ỦY BAN NHÂN DÂN QUẬN THANH XUÂN
TRƯỜNG TIỂU HỌC THANH XUÂN TRUNG
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC
MÔN ĐỊA LÍ LỚP 5
Lĩnh vực : Địa lí
Cấp học : Tiểu học
Tên Tác giả : Nguyễn Thị Thanh Việt
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Thanh Xuân Trung
Chức vụ : Giáo viên cơ bản
NĂM HỌC 2019 -2020
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài: 1.1. Lí do khách quan
Hiện nay Đảng và Nhà nước ta đang tiến hành đổi mới toàn diện về giáo dục ở các cấp học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo. Công cuộc đổi mới này liên quan đến rất nhiều lĩnh vực như đổi mới chương trình, đổi mới sách giáo khoa, đổi mới thiết bị dạy học, đổi mới cơ chế quản lý, đổi mới quan niệm và cách thức kiểm tra đánh giá…
Tuy nhiên những đổi mới này có đem lại hiệu quả hay không phụ thuộc rất nhiều vào người giáo viên, những người trực tiếp thể hiện tinh thần đổi mới nói trên trong từng tiết học. Vì vậy, việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy - học trở thành vấn đề quan trọng và cấp bách. Chỉ có đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy - học, chúng ta mới có thể tạo được sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có thể đào tạo được lớp người năng động, sáng tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ trong bối cảnh nhiều nước trên thế giới đang hướng tới nền kinh tế tri thức.
Định hướng đổi mới phương pháp dạy - học đã xác định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Mục tiêu của phần Địa lí (trong môn Lịch sử và Địa lí lớp 5) nhằm cung cấp cho học sinh một số kiến thức và kĩ năng địa lí cơ bản, thiết thực về các sự vật, hiện tượng. Nó không chỉ dừng lại ở việc mô tả các sự vật, hiện tượng địa lí trên bề mặt Trái đất mà còn giải thích, phân tích, so sánh tổng hợp các yếu tố địa lý cũng như giúp HS thấy được mối quan hệ giữa chúng với nhau. Đồng thời nó còn giáo dục các em việc phát hiện, khai thác, sử dụng, bảo vệ và cải tạo tài nguyên thiên nhiên, môi trường một cách hợp lí nhằm góp phần tích cực vào việc xây dựng kinh tế - xã hội, quốc phòng an ninh của Tổ quốc. 1.2. Lí do chủ quan
Qua thực tế nhiều năm giảng dạy chương trình lớp 5, trong đó có phân môn Địa lí. Tôi nhận thấy một số giáo viên và nhiều học sinh còn cho rằng phân môn địa lí là môn phụ, môn học thuộc lòng, chỉ cần cho các em tìm hiểu kiến thức thông qua các câu hỏi trong SGK và cho học sinh đọc nhiều lần để rút ra kết luận của bài học. Với phương pháp dạy - học như vậy dẫn đến các em có thói quen ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. Chính vì thế, việc ghi nhớ các
1/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 kiến thức của các em không lâu bền, các em dễ nhầm lẫn các kiến thức và quan trọng hơn là các em sẽ thấy nhàm chán, dẫn đến không yêu thích môn học.
Chính vì vậy để giúp các em học sinh hứng thú với môn học, có niềm đam mê tìm hiểu kiến thức địa lí, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí 5”. 2. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu thực trạng và đưa ra một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh lớp 5A6 năn học 2019 - 2020, trường Tiểu học Thanh Xuân
Trung 3.2. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp điều tra. - Phương pháp thử nghiệm, rút kinh nghiệm. - Phương pháp trao đổi với đồng nghiệp. - Phương pháp nghiên cứu.
2/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận:
Cùng với các môn học khác, môn Địa lí đã góp phần không nhỏ cho việc giúp học sinh phát triển toàn diện. Ở lớp 1, 2, 3 các em đã được biết thế giới xung quanh qua môn học Tự nhiên xã hội. Từ nền móng đó, lên lớp 4, các em đã được biết thêm về thế giới tự nhiên xã hội xung quanh qua các môn học Khoa - Lịch sử và Địa lý. Môn Địa ở Tiểu học là một trong những môn rất quan trọng. Nó giúp học sinh hiểu biết hơn về thế giới xung quanh, các sự vật, hiện tượng và mối quan hệ địa lý đơn giản ở những vùng miền chính trên đất nước ta. Bước đầu rèn luyện và hình thành cho học sinh kỹ năng quan sát sự vật, hiện tượng, thu thập, tìm hiểu thông tin. Từ đó góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen ham học hỏi, tìm hiểu về môi trường xung quanh, yêu thiên nhiên, con người, quê hương, đất nước. Với học sinh, đặc biệt là học sinh Tiểu học được khám phá thế giới tự nhiên xung quanh "du lịch" tới những vùng miền của đất nước qua câu chữ, hình ảnh là một điều vô cùng lý thú.
Vậy người giáo viên tiểu học chúng ta làm thế nào để giúp các em hiểu biết, khám phá thế giới ấy sâu sắc, tường tận, kĩ càng, chỉ có thể là dùng các phương pháp dạy học theo hướng đổi mới sao cho học sinh được tham gia vào các hoạt động tìm tòi, phát hiện ra kiến thức mới một cách chủ động. 2. Thực trạng vấn đề:
Trường Tiểu học tôi đang giảng dạy là một trường mới thành lập, nằm trên địa bàn phường Thanh Xuân Trung nhưng lại giáp với nhiều khu chung cư, dân cư, con phố lớn nên có nhiều ảnh hưởng tích cực đến các em học sinh trong trường. Nhà trường cũng hiểu giáo dục học sinh phát triển toàn diện là xu thế tất yếu của xã hội và vấn đề chung của toàn cầu. Tuy vậy việc giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học đặc biệt là học sinh cuối cấp (Lớp 4, 5) còn là vấn đề cần bàn. Học sinh lớp 5 kém hứng thú môn Địa lí. Các em thường lơ đễnh, ít tập trung học. Đồng thời, các em tỏ ra xa lạ với điều giáo viên nêu ra, hầu hết các em nhìn vào sách giáo khoa, nêu lại những gì đọc được trong sách để tả lời các câu hỏi của giáo viên. Các tiết học thường khô cứng, gượng ép và không khí lớp trầm lắng. Qua điều tra vào đầu năm học 2019 - 2020, tôi đã có kết quả như sau:
- Tổng số học sinh được điều tra: 50 em (toàn bộ HS lớp 5A6 )
3/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 PHIẾU ĐIỀU TRA
Họ và tên………………………. Lớp…………………………. trường Tiểu học Thanh Xuân Trung
Tổng số học sinh trong lớp Số học sinh thích môn Địa lí Số học sinh không thích môn Địa lí 50 em 18 32 100% 36% 64%
Qua điều tra, thực tế kết quả thu được: số học sinh yêu thích môn Địa lí
là quá thấp. 3. Các biện pháp cụ thể: 3.1. Nghiên cứu tìm hiểu SGK, SGV để nắm bắt chương trình nội dung phần địa lý 5.
Sách giáo khoa, sách giáo viên môn Địa lý đã định hướng cho giáo viên rất nhiều về kiến thức, kỹ năng cần đạt được mỗi bài trong phần mục tiêu. Nhưng nếu người giáo viên không xây dựng cho mình một kế hoạch giảng dạy cụ thể thì chắc chắn tiết học sẽ nhàm chán, đơn điệu, rời rạc, trùng lặp kiến thức (giảng cả những điều học sinh đã biết) không gây hứng thú cho học sinh, mục tiêu giờ học không đạt được. Học sinh chỉ học "vẹt" mà không hiểu sâu kiến thức bài học đó vào cuộc sống. Chính vì vậy, trước khi bước vào năm học tôi đã nghiên cứu nắm vững chương trình môn địa lý lớp 5 về quan điểm xây dựng chương trình, hệ thống kiến thức, mức độ yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, tính hệ thống và mối liên hệ giữa các bài, giữa kiến thức lớp 5 với kiến thức học sinh tiếp thu được ở các lớp trước. Nghiên cứu sự thể hiện cụ thể của chương trình ở các bài học trong sách giáo khoa, sách giáo viên, sau đó lên kế hoạch, bố trí thời gian cho các hoạt động dạy học đã xác định. Trước mỗi bài học, tôi cố gắng đọc, tìm hiểu kỹ càng để xây dựng các hoạt động phù hợp với mục tiêu của bài, phù hợp với đặc thù học sinh của trường tôi.
Nhờ đọc kỹ mục tiêu, tôi rút ra được nội dung địa lý lớp 5 gồm các bài về 2
phần; Địa lí Việt Nam và Địa lí Thế giới
Trong phần lại chia thành các nhóm đó là:
- Phần 1: Địa lí Việt Nam
+ Nhóm 1: Các bài về các đặc điểm thiên nhiên và tài nguyên; địa hình; khí hậu; sông ngòi; đất và rừng, vùng biển (chỉ chọn và trình bày một số đặc điểm tiêu biểu nhất).
Bài 1: Việt Nam – đất nước chúng ta Bài 2: Địa hình và khoáng sản Bài 3: Khí hậu Bài 4: Sông ngòi
4/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
Bài 5: Vùng biển nước ta
Bài 6: Đất và rừng Bài 7: Ôn tập
+ Nhóm 2: Các bài về con người và hoạt động kinh tế, đề cập tới dân cư,
dân tộc, kiểu quần cư và các hoạt động sinh hoạt, sản xuất.
Bài 8: Dân số nước ta Bài 9: Các dân tộc, sự phân bố dân cư Bài 10: Nông nghiệp Bài 11: Lâm nghiệp và thủy sản Bài 12: Công nghiệp Bài 13: Công nghiệp (tiếp theo) Bài 14: Giao thông vận tải Bài 15: Thương mại và du lịch Bài 16: Ôn tập Phần II – Địa lí Thế giới
+ Nhóm 1: Các bài tìm hiểu về địa lí tự nhiên, đặc điểm và con người châu Á
Bài 17: Châu Á Bài 18: Châu Á ( tiếp theo )
Bài 19: Các nước láng giềng của Việt Nam
+ Nhóm 2: Các bài tìm hiểu về địa lí tự nhiên, đặc điểm và con người châu Âu
Bài 20: Châu Âu Bài 21: Một số nước ở châu Âu
+ Nhóm 3: Các bài tìm hiểu về địa lí tự nhiên, đặc điểm và con người châu Phi
Bài 23: Châu Phi Bài 24: Châu Phi ( tiếp theo )
+ Nhóm 4: Các bài tìm hiểu về địa lí tự nhiên, đặc điểm và con người châu Mĩ
Bài 25: Châu Mĩ Bài 26: Châu Mĩ ( tiếp theo )
+ Nhóm 5: Các bài tìm hiểu về địa lí tự nhiên, đặc điểm và con người châu Đại Dương, châu Nam Cực
Bài 27: Châu Đại Dương và châu Nam Cực + Nhóm 6: bài tìm hiểu về các đại dương trên thế giới
Bài 29: Các đại dương trên thế giới Đặc điểm chung cho các dạng bài là cần phải xác định vị trí trên bản đồ; vùng đó; thành phố đó nằm ở đâu? Xác định phạm vi; giới hạn; sau đó tiếp tục nghiên cứu các đặc điểm khác.
5/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
Qua nghiên cứu tìm hiểu tài liệu, bằng thực tế giảng dạy bước đầu tôi đã rút
ra một số phương pháp trong khi dạy các nhóm bài trên.
* Nhóm các bài về đặc điểm thiên nhiên và tài nguyên: - Tôi kết hợp đồ dùng dạy học trực quan với mô tả, hướng dẫn học sinh khai thác tri thức qua bản đồ, lược đồ, tranh ảnh kèm theo bài viết để hình thành các biểu tượng địa lý. Nếu bản đồ hoặc tranh ảnh không thể hiện được hết các sự vật và hiện tượng địa lý, tôi sử dụng phương pháp truyền đạt để mô tả, giải thích.
VD: Sông ở đồng bằng nước chảy hiền hoà, bờ thấp, khúc uốn lượn, hai
bền bờ có các bãi bồi phù sa.
Để học sinh hứng thú học tập, ở nhiều bài, tôi cho học sinh hoạt động theo các nhóm nhỏ với phiếu học tập; các em sẽ cùng nhau đọc SGK; hoặc khai thác tri thức qua bản đồ; tranh ảnh rồi cùng nhau trao đổi thống nhất ý kiến, rồi cử đại diện báo cáo trước lớp.
Khi ôn tập hay khi học sang một vùng mới tôi còn hướng dẫn học sinh so sánh giữa các vùng rút ra những điểm chung, riêng để bài học không nhàm chán và bị lặp lại.
* Nhóm bài về con người và hoạt động kinh tế: vì nội dung các bài này thường có các nội dung gắn với thực tiễn và hiện thực của các bài ở lớp dưới (chủ đề xã hội) vì vậy tôi thường đặt các câu hỏi khai thác các kiến thức đã có ở học sinh, kết hợp với việc quan sát tranh ảnh SGK hoặc tranh ảnh sưu tầm để hình thành các biểu tượng về hoạt động sản xuất và phong tục, tập quán của nhân dân ở vùng mà bài học đề cập. Để học sinh nắm bài chắc ở nhiều bài tôi còn liên hệ với địa phương và học sinh đang sinh sống hoặc so sánh giữa các vùng khác nhau để học sinh nắm bài chắc hơn.
VD: Dạy bài "Công nghiệp” Khi dạy tôi liên hệ thêm các làng nghề và sản phẩm thủ công nổi tiếng của người dân ở Bắc Bộ rất gần gũi với các em như gốm Bát Tràng; dát vàng Kiêu Kỵ (những làng nghề có nghề sản xuất thủ công nổi tiếng ở huyện Gia Lâm) bằng các câu hỏi trước giờ học, về sưu tầm tìm hiểu các làng nghề truyền thống của quê em hay gần nơi em ở, sưu tầm một số sản phẩm của làng nghề đó … (hiện vật hoặc tranh ảnh). Ngoài ra tôi còn hướng dẫn học sinh bước đầu xây dựng mối liên hệ giữa các sự vật và hiện tượng địa lý để giải thích một số hiện tượng, sự vật như:
Vì sao trồng cây công nghiệp ở các vùng đồi hoặc cao nguyên? Vì sao trâu bò được nuôi nhiều ở vùng núi, lợn và gia cầm được nuôi nhiều
ở đồng bằng?
6/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
* Nhóm bài về các châu lục: Sau khi học sinh xác định vị trí trên bản đồ, xem châu lục đó nằm ở đâu? cho HS đọc bài viết, kết hợp với tranh ảnh học sinh sưu tầm được để rút ra những thông tin cần thiết về những đặc điểm đặc trưng của châu lục đó.
Bên cạnh đó, tôi còn phát huy sự tìm tòi ham học của học sinh trong việc tự khám phá kiến thức, bằng điều tra, quan sát các điều kiện địa lý gắn liền với quê hương nhằm giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần ham hiểu biết về mọi vật xung quanh và các ý thức tham gia quản lý, bảo vệ, cải tạo môi trường và phát triển kinh tế xã hội của học sinh. Để làm được điều này giáo viên cần thiết kế phiếu.
Nội dung gắn
bài dạy phù hợp khả năng học sinh phù hợp đặc điểm địa phương
Ví dụ: dạy bài địa lý "Công nghiệp" Tôi định hướng cho HS nghiên cứu tìm hiểu trước, chuẩn bị trước các
thông tin về ngành Công nghiệp
Phiếu:
- Em hiểu Công nghiệp là: ……………….……………………………. - Công nghiệp bao gồm những ngành: ………………………………… - Nêu tên một số ngành công nghiệp mà em biết:…………………….. - Vị trí của quận Thanh Xuân trên bản đồ Hà Nội. - Tìm và ghi lại tên các nhà máy xí nghiệp lớn ở khu vực nơi em ở. - Nhà máy đó sản xuất gì? * Bài: "Các đại dương trên thế giới" -Trên thế giới có mấy đại dương?
3 4 5
- Đại dương nào lớn nhất thế giới?
Ấn Độ Dương Đại Tây Dương Thái Bình Dương Bắc Băng Dương
- Sắp xếp các đại dương theo thứ tự có diện tích từ bé đến lớn: Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương, Thái Bình Dương, Bắc Băng Dương …………………………………………………………………………………… Ở các nhóm bài tôi tổ chức trò chơi cho HS dưới hình thức thi hướng dẫn
viên du lịch giỏi.
Kết luận: Nhờ tìm hiểu kỹ SGK, SGV tôi đã nắm bắt được rõ chương trình, phương pháp, kỹ năng và chủ động xây dựng được kế hoạch dạy học cho môn học.
7/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 3.2. Sử dụng đồ dùng dạy học trong dạy Địa lý:
Đồ dùng có vai trò quan trọng trong dạy học ở tất cả các phân môn, góp phần quyết định sự đổi mới phương pháp dạy học. Đặc biệt trong môn Địa lý, đồ dùng không chỉ là phương tiện khai thác kiến thức (hoàn thành biểu tượng, kiến khái niệm địa lý) mà còn có tác dụng gây hứng thú học tập cho HS. Vì vậy khâu chuẩn bị - lựa chọn đồ dùng phù hợp với mỗi bài dạy và sử dụng sao cho có hiệu quả là điều rất cần thiết tạo nên sự thành công của tiết học. * Chuẩn bị - lựa chọn đồ dùng phù hợp.
Kế hoạch tự sưu tầm
Đồ dùng đã có
Tên bài
TT
HS sưu tầm
GV sưu tầm
Đồ dùng dạy học môn Địa lý 5 rất đa dạng, có từ nhiều nguồn: đồ dùng do Bộ GD cấp, tranh ảnh đồ dùng do GV - HS sưu tầm, tự làm. Tranh ảnh, lược đồ trong SGK. Ngay từ đầu năm học, tôi đã lập kế hoạch chuẩn bị lựa chọn cho từng bài học qua bảng thống kê đồ dùng: Thời gian sử dụng
Bản đồ châu lục
Tuần… 1 Việt Nam – đất nước chúng ta
Bản đồ địa lý tự nhiên Việt Nam Bản đồ hành chính Việt Nam
Lược đồ địa hình Việt Nam Tuần…. 2 Hình ảnh khai thác các loại khoáng sản Video hoạt động khai thác khoáng sản Địa hình và khoáng sản
Lược đồ một số khoáng sản Việt Nam
Khí hậu Tuần…. Lược đồ khí hậu 3 Tranh ảnh về các mùa
Sông ngòi Tuần Lược đồ sông ngòi 4 Tranh ảnh các con sông
Tuần 5 Vùng biển nước ta Lược đồ khu vực Biển Đông Tranh, ảnh lũ lụt, hạn hán Hình ảnh, video về các con sông vào mùa lũ, vào mùa sông cạn Tranh ảnh, video về hoạt động làm muối
6 Đất và rừng Tuần Lược đồ phân bố rừng ở Việt Nam Tranh ảnh phân biệt các loại rừng
Tranh ảnh về các vùng biển Việt Nam tranh ảnh về các khu rừng nổi tiếng : Cúc Phương, Bạch Mã…
8/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
- Chuẩn bị và lựa chọn đồ dùng cho từng môn học là một việc làm tốn nhiều thời gian, công sức. Nhưng nếu người giáo viên dành nhiều thời gian tâm huyết thì sẽ mang lại hiệu quả rất cao cho môn học. 3.3. Hướng dẫn sử dụng bản đồ, lược đồ, bảng thống kê, tranh ảnh:
Sau khi đã chuẩn bị và lựa chọn đồ dùng cho phù hợp, công việc tiếp theo là phải biết khai thác và sử dụng đồ dùng thật tốt một cách tối đa. Điều này tôi luôn quan tâm, chú trọng. 3.3.1. Hướng dẫn học sinh sử dụng bản đồ:
- Bản đồ: Là hình vẽ thu nhỏ bề mặt trái đất hay bộ phận bề mặt trái đất
trên mặt phẳng theo một tỷ lệ nhất định.
- Bản đồ là ngôn ngữ, là công cụ đặc biệt sử dụng phổ biến trong dạy học
địa lý.
- Lược đồ: Mang tính ước lệ, khái quát cao, xong lại giúp học sinh nghiên
cứu - đọc - hiểu khá cụ thể các kiến thức trong bài.
Bản đồ, lược đồ được sử dụng nhiều đối với việc giảng dạy địa lý lãnh thổ ở lớp 5. Nếu học sinh biết cách sử dụng bản đồ để khai thác, tìm tòi kiến thức sẽ giúp kiến thức thu nhận được bền vững hơn. Đồng thời trong quá trình tìm tòi kiến thức, kỹ năng học Địa lý của học sinh cũng được rèn luyện và củng cố. Vì vậy tôi luôn chú ý thực hiện. a. Chọn lược đồ, bản đồ phù hợp vào nội dung từng bài:
VD: Dạy bài "Châu Á ( tiếp theo )", tôi chuẩn bị các Lược đồ: Lược đồ các châu lục và đại dương (để học sinh chỉ trên bản đồ - tìm được vị tríchâu Á), lược đồ các khu vực châu Á(để học sinh tìm ra những điều kiện tự nhiên để châu Á phát triển nông nghiệp). b. Hướng dẫn học sinh cách sử dụng
Ngay từ nhưng bài học đầu tiên tôi đã dạy rất kỹ và sâu nhằm trang bị cho học sinh một số hiểu biết về những yếu tố cơ bản của bản đồ, cách sử dụng bản đồ để tìm kiến thức như: Tên bản đồ, phương hướng trên bản đồ, nắm ký hiệu trong bảng chú giải, các bước sử dụng bản đồ).
Khi soạn bài, tôi soạn kỹ các hệ thống câu hỏi, yêu cầu học sinh khai thác kiến thức trên bản đồ, lược đồ. Trên lớp, tôi luôn đưa "lệnh" theo 3 bước sử dụng bản đồ để học sinh dần dần hình thành kỹ năng kỹ xảo xem bản đồ.
- Đọc tên bản đồ để biết bản đồ đó thể hiện nội dung gì. - Xem bảng chú giải để biết ký hiệu đối tượng lịch sử hoặc địa lý. - Tìm đối tượng lịch sử hoặc địa lý trên bản đồ dựa vào ký hiệu. VD: Bài "Việt Nam – đất nước chúng ta"
9/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
Tìm hiểu nội dung 1: Vị trí địa lí và giới hạn. Trước hết, học sinh cần xác
định vị trí của Việt Nam trên Lược đồ Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á
Tôi đưa lệnh: + Đọc tên bản đồ (Lược đồ Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á). + Xem bảng chú giải cho biết Thủ đô Hà Nội được ký hiệu bằng gì (hình
ngôi sao đỏ).
+ Dựa vào ký hiệu, tìm vị trí Hà Nội trên bản đồ (Học sinh tìm được vị trí
của Hà Nội).
Ngoài ra, tôi còn phối hợp việc sử dụng bản đồ với tranh, ảnh, phim băng
hình hoặc mô tả bằng lời.
VD: Bài giảng về Vùng biển nước ta, tôi phối hợp cho học sinh sử dụng lược đồ với tìm hiểu kiến thức qua tranh - SGK và các tranh, ảnh khác do giáo viên, học sinh sưu tầm được về vùng biển nước ta.
Tôi mô tả thêm: - Khi nói về nguồn tài nguyên của nước ta, nhân dân ta có câu: Rừng vàng
biển bạc.
- Vùng biển nước ta tạo nhiều điều kiện để phát triển kinh tế
3.3.2. Hướng dẫn học sinh sử dụng số liệu:
- Hầu hết bài học địa lý nào trong SGK Lịch sử - Địa lý (hay bảng thống kê) có tác dụng làm sáng tỏ kiến thức chứ không phải là kiến thức. Vì vậy tôi không bắt buộc học sinh thuộc tất cả các số liệu, trừ số liệu có tính chất làm mốc. Để học sinh biết cách phân tích, so sánh đối chiếu các số liệu tôi hướng dẫn học sinh:
+ Đọc tiêu đề của bảng. + Vận dụng cách đọc bảng thống kê: Có mấy hàng? Tên từng hàng? Có mấy cột? Tên từng cột? Số liệu tương ứng hàng và cột? Sau đó phân tích, so sánh đối chiếu, tổng hợp và rút ra kiến thức. VD bài 28: Các đại dương trên thế giới Ở nội dung 2 của bài: Một số đặc điểm của các đại dương
STT Đại dương
1 2 3 4 Ấn Độ Dương Bắc Băng Dương Đại Tây Dương Thái Bình Dương Diện tích (triệu km2) 75 13 93 180 Độ sâu trung bình (m) 3963 1134 3530 4279 Độ sâu lớn nhất (m) 7455 5449 9227 11034
Để giúp học sinh nhận xét về diện tích các đại dương, tôi hướng dẫn học
sinh.
+ Đọc kỹ tiêu đề của bảng: Bảng số liệu về các đại dương
10/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
+ Đọc kỹ để thấy: Bảng có 5 cột 5 hàng, hàng 1 ghi số thứ tự, hàng 2 ghi tên các đại dương, hàng 3 ghi diện tích, hàng 4 ghi độ sâu trung bình, hàng 5 ghi độ sâu lớn nhất
+ Bảng số liệu cho thấy Thái Bình Dương là đại dương có diện tích và độ
sâu trung bình lớn nhất. 3.3.3. Sử dụng tranh, ảnh, băng hình:
- Tranh ảnh dạy địa lý có trong sách giáo khoa và do bộ Giáo dục cấp đều đã được in, vẽ với màu sắc đẹp, được chọn lựa kỹ đưa vào phục vụ các nội dung bài dạy. Ngoài ra, tôi cũng như học sinh còn sưu tầm thêm tranh ảnh, có thể sử dụng được vào bài dạy trên các tờ lịch, tờ hoa báo, báo chí, tạp chí nhất là các tạp chí khoa học, các tạp chí giáo dục.
Ví dụ: Tìm kiếm, sưu tầm trên tạp chí. "Nông thôn ngày nay"; "Nông nghiệp"; "Khoa học và giáo dục", tôi tìm được các ảnh về hoạt động sản xuất của nông nghiệp(thu hoạch lúa, cày ruộng, cấy lúa ….). Tranh ảnh về hoạt động sản xuất công nghiệp (khai thác quặng, than đá….).
- Cùng với sưu tầm tranh ảnh là băng hình. Hằng năm, trường tôi có tổ chức cho giáo viên và học sinh đi thăm quan ngoại khoá. Mỗi chuyến đi như vậy đều là những chuyến tìm hiểu thực tế hữu ích và cũng là dịp để tôi cùng các bạn đồng nghiệp trong tổ, khối sưu tầm tài liệu bằng cách quay chụp các cảnh sắc, hoạt động, cuộc sống của người dân ở các miền khác nhau trên đất nước. Khi dạy học đến vùng nào, những cuốn phim, bức ảnh đó trở thành đồ dùng để khai thác kiến thức và thay đổi không khí học tập cho các em.
- Với số lượng tranh ảnh, băng hình có được tôi sử dụng để giới thiệu bài: Ví dụ: Dạy bài "Nông nghiệp", tôi sử dụng tranh để giới thiệu bài như
sau:
- Tôi đưa ảnh chụp một số sản phẩm của ngành Nông nghiệp ? Ảnh chụp cảnh gì? (Học sinh trả lời) Giới thiệu: Đây là những sản phẩm thuộc ngành nông nghiệp. Vậy nông nghiệp bao gồm những ngành gì, sản xuất ra những sản phẩm gì chúng ta tìm hiểu trong bài học này.
Trong phần tìm hiểu bài mới, tranh ảnh băng hình được tôi sử dụng để hình thành biểu tượng, khái niệm địa lý cho học sinh: Đưa tranh học sinh quan sát tranh thật ký, kết hợp với trí tưởng tượng của mình để có được biểu tượng đúng về sự vật, hoạt động.
11/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
- Ngoài ra, tranh ảnh còn được tôi sử dụng trong phần củng cố bài học dưới hình thức một cuộc thi giới thiệu về những địa điểm với mỗi bài học làm cho tiết học sinh động, hấp dẫn lôi cuốn tất cả các em hào hứng tham gia dự thi. Kết luận: Đồ dùng không phải chỉ để minh hoạ mà quan trọng hơn là để khai thác kiến thức. Vì vậy với loại đồ dùng nào giáo viên cũng cần nắm chắc mục đích yêu cầu sử dụng để phát huy tối đa tác dụng của chúng 3.3.4. Hướng dẫn học sinh sử dụng sách giáo khoa và phát huy trí lực của học sinh * Hướng dẫn học sinh sử dụng sách giáo khoa
Sách giáo khoa là tài liệu cụ thể hoá nội dung của chương trình, đảm bảo việc cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức, kỹ năng địa lý phù hợp với mục đích, yêu cầu dạy học ở nhà trường phổ thông.
Nội dung sách giáo khoa biểu hiện bằng 2 kênh : Kênh hình và kênh chữ. - Kênh chữ là cơ sở để giáo viên chuẩn bị giáo án, xác định mục đích, yêu cầu, nội dung của bài dạy cụ thể, lựa chọn phương pháp dạy học thích hợp và những đồ dùng dạy học học cần thiết.
- Kênh hình bao gồm: hệ thống bản đồ, lược đồ, tranh ảnh … bổ sung cho kênh chữ. Có thể coi kênh hình như những nguồn thông tin kiến thức trực quan, ngoài ra còn có giá trị minh họa cho bài học. Chính vì vậy, sách giáo khoa là tài liệu chủ yếu để học sinh học tập, khai thác tri thức. Trong các giờ dạy trên lớp, tôi hướng dẫn các em khai thác, nội dung bài qua cả kênh hình và kênh chữ.
+ Với kênh chữ : Yêu cầu học sinh đọc kỹ để hiểu các vấn đề chính của
bài bằng lệnh " rõ ràng" rõ nhiệm vụ :
- Đọc từ đâu đến đâu ? - Đọc để tìm thông tin gì? + Với kênh hình: Chuẩn bị kỹ hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh quan
sát tìm hiểu.
Nêu yêu cầu quan sát : Quan sát cái gì? để làm gì? rồi tuỳ từng bài tổ chức cho học sinh hoạt động theo nhóm hoặc cá nhân để học sinh tự khai thác kiến thức. Học sinh làm xong, báo cáo, giáo viên chốt ý, ghi bảng.
=> Dưới sự hướng dẫn của giáo viên học sinh lớp tôi đã tự mình khai thác
tìm hiểu được tri thức qua sách giáo khoa một cách chủ động.
- Một điểm nữa là tôi luôn có ý thức phát huy trí lực của học sinh. Môn địa lý không phải là môn học độc lập với các môn học khác và tách biệt với các môn học khác với các khối lớp và tách biệt với thực tế cuộc sống.
12/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
Vì vậy với nội dung nào có thể khai thác kiến thức của học sinh đã học ở các lớp trước có thể liên hệ với kiến thức thực tế của học sinh hay vốn hiểu biết ở các môn học khác tôi dự đoán trước và trong khi dạy trên lớp tôi khai thác giúp cho các tiết học mang tính hệ thống, thực tế và thật sôi nổi.
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Qua gần một năm học thực hiện tốt và đúng kế hoạch các tiết Địa lí tôi
thấy đã thu được nhiều kết quả tích cực :
Về phía học sinh :
Các em học sinh đã trang bị cho mình hiểu biết về địa lí Việt Nam và địa lí Thế giới......Tiết học chính là sân chơi lành mạnh cho học sinh. Qua đó các em phát huy được tính chủ động, sáng tạo, lĩnh hội, bổ sung thêm nhiều kiến thức mới. Đồng thời nhằm nâng cao ý thức kỷ luật và động cơ thúc đẩy học tập cho mình. Tổng số học sinh trong lớp Số học sinh yêu thích môn Địa lí Số học sinh không yêu thích môn Địa lí 50 em 45 em 5 em 100% 90 % 10 %
Không chỉ các em được tự tin hơn mà trong học tập, các em cũng tiến bộ hơn rất nhiều. Do vậy có thể khẳng định Địa lí là môn học lí thú giúp các em có thể phát huy hết trí lực. Qua đó cũng khẳng định vai trò môn Địa lí là rất quan trọng. Về phía giáo viên: - Có cơ hội nghiên cứu nhiều lĩnh vực để dạy tốt hơn. - Gần gũi và hiểu được học sinh hơn qua việc hướng dẫn các em bộc lộ tài năng cá nhân, thế mạnh của lớp.
-Tổ chức các hoạt động dạy - học phong phú hơn.
C – KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
13/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
1. Kết luận Đề tài này, tôi tập trung đi sâu vào nghiên cứu những kinh nghiệm, phương pháp để tổ chức tốt tiết Địa lí. Các phương pháp dạy học mới, sáng tạo cho học sinh sẽ giúp các em hứng thú hăng say trong các tiết học. Và đây cũng là một trong các tiêu chí đánh giá công tác giảng dạy của giáo viên. Vì thế, khi áp dụng những biện pháp này trong quá trình giảng dạy, tôi thấy được hiệu quả và sự thích thú của các em học sinh. * Phải luôn khẳng định khi thực hiện các phương pháp giảng dạy này cho các em tham gia thì vai trò của giáo viên chủ nhiệm rất quan trọng nhưng giáo viên chỉ giữ vai trò tổ chức, định hướng. * Các hoạt động giảng dạy luôn thay đổi về nội dung, hình thức để các em không nhàm chán. * Mạnh dạn giao việc cho các em học sinh * Chia học sinh thành các nhóm, đội để phấn đấu, ganh đua cùng tiến bộ.
Việc tổ chức phương pháp dạy học này giúp cho học sinh lớp 5 đã tạo nên một sân chơi bổ ích, thu hút được học sinh. Thông qua hoạt động giáo dục này, tôi đã nâng cao được phong trào học tập, phát huy được tính mạnh dạn, tự tin của học sinh, đưa các em vào những hoạt động bổ ích và lí thú. Đặc biệt là đã phát huy được năng khiếu thuyết trình, phản biện. Vì thế, bài học kinh nghiệm chúng tôi rút ra được trong quá trình tổ chức các tiết học môn Địa lí cho học sinh lớp 5 là:
1. Đưa các nhiệm vụ cụ thể cho từng học sinh dựa vào nội dung bài học,
kết hợp trò chơi với củng cố các kiến thức.
2. Tổ chức thường xuyên hoạt động tìm hiểu nội dung bài để cho học sinh được tham gia, được thể hiện khả năng của mình và được học tập, vui chơi bổ ích.
3. Phong phú, đa dạng hóa các nội dung và hình thức tổ chức tiết học để học sinh tham gia một cách hứng thú, tránh lặp lại các nội dung làm cho học sinh bị nhàm chán.
4. Làm tốt công tác thi đua, khen thưởng trong tổ chức cuộc thi để khuyến
khích được học sinh và tạo được phong trào thi đua nhiệt tình, sôi nổi. 2 . Khuyến nghị: Trên đây là một vài kinh nghiệm của riêng tôi về tổ chức dạy học môn Địa lí cho học sinh lớp 5. Với kinh nghiệm ít ỏi của mình, tôi xin phép được đưa ra một vài điều khuyến nghị : - Về phía giáo viên :
14/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 Tôi nghĩ rằng giáo viên cần nhận thức đúng đắn về ý nghĩa của các tiết dạy môn Địa lí hơn nữa để từ đó giảng dạy tiết học với sự chuẩn bị và đầu tư kĩ lưỡng nhằm thu hút các em học sinh tham gia. Học mà chơi sẽ giúp các em lĩnh hội và tiếp thu bài học hiệu quả và chủ động hơn nhiều. Tôi biết những kinh nghiệm nhỏ bé chắc hẳn còn nhiều thiếu sót. Vì vậy, tôi kính mong hội đồng xem xét và giúp đỡ tôi hoàn thiện hơn nữa.
- Về phía nhà trường: Tôi mong rằng nhà trường sẽ trang bị thêm sách tham khảo và các loại tài liệu hay về môn Địa lí để giáo viên chúng tôi học tập. - Về phía Phòng Giáo dục :
Tôi rất mong Phòng giáo dục sẽ tạo điều kiện thống nhất và đưa ra nhiều buổi hoạt động trải nghiệm cho chính các giáo viên trong Quận để xây dựng các phương pháp giảng dạy môn Địa lí cho hay và phong phú, thu hút học sinh hơn nữa. Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã thực hiện trong quá trình dạy phân môn Địa lý cho học sinh lớp 5. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của Ban giám hiệu và đồng nghiệp để tôi có phương pháp giảng dạy đạt hiệu quả cao hơn.
Hà Nội, ngày 5 tháng 3 năm 2020 Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm của tôi viết không sao chép nội dung của người khác. Người viết
Nguyễn Thị Thanh Việt
15/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Tự nhiên xã hội lớp 1; 2; 3 2. Sách giáo khoa Địa lí lớp 5 ( NXB Giáo dục – 2019 ) 3. Sách giáo viên môn Địa lí lớp 5 4. Tài liệu hướng dẫn dạy học các môn theo Địa lí Việt Nam và Địa lí Thế
giới
5. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên Tiểu học
16/16
Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5 MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ.................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài:..........................................................................................1 1.1. Lí do khách quan....................................................................................1 1.2. Lí do chủ quan.......................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu:...................................................................................2 Nghiên cứu thực trạng và đưa ra một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí lớp 5...............................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:................................................................2 3.1. Đối tượng nghiên cứu:...........................................................................2 3.2. Phương pháp nghiên cứu:......................................................................2 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ..................................................................................3 1. Cơ sở lí luận:.................................................................................................3 2. Thực trạng vấn đề:.........................................................................................3 3. Các biện pháp cụ thể:....................................................................................4 3.1. Nghiên cứu tìm hiểu SGK, SGV để nắm bắt chương trình nội dung phần địa lý 5..................................................................................................4 3.2. Sử dụng đồ dùng dạy học trong dạy Địa lý:..........................................8 3.3. Hướng dẫn sử dụng bản đồ, lược đồ, bảng thống kê, tranh ảnh:..........9 3.3.1. Hướng dẫn học sinh sử dụng bản đồ:............................................9 3.3.2. Hướng dẫn học sinh sử dụng số liệu:...........................................10 3.3.3. Sử dụng tranh, ảnh, băng hình:.....................................................11 3.3.4. Hướng dẫn học sinh sử dụng sách giáo khoa và phát huy trí lực của học sinh.......................................................................................................12 4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm..........................................................13 C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..............................................................14 1. Kết luận.......................................................................................................14 2 . Khuyến nghị:..............................................................................................14 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................16
17/16
