PH N I - ĐT V N ĐẦ Ặ Ấ Ề
Cu c s ng đang bi n đng và đi thay t ng ngày, trong th i đi m iộ ố ế ộ ổ ừ ờ ạ ớ
cùng v i s phát tri n kinh t xã h i, h i nh p qu c t sâu r ng đã t o nhi u cớ ự ể ế ộ ộ ậ ố ế ộ ạ ề ơ
h i l n v m i m t đng th i cũng đt ra nhi u thách th c trong giáo d c thộ ớ ề ọ ặ ồ ờ ặ ề ứ ụ ế
h tr . Đi u này đòi h i th h tr ngoài v n ki n th c khoa h c thu n túy cònệ ẻ ề ỏ ế ệ ẻ ố ế ứ ọ ầ
ph i có kh năng ng bi n linh ho t, nh y bén, có t duy v n d ng ki n th cả ả ứ ế ạ ạ ư ậ ụ ế ứ
đã h c vào th c ti n…Trong đó, t duy ph n bi n là m t trong nh ng năng l cọ ự ễ ư ả ệ ộ ữ ự
quan tr ng trong m i ng i h c c n phát huy trong xu th h i nh p toàn c uọ ỗ ườ ọ ầ ế ộ ậ ầ
hi n nay.ệ
Ngh quy t s 29 - NQ/TW ngày 04/11/2013 kh ng đnh ị ế ố ẳ ị “Ti p t c điế ụ ổ
m i m nh m ph ng pháp d y và h c theo h ng hi n đi; phát huy tính tíchớ ạ ẽ ươ ạ ọ ướ ệ ạ
c c, ch đng, sáng t o và v n d ng ki n th c, k năng c a ng i h c. T pự ủ ộ ạ ậ ụ ế ứ ỹ ủ ườ ọ ậ
trung d y cách h c, cách nghĩ, khuy n khích t h c, t o c s đ ng i h c tạ ọ ế ự ọ ạ ơ ở ể ườ ọ ự
c p nh t và đi m i tri th c, k năng, phát tri n năng l c…”.ậ ậ ổ ớ ứ ỹ ể ự
Trong d y h c nói chung, d y h c Sinh h c nói riêng theo đnh h ngạ ọ ạ ọ ọ ị ướ
phát tri n ph m ch t, năng l c cho ng i h c có r t nhi u ph ng pháp, kĩể ẩ ấ ự ườ ọ ấ ề ươ
thu t d y h c tích c c đc các chuyên gia giáo d c đa ra và nhi u giáo viênậ ạ ọ ự ượ ụ ư ề
(GV) áp d ng hi u qu . ụ ệ ả Tranh lu n khoa h c ậ ọ là m t kĩ thu t d y h c tích c cộ ậ ạ ọ ự
có ý nghĩa trong vi c khuy n khích h c sinh (HS) tham gia vào các ho t đngệ ế ọ ạ ộ
h c, t o cho ng i h c có thái đ c i m , kích thích và kh i d y trí tò mò đngọ ạ ườ ọ ộ ở ở ơ ậ ồ
th i luy n t p, nâng cao năng l c t duy ph n bi n và k năng làm vi c nhóm…ờ ệ ậ ự ư ả ệ ỹ ệ
Trong quá trình tranh lu n c GV và HS s có cái nhìn đa chi u v m t ch đ,ậ ả ẽ ề ề ộ ủ ề
m t đn v ki n th c, d n d n các em s ch đng n m b t ki n th c, tìm raộ ơ ị ế ứ ầ ầ ẽ ủ ộ ắ ắ ế ứ
chân lí khoa h c tránh l i ti p thu ki n th c m t chi u.ọ ố ế ế ứ ộ ề
Kh o sát th c ti n d y h c hi n nay cho th y s GV ả ự ễ ạ ọ ệ ấ ố t ch c d y h cổ ứ ạ ọ
theo hình th c tranh lu n khoa h c (TLKH) cac tr ng trung h c ph thôngứ ậ ọ ở ườ ọ ổ
(THPT) hi n nay ch a nhi u. Cac nghiên c u bai ban v v n đ nay n c ta ệ ư ề ứ & ề ấ ề ở ươ
còn h n ch .ạ ế
Qua phân tích c u trúc, n i dung ph n Sinh h c t bào (Sinh h c 10) vàấ ộ ầ ọ ế ọ
ch ng Sinh tr ng và phát tri n (Sinh h c 11), chúng tôi th y t ch c cho HSươ ưở ể ọ ấ ổ ứ
tranh lu n v cac v n đ thu c lĩnh v c nay s có nhi u thu n l i trong vi c ậ ề ấ ề ộ ư' ẽ ề ậ ợ ệ
phat tri n năng l c t duy ph n bi n (NLTDPB), đng th i góp ph n ph n phátể ự ư ả ệ ồ ờ ầ ầ
tri n nh ng ph m ch t và năng l c khác cho HS.ể ữ ẩ ấ ự
Xu t phát t nh ng lí do trên, chúng tôi ch n đ tài: ấ ừ ữ ọ ề “Phát tri n năngể
l c t duy ph n bi n cho h c sinh thông qua v n d ng ti p c n tranh lu nự ư ả ệ ọ ậ ụ ế ậ ậ
khoa h c trong d y h c Sinh h c tr ng THPT.”ọ ạ ọ ọ ở ườ
1
Nh ng đi m m i trong đ tài c a chúng tôi làữ ể ớ ề ủ
1. Thi t k đc h th ng các tình hu ng ế ế ượ ệ ố ố ch a đng n i dung có th tranh ứ ự ộ ể
lu n đ phát tri n năng l c t duy ph n bi n cho HS.ậ ể ể ự ư ả ệ
2. Đ xu t đc quy trình t ch c m t cu c tranh lu n khoa h c trong d y h c.ề ấ ượ ổ ứ ộ ộ ậ ọ ạ ọ
3. Xây d ng cac tiêu chí va b công c đ đanh gia năng l c t duy ph n bi n ư ộ ụ ể ự ư ả ệ
c a HS trong d y h c ủ ạ ọ ch ng Sinh tr ng và phát tri n (Sinh h c 11)ươ ưở ể ọ và
ch ng Thành ph n hóa h c c a t bào (Sinh h c 10).ươ ầ ọ ủ ế ọ
PH N IIẦ - N I DUNGỘ
1. C S LÍ LU N Ơ Ở Ậ
1.1. Tranh lu n khoa h cậ ọ
Theo “T đi n ti ng Vi t thông d ng” c a Nh Ý, NXB Giao d cừ ể ế ệ ụ ủ ư ụ
(2002) “Tranh lu nậ là bàn cãi có phân tích lí l đ tìm ra l ph i” [tr808].ẽ ể ẽ ả
T đi n Ti ng Vi t thông d ng c a tac gia Nh Ý va c ng s đã đnh ừ ể ế ệ ụ ủ & ư ộ ư' ị
nghĩa khoa h c la “H th ng tri th c v th gi i khách quan” [tr514]ọ ệ ố ứ ề ế ớ
T nh ng đnh nghĩa v TL va khoa h c nêu trên, trong đ tài nay ừ ữ ị ề ọ ề
chúng tôi hi u: ểTLKH là hình th c đi tho i thông qua ngôn ng gi a hai hayứ ố ạ ữ ữ
nhi u ng i, cùng trao đi v m t ch đ, theo các quan đi m khác nhau, b ngề ườ ổ ề ộ ủ ề ể ằ
cách đa ra các l p lu n và ch ng c khoa h c đ xác nh n hay bác b m tư ậ ậ ứ ứ ọ ể ậ ỏ ộ
v n đ nào đó.ấ ề
V c ban, ề ơ & TLKH là m t cu c tranh cãi có quy t c, la cach ma cac bên ộ ộ ắ
có quan đi m khac nhau, th m chí trai ng c nhau v m t v n đ, l n l t đa ể ậ ượ ề ộ ấ ề ầ ượ ư
ra nh ng l p lu n, lí l đ thuy t ph c ng i cùng TL theo l p tr ng c aữ ậ ậ ẽ ể ế ụ ườ ậ ườ ủ
mình, đng th i cũng dùng nh ng b ng ch ng khoa h c đ phan bac ý ki n c aồ ờ ữ ằ ứ ọ ể ế ủ
h m t cach có lôgic va khoa h c. TLKH không có nghĩa la bao v ý ki n c a ọ ộ ọ ệ ế ủ
mình, nâng cao ban thân mình b ng m i gia va h th p, coi th ng quan đi m ằ ọ ạ ấ ườ ể
c a ng i cùng TL mà TLKH chính la m t ngh thu t: ngh thu t thuy t ph c,ủ ườ ộ ệ ậ ệ ậ ế ụ
ngh thu t hùng bi n va trên h t la s l ng nghe ng i khac m t cach tích c c. ệ ậ ệ ế ư ắ ườ ộ ư
Đích c a TLKH la đ nh n xét, đanh gia v m t v n đ, có cai nhìn đa chi u v ủ ể ậ ề ộ ấ ề ề ề
v n đ đó.ấ ề
1.1.1. Tranh lu n khoa h c trong d y h cậ ọ ạ ọ
Qua tham kh o 1 s tác gi , chúng tôi cho r ng, TLKH trong d y h cả ố ả ằ ạ ọ
là GV t ch c cho HS đi tho i v i nhau thông qua ngôn ng , cùng trao đi vổ ứ ố ạ ớ ữ ổ ề
2
m t ch đ nh t đnh, theo các quan đi m khác nhau, b ng cách h ng d n HSộ ủ ề ấ ị ể ằ ướ ẫ
đa ra các l p lu n và ch ng c khoa h c nh m làm rõ nh ng khía c nh khácư ậ ậ ứ ứ ọ ằ ữ ạ
nhau c a m t v n đ và làm giàu v n hi u bi t c a HS theo yêu c u c a m củ ộ ấ ề ố ể ế ủ ầ ủ ụ
tiêu, nhi m v d y h c. ệ ụ ạ ọ
Trong d y h c hi n nay, h u h t n i dung ki n th c c ban thu c cacạ ọ ệ ầ ế ộ ế ứ ơ & ộ
lĩnh v c khoa h c, đi s ng đu đc tóm l c kha ng n g n trong ch ngư' ọ ờ ố ề ượ ượ ắ ọ ươ
trình SGK. N u GV không có cach t ch c d y h c khéo léo, linh ho t thì HS r tế ổ ứ ạ ọ ạ ấ
d sa vao cach ti p c n n i dung bài h c. ễ ế ậ ộ ọ
Không có ph ng phap giang d y nao la hoan hao. Khi HS h c theo ươ & ạ & ọ
nhi u cach khac nhau thì l i ích t s đa d ng cac ph ng phap giang d y đc ề ợ ừ ư' ạ ươ & ạ ượ
th hi n trong b t k l p h c nao. Vi c s d ng cac cu c TL trong l p h c lam ể ệ ấ ỳ ơ ọ ệ ử ụ ộ ơ ọ
cho ng i h c tham gia tích c c vao cac ho t đng h c, đng th i giúp cho h ườ ọ ư' ạ ộ ọ ồ ờ ọ
tr nên có trach nhi m h n trong vi c đi u tra, trình bay va bao v m t v n đ ở ệ ơ ệ ề & ệ ộ ấ ề
c th .ụ ể
TL trong l p h c còn khuy n khích s tham gia c a cac HS đc xem ơ ọ ế ư' ủ ượ
la ít nói l p. Cu c TL trong l p h c còn có th t o ra nh ng c h i có m t ở ơ ộ ơ ọ ể ạ ữ ơ ộ ộ
không hai cho HS phat tri n s th u cam. Thông qua ti p c n v i quan đi m ể ư' ấ & ế ậ ơ ể
t ng phan ho c bao v l p tr ng ma HS b phan bác, HS h c cach l ng nghe ươ & ặ & ệ ậ ườ ị & ọ ắ
ca hai bên trong m t cu c TL va đ xem xét s vi c theo nhi u chi u h ng, & ộ ộ ể ư' ệ ề ề ươ
khía c nh khac nhau.ạ
1.1.2. T ch c d y h c b ng ti p c n TLKHổ ứ ạ ọ ằ ế ậ
Có nhi u hình th c TL trong d y h c ma GV có th t ch c nh : TLề ứ ạ ọ ể ổ ứ ư
cá nhân gi a HS v i HS, TL theo nhóm hay TL gi a GV v i HS. ữ ơ ữ ơ
1.2. Năng l c t duy ph n bi nự ư ả ệ
1.2.1. Khái ni m năng l c t duy ph n bi nệ ự ư ả ệ
Qua tham kh o m t s tác gi , chúng tôi quan ni m r ng: NLTDPB làả ộ ố ả ệ ằ
kh năng khám phá và phát hi n b n ch t c a s v t, hi n t ng, xem xét th uả ệ ả ấ ủ ự ậ ệ ượ ấ
đáo d a trên các b ng ch ng và l p lu n rõ ràng đ đánh giá s h p lý, đ tinự ằ ứ ậ ậ ể ự ợ ộ
c y khác v i các ý ki n, quan đi m tr c đó đã nêu, v i thái đ hoài nghi tíchậ ớ ế ể ướ ớ ộ
c c v m t đi u gì đó trong m t tình hu ng cho tr c, t đó hình thành, tri nự ề ộ ề ộ ố ướ ừ ể
khai các ý t ng có tính m i l và phù h p v i b i c nh.ưở ớ ạ ợ ớ ố ả
1.2.2. Hình thanh va phat tri n NLTDPB ể
Trong d y h c Sinh h c tr ng ph thông ạ ọ ọ ở ườ ổ hình thanh va phat tri n ể
NLTDPB không ch góp ph n phat tri n va c ng c cac NL chung và NL đc thù ỉ ầ ể ủ ố ặ
c a b môn ma còn có vai trò r t quan tr ng trong vi c b c đu trang b nh ng ủ ộ ấ ọ ệ ươ ầ ị ữ
hanh trang c ban đ HS thanh công trong m t xã h i hi n đi va dân ch . ơ & ể ộ ộ ệ ạ ủ
3
1.2.3. C u trúc c a NLTDPBấ ủ
Trong ph m vi nghiên c u c a đ tai, đ phat tri n NLTDPB cho HS ạ ứ ủ ề ể ể
b ng v n dung ti p c n TLKH, chúng tôi đã xây d ng c u trúc c a NLTDPB đằ ậ ế ậ ư' ấ ủ ể
rèn luy n cho HS g m:ệ ồ
- K năng phân tích v n đ c n phan bi n.ỹ ấ ề ầ & ệ
- K năng nh n ra v n đ c n phan bi n.ỹ ậ ấ ề ầ & ệ
- K năng xac đnh lu n c đ xac nh n hay bac b v n đ. ỹ ị ậ ứ ể ậ ỏ ấ ề
- K năng di n đt l p lu n đ thuy t ph c.ỹ ễ ạ ậ ậ ể ế ụ
- K năng l ng nghe va t rút ra k t lu n khoa h c cùng lôgic kham pha ra k t ỹ ắ ư' ế ậ ọ ế
lu nậ
M i năng l c thanh ph n nay chúng tôi đã thi t k cac tiêu chí đ đanh ỗ ư' ầ ế ế ể
gia c th va đc đ c p ch ng 2 (m c 2.3.2). ụ ể ượ ề ậ ở ươ ụ
1.2.4. Vai trò c a t duy ph n bi nủ ư ả ệ
TDPB có vai trò quan tr ng đi v i m i l a tu i. V i HS THPT vi c ọ ố ơ ọ ứ ổ ơ ệ
rèn luy n va phat tri n TDPB càng có ý nghĩa quan tr ng h n b i nh ng lí do sau ệ ể ọ ơ ở ữ
đây:
- TDPB giúp HS v t ra kh i cach suy nghĩ theo khuôn mâu, kích thích ượ ỏ
s sang t o trong t duy.ư' ạ ư
- TDPB giúp HS suy nghĩ m t v n đ theo nhi u chi u h ng khac ộ ấ ề ề ề ươ
nhau v i nh ng cach giai quy t khac nhau. Nh có cai nhìn đa chi u tr c m t ơ ữ & ế ờ ề ươ ộ
v n đ c n giai quy t trong cu c s ng, trong khoa h c, trong h c t p.ấ ề ầ & ế ộ ố ọ ọ ậ
- TDPB giúp HS có ý th c rõ rang h n trong vi c l ng nghe va tôn ứ ơ ệ ắ
tr ng ý ki n ng i khac trong lúc tranh lu n, s n sang ch p nh n sai l m c a ọ ế ườ ậ ẵ ấ ậ ầ ủ
ban thân - & m t trong nh ng kĩ năng s ng quan tr ng va c n thi t đ giao ti p,ộ ữ ố ọ ầ ế ể ế
t o d ng m i quan h t t đp v i m i ng i.ạ ư ố ệ ố ẹ ơ ọ ườ
- TDPB giúp cho ch th t duy có ph ng phap t duy đc l p, cóủ ể ư ươ ư ộ ậ
th nhìn ra nh ng h n ch va sai l m d m c phai trong qua trình t duy c a ể ữ ạ ế ầ ễ ắ & ư ủ
chính mình, t đó đa ra nh ng nh n đnh, phan đoan t i u nh t có th . ừ ư ữ ậ ị ố ư ấ ể
- TDPB giúp HS luôn có suy nghĩ theo h ng tích c c, h n ch tr ngươ ư' ạ ế ạ
thai tâm lý chan nan, th t v ng, m t lòng tin khi g p th t b i trong cu c s ng, & ấ ọ ấ ặ ấ ạ ộ ố
trong h c t p va cac m i quan h . ọ ậ ố ệ
- TDPB giúp HS nâng cao kĩ năng ti p c n m i ngu n thông tin. HSế ậ ọ ồ
bi t ch n l c nh ng thông tin c n thi t, có giá tr , b ích cho ban thân. ế ọ ọ ữ ầ ế ị ổ &
4
1.2.5. Đánh giá NLTDPB
Đanh gia nh m m c đích đa ra cac phan đnh có gia tr giúp GV thay ằ ụ ư ị ị
đi, cai ti n n i dung, ph ng phap đ đt đc m c tiêu đ ra. Đi v i ng i ổ & ế ộ ươ ể ạ ượ ụ ề ố ơ ườ
h c, đanh gia giúp xac đnh m c đ đt đc cac năng l c c a ban thân, lam c ọ ị ứ ộ ạ ượ ư' ủ & ơ
s đ đi u ch nh ph ng phap va cach th c h c cho phù h p. Vi c đanh giá ở ể ề ỉ ươ ứ ọ ợ ệ
NLTDPB c n căn c vao c u trúc, các tiêu chí m c đ bi u hi n c a NLTDPB.ầ ứ ấ ứ ộ ể ệ ủ
1. 3. TLKH trong d y h c đi v i vi c phát tri n NLTDPB cho HS THPTạ ọ ố ớ ệ ể
Trong d y h c, có r t nhi u ph ng phap có kha năng tích c c hóaạ ọ ấ ề ươ & ư'
ho t đng va phat tri n NLTDPB c a HS. Tuy nhiên, TLKH có u th h n ca ạ ộ ể ủ ư ế ơ &
trong vi c phat tri n NLTDPB c a HS. Đng th i, phat tri n NLTDPB la l i ích ệ ể ủ ồ ờ ể ợ
l n nh t ma TLKH mang l i. ơ ấ ạ
Thông qua TL, HS s t rút nh ng bai h c trong cu c s ng nh tinhẽ ư' ữ ọ ộ ố ư
th n đoan k t khi lam vi c nhóm, bi t cân b ng cam xúc, tôn tr ng va bi t l ng ầ ế ệ ế ằ & ọ ế ắ
nghe, th u hi u ng i khac.ấ ể ườ
T nh ng phân tích trên, chúng ta hoan toan có th kh ng đnh v n ừ ữ ể ẳ ị ậ
d ng ti p c n TLKH trong d y h c la cach nhanh nh t, hi u qua nh t đ phat ụ ế ậ ạ ọ ấ ệ ấ ể
tri n NLTDPB cho HS. Nh ng v n đ TL mà GV đa ra s kích thích HS sể ữ ấ ề ư ẽ ử
d ng TDPB va ng c l i vi c s d ng TDPB giúp cho vi c giai quy t v n đụ ượ ạ ệ ử ụ ệ ế ấ ề
đó nhanh h n, hi u qua h n.ơ ệ ơ
2. C S Ơ Ở TH C TI NỰ Ễ
Đ tìm hi u v th c tr ng d y h c b ng ti p c n TLKH trong d y h cể ể ề ư' ạ ạ ọ ằ ế ậ ạ ọ
Sinh h c cac tr ng THPT hi n nay, chúng tôi đã ti n hanh quan sat s ph m, ọ ở ườ ệ ế ư ạ
tham khao ý ki n, tìm hi u qua phi u khao sat v i cac GV Sinh h c va HS thu c & ế ể ế & ơ ọ ộ
m t s tr ng THPT trên đa bàn t nh Ngh An, s GV tham gia khao sat la 31; ộ ố ườ ị ỉ ệ ố &
t ng s HS tham gia khao sat la 170. ổ ố &
B ng 1. K t qu đi u tra th c tr ng d y h c b ng ti p c n TLKH cácả ế ả ề ự ạ ạ ọ ằ ế ậ ở
tr ng THPT t HSườ ừ
N i dungộTr l iả ờ S GVốT l %ỉ ệ
1. Có nên s d ng ph ng phap TL ử ụ ươ
trong d y h c Sinh h c không?ạ ọ ọ Có170 100
Không 0 0
2. Em th ng đc GV t ch c TL ườ ượ ổ ứ
theo hình th c nao?ứTL nhóm 125 73,5
TL cá nhân 30 17,6
TL gi a GV v i HSữ ớ 15 21,4
3. Khi đc GV t ch c tranh lu n, ượ ổ ứ ậ
em th ng đc TL vào th i đi m ườ ượ ờ ể H c bai m i l p ọ ơ ở ơ 85 50
C ng c bai l p ủ ố ở ơ 56 32,9
5