1
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT QUỲ HỢP 2
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài
TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
(Môn: Địa lí)
Người thực hiện: Nguyễn Hoàng Tuấn
Tổ: Xã hội
Năm thực hiện:2022
Điện thoại: 0977.192.006
2
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong những năm gần đây, dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng
đang đứng trước yêu cầu đổi mới cả về nội dung và PPDH. Điểm nổi bật đó được
thể hiện qua nhiều văn kiện quan trọng của Đảng, Nhà nước về GD&ĐT với triết lí
là “lấy việc hình thành NL người học làm trung tâm, làm mục tiêu đào tạo thay cho
truyền thụ kiến thức”. Từ đó, có thể định hình một cách tổng quát trọng tâm và bản
chất của Đổi mới hiê nay là chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực.
Trong cuộc cách mạng cộng nghệ 4.0, nguồn tri thức đến với học sinh rất đa
dạng, phong phú, HS có thể tự học nếu biết được cách học, và GV ở thế kỷ này
phải có năng lực hướng dẫn cho HS, để HS tự tìm tòi lấy nội dung cần học và áp
dụng vào thực tiễn không ngừng thay đổi. Vì vậy, đào tạo năng lực cho người học
là mục tiêu cao nhất và cần thiết để người học có thể khẳng định được mình trong
cộng đồng phức tạp, đa dạng và đổi thay, tạo ra thích ứng cao với mọi hoàn cảnh.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở
trường THPT cũng là vấn đề đang còn mới mẻ, chưa có tiền lệ và mặt khác, quá
trình triển khai áp dụng chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới lại
đang cận kề. Với cách tiếp cận giảng dạy truyền thống hiện có, liệu GV có đủ khả
năng để thực hiện các mục tiêu dạy học mà chương trình giáo dục phổ thông môn
Địa lí đã đề ra: “Chương trình môn Địa lí giúp học sinh hình thành, phát triển năng
lực địa lí – một biểu hiện của năng lực khoa học; đồng thời góp phần cùng các môn
học và hoạt động giáo dục khác phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và
năng lực chung đã được hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình
yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đắn với môi trường tự nhiên, xã hội;
khả năng định hướng nghề nghiệp; để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng
đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Trước bối cảnh đó, đòi hỏi người giáo viên cần phải có ngay những cách thức
tổ chức dạy học phát triển năng lực, cũng như tiếp cận, đón đầu việc thực hiện
chương trình mới, với hy vọng có thể giúp học sinh vận dụng được các kiến thức
địa lí vào đời sống thực tiễn, khơi dậy lòng say mê và phát triển năng lực sáng tạo.
Với những lí do đó, cùng với những kinh nghiệm bản thân có được, tôi mạnh
dạn đưa ra một vài kinh nghiệm “Tổ chức dạy học môn Địa lí lớp 12 THPT theo
định hướng phát triển năng lực” để góp phần giải quyết những khó khăn trên, đáp
ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí mới, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí THPT, nhất là môn Địa lí lớp 12.
II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Mục đích
3
Xác định một số hình thức tổ chức dạy học phát triển năng lực học sinh trong dạy
học địa lí lớp 12 có tính khoa học, thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học
địa lí ở trường phổ thông và thực hiện mục tiêu chương trình GDPT 2018.
2. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu những cơ sở lí luận và thực tiễn việc tổ chức dạy học PTNL
trong dạy học địa lí 12. Từ đó xác định các hình thức tổ chức dạy học PTNL có
tính khoa học, dễ làm, dễ vận dụng, mang lại hiệu quả cao trong dạy học địa lí 12.
- Tiến hành TNSP kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của sáng kiến.
III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển NL cho HS qua môn Địa lí 12.
- Vận dụng đối với HS 12 trường THPT Quỳ Hợp 2 – huyện Quỳ Hợp.
IV. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU
Việc tổ chức dạy học theo định hướng năng lực đã có nhiều tác giả quan tâm,
dày công nghiên cứu cả trong nước và trên thế giới.
Thế giới đã và đang thiết kế chương trình giáo dục, nội dung giáo dục,
phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, xây dựng hệ thống các năng
lực chung, năng lực chuyên biệt cho từng môn học.
Ở Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục dạy học
theo định hướng PTNL, đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL, đổi mới
phương pháp day học bộ môn ở trường phổ thông, … Các nghiên cứu này được đề
cập thông qua các công trình nghiên cứu khoa học, sách, tạp chí, luận văn, …
Tuy nhiên, các tài liệu đó chỉ đề cập đến những khái niệm, phân loại, các
bước dạy học theo hướng PTNL chứ chưa đi sâu nghiên cứu về tổ chức dạy học
Địa li lớp 12 theo định hướng PTNL với các hình thức, ví dụ và vận dụng cụ thể.
Trên cơ sở kế thừa, phát triển các đề tài nghiên cứu trước đó, vận dụng vào đề
tài này để đưa ra các hình thức tổ chức dạy học phát triển năng lực cho HS thông
qua day học Địa lí lớp 12 THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn địa lí ở
trường THPT nói chung và trường THPT Quỳ Hợp 2 nói riêng.
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Tiến hành thu thập tài liệu qua sách, báo, các văn bản liên quan đến đề tài.
Trên cơ sở đó để phân tích, tổng hợp và rút ra những vấn đề cần thiết của đề tài.
2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Trong quá trình nghiên cứu, bản thân sử dụng các phương pháp như: điều tra,
khảo sát, quan sát sản phẩm, tổng kết kinh nghiệm,…Đó là những cơ sở cho việc
triển khai cũng như khả năng ứng dụng của đề tài.
4
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC DẠY HỌC
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT
I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CHUNG VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC VÀ TỔ
CHỨC DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1. Tổ chức dạy học
Khái niệm
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tổ chức là các hoạt động cần thiết để xác định cơ
cấu, bộ máy của hệ thống, xác định những công việc phù hợp với từng nhóm, từng
bộ phận và giao phó các bộ phận cho các nhà quản trị hay người chỉ huy với chức
năng nhiệm vụ và quyền hạn nhất định để thực hiện nhiệm vụ được giao. Hoạt
động tổ chức còn là việc bố trí sắp xếp việc thực hiện các công việc trong một cơ
cấu tổ chức”.
Theo Từ điển mở: “Tổ chức là tập hợp nhóm người theo chức năng nhất
định để hoạt động vì lợi ích chung nào đó”; “Tổ chức là sắp xếp, bố
trí thành các bộ phận để cùng thực hiện một nhiệm vụ hoặc cùng một chức
năng chung”.
Qua các khái niệm trên ta có thể hiểu: Tổ chức dạy học là việc bố trí, sắp xếp,
tập hợp nhóm học sinh thành một chỉnh thể, có một cấu tạo, một cấu trúc khoa
học, bài bản trong các hoạt động dạy và các hoạt động học nhằm đem lại kết quả
giáo dục (kiến thức, kỹ năng, thái độ) cao nhất.
Trong dạy học, tổ chức các hoạt động là công việc của giáo viên, trong đó
công việc chủ yếu là hướng dẫn, chỉ đạo, giao việc, điều khiển, truyền thụ tri thức,
kiểm tra, đánh giá... các hoạt động của học sinh. Còn các hoạt động chủ yếu của
học sinh là lắng nghe, nhận nhiệm vụ học tập, giải quyết các nhiệm vụ học tập, trao
đổi thảo luận, trình bày ý kiến, trả lời câu hỏi của giáo viên,...
Như vậy, tổ chức dạy học được tiến hành theo trật tự và chế độ nhất định,
trong hoạt động dạy và hoạt động học thống nhất biện chứng với nhau.
Đặc trưng của tổ chức dạy học
- Chủ thể của tổ chức dạy học là hoạt động của GV và HS, tức là người thực
hiện các hành động, làm việc theo kế hoạch, ý đồ nhất định. Trong quá trình hoạt
động, GV biết cách tổ chức các hành động tạo thành hệ thống (tổ hợp), lựa chọn,
điều khiển linh hoạt các hoạt động phù hợp với đối tượng, hoàn cảnh, tình huống.
- Tổ chức các hoạt động dạy học bao giờ cũng có đối tượng của nó. Đối tượng
của hoạt động là sự vật, tri thức, … thông qua hoạt động để tạo tương tác, chiếm
lĩnh, sử dụng nó (đối tượng) nhằm thỏa mãn nhu cầu.
5
- Tổ chức các hoạt động dạy học có tính mục đích. Đây là nét đặc trưng thể
hiện trình độ, năng lực GV trong việc chiếm lĩnh đối tượng. GV sử dụng vốn hiểu
biết, kinh nghiệm, phương tiện để phát hiện, khám phá đối tượng chuyển thành ý
thức, năng lực của chính mình. Tính mục đích định hướng cho chủ thể họat động,
hướng tới chiếm lĩnh đối tượng. Như vậy, nói đến hoạt động bao giờ cũng có sự
gắn kết giữa chủ thể, đối tượng và mục đích hoạt động.
2. Tổ chức dạy học phát triển năng lực
Khái niệm
Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (NXB Đà Nẵng. 1998): Năng lực
là: “Khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động
nào đó. Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một
loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”.
Phạm Minh Hạc xem năng lực là “một tổ hợp phức tạp những thuộc tính tâm
lý của mỗi người, phù hợp với những yêu cầu của một hoạt động nhất định, đảm
bảo cho hoạt động đó diễn ra có kết quả”.
Trong tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo theo định
hướng phát triển năng lực của HS do Bộ GD&ĐT phát hành năm 2014 thì “Năng
lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ
năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… nhằm đáp ứng hiệu quả một
yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định.
Qua đó, có thể hiểu một cách ngắn gọn “Năng lực là khả năng thực hiện thành
công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến
thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… năng
lực của cá nhân được đánh giá qua phương thức và khả năng hoạt động của cá
nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống”.
- Trong quá trình dạy học theo định hướng PTNL, khái niệm NL được hiểu:
+ Năng lực liên quan đến bình diện mục tiêu của dạy học: mục tiêu dạy học
được mô tả thông qua các năng lực cần hình thành.
+ Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết với
nhau nhằm hình thành các năng lực.
+ Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn,…
+ Mục tiêu hình thành năng lực định hướng cho việc lựa chọn, đánh giá mức
quan trọng và cấu trúc hóa các nội dung hoạt động và hành động dạy học về
phương pháp.
Như vậy, có thể hiều tổ chức dạy học theo phát triển năng lực là quá trình
thiết kế, tổ chức, hướng dẫn và phối hợp giữa hoạt động dạy và hoạt động học
nhằm giúp HS không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua
các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học được để giải quyết các tình huống