1
PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
Như chúng ta đã biết chương trình Giáo dục phổ thông mới đặc biệt đề cao
đến tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Trong quá trình dạy học, học
sinh được đặt vào trung tâm của hoạt động học. Bài toán đặt ra cho người dạy là
cần thay đổi phương pháp dạy học. Trong đó phương pháp dạy học sáng tạo là
việc lấy học sinh làm trung tâm của quá trình dạy học, giáo viên là người nêu và
gợi mở lên vấn đề bằng nhiều cách khác nhau nhằm mang lại sự hào hứng, sự tự
giác cho học sinh. Như vậy, học sinh sẽ tự học, tự nghiên cứu, tự trình bày và giải
quyết các vấn đề để đưa ra kết luận cụ thể. Phương pháp này tăng cường sự kết
nối, thực hành giữa các học sinh trong môn học, tiết học. Học sinh sẽ dễ dàng ghi
nhớ kiến thức, thông qua việc tự mình tư duy và tìm tòi khám phá. Giáo viên áp
dụng nhiều hình thức khác nhau để gợi mở vấn đề, vấn đáp, tương tác, thảo luận
nhóm hay chơi các trò chơi… đánh thức sự tự suy luận, tự tìm tòi và ý thức tự học
của học sinh. Để thực hiện được một tiết học sáng tạo, cả giáo viên và học sinh
phải vượt qua được những giới hạn của bản thân. Hơn nữa, sáng tạo trong dạy học
hiện nay còn có vai trò như một sự chuẩn bị để giáo viên, nhà trường bước vào
chương trình giáo dục phổ thông mới một cách chủ động.
Văn học không chỉ là môn học mà nó còn là cuộc sống. Sáng tạo trong dạy
học ở các môn học khác đã khó, sáng tạo trong dạy học Ngữ văn lại càng khó hơn.
Người thầy sáng tạo phải là người truyền lửa sáng tạo cho học sinh. Trong vai trò
là người chỉ huy, hướng dẫn người dạy phải truyền tải được kiến thức bài học giúp
học sinh phát triển những năng lực đặc thù của môn học, đó không chỉ là nghe-
nói- đọc- viết mà còn nắm vững giá trị thẩm mĩ nằm trong bề sâu của câu từ, hiểu
rõ thông điệp của nhà văn. Đồng thời qua bài học, học sinh biết vận dụng linh hoạt
kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong đời sống, rèn luyện kỹ năng
sống qua đó phát triển một cách toàn diện về thể chất, trí tuệ và rèn luyện trở thành
một con người năng động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm trước những
yêu cầu của thời đại mới. Điều đó cho thấy, một tiết học nhàm chán thì không
mang lại kết quả, không đạt được mục tiêu một cách tròn trịa. Cách dạy truyền
thống như: thầy đọc trò chép, dạy nhồi nhét, thầy thuyết giảng như một nhà nghiên
cứu khoa học cần phải thay đổi. Sáng tạo trong dạy học Ngữ văn sẽ xóa bỏ được
những điều xưa cũ, đó là sự nặng nề, khô khan, nhàm chán và buồn ngủ thay vào
đó là sự hào hứng, sôi nổi, tích cực và đạt hiệu quả cao.
Từ thực tế giảng dạy nhiều năm của bản thân cũng như việc đi dự giờ của
đồng nghiệp, tôi nhận thấy rằng việc sáng tạo trong đổi mới phương pháp dạy học,
phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh; dạy học phát triển năng lực cho người
học rất cần thiết, được xem như mục tiêu cốt lõi của chương trình giáo dục phổ
thông mới.
2
Trong chương trình Ngữ văn lớp 10, ở phân môn Văn học, học sinh được
học nhiều văn bản với dung lượng khá lớn, lượng kiến thức tương đối nhiều với
nhiều thể loại khác nhau, do đó đòi hỏi thầy cô phải sử dụng những phương pháp,
kỹ thuật tích cực vào dạy học, đặc biệt là khi dạy các tác phẩm văn học dân gian.
Xuất phát từ những lý do mang tính thực tiễn đó, tôi đã lựa chọn đề tài “Đa dạng
hóa các hình thức dạy học sáng tạo thông qua dạy chủ đề văn học dân gian Ngữ
văn 10” để chia sẻ với đồng nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới trong dạy học
môn Ngữ văn theo hướng phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh.
II. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU.
Văn học dân gian là bộ phận văn học phong phú về cả nội dung lẫn thể loại. Vì thế,
đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về bộ phận văn học này. Riêng trong lĩnh
vực giảng dạy, hầu hết giáo viên chỉ mới đề cập đến phương diện văn bản, tính chủ
động, tích cực, sáng tạo của học sinh chưa được chú trọng ở mức cao. Các năng
lực đặc thù ở học sinh chưa được hình thành, chưa hướng người học đến một môi
trường văn hóa dân gian sống động.
III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
“Đa dạng hóa các hình thức dạy học sáng tạo thông qua dạy chủ đề văn
học dân gian Ngữ văn 10 ”, nhằm đưa ra những hình thức dạy học hiệu quả nhằm
khơi gợi sự thích thú, say mê, phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh .
Đồng thời, giúp học sinh hiểu rõ về cội nguồn, truyền thống tốt đẹp của cha ông
thuở xưa, biết vận dụng kiến thức hữu ích vào hoạt động diễn xướng, nuôi dưỡng,
bồi đắp tâm hồn ngày càng tươi đẹp.
IV. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh THPT tại đơn vị tôi công tác trong thời
gian năm học 2020- 2021 và 2021- 2022.
2. Phạm vi nghiên cứu: Trong đề tài này, tôi hướng đến việc “Đa dạng hóa
các hình thức dạy học sáng tạo thông qua dạy chủ đề văn học dân gian Ngữ
văn 10” ( Ban cơ bản).
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
1. Phương pháp phân tích tổng hợp
2. Phương pháp điều tra, quan sát
3. Phương pháp thống kê
4. Phương pháp xử lí thông tin
5. Phương pháp thực nghiệm
3
PHẦN B: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI.
1. Cơ sở lý luận về dạy học sáng tạo
1.1. Khái niệm dạy học sáng tạo.
Sự sáng tạo là khả năng nhìn nhận thế giới xung quanh theo một góc nhìn
mới, kết nối các sự vật hiện tượng rời rạc lại với nhau để từ đó nảy sinh ra những
sáng kiến độc đáo, hữu ích.
- Hay theo như PGS.TS Phan Dũng: "Sáng tạo là hoạt động tạo ra bất cứ cái
gì có đồng thời tính mới và tính ích lợi (trong phạm vi áp dụng cụ thể)"
Sáng tạo là đi tìm cái mới, cách giải quyết mới mà trước đó chưa được nhắc tới.
Đó cũng chính là tiêu chí hướng đến của nhiều lĩnh vực trong đó sự sáng tạo dạy
học sẽ góp phần phát triển năng lực của học sinh, khơi dậy niềm đam mê, hứng thú
của người học. Dạy học sáng tạo sẽ là bước đệm quan trọng trong việc chuyển đổi
của giáo dục. Mà trong đó, người giáo viên đóng vai trò cốt lõi, đóng góp vào sự
thành công của mỗi phương pháp dạy học mới.
Như vậy hiểu đơn giản dạy học sáng tạo là giáo viên đưa ra những cách
thức mới mẻ vận dụng vào tiết học để truyền tải những kiến thức bài học vào trong
thực tế, biến những tri thức hàn lâm trở nên gần gũi để học sinh áp dụng vào thực
tiễn một cách dễ dàng nhất.
1.2. Vai trò của dạy học sáng tạo
Trong hai bài diễn thuyết trên TED talk, Sir Ken Robinson đã nêu lên tầm
quan trọng của sáng tạo trong nền giáo dục ngày nay đó là “Liệu rằng trường học
đã giết chết sự sáng tạo” và “Làm thế nào để có thể thoát khỏi thung lũng chết của
giáo dục”. Để làm được điều đó, có lẽ chúng ta cần phải thực hiện rất nhiều công
việc, nhưng trong đó quan trọng nhất vẫn là hoạt động dạy học, giáo viên – người
có thể tạo dựng được môi trường học tập sáng tạo – người thực hành các phương
pháp giảng dạy sáng tạo – người là hình mẫu và truyền cảm hứng cho học sinh về
sự sáng tạo.
Trước sự phát triển như vũ bão của thời đại thì các phương pháp dạy học
truyền thống sẽ được thay thế. Người dạy cần phải đổi mới mình từng ngày và
người học cũng phải thực hiện tốt nhiệm vụ“ đồng sáng tạo” để tạo ra những giờ
học sáng tạo. Như vậy, sáng tạo trong dạy học có vai trò rất quan trọng.
Trước hết, sáng tạo trong dạy học sẽ tạo nên niềm vui và sự hào hứng cho
học sinh. Các lớp học sáng tạo tạo cơ hội cho học sinh học tập trong niềm vui. Các
hoạt động giảng dạy như kể chuyện, diễn kịch, thiết kế mô hình… sẽ giúp học sinh
học tập mà không cảm thấy bị áp lực. Học sinh sẽ có cơ hội tương tác với các bạn,
nhận được sự hỗ trợ từ giáo viên, được thể hiện bản thân, được lắng nghe và chia
4
sẻ. Chính điều đó khiến cho việc học không còn cảm giác nhàm chán, nặng nề.
- Không giống như các phương pháp giảng dạy truyền thống, các lớp học
sáng tạo cho học sinh cơ hội thể hiện bản thân. Cho dù đó là cuộc tranh luận hoặc
thảo luận trong lớp học hoặc các chuyến đi thực địa, học sinh có cơ hội bước ra
khỏi vùng an toàn và thể hiện bản thân. Việc có cơ hội được thể hiện sẽ mang lại
cho học sinh cảm giác sung sướng và có động lực học tập.
- Sáng tạo có thể kích thích khả năng tư duy tưởng tượng ở học sinh. Đó là
lý do tại sao giáo viên thúc đẩy các hoạt động như câu hỏi mở, hoạt động nhóm,
các buổi thảo luận, tranh biện. Một số giáo viên khéo léo sử dụng các kỹ thuật này
để dạy những bài học khó để khiến học sinh học một cách vui vẻ và dễ dàng. Các
câu hỏi mở sẽ mở ra một thế giới tư duy giàu trí tưởng tượng và học sinh có thể
đưa ra những câu trả lời sáng tạo.
- Sự sáng tạo rất quan trọng đối với sự phát triển cảm xúc của học sinh. Học
sinh phải học cách tương tác và thể hiện bản thân trước các bạn xung quanh. Sáng
tạo cho học sinh tự do khám phá môi trường xung quanh và học hỏi những điều
mới. Học sinh sẽ luôn thích một khung cảnh lớp học giúp chúng khám phá tự do
mà không có bất kỳ ranh giới nào. Khi học sinh có thể thể hiện cảm xúc thật của
mình một cách sáng tạo trong lớp học, chúng sẽ cảm thấy tự tin hơn.
- Tăng cường kỹ năng giải quyết vấn đề: Các hoạt động động não sẽ kích
thích các kỹ năng giải quyết vấn đề ở học sinh. Sáng tạo thực sự có thể thay đổi
cách học sinh tiếp cận một vấn đề, suy nghĩ sâu và giàu trí tưởng tượng hơn. Với
cách này, học sinh có thể đưa ra được nhiều giả thuyết và giải pháp khác nhau,
được thử, sai là làm lại để từ đó thực sự làm chủ quá trình học tập của bản thân.
- Cải thiện sự tập trung và sự chú ý: Khoảng chú ý hoặc tập trung trung bình
của một học sinh ở bậc tiểu học chỉ khoảng vài phút, đối với các lớp trên cũng
không quá 10 phút. Các phương pháp giảng dạy truyền thống thường gây nhàm
chán khiến học sinh cảm thấy buồn ngủ, mất tập trung. Các chiến lược giảng dạy
sáng tạo sẽ cải thiện sự tập trung và sự chú ý của học sinh, từ đó khiến thời gian
dành cho việc học trở nên hiệu quả hơn.
- Việc tìm được điều là niềm đam mê và theo đuổi nó chính là yếu tố tạo nên
thành công trong cuộc sống. Trong các lớp học sáng tạo, học sinh được học tập với
các hoạt động học tập đa dạng dựa trên thế mạnh của người học. Học sinh có cơ
hội theo đuổi niềm đam mê của bản thân cho dù đó là âm nhạc, khiêu vũ, thơ ca, vẽ
hoặc các loại hình nghệ thuật khác. Điều này mang lại học sinh cảm giác hạnh
phúc, tự do và thoải mái để sáng tạo.
- Những người sáng tạo thường có lợi thế hơn hẳn trong tương lai so với
những người có kỹ năng học tập đơn thuần. Nhất là trong bối cảnh thế giới có
những chuyển biến mạnh mẽ như ngày nay, kĩ năng sáng tạo sẽ giúp học sinh có
5
khả năng thích ứng và khẳng định mình, tạo ra sự khác biệt của bản thân trong
cuộc sống. Chính các lớp học sáng tạo là nơi nuôi dưỡng và chuẩn bị điều đó cho
học sinh.
- Tư duy đổi mới: Câu hỏi mở và thảo luận trong lớp là hai chiến lược giảng
dạy sáng tạo phổ biến giúp học sinh phát triển tư duy đổi mới. Học sinh có cơ hội
suy nghĩ nghiêm túc hơn các chủ đề và đưa ra những ý tưởng sáng tạo. Các lớp học
sáng tạo luôn đòi hỏi học sinh phải làm việc và tư duy tích cực để tạo nên những ý
tưởng và sản phẩm mới chứ không phải là lặp lại một cách máy móc các kiến thức
trong sách. Đó cũng là nơi mà học sinh được rèn luyện tư duy đổi mới trước khi
bước vào cuộc sống.
- Thúc đẩy việc học tập suốt đời: Một người có tư duy sáng tạo luôn có
mong muốn học những điều mới. Đó chính là kĩ năng học tập suốt đời. Nó giúp
học sinh luôn tích cực tham gia vào các hoạt động học tập không chỉ trên lớp mà cả
ngoài cuộc sống. Nói cách khác, chính các lớp học sáng tạo sẽ dạy học sinh các kĩ
năng cần thiết của việc học tập suốt đời.
Như vậy có thể khẳng định, sáng tạo trong dạy học là việc làm hết sức cần thiết
và cấp thiết. Mỗi giáo viên cần phải nỗ lực hết mình để đổi mới các hình thức dạy học
phù hợp với từng đối tượng nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.
1.3. Các hình thức dạy học sáng tạo
Đổi mới phương pháp dạy học là tiêu chí mà các nhà trường đặt ra từ trước
đến nay. Trong nhiều năm qua, giáo viên đã áp dụng rất nhiều hình thức để truyền
tải nội dung bài học. Tuy nhiên, đa số giáo viên đều còn đơn điệu, bị động, chưa
xem học sinh là trung tâm nên chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của các
em. Đó là các hình thức dạy học như: nêu vấn đề, thảo luận, vấn đáp, đọc diễn
cảm….Chính vì thế mà các tiết học chưa thật sinh động, chưa tạo được hứng thú
cho người học.
Trước yêu cầu của chương trình trung học phổ thông mới đặc
biệt là đổi mới sách giáo khoa đòi hỏi người dạy phải vận dụng một số hình thức
và kĩ thuật dạy học tích cực. Đối với môn Ngữ văn, sáng tạo trong quá trình dạy
học lại hết sức cần thiết. Để phát huy tính tích cực và tạo hứng thú cho học sinh
trong giờ học nhiều giáo viên đã áp dụng rất nhiều hình thức sáng tạo, nhiều tiết
học đã được khoác lên mình tấm áo mới đa màu sắc. Trong muôn vàn hình thức
dạy học sáng tạo, bản thân tôi đã áp dụng một số hình thức dạy học sáng tạo chủ đề
văn học dân gian ở chương trình ngữ văn 10 và đạt được hiệu quả khả quan. Đó là:
+ Tạo tâm thế tiếp nhận cho học sinh qua hoạt động khởi động
+ Tổ chức thảo luận nhóm
+ Tích hợp liên môn
+ Tổ chức và lồng ghép trò chơi: đuổi hình bắt chữ, ghép tranh, giải ô chữ,