SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT TƯƠNG DƯƠNG 1
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG
DẠY HỌC VÀ BÀI “TIA HỒNG NGOẠI - TIA TỬ NGOẠI”
(VẬT LÝ 12 CƠ BẢN-THPT)
Lĩnh vực: Phương pháp dạy học bộ môn Vật lý
Họ và tên: Nguyễn Hoàng Quang
Tổ chuyên môn: Tự nhiên
Điện thoại: 0943.030.154
Năm học 2021-2022
1
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ
học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động
xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin
và truyền thông trong dạy và học”.
Yêu cầu chung của việc đổi mới phương pháp dạy học là phát huy cao độ tính
tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, chuyển từ hình thức giáo viên chỉ giới
hạn vào việc truyền đạt thông tin theo chuẩn kiến thức, kỹ năng sang hình thức
giáo viên tổ chức hoạt động cho học sinh từ đó độc lập, chủ động và sáng tạo khám
phá tri thức và hình thành được các năng lực cho bản thân.
Có thể kể ra một số phương pháp dạy học tích cực đang được sử dụng trong
dạy học hiện đại hiện nay như: dạy học theo dự án, dạy học hợp tác, dạy học nêu
vấn đề, dạy học theo hợp đồng, dạy học theo trạm… Việc giảng dạy chỉ còn là
công cụ hỗ trợ cho quá trình tự hoàn thiện bản thân của học sinh. Trong những
phương pháp dạy học hiện đại nhằm tăng cường hoạt động tự chủ, phương pháp tổ
chức dạy có mục tiêu đặc biệt phát triển tính tích cực, tự giác tối đa cho người học
là phương pháp tổ chức dạy học theo trạm (học theo vòng tròn). Ngoài mục tiêu
truyền đạt kiến thức, dạy học theo trạm còn kích thích hứng thú say mê nghiên
cứu, rèn luyện năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, gắn lí thuyết với thực
hành, tư duy và hành động, rèn luyện năng lực cộng tác làm việc theo nhóm. Với
phương pháp này, một mặt các vấn đề sẽ không còn giới hạn trong nội dung sách
giáo khoa, mặt khác không gian học tập không chỉ bó hẹp trong phạm vi lớp học
mà có thể mở rộng ra ở môi trường xung quanh.
Với lý do trên, tôi mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài: Áp dụng phương pháp
dạy học theo trạm trong dạy học và bài “Tia hồng ngoại - Tia tử ngoại” (Vật
lý 12 cơ bản - THPT) nhằm mục đích góp phần thiết thực vào việc đổi mới
phương pháp, hình thức dạy học hiện nay, nâng cao hiệu quả dạy và học môn Vật
lý trong trường phổ thông, hình thành và phát triển cho HS các năng lực cần thiết
trong quá trình học tập và thực tiễn đời sống.
2. Mục đích nghiên cứu
- Đối với giáo viên: Nâng cao năng lực tổ chức dạy học theo trạm.
- Đối với học sinh: Phát huy tính tích cực, tự lực, phát triển năng lực tự học và
hướng nghiệp.
2
3. Đối tượng nghiên cứu
- Nội dung kiến thức bài “Tia hồng ngoại-Tia tử ngoại” - Vật lí 12
- Hoạt động dạy và học bài “Tia hồng ngoại-Tia tử ngoại” - Vật lí 12
4. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung kiến thức bài “Tia hồng ngoại-Tia tử ngoại” - Vật lý 12
- Các hoạt động dạy và học của GV và HS ở trường THPT Tương Dương 1
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về các quan điểm,
sự định hướng việc dạy và học tích cực cũng như đổi mới PPDH, PPDH theo trạm,
SGK, sách GV và các tài liệu khác liên quan.
- Phương pháp điều tra: Tìm hiểu việc dạy (thông qua nghiên cứu giáo án, dự
giờ, trao đổi với GV) và việc học (thông qua trao đổi với HS, bài kiểm tra) nhằm
sơ bộ đánh giá tình hình dạy học nội dung kiến thức bài “Tia hồng ngoại – Tia tử
ngoại”.
- Phương pháp TN khoa học giáo dục: Tiến hành TN sư phạm với tiến trình
dạy học đã soạn thảo theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu được trong quá trình TN
sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài.
6. Tính mới của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn của sự đổi mới phương pháp
dạy học theo trạm.
- Thiết kế quy trình phương pháp dạy học theo trạm trong bài “Tia hồng ngoại
và tia tử ngoại” (Vật lý 12) làm tài liệu tham khảo cho GV các trường THPT đặc
biệt là GV các trường THPT miền núi.
- Góp phần đổi mới dạy học môn Vật lý phổ thông theo định hướng phát triển
phẩm chất năng lực của HS.
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. CƠ SỞ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận
Ngày 5/5/2006, Bộ giáo dục và Đào tạo đã ban hành quyết định số
16/2006/QĐ - BGDĐT, về mục tiêu chương trình GDPT: “Phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm
đối tượng HS, điều kiện của từng lớp học; Bồi dưỡng cho HS phương pháp tự học,
khả năng hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động
đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho HS”. Để đáp
ứng mục tiêu GD thì phải đổi mới PPDH với mục tiêu: “Phương pháp GDPT phải
phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của HS; phù hợp với
3
từng lớp học và môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, mang lại niềm vui và sự hứng
thú cho HS”. (Luật GD, điều 28.2). Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ
những phương pháp truyền thống mà phải có sự kết hợp với những phương pháp
hiện đại làm tăng hiệu quả học tập của HS, phát huy tính tích cực, tự lực, tư duy
sáng tạo của HS.
Triển khai phương pháp dạy học tích cực để đáp ứng chương trình giáo dục
2018 là sự lựa chọn tất yếu, phù hợp với đào tạo HS theo định hướng phát triển
phẩm chất năng lực học tập, đáp ứng nhu cầu xã hội. Bên cạnh đó, năng lực phát
triển chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy cũng như nhận thức của giáo
viên được nâng cao.
Việc áp dụng các phương pháp dạy học, giáo dục là chủ trương lớn của nhà
trường. Chủ trương này đã được Đảng ủy, BGH chỉ đạo một cách quyết liệt, các tổ
bộ môn vào cuộc thực hiện một cách khẩn trương, căng cơ, có đầu tư cả về trí lực
lẫn vật lực và đã thu được một số thành tựu đáng kể. Có thể xem đây là bước đột
phá trong phát triển, nâng cao hiệu quả giáo dục của trường THPT Tương Dương
1.
1.1.1. Phương pháp dạy học tích cực
Bản chất của dạy học tích cực là đề cao chủ thể nhận thức, chính là phát huy
tính tự giác, chủ động của người học, lấy người học làm trung tâm. Khai thác động
lực của người học để phát triển chính họ, coi trọng lợi ích nhu cầu của cá nhân
người học, đảm bảo cho họ được thích ứng với đời sống xã hội. Dạy học tích cực
tập trung vào giáo dục con người như một tổng thể.
Trong dạy học tích cực, GV giúp HS tự khám phá trên cơ sở tự giác và được
tự do suy nghĩ, tranh luận, đề xuất giải quyết vấn đề. GV trở thành người thiết kế
và tạo môi trường cho phương pháp học tích cực, khuyến khích, ủng hộ, hướng
dẫn hoạt động của HS, thử thách và tạo động cơ cho HS, khuyến khích đặt câu hỏi
và đặt ra vấn đề cần giải quyết. HS trở thành người khám phá, khai thác, tư duy,
liên hệ, người thực hiện, chủ động trao đổi, xây dựng kiến thức và cao hơn nữa là
“người nghiên cứu”. Qua kiểu dạy học này, HS được tập dượt giải quyết những
tình huống vấn đề sẽ gặp trong đời sống xã hội. Thông qua đó, HS vừa lĩnh hội
được kiến thức, vừa có những thái độ và hành vi ứng xử thích hợp cũng như HS đã
tự lực hình thành và phát triển dần nhân cách của một con người hành động, con
người thực tiễn “tự chủ, năng động, sáng tạo, biết lựa chọn các vấn đề để đi đến
quyết định đúng, có năng lực giải quyết vấn đề, có năng lực tự học, biết cộng tác
làm việc, có năng lực tự điều chỉnh”, đáp ứng mục tiêu giáo dục thời kì đổi mới.
1.1.2. Khái niệm về phương pháp tổ chức dạy học theo trạm
Dạy học theo trạm là một phương pháp tổ chức hoạt động học tập trong đó
HS tự lực, chủ động thực hiện lần lượt những nhiệm vụ độc lập khác nhau tại các
vị trí xác định trong hoặc ngoài không gian lớp học (gọi là các trạm).
4
Trong phương pháp tổ chức dạy học theo trạm, HS làm việc cá nhân, theo
cặp hoặc theo nhóm để thực hiện các nhiệm vụ khác nhau ở các trạm về một nội
dung kiến thức xác định. Các nhiệm vụ nhận thức ở mỗi trạm cần có tính tương đối
độc lập với nhau, sao cho HS có thể bắt đầu từ một trạm bất kì. Sau khi hoàn thành
trạm đó HS sẽ chuyển sang một trạm bất kì còn lại. Ta cũng có thể tổ chức các
trạm này theo một vòng tròn để đảm bảo trật tự của tiết học, vì vậy phương pháp tổ
chức dạy học này còn có tên là phương pháp tổ chức dạy học theo vòng tròn.
Cho đến nay, việc phát triển phương pháp tổ chức dạy học theo trạm đã
được triển khai trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 phương pháp này đã
được đưa lên mạng triển khai tập huấn và mọi trường phổ thông đều có thể sử
dụng. Và trường hợp lí tưởng là khi người học đã được huấn luyện tốt có thể tự lấy
thông tin trên mạng, tự tìm thấy các trạm học tập cần thiết và hứng thú để tự thực
hiện. Khi đó, dạy học theo trạm sẽ trở thành một hình thức dạy học mở thực sự.
1.1.3. Phân loại hệ thống trạm học tập
Hình 1.1. Hệ thống các vòng tròn học tập
1.1.3.1. Vòng tròn học tập đóng
Một vòng tròn học tập được thiết kế đóng kín các trạm, mỗi cá nhân phải
làm việc theo một thứ tự định trước. Trong vòng tròn học tập đóng kín thì nội dung
các trạm hoàn toàn lệ thuộc vào nhau. Kết quả tìm được ở trạm trước sẽ là kiến
thức xuất phát cho trạm sau liền kề.
Hình 1.2. Sơ đồ vòng tròn học tập đóng