năng khiếu vượt trội?
Một người có năng khiếu được định nghĩa chung nhất là có một hoặc nhiều
khả năng vượt trội hơn người bình thường về các hoặt động về thể chất hoặc trí
tuệ. Có rất nhiều khái niệm về năng khiếu khác nhau, cụ thể như:
Theo Wikipedia là một thành phần năng lực để thực hiện một loại công việc
nhất định U một mức độ nhất định. Năng khiếu vượt trội có thể được coi là “tài
năng”. Một năng khiếu có thể là thể chất hoặc tinh thần. Năng khiếu là tiềm năng
bẩm sinh để làm một số loại công việc cho dù phát triển hay chưa phát triển.
Năng khiếu được hiểu là năng lực về một hoạt động nào đó nhưng chưa có
cơ hội bộc lộ U thành tích cao vì chưa qua tập luyện,rPn luyện nên còn thiếu hiểu
biết và chưa thành thạo trong lĩnh vực hoạt động đó và khi trau dồi năng lực đó thì
hiệu quả đem lại cao.
Năng khiếu vượt trội là những tiền đề bẩm sinh của mỗi con người hay
những khuynh hướng đầu tiên tạo điều kiện cho năng lực và tài năng phát sinh, nó
bao gồm đặc điểm tâm sinh lý giải phẫu của hệ thần kinh con người và khuynh
hướng tâm lý đầu tiên để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển một năng lực
nào đó.
Năng khiếu của trẻ được hình thành và phát triển từ rất sớm, thậm chí từ lúc
bé mới được sinh ra. Khoa học đã chứng minh năng khiếu của trẻ có quy luật giảm
dần, có nghĩa là càng lớn, năng khiếu của bé sẽ mai một dần nếu không được phát
hiện, bồi dưỡng sớm và đúng cách. Chẳng hạn, với một em bé khi sinh ra có 100%
năng lực, nếu được bồi dưỡng từ 3 tuổi, bé sẽ phát huy được 90%, nhưng đến lúc
5-6 tuổi thì chỉ còn 70%, hoặc đến 10 tuổi thì đôi khi chỉ còn 50%. Nhiều trẻ tỏ ra
đặc biệt thích một lĩnh vực nào đó, nhưng cha mẹ và nhà trường thiếu quan tâm, vô
hình chung đã bỏ phí năng khiếu của trẻ.
Vì thế, năng khiếu vượt trội là nền tảng phát triển những tài năng, nếu năng
khiếu được phát triển kịp thời và có phương pháp nuôi dưỡng phát triển năng khiếu
thì kết quả đem lại hiệu quả cao. Người có năng khiếu còn là người có các cảm
giác đặc biệt về nhiều lĩnh vực và nhà trường, phụ huynh cần quan tâm để biết các
em có thể rPn luyện và phát triển tốt hơn khả năng của mình.
1.2. Vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong việc phát hiện và bồi dưỡng học
sinh có năng khiếu vượt trội
Giáo viên chủ nhiệm là người được Hiệu trưUng bổ nhiệm, phân công chịu
trách nhiệm về một lớp. Điều lệ trường Trung học ghi rõ: “Mỗilớpcómộtgiáo
3
viênchủnhiệmlớpdohiệutrưởngchỉđịnh,chọntrongsốgiáoviêngiảngdạyở
lớpđó”. Giáo viên chủ nhiệm là người thay mặt hiệu trưUng chịu trách nhiệm quản
lý toàn diện lớp học từ giáo dục văn hóa cho đến giáo dục đạo đức nhân cách.
Chính vì thế có thể nói giáo viên chủ nhiệm là cầu nối đa chiều giữa các lực lượng
giáo dục trong và ngoài nhà trường với tập thể học sinh lớp chủ nhiệm.
Giáo viên chủ nhiệm có một vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát hiện
và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt trội tại lớp chủ nhiệm. Giáo viên chủ
nhiệm được xem là “linhhồncủalớphọc,làngườicốvấnđángtincậydẫndắt,
địnhhướng,giúphọcsinhvươnlêntựhoànthiệnnănglựcvànhâncách”.Trong
bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay, khi vai trò của người giáo viên có
sự thay đổi căn bản, từ chỗ là “người truyền thụ tri thức” sang đóng vai trò của
người trọng tài, cố vấn cho hoạt động nhận thức của học sinh thì vai trò của giáo
viên chủ nhiệm có những sự thay đổi căn bản. Giáo viên chủ nhiệm trU thành
người chịu trách nhiệm chính trong “phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm
chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu định hướng nghề
nghiệp cho học sinh”. Chính vì thế vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp hết sức
quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông; theo dự
thảo chương trình phổ thông mới sau năm 2015, Bộ GD&ĐT xác định: “Chương
trình giáo dục phổ thông nhằm giúp học sinh phát triển khả năng vốn có của bản
thân, hình thành tính cách và thói quen, phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần”.
Từ đó để thấy rằng, Với thời gian 4 tiết/ tuần, sự gần gũi, thân thiện giữa giáo viên
chủ nhiệm và học sinh sẽ là điều kiện quan trọng để giáo viên chủ nhiệm phát hiện
và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu vượt trội tại lớp chủ nhiệm.
1.3. Vai trò của việc phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu vượt trội với việc
hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực, góp phần định hướng nghề
nghiệp cho học sinh
Trước hết, về khái niệm, “phẩm chất” theo TừđiểnTiếngViệtđịnh nghĩa là
“cái làm nên giá trị của người hay vật”, còn theo Chương trình giáo dục phổ thông,
“là những tính tốt thể hiện U thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng
lực tạo nên nhân cách con người”, cũng có thể hiểu: khái niệm phẩm chất bao gồm
cả bình diện phẩm chất tâm lí và phẩm chất trí tuệ; “năng lực” được định nghĩalà
”1. Khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động
nào đó; 2. Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một
loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”. Năng lực (competency, có nguồn gốc
tiếng Latinh là "competentia") được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau, nhưng nghĩa
thông dụng nhất là sự thành thạo, khả năng thực hiện của cá nhân đối với một công
việc. Nội hàm của khái niệm năng lực bao gồm các kiến thức, kĩ năng và thái độ
mà một cá nhân có thể hành động thành công/giải quyết thấu đáo một nhiệm vụ
trong các tình huống mới. Theo Chương trình giáo dục phổ thông, năng lực được
quan niệm là thuộctínhcánhânđượchìnhthành,pháttriểnnhờtốchấtsẵncóvà
quátrìnhhọctập,rènluyện,chophépconngườihuyđộngtổnghợpcáckiếnthức,
4
kĩnăngvàcácthuộctínhcánhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,...thựchiện
thànhcôngmộtloạihoạtđộngnhấtđịnh,đạtkếtquảmongmuốntrongnhững
điềukiệncụthể; phẩm chất là nhữngtínhtốtthểhiệnởtháiđộ,hànhviứngxửcủa
conngười;cùngvớinănglựctạonênnhâncáchconngười. Như vậy, có thể nói:
phẩm chất được đánh giá bằng hành vi, còn năng lực được đánh giá bằng hiệu quả
hoạt động.
Theo đó, nội dung giáo dục được định hướng nhằm góp phần hình thành,
phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung cho học sinh; đồng thời, thông
qua việc trang bị những kiến thức cốt lõi, kĩ năng cơ bản về các lĩnh vực nghệ
thuật, tập trung hình thành, phát triển năng lực thẩm mĩ và phát hiện, bồi dưỡng
năng khiếu nghệ thuật cho học sinh; giáo dục thái độ tôn trọng, khả năng kế thừa
và phát huy những giá trị văn hoá, nghệ thuật truyền thống của dân tộc trong quá
trình hội nhập và giao lưu với thế giới, đáp ứng mục tiêu giáo dục hài hoà về đức,
trí, thể, mĩ cho học sinh.
Ngay từ bậc học mầm non, giáo dục nghệ thuật đã được chú trọng
nhằm“giúp trẻ phát triển thể chất, tình cảm, hiểu biết thẩm mĩ, hình thành các yếu
tố đầu tiên của nhân cách,...”. Đến bậc phổ thông, giáo dục nghệ thuật được thực
hiện thông qua nhiều môn học, mà cốt lõi là môn Âm nhạc và môn Mĩ thuật. Từ
lớp 10 đến lớp 12, học sinh được lựa chọn môn học thuộc nhóm môn công nghệ và
nghệ thuật phù hợp với định hướng nghề nghiệp, sU thích và năng lực của bản
thân.
Như vậy, có thể thấy trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, giáo dục
nghệ thuật được xây dựng theo quan điểm tập trung phát triển U học sinh năng lực
âm nhạc và mĩ thuật, biểu hiện của năng lực thẩm mĩ trong các lĩnh vực này thông
qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực; chú trọng thực hành;
góp phần phát triển hài hoà đức, trí, thể, mĩ và định hướng nghề nghiệp cho học
sinh. Nội dung giáo dục của chương trình được thiết kế theo hướng kết hợp giữa
đồng tâm với tuyến tính; thể hiện rõ đặc trưng nghệ thuật âm nhạc, mĩ thuật và bản
sắc văn hoá dân tộc; tích hợp cao U các lớp học dưới, phân hoá dần U các lớp học
trên, đồng thời “bảo đảm kết nối chặt chẽ giữa các lớp học, cấp học với nhau và
liênthôngvớichươngtrìnhgiáodụcmầmnon,chươngtrìnhgiáodụcnghềnghiệp
vàchươngtrìnhgiáodụcđạihọc”. Mặt khác, cùng với việc chú trọng khai thác
tiềm năng- những yếu tố bên trong của con người, từ đó khơi gợi được tinh thần tự
học, niềm đam mê khát vọng sáng tạo của mỗi học sinh mà đặc biệt là nuôi dưỡng
tinh thần tự học và học tập suốt đời. Đây là một trong những điểm nhấn quan trọng
và then chốt của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay.
Nói đến năng lực thẩm mĩ là nói tới cảm xúc thẩm mĩ là yếu tố tiền đề của
nhận thức thẩm mĩ, thưUng thức thẩm mĩ và sáng tạo thẩm mĩ...; là nói tới tư duy
thẩm mĩ là nói tới một điều kiện cần thiết để con người lĩnh hội thế giới trong tính
hoàn chỉnh, phong phú và sinh động vốn có của nó, đồng thời để kiến tạo đời sống
tâm hồn cao đẹp, góp phần hình thành và phát triển khả năng “cảm thấy trực tiếp
5