Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Tạo tình huống có vấn đề trong dạy học môn Sinh học

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài:

Sự cần thiết phải đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục cho phù hợp với thời

đại mới là cấp thiết. Ngành giáo dục đang có cuộc chuyển mình căn bản về mục tiêu

của giáo dục: chuyển từ học để biết sang học để làm, để cùng chung sống. Việc đổi

mới nội dung và phương pháp nhằm giúp học sinh tích cực hứng khởi trong học tập.

Đối với học sinh các vấn đề về Sinh học là rất gần gũi với cuộc sống hằng ngày, học

sinh liên tục gặp các vấn đề cần được tiếp cận thỏa đáng. Tuy nhiên cách giáo dục

hiện tại học sinh ít có khả năng chuyển thể từ lý thuyết vào giải quyết các vấn đề thực

tiễn. Giáo viên triển khai nhiệm vụ học tập rập khuôn, khô cứng đã hạn chế đi sự đam

mê và hứng thú trong việc khám phám thế giới tự nhiên của học sinh, hạn chế sự vận

dụng kiến thức học được vào thực tiễn cuộc sống. Hầu như các giáo viên chỉ thực

hiện quy trình nêu tiêu đề bài học tiêu hoạt động, rồi quan sát hình ảnh thực hiện mô

tả và nghiên cứu sách giáo khoa rồi nêu lên kiến thức. Chính cách tiếp cận này làm

học sinh thụ động, nhàm chán trong học tập, không đặt học sinh vào hoàn cảnh thúc

đẩy tư duy để tìm tòi, hình thành kiến thức.

Vì lẽ đó qua một thời gian giảng dạy tuy chưa dài nhưng bản thân tôi luôn suy

nghĩ tìm tòi về việc tạo tình huống có vấn đề trong mỗi tiết dạy, tôi xin được trình

bày ra đây một số kinh nghiệm khi dạy môn Sinh Học, rất mong được sự trao đổi,

đóng góp ý kiến của các bạn đồng nghiệp.

Vấn đề này được áp dụng vào các tiết học (bài mới) thì sẽ có nhiều tác dụng

như:

- Tạo nhu cầu tìm hiểu sự vật hiện tượng, tình huống có vấn đề, kích thích hoạt

động não bộ của học sinh nhằm đạt nhu cầu hiểu biết.

- Tính huống có vấn đề hướng sự suy nghĩ của học sinh vào một mục đích cụ

thể, làm học sinh hiểu rõ ý nghĩa của vấn đề sắp nghiên cứu, vấn đề cần giải quyết, từ

đó mà hoạt động tư duy được hướng tới mục tiêu cụ thể và đạt hiệu quả hơn.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 1

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

- Học sinh được tập dượt hình thành và rèn luyện năng lực, tự đề xuất và giải

quyết vấn đề, năng lực tự học tập, tự nghiên cứu suốt đời.

Chính vì vậy tôi chọn được trình bày đề tài “Tạo tình huống có vấn đề trong dạy

học môn Sinh học”.

1. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài

- Tạo ra các tình huống có vấn đề trong dạy học để học sinh hứng thú, chủ động

tham gia hoạt động học tập, hình thành nên các phẩm chất và năng lực cần thiết để

các em có thể cùng nhau làm việc, cùng chung sống.

- Nhằm thu hút học sinh tìm hiểu kiến thức một cách tích cực, chủ động, sáng

tạo, hiệu quả để nâng cao chất lượng mỗi giờ dạy của giáo viên và chất lượng học

tập của học sinh.

- Học sinh có thể giải quyết hiệu quả các tình huống trong thực tế bằng kiến thức

bộ môn sinh học và các kiến thức có liên quan.

2. Đối tượng nghiên cứu:

- Nội dung các bài học bộ môn sinh học khối THCS.

- Các kiến thức thực tế có liên quan đến bộ môn sinh học.

- Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh khối THCS.

3. Giới hạn của đề tài:

- Đề tài chỉ tập trung xây dựng các tình huống có vấn đề trong dạy học môn Sinh học

ở cấp THCS.

4. Phương pháp nghiên cứu:

- Nghiên cứu tài liệu: Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến phương pháp, kỹ thuật

dạy học tích cực….

- Tìm hiểu thực tế: Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học tại trường;

- Quan sát thực nghiệm: Quan sát các tiết học của học sinh.

- Khảo sát thực tế.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 2

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học PHẦN II: NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận

Tình huống có vấn đề là tình huống khó khăn đặt ra mà để giải quyết nó phải

tìm tòi suy nghĩ, phải có những tri thức mới, những biện pháp mới thì mới giải quyết

được. Tình huống có vấn đề là một tình huống có mâu thuẫn đó là: giữa kiến thức cũ,

phương pháp cũ, cách giải quyết cũ với hoàn cảnh mới, yêu cầu mới đặt ra. Học sinh

chỉ tích cực suy nghĩ khi có nhu cầu hiểu biết về một vấn đế nào đó. Để phát huy tính

tích cực tự giác học tập của học sinh thì trong giảng dạy môn Sinh học cần tạo ra

những tình huống có vấn đề trong tiết dạy. Đó cũng chính là một tiền đề quan trong

đem đến kết quả cao trong chất lượng bộ môn.

Theo các nhà tâm lí học thì con người chỉ tư duy tích cực khi nảy sinh nhu cầu

tư duy, tức là đứng trước một khó khăn trong nhận thức, một tính huống có vấn đề.

Theo tâm lí học kiến tạo thì học tập là quá trình mà người học xây dựng những tri cho

mình bằng cách liên hệ những cảm nghiệm mới với những tri thức sẵn có.

Quá trình dạy học nêu vấn đề mở đầu bằng giai đoạn giáo viên tập hợp tài liệu,

tổ chức quan sát để làm nãy sinh trước học sinh một vấn đề học tập và đưa học sinh

vào tình huống có vấn đề học tập đó. “Vấn đề học tâp” là những tình huống về lý

thuyết hay thực tiễn có chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết với các chưa biết và

mâu thuẫn này đòi hỏi phải giải quyết.

Tình huống có vấn đề là tình huống mà khi đó, mâu thuẫn khách quan của vấn

đề nhận thức được học sinh chấp nhân như một vấn đề học tập và có thể giải quyết

được, kết quả là học sinh nắm được tri thức mới. Muốn tạo nên những tình huống có

vấn đề cần phải đặt ra trước học sinh một nhiệm vụ như thế nào đó để các em có thể

hiểu lợi ích của sự giải quyết nhiệm vụ đó về mặt nhận thức cũng như về mặt nhận

thức, đồng thời các em cũng gặp phải một vài kho khăn do nhận thức còn chưa đầy

đủ, nhưng sự thiếu thốn đó có thể khắc phục được bằng sự nổ lực, sự hợp tác với khả

năng của học sinh

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 3

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Tình huống có vẫn đề đặc trưng cho một trạng thái tâm lý của học sinh nảy

sinh trong quá trình hoàn thành một nhiệm vụ mà đòi hởi nó sự phát hiện kiến thức

mới về đối tượng hoặc về cách thức và điều kiện hoàn thành hành động. Sự tiếp thu

hay phát hiện ra điều mới mẻ trong trường hợp này trùng với sự biến đổi trạng thái

tâm lý của học sinh mà sự biến đổi đó chính là một giai đoạn nhở trong sự phát triển

của học sinh.

Yếu tố chủ yếu của tình huống có vấn đề là điều chưa biết, là cái mới, là điều

phải được khám phá ra để hoàn thành đúng nhiệm vụ đặt ra, để hoàn thành hành động

cần thiết. Để tạo nên tình huống có vấn đề trong giảng dạy cần đặt HS trước sự cần

thiết hoàn thành nhiệm vụ mà trong đó những kiến thức cần thiết phải được tiếp thu

sẽ chiếm vị trí của điều chưa biết. Điều chưa biết đó là yếu tố trung tâm của tình

huống có vấn đề, khác với điều cần tìm là yếu tố trung tâm của bài toán. Đặc điểm

quan trong nhất của điều chưa biết trong tình huống có vấn đề là nó luôn được đặc

trưng bởi một sự khái quát hóa ở mức độ nào đó. Mức độ khó khăn của tình huống có

vấn đề được đặc trưng bởi mức độ khái quát hóa của điều chưa biết sẽ được HS đi

tìm và phát hiện ra trong tình huống có vấn đề đó. Mức độ khó khăn của nó đối với

HS không phải là tính phức tạp của bài tập như ở bài toán, cũng không phải là mức

độ trừu tượng của kiến thức cần nắm vững.

Như vậy tình huống có vấn đề gồm ba yếu tố sau đây, đó cũng là ba điều kiện

của một tình huống có vấn đề.

- Kiến thức mới sẽ được khám phá ra trong tình huống có vấn đề

- Hoạt động cần thiết để giải quyết nhiệm vụ đặt ra tạo ra nhu cầu tìm hiểu kiến

thức mới.

- Phù hợp với khả năng của HS trong việc phân tích các điều kiện của nhiệm vụ

đặt ra trong việc phát hiện kiến thức mới. Nhiệm vụ đặt ra quá khó hoặc dễ quá đều

không tạo ra được kích thích cho học sinh.

Để học sinh nhận ra vấn đề tức là mâu thuẫn nhận thức thì tình huống có vấn đề

nên bắt đầu từ vốn kiến thức đã có của học sinh, từ hiện tượng thực tế, quan sát các

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 4

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học sự vật hiện tượng trong cuộc sống…mà đi đến sự việc bất thường một cách bất ngờ

nhưng logic. Khi học sinh bắt gặp vấn đề và nhận ra nó thì cũng là lúc tư duy của học

sinh được kích thích mạnh và xuất hiện mong muốn giải quyết vấn đề. Sau khi vấn đề

được giải quyết, học sinh tìm thấy kiến thức mới thì ở học sinh cũng xuất hiện cảm

xúc ngạc nhiên, vì cái vẽ bất thường của chúng: các mối liên hệ bất ngờ, cái vẻ hình

như phi lý và không thể có…

Để có một tình huống dạy học có vấn đề đòi hỏi giáo viên phải sắp xếp các sự vật

theo một cách tự nhiên nhất, logic nhất. Các bước để tạo dựng một tình huống vấn đề:

- Xác định được yêu cầu cần đạt.

- Lựa chọn công cụ phù hợp: Tranh ảnh, video, thí nghiệm.

- Hình thành được chuỗi hoạt động, dẫn dắt học sinh, sao cho học sinh tích cực

tri giác, thảo luận, tư duy logic được phát huy.

- Xác định cách thức cũng cố và kiểm tra đánh giá phù hợp.

Giáo viên cần lưu ý: Phải chủ động điều kiển hoạt động dạy học theo kế hoạch đã

đặt ra, và bao quát lớp tốt.

2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu

2.1 Thực trạng của việc dạy học sinh học hiện nay.

Tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

đang là xu thế, là yêu cầu bắt buộc với tất cả các môn học, cấp học. Tuy nhiên, trong

quá trình thực hiện, một số giáo viên thường tuyên bố tiêu đề của bài học và viết đề

mục đó lên bảng, còn HS thì ghi tiêu đề vào vở. Ví dụ, vào tiết học giáo viên nói:

“Hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu “Bài ADN”. Việc chuyển giao nhiệm vụ như vậy

không làm cho học sinh nhận ra vấn đề, không gây ra ở học sinh nhu cầu tìm hiểu và

muốn tham gia hoạt động học tập. Muốn cho tư duy học của học sinh được kích thích

và hoạt động thì học sinh phải được đặt vào một tình huống có vấn đề, hiểu rõ mâu

thuẫn làm cơ sở cho vấn đề và cảm thấy có nhu cầu giải quyết vấn đề, nghĩa là phải

làm cho mâu thuẫn khách quan biến thành thắc mắc chủ quan của học sinh.

2.2 Thuận lợi trong quá trình tổ chức dạy học.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 5

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

- Dạy học theo định hướng phát triển năng lực với việc tổ chức các hoạt động dạy

học đã được triển khai tới tất cả các giáo viên trong nhà trường và đã được triển khai

theo cả chiều sâu lẫn chiều rộng.

- Tại trường TH & THCS Quang Trung, Ban giám hiệu nhà trường, tổ chuyên

môn đã có những hướng dẫn rất cụ thể về vấn đề này.

- Giáo viên tích cực đổi mới các hình thức tổ chức hoạt động học ở tất cả các

khâu, các phần, các hoạt động.

- Hoạt động khởi động trong tiết học để tạo ra các tình huống có vấn đề đã được

các giáo viên nghiên cứu, tìm hiểu, vận dụng với những hình thức mới và được đánh

giá là đem lại hiệu quả nhất định.

2.3 Khó khăn.

- Giáo viên còn khó khăn trong việc lựa chọn hình thức khởi động để tạo tình

huống có vấn đề trong các tiết dạy, bài dạy. Thậm chí chưa nắm chắc nguyên tắc và

các bước xây dựng một tình huống có vấn đề.

- Đã xây dựng tình huống có vấn đề nhưng chưa thực sự phù hợp, chưa đem lại

hiệu quả tích cực, chưa kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, với thực tiễn cuộc sống,

giữa kiến thức đã biết với kiến thức cần tìm hiểu.

- Tình huống chưa tạo được niềm đam mê, hứng thú và chưa kích thích được sự

sáng tạo của học sinh. Vì vậy, bầu không khí lớp trầm, có những tiết học ít học sinh

tham gia vào hoạt động này.

- Học sinh đang trong lứa tuổi có sự biến động về tâm lý nên đôi khi các em còn

mang tâm lý e dè, không mạnh dạn tham gia các hoạt động học tập. Đó cũng chính là

khó khăn khiến cho giáo viên khó có thể khơi gợi được niềm hứng thú cho các em.

2.4 Khảo sát, đánh giá thực trạng.

Để đánh giá thực trạng của việc vận dụng giải pháp, tôi tiến hành khảo sát kết quả

học tập của học sinh và cho kết quả như sau:

- Về kết quả học tập môn sinh trước tác động (kết quả năm học 2018-2019)

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 6

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Kết quả đại trà: Năm học 2018-2019

Đánh giá định lượng:

Năm học Tổng Kết quả học lực

HS Giỏi Khá TB Yếu Kém

SL % SL % SL % SL % SL %

231 9 4 31 13,4 180 77,9 11 4,7 0 0 2018 -2019

Đánh giá định tính:

Tiêu chí Trước khi áp dụng

Chủ động Học sinh bị động trong tiếp cận nội dung bài học

Hoạt động Giáo viên hoạt động: chủ yếu thuyết trình. Hỏi đáp đối thoại giữa

giáo viên và học sinh.

Nếu như học sinh không trả lời được thì giáo viên đưa ra trả lời

cho học sinh.

Học sinh hoạt động ít, chủ yếu nghe bài giảng, đọc sách, ghi chép

Hấp dẫn Tiết học trầm, không hứng khởi.

Học sinh không biết học kiến thức đó để làm gì, nên thiếu đi động

lực, không có sự tranh đua giữa các học sinh.

Năng lực Ít được chú trong.

giao tiếp –

hợp tác

Năng lực Chưa phát hiện và giải quyết vấn đề.

giải quyết Chưa tự tin đưa ra các ý kiến.

vấn đề sáng Còn thờ ơ với các vấn đề liên quan thực tiễn cuộc sống.

tạo

3. Nội dung và cách thức hiện giải pháp

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 7

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

a. Mục tiêu của giải pháp:

- Nhằm giúp học sinh hứng khởi, nảy sinh tư duy tích cực, có động lực tìm tòi khám

phá thiên nhiên, giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống.

- Giúp học sinh phát triển các năng lực về quan sát, hợp tác, làm việc theo nhóm, kỹ

năng đề xuất ý kiến, phương án giải quyết vấn đề.

- Giúp học thích yêu thích môn Sinh học. Biến hoạt động học tập đơn thuần thành

hoạt động khám phá giải quyết các tình huống có vấn đề.

- Giúp giáo viên có cái nhìn sinh động hơn về cách tiếp cận bài dạy, xây dựng kịch

bản cho tiết dạy trở nên hấp dẫn lôi cuốn học sinh.

b. Nội dung và cách thức thực hiện:

b.1. Nguyên tắc xây dựng tình huống có vấn đề:

- Căn cứ vào mục tiêu và nội dung của bài học để tạo ra tình huống có vấn đề.

- Tình huống phải có tính gợi mở, phù hợp với nhận thức của học sinh, không đánh

đố học sinh ,kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, với thực tiễn cuộc sống, giữa kiến

thức đã biết với kiến thức cần tìm hiểu.

b.2. Quy trình xây dựng tình huống có vấn đề:

Bước 1: Xác định mục tiêu bài học:

- Căn cứ vào yêu cầu cần đạt về kiến thức, kỹ năng, phẩm chất của bài học để từ đó

đưa ra tình huống phù hợp.

Bước 2: Hình thành vấn đề:

- Dựa vào các tình huống xảy ra trong thực tiễn cuộc sống để khởi tạo nên tình

huống. Giáo viên không nên tự nghĩ ra tình huống vì như thế sẽ dẫn đến mâu thuẫn

phát sinh không phù hợp khi giải quyết vấn đề.

Dựa vào kiến thức đã có trước đó, với kiến thức mới để tạo nên tình huống có vấn đề

nhằm tạo ra nhu cầu học tập của học sinh.

Bước 3: Xây dựng chuỗi tình tiết của sự kiện:

- Giáo viên đưa ra các dữ liệu để đặt học sinh vào tình huống có vấn đề, nảy sinh nhu

cầu tìm hiểu và giải quyết vấn đề.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 8

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

b.3. Các tình huống minh họa:

Qua nghiên cứu tìm hiểu, tôi đưa ra một số tình huống có vấn đề nhằm tạo sự

hứng thú kích thích tìm tòi trong học tập môn Sinh học:

Ví dụ 1: Khi dạy “Bài 14: THÂN DÀI RA DO ĐÂU? (Sinh học 6)”

Mục tiêu bài học:

- Kiến Thức: HS biết được cây dài ra là sự phân chia của các tế bào ở mô phân sinh

ngọn, một loài cây sự dài ra còn do mô phân sinh lóng.

- Năng lực: Phân tích giải thích được các biện pháp trong trồng trọt, như ngắt đọt hay

tỉa cành. Phát triển năng lực quan sát, phân tích thông tin, giao tiếp hợp tác để giải

quyết vấn đề.

- Phẩm chất: Giáo dục yêu thiên nhiên, chăm chỉ

Tiến trình dạy học:

Để hoàn thành mục tiêu bài dạy tôi nghiên cứu để xây dựng chọn cách thực hiện tiết

dạy như sau:

Ổn định tổ chức:

Hoạt động 1: Khởi động (5 phút)

GV: Đưa hình ảnh ra: sự thay đổi của cây đậu nành theo thời gian:

(nguồn Internet)

Nảy mầm 1 tháng 1.5 tháng 2 tháng 3 tháng

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 9

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Gv: Yêu cầu học sinh quan sát cây: ban đầu và các thời kỳ sau:

Nhận xét sự thay đổi của cây sau 1 thời gian:

-Hs: - Cây cao lên

- Cây nhiều lá hơn

- Cây lớn hơn

- Rễ nhiều hơn

Gv: Vậy vì sao cây cao hơn (dài ra)?

Hs: Hs thi nhau phát biểu đưa ra các giải thiết để giải thích hiện tượng cây

cao lên (lớn lên):

- Cây hút chất dinh dưỡng trong đất.

- Cây sinh trưởng

- Cây lấy ánh sáng để lớn lên.

Để trả lời được câu hỏi cây dài ra do đâu? Thầy trò chúng ta cùng tìm hiểu:

Bài 14: THÂN DÀI RA DO ĐÂU?

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức (22 phút)

Hoạt động 2.1: Tìm hiểu sự dài ra của thân:

(nguồn Internet)

Cây ngắt ngọn Cây không ngắt Cây ngắt ngọn Cây không ngắt

ngon ngon

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 10

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Gv: Yêu cầu học sinh nhận biết sự khác nhau giữa cây ngắt đọt và cây không

ngắt đọt? ( sau 3 ngày thực hiện thí nghiệm).

Hs: Xung phong: Cây không ngắt đọt phát triển chiều cao, nhiều lá hơn so với

cây bị ngắt đọt.

Gv: - Chia lớp ra làm 4 nhóm

- Thảo luận nhóm lời câu hỏi: Thân dài ra do đâu? (trong vòng 7 phút)

Hs thực hiện nhiệm vụ:

Nhóm 1: Thân dài ra do đọt.

Nhóm 2: Thân dài ra do ko bị ngắt đọt.

Nhóm 3: Thân dài ra do sự phân chia và lớn lên của các tế bào ở mô phân sinh ngọn.

Nhóm 4: Thân dài ra do sự phân chia tế bào ở mô phân sinh ngọn.

Gv: Cho học sinh đánh giá đồng đẳng:

- Cho học sinh đánh giá đồng đẳng: Nhóm 1 chấm nhóm 2, nhóm 2 chấm

nhóm 3, nhóm 3 chấm nhóm 4, nhóm 4 chấm nhóm 1.

- Giáo viên đưa đáp án để hs căn cứ chấm điểm

Gv: Yêu cầu học sinh báo cáo kết quả đánh giá của các nhóm.

Gv: Nhận xét hoạt động.

Kết luận: Thân dài ra do sự phân chia và lớn lên của các tế bào ở mô phân sinh ngọn.

Hoạt động 2.2. Giải thích những hiện tượng trong thực tế (10 phút)

- Gv: Chia lớp thành 4 nhóm thảo luận (7 phút)

Người nông dân ngắt đọt cây đậu đen để làm gì?

Người nông dân tỉa cành cây keo để làm gì?

Theo các em tỉa cành thường áp dụng đối với loại cây trồng nào?

Theo các em ngắt ngọn thường áp dụng đối với loại cây trồng nào?

- Cho các nhóm treo bảng học tập lên bảng. Cho học sinh nhận xét đánh

giá bổ sung cho nhau.

- Giáo viên nhận xét hoạt động thảo luận nhóm và kết quả của hoạt động.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 11

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Hoạt động 3: Củng cố (5 phút)

Do sự phân chia của các tế bào ở mô phân sinh ngọn

a.Khái niệm

Ở Tre trúc..: còn do sự phân chia của các tế bào ở mô phân sinh lóng

Cây lấy hoa, quả, hat, cành lá

c.Vận dụng

THÂN DÀI RA DO ĐÂU?

Cây lấy gỗ

1.Hiện tượng Ngắt đọt

b.Hiện tượng trong thực tế

2.Hiện tượng tỉa cành

Hoạt động 4: Kiểm tra đánh giá(3 phút)

Chọn đáp án đúng nhất:

Câu 1: Những cây trồng nào được thực hiện biện pháp ngắt đọt?

a. Rau muống b. Cây cải c. Cây đu đủ

d. Cây Đậu đen đ. Cây cà phê e. Cây ổi

Câu 2: Những cây trồng nào được thực hiện tỉa cành?

a. Cây keo b. Cây cà phê c. Cây bưởi d. Cây Na

Ví dụ 2: Khi dạy “Bài 23: Cây có hô hấp không? (Sinh học 6)”

Mục tiêu bài học:

- Kiến Thức: Hs biết được vẫn cây xảy ra quá trình hô hấp, viết được sơ đồ tóm

tắt hô hấp của cây.

- Năng lực: Thiết kế được thí nghiệm chứng minh cây hô hấp. Phân tích giải

thích được. Phát triển năng lực quan sát, phân tích thông tin, giao tiếp hợp tác.

- Phẩm chất: Giáo dục yêu thiên nhiên, chăm chỉ

Tiến trình dạy học:

Để hoàn thành mục tiêu bài dạy tôi chọn cách thực hiện tiết dạy như sau:

Ổn định tổ chức:

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 12

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Hoạt động 1: Khởi động (5 phút)

Cô ca sĩ được phát hiện chết trong phòng đầy hoa sau khi tổ chức tiệc sinh nhật

cho chính mình. Công an điều tra nhận thấy không có bất cứ dấu vết đột nhập, trên

người nạn nhân không có vết thương nào. Được biết trước đó cô ca sĩ không có bệnh

lý gì, sức khỏe bình thường.

Hoa Một nạn nhân đã chết khi ngủ trong phòng

(nguồn Internet) kín đầy hoa và cây xanh(nguồn Internet)

Vì sao vậy?

Hs: Đưa ra các ý khiến về sự việc trên

- Bị đột quỵ

- Bị bệnh trúng gió

- Bị tai biến

- Bị ngạt khí do phòng kín

………..

Gv: Để có câu trả lời thỏa đáng cho vấn đề, chúng ta đi tìm hiểu “Bài 23: CÂY CÓ

HÔ HẤP KHÔNG?”

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức:( 30 phút)

Nội Dung HĐ của giáo viên HĐ của học sinh Lưu ý

1.Thí Gv: Để biết được cây có hô Hình thành nên 4 nhóm, Nước

nghiệm hấp không? Người ta tiến mỗi nhóm có nhóm trưởng vôi

a.Thí hành các thí nghiệm sau: và thư ký. trong

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 13

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học Chia lớp ra làm 4 nhóm khi kết nghiệm 1:

phân tích thí nghiệm:(7 -Tiến hành trong điều kiện hợp với

phút) không có ánh sáng. khi

Chuông A: Cây xanh + cốc cacbonic

nước vôi trong sẽ trở

-Điều kiện thí nghiệm? Chuông B: Cốc nước vôi nên đục

trong. và đóng

-Điểm khác biệt giữa Chuông A: cốc nước vôi váng.

chuông A và Chuông B? đục và đóng váng dày

Chuông B: cốc nước vôi

Vẫn trong và đóng váng

-Kết quả: mỏng hơn

Của chuông A: ? - Cây xanh nhả khí

Của chuông B: ? cacbonic

- Các nhóm báo cáo và

Từ kết quả thí nghiệm: rút nhận xét cho nhau.

ra nhận xét gì?

Cho các nhóm báo cáo kết

- Vì khi có ánh sáng cây quả.

Gv hỏi thêm các câu hỏi xảy ra quang hợp lấy khí

cacbonic do đó sẽ không sau:

*Tại sao thí nghiệm trên xác định được cây có nhã

phải được tiến hành trong khí cacbonic

b.Thí bóng tối? Hs thảo luận xây dựng các Khí oxi

nghiệm 2 bước thí nghiệm xác định là khí

-Que diêm đang cháy bị tắt duy trì

Gv yêu cầu học sinh thiết kế => không có khí Oxi sự cháy.

thí nghiệm (5 phút) chứng tỏ cây lấy khí Oxi.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 14

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

- Que diêm đang cháy

không bị tắt => Có khí Oxi.

Hs: Cây xanh có hô hấp:

lấy khí oxi và nhã khí

cacbonic.

HS: Cây có hô hấp

Gv: Qua 2 thí nghiệm trên

hãy cho biết cây xanh có hô

hấp không?

Gv: Nhận xét hoạt động

2. Hô hấp ở Gv yêu cầu hs nghiên cứu Hs: nghiên cứu thông tin

cây xanh SGK trả lời các câu hỏi sách giáo khoa trả lời câu

hỏi:

Hãy nêu sơ đồ tóm tắt của Chất hữu cơ + Khí oxi 

quá trình hô hấp? giải phóng năng lượng +

khí cacbonic + hơi nước

Cây hô hấp cả ngày

Cây hô hấp vào thời gian

nào trong ngày? Tất cả các bộ phận của cây

Bộ phận nào của cây thực đều thực hiện hô hấp.

hiện quá trình hô hấp? 2 quá trình này đồng thời

xảy ra trong cây xanh.

Em có cảm nhận gì giữa quá Theo chiều ngược nhau.

trình quang hợp với quá

trình hô hấp?

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 15

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học Gv: chốt lại mối tương quan

giữa 2 quá trình quang hợp

và hô hấp.

*Như vậy sau khi tìm hiểu bài “cây có hô hấp không” các em đã hiểu dc nguyên

nhân gây nên cái chết của nạn nhân là chết vì ngạt khí: Hoa hô hấp lấy hết oxi

thải khí cacbonic làm nạn nhân ngạt khí gây nên các chết thảm thiết”

Hoạt động 3: Củng cố:( 7 phút) Tổ chức trò chơi ô chữ.

Hoạt động 4: Kiểm tra đánh giá (3 phút)

Câu 1: Cô Ca sĩ chết vì lí do gì? => do cây hô hấp lấy hết khí oxi nhã khí cacbonic

Câu 2: Cây hô hấp vào thời gian nào trong ngày?

a. Ban đêm b. Buổi sáng c. Suốt ngày đêm d. Buổi chiều

Câu 3: Bộ phận nào của cây hô hấp?

a. Rễ b. Lá c. Thân d. Tất cả các cơ quan bộ phận của cây

Ví dụ 3: Khi dạy “Bài 15: ADN (Sinh học 9)”

Mục tiêu bài học:

- Kiến Thức: Hs biết được cấu tạo hóa học và cấu trúc không gian của ADN,

nguyên tắc và hệ quả của nguyên tắc bổ sung.

- Năng lực: Phân tích, tổng hợp các kênh thông tin ( hình ảnh, SGK..). Phát triển

năng lực quan sát, giao tiếp hợp tác.

- Phẩm chất: Chăm chỉ, nhân ái.

Tiến trình dạy học:

Để hoàn thành mục tiêu bài dạy tôi chọn cách thực hiện tiết dạy như sau:

Ổn định tổ chức:

Hoạt động 1:Khởi động ( 5 phút)

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 16

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

(nguồn Internet) (nguồn Internet)

Vào tháng 8 năm 2018 ở Tp Hải Phòng Cơ quan điều tra đã đưa 19 người vào

xảy ra vụ trộm cướp thường vào ban diện nghi vấn có đặc điểm hình dáng

đêm, mục đích là trộm cắp tài sản. giống với kẻ mà camera ghi lại

Nhưng đến 2/2019, chỉ một mẫu tóc của nghi phạm để lại tại hiện trường mà

công an Tp Hải Phòng đã thành công trong việc truy bắt tội phạm.

Tại sao chỉ một mẫu tóc của tội phạm mà công an Tp Hải Phòng đã truy bắt

được tội phạm?

Hs: Đưa ra các phỏng đoán dựa trên kiến thức đã có sẵn:

- Căn cứ vào màu tóc.

- Căn cứ vào hình dạng tóc: Tóc quan hay thẳng, dài hay ngắn

- Căn cứ vào ADN có trong sợi tóc (đã được nghe thấy trên nhiều kênh thông

tin: phim ảnh báo chí, truyện trinh thám….).

Gv: Các dự đoán trên thì dự đoán nào chính xác nhất; Chúng ta sẽ có câu trả lời qua

bài học hôm này : “Bài 15: ADN (Axit Deoxiribo Nucleic)”

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức (30 phút)

Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung

Giới thiệu chương III:

ADN và GEN

ADN  ARN Prôtêin

 Tính trạng.

Bài 15: ADN ( Axit

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 17

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

ĐêoxiriboNuclêic)

Các nhóm nghiên cứu 1. Cấu tạo hóa học

Tổ chức thảo luận thông tin sách giáo

nhóm hoàn thành phiếu khoa, quan sát hình ảnh

học tập: Chia lớp ra làm 6 thảo luận hoàn thành

nhóm ( 4 -6 hs). phiếu học tập.

Thảo luận hoàn thành

phiếu học tập (5 phút).

Đưa ra đáp án chính ADN là đại phân tử hữu

thức: cơ được cấu tạo từ các Nguyên tố ?

Thực hiện đánh giá nguyên tố C, H, O, N và cấu tạo?

đồng đẳng: P. Nguyên ?

Nhóm chấm 1 chấm 2 Có kích thức và khối tắc cấu

lượn rất lớn. Nhóm chấm 2 chấm 3 tạo?

Cấu tạo theo nguyên tắc Nhóm chấm 3 chấm 4 tố ? Yếu

Nhóm chấm 4 chấm 5 đa phân các đơn phân là cấu thành

Nhóm chấm 5 chấm 6 Nuclêôtit, có 4 loại A, T, nên tính

Nhóm chấm 6 chấm 1 G ,X. đa dạng

Giáo viên nhận xét hoạt Các Nuclêôtit liên kết và đặc

động học tập và sản phẩm với nhau tạo thành mạch trưng?

học tập của các nhóm. bằng các liên kết hiđrô

HS dựa vào đáp án:

- ADN đa dạng và đặc

trưng cho loai bởi thành Chấm và nhận xét bài

phần, số lượng, và trình nhóm khác

tự sắp xếp các Nuclêôtit

2. Cấu trúc không

gian của ADN

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 18

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Giáo viên giới thiệu HS quan sát mô hình - ADN là một chuỗi

mô hình cấu trúc không ADN, nghiên cứu thông xoắn kép, gồm hai mạch

gian của ADN. tin sách giáo khoa, thảo đơn song song, xoắn đều

Thảo luận nhóm (Theo luận theo nhóm, trả lời theo chiều xoắn phải, có

sự phân nhóm lúc đầu): các câu hỏi tính chu kì.

trả lời 3 câu hỏi sau vào

- Mỗi chu kỳ xoắn: cao 34 A0 , gồm 10 cặp nu, bảng phụ (5 phút):

Câu 1. Mô tả cấu trúc

không gian của phân tử Treo bảng phụ lên bảng đường kính vòng xoắn 20A0.

ADN? Các nhóm bổ sung cho - Các nu giữa 2 mạch

Câu 2. Nguyên tắc bổ nhau hoàn thiện ADN liên kết với nhau

theo NTBS bằng liên kết sung được thể hiện trong

hiđrô thành từng cặp: A- phân tử ADN như thế

T; G -X. nào?

Hệ quả của nguyên tắc Câu 3: Hệ quả của

bổ sung A=T, G=X, Khi nguyên tắc bổ sung?

biết trình tự Nuclêootit

mạch này sẽ viết được

Giáo viên nhận xét sản mạch còn lại.

phẩm học tập và hoàn HS hoàn thiện kiến thức

thiện nội dung.

 Như vậy sau khi tìm hiểu về cấu tạo của ADN các em đã hiểu được vì sao với

mẫu ADN để lại hiện trường công an đã tìm ra được đối tượng gây án.

Hoạt động 3: Củng cố (7 Phút)

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 19

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

(nguồn Internet) (nguồn Internet)

Hoạt động 4: Kiểm tra đánh giá (3 phút)

Cho trình tự Nu 1 mạch của pt ADN: -A-T-G-X-X-T-T-A-G-A-A-

Yêu cầu viết mạch còn lại

Ví dụ 4: Khi dạy “Bài 12: Cơ chế xác định giới tính ( Sinh học 9)”

Hoạt động khởi động: Một cặp vợ chồng nọ sinh được 4 người con gái. Người chồng

buốn chán vì sinh toàn con gái, thường kêu ca nói người vợ “đồ không biết đẻ”, chỉ

toàn đẻ “vịt giờ”, cô vợ thì than phiền bảo đẻ con trai hay con gái là do ông chứ bộ.

Sinh con trai hay con gái là do ai? Ai đúng ai sai?

Hs: đưa ra các phỏng đoán:

- Sinh con trai hay con gái là do người vợ quyết định

- Sinh con trai hay con gái là do người chồng quyết định

- Sinh con trai hay con gái là do trời cho.

Gv: Để có câu trả lời sinh con trai hay con gái là do ai thì chúng ta cùng đi tìm hiểu

“Bài 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH”

Ví dụ 5: Khi dạy “Bài 10: Hoạt động của cơ (Sinh học 8)”

Hoạt động: Sự mỏi cơ

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 20

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

(nguồn Internet) (nguồn Internet)

Các vận động viên đang gặp phải vấn đề gì?

Hs: - Chuột rút

- Chấn thương

- Căng cơ

Gv: Để hiểu rõ vấn đề trên chúng ta cùng nhau đi tìm hiểu “hiện tượng mỏi cơ”

c. Kết quả khảo nghiệm

Trong hoạt động giảng dạy thường xuyên sử dụng tình huống có vấn đề, đặc biệt

là giờ dạy bài mới, tôi thấy tiết dạy trở nên sôi động, học sinh tích cực, không phải

quản trật tự, làm việc riêng. Kết quả học tập đã có sự chuyển biến tích cực: các em

nhanh nhẹ hơn trong xử lý các tình huống, biết cách trình bày các ý tưởng trước tập

thể, làm việc theo nhóm hiệu quả hơn. Khả năng tư duy, phân tích vấn đề rất tốt. hệ

thống hóa kiến thức rất logic.

Bảng đánh giá định lượng:

Năm học Tổng Kết quả học lực

HS Giỏi Khá TB Yếu Kém

SL % SL % SL % SL % SL %

231 9 4 31 13,4 180 77,9 11 4,7 0 0 2018 -2019

247 20 8,1 69 27.9 155 62,7 3 1,2 0 0 2019-2020

Bảng đánh giá định tính

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 21

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Tiêu chí Trước khi áp dụng Sau khi áp dụng

Chủ động Học sinh bị động trong tiếp Học sinh chủ động tích cực trong

cận nội dung bài học hoạt động học tập, đánh giá sản

phẩm và tham gia tranh luận với

các thành viên khác.

Hoạt động Giáo viên hoạt động chủ Giáo viên: tìm tòi thiết kế tình

yếu là thuyết trình. Hỏi đáp huống có vấn đề, dẫn dắt hoạt

đối thoại giữa giáo viên và động của học sinh….

học sinh.

Nếu như học sinh không trả Học sinh liên tục vận động não

lời được thì giáo viên đưa ra bộ, tư duy, thảo luận để giải

trả lời cho học sinh. quyết vấn đề đặt ra.

Học sinh hoạt động chủ yếu Học sinh được tham gia vào hoạt

là nghe giảng, đọc sách, ghi động khám phá kiến thức, tham

chép gia vào đánh giá sản phẩm học

tập của mình, được tranh luận

với học sinh khác.

Hấp dẫn Tiết học trầm, không hứng Tiết học sôi động, hứng khởi,

khởi. nhiều kênh thông tin được khai

thác trong tiết dạy

Học sinh không biết học Học sinh biết rõ nhiệm vụ học

kiến thức đó để làm gì, nên tập, được trực tiếp tham gia vào

thiếu đi động lực, không có hoạt động thảo luận, đánh giá

sự tranh đua giữa các học sản phẩm học tập, tranh luận

sinh. luận với các học sinh khác đã tạo

nên động lực học tập rất lớn.

Năng lực Ít được chú trong. Kỹ năng giao tiếp được hình

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 22

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

giao tiếp – thành trong các hoạt động thảo

hợp tác luận, đối thoại, tranh luận liên

tục giữa các thành viên tham gia

tiết học để giải quyết vấn đề đặt

ra.

Năng lực Chưa phát hiện và giải Phát hiện và làm rõ vấn đề.

giải quyết quyết vấn đề. Đề xuất, lựa chọ giải pháp phù

vấn đề sáng Chưa tự tin đưa ra các ý hợp.

tạo kiến. Nhận ra ý tưởng mới.

Còn thờ ơ với các vấn đề Chủ động và tích cực hơn trong

liên quan thực tiễn cuộc giải quyết các vấn đề liên quan

sống. đến thực tiễn cuộc sống

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Quan nghiên cứu và đưa vào áp dụng tôi thấy việc tạo các tình huống có

vấn đề trong tiết dạy môn Sinh học có tác dụng rất lớn trong hoạt động dạy học của

giáo viên và hoạt động học tập của học sinh.

Đối với giáo viên: tiết dạy nhẹ nhàng, không phải thúc dục các em học sinh

học bài, không phải quản trật tự nhiều.

Đối với học sinh: Hình thành được các năng lực và phẩm chất cơ bản… Tạo

được động lực trong học tập.

2. Kiến nghị:

Tôi rất mong vấn đề này được đưa ra thảo luận trao đổi trong tùng nhóm, tổ

trưởng, trường lớp…. nhằm bổ sung cho nhau kinh nghiệm quý báu trong từng bài

giảng, để giáo viên có cơ hội được học hỏi đồng nghiệp nhiêu hơn.

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 23

Đề tài: Tạo tình huống có vấn đề tromg dạy học môn Sinh học

Tài liệu tham khảo

1. Phương pháp tích cực trong dạy học

2. Con đường hình thành kiến thức

3. Google.com

4. Dạy học giải quyết vấn đề

5. WWW.baigiangdientu.com.vn

6. Chuẩn kiến thức kỹ năng

Người thực hiện: Giáo viên Trần Khắc Bằng – Trường TH&THCS Quang Trung Page 24