Sổ tay kỹ thuật chế biến bảo quản giống - Phần 5: Côn trùng hại kho

Chia sẻ: Hocuong Hocuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sổ tay kỹ thuật chế biến bảo quản giống - Phần 5: Côn trùng hại kho có nội dung trình bày giới thiệu chung về tổn thất do côn trùng và các nghiên cứu về côn trùng; đặc điểm của côn trùng hại kho trong bảo quản; tính chất và phương thức ăn hại của côn trùng hại kho; sự tăng trưởng quần thể côn trùng hại kho; đặc trưng về quần thể của côn trùng hại kho; những nguyên nhân lây lan của các loại côn trùng; mức độ nhiễm sâu mọt;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sổ tay kỹ thuật chế biến bảo quản giống - Phần 5: Côn trùng hại kho

119 PHAÀN 5 COÂN TRUØNG HAÏI KHO I -TOÅN THAÁT DO COÂN TRUØNG VAØ CAÙC NGHIEÂN CÖÙU VEÀ COÂN TRUØNG 1. Toån thaát do coân truøng gaây haïi Theo ñaùnh giaù cuûa Toå chöùc Noâng Löông Lieân Hôïp Quoác - FAO (Food and Agriculture Organization), toån thaát do coân truøng gaây haïi ñoái vôùi nguõ coác döï tröõ treân toaøn theá giôùi haøng naêm vaøo khoaûng 10%, coù nghóa laø 13 trieäu taán nguõ coác ñaõ bò maát chæ do coân truøng vaø 100 trieäu taán ñaõ bò maát giaù trò (Wolpert, 1967). Theo Snelson (1987) söï toån haïi ôû caùc vuøng nhieät ñôùi vaø baùn nhieät ñôùi cao hôn so vôùi vuøng oân ñôùi. Theo coâng boá cuûa FAO (Anon, 1979), chæ keå rieâng caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû Myõ veà maát maùt nguõ coác sau thu hoaïch vaøo naêm 1967 ôû caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ñaõ leân tôùi 42 trieäu taán, töùc baèng 95% toång saûn löôïng thu hoaïch cuûa Canada hay baèng gaáp ñoâi saûn löôïng löông thöïc trong naêm 1992 cuûa nöôùc ta. ÔÛ khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, nhöõng naêm qua ñaõ xaûy ra moät soá vuï dòch haïi lôùn do coân truøng gaây ra ñoái vôùi nguõ coác, laøm toån thaát tôùi treân 50%. Ngoaøi thieät haïi veà soá löôïng ñaõ neâu treân, chuùng coøn laøm giaûm chaát löôïng noâng saûn phaåm vaø haït gioáng laøm giaûm uy tín haøng hoùa treân thò tröôøng. 2. Nghieân cöùu veà coân truøng haïi kho Treân theá giôùi, vieäc nghieân cöùu veà baûo quaûn noâng saûn vaø vieäc thoáng keâ caùc thieät haïi do saâu moït gaây ra ñaõ ñöôïc baét ñaàu töø raát sôùm vaø thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc. Theo Henderson and Chistenson (1961) coù haøng traêm loaøi coân truøng phaùt sinh trong baûo quaûn haït nguõ coác vaø haït gioáng. Chæ coù hôn 50 loaøi gaây haïi, trong ñoù chæ khoaûng hôn 12 loaøi gaây haïi nghieâm troïng. Chuùng phaù hoaïi noä i nhuõ vaø phoâi, keát quaû laø chaát löôïng vaø khoái löôïng haït giaûm nghieâm troïng. Theo taùc giaû Suppakanh (Thaùi Lan) thì 2 loaøi moït ñöôïc coi laø nguy hieåm nhaát laø moït gaïo (Sitophilus oryzae L.) vaø ngaøi luùa Sitroga cerealella. Cuõng nhö nhieàu nöôùc treân theá giôùi, Vieät Nam ñaõ xeáp loaøi Sitophilus oryzae L. vaøo loaøi ñaëc bieät nguy hieåm trong soá caùc loaøi moït haïi kho, tieáp ñeán laø loaøi moït ñuïc haït Rhizopertha dominica F., moït luùa ñoû Tribolium catareum H., Sitboroga cerealella O.. Ngöôøi ta coøn nhaän thaáy, coân truøng laø 1 yeáu toá quan troïng laøm phaùt trieån vieäc saûn sinh ra mycotoxin bôûi vì chuùng coù theå tieáp nhaän, mang vaø vaän chuyeå n caùc vi sinh vaät, maø nhöõng vi sinh vaät naøy coù khaû naêng saûn sinh ra mycotoxin. Ragunathan Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
120 vaø coäng söï (1974) ñaõ nghieân cöùu veà moái quan heä giöõa naám trong kho vôùi moït gaïo nhaän thaáy chæ coù giai ñoaïn tröùng laø khoâng nhìn thaáy naám, coøn ñieàu phaùt hieän thaáy naám Asperguus ochnacerus, Aspergilus flavus vaø caùc naám khaùc ôû giai ñoaïn aáu truøng, nhoäng vaø tröôûng thaønh. Ñaëc bieät laø tìm thaáy trong phaân cuûa chuùng raát nhieàu baøo töû naám. Taùc giaû cho bieát moït tröôûng thaønh soáng trong kho döï tröõ ñaäu ñoã thöôøng mang naám Aspergilus setrictus nhöng khi soáng trong kho luùa mì vaø gaïo laïi chuû yeáu tìm thaáy Aspergilus flavus. Möùc ñoä nhieãm naám ôû giai ñoaïn tröôûng thaønh thay ñoåi töø 20-100% soá caù theå. Töø ñoù, chuùng ta thaáy raèng coân truøng cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm lan truyeàn naám beänh. Theo Christensen (1957) coân truøng luoân luoân laø sinh vaät gaây haïi cho haït gioáng trong khi baûo quaûn, neáu aåm ñoä haït gioáng thaáp hôn 8-9%, thì nhieàu loaïi coân truøng vaø nhaát laø moïi vi sinh vaät ñeàu khoâng theå sinh saûn ñöôïc vaø seõ cheát ñi trong khi baûo quaûn. Coân truøng thích nghi vôùi nhieät ñoä döôùi 15,5 0C vaø coù theå soáng soùt ôû nhieät ñoä 41,70C (Wimberly, 1983). ÔÛ nöôùc ta, vieäc nghieân cöùu saâu moït haïi kho so vôùi theá giôùi muoän hôn vaø keát quaû cuõng coøn haïn cheá do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaùt trieån saûn xuaát noâng nghieäp, ñaõ coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän maø keát quaû böôùc ñaàu thu ñöôïc raát ñaùng khích leä. Coâng trình nghieân cöùu cuûa Cuïc Baûo veä Thöïc vaät cho bieát, trong quaù trình kieåm tra haøng xuaát nhaäp khaåu ñaõ phaùt hieän 80 loaøi coân truøng thuoäc 30 hoï, 7 boää khaùc nhau, trong ñoù coù 32 loaøi phoå bieán vaø coù taùc haïi lôùn treân haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu. Cuõng theo Cuïc Baûo veä Thöïc vaät, trong thôøi gian töø thaùng 3 naêm 1990 ñeán thaùng 6 naêm 1990, Cuïc ñaõ tieán haønh ñieàu tra 253 kho vôùi soá löôïng haøng hoùa caát giöõ laø 178 - 222 taán/kho goàm luùa, gaïo, taám, caùm vaø thöùc aên gia suùc cuûa 18 tænh thaønh phoá trong caû nöôùc. Keát quaû nhaän thaáy maät ñoä xuaát hieän cuûa moït khaù cao, coù nôi 1.200 con/kg saûn phaåm (yeâu caàu < 7 con/kg). Theo Buøi Coâng Hieån (1995), caùc coân truøng haïi kho ôû trong ñieàu kieän Vieät Nam ngöng hoaït ñoäng ôû aåm ñoä khoâng khí döôùi 50% vaø ngöng sinh saûn ôû aåm ñoä duôùi 35%. Chuùng hoaït ñoäng soáng ôû nhieät ñoä 50C, baét ñaàu sinh saûn ôû 120C, nhöng seõ cheát ôû nhieät ñoä 39-400C. Trong thöông maïi hieän nay, yeâu caàu veà chaát löôïng vaø maãu maõ cuûa noâng saûn vaø haït gioáng ngaøy caøng cao. Ñieàu ñoù ñoøi hoûi chuùng ta phaûi quan taâm, ñaàu tö hôn nöõa cho coâng taùc cheá bieán baûo quaûn sau thu hoaïch noùi chung vaø caùc nghieân cöùu ñaày ñuû hôn nöõa veà coân truøng gaây haïi trong kho ôû Vieät Nam noùi rieâng. II – ÑAËC ÑIEÅM COÂN TRUØNG HAÏI KHO BAÛO QUAÛN 1. Ñaëc ñieåm cuûa coân truøng haïi kho trong baûo quaûn Coân truøng laø ngaønh ñoäng vaät chaân ñoát (coù 3 ñoâi chaân), cô theå coù 3 phaàn: ñaà u, ngöïc, buïng. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
121 Coân truøng coù nhieàu loaïi, thuoäc loaïi ña thöïc (aên ñöôïc nhieàu loaïi haït nguõ coác). Moït coù khaû naêng nhòn aên raát toát, coù khaû di chuyeån xa ñeå kieám aên. Khaû naêng thích öùng roäng vôùi daûi nhieät ñoä vaø aåm ñoä cuûa moâi tröôøng. Söùc sinh saûn nhanh, trong ñieàu kieän thuaän lôïi, chuùng taêng tröôûng raát nhanh veà soá löôïng neân söùc phaù haïi raát gheâ gôùm, raát khoù tieâu dieät chuùng trieät ñeå. Coân truøng phaân boá roäng, deã thích nghi vôùi caùc ñieàu kieän sinh thaùi khaùc nhau. Trong quaù trình sinh tröôûng ñeàu phaûi qua moät hình thöùc bieán thaùi nhaát ñònh. Haàu heát coân truøng haïi kho ñeàu ñeû tröùng. Trong quaù trình phaùt trieån, ñeå thöïc hieän 1 voøng ñôøi, coân truøng phaûi traûi qua moät trong hai quaù trình bieán thaùi nhö sau: * Bieán thaùi khoâng hoaøn toaøn: Tröùng  Thieáu truøng  Tröôûng thaønh * Bieán thaùi hoaøn toaøn: Tröùng  AÁu truøng  Nhoäng  Tröôûng thaønh Phaàn lôùn coân truøng haïi kho thuoäc loaøi bieán thaùi hoaøn toaøn (hình 5.1). 2. Tính chaát vaø phöông thöùc aên haïi cuûa coân truøng haïi kho Phaàn lôùn coân truøng haïi kho coù khaû naêng aên haïi nhieàu loaïi noâng saûn, möùc ñoä gaây haïi tuøy theo loaøi coân truøng vaø ñoái töôïng phaù hoaïi, chaúng haïn moït gaïo phaù haïi nghieâm troïng luùa, gaïo, baép, luùa mì nhöng laïi ít phaù caùc loaïi haït caây hoï ñaäu. Thí nghieäm nuoâi 10 ñoâi moït gaïo trong hoãn hôïp caùc loaïi: luùa, gaïo, baép, mì, ñaäu xanh, ñaäu ñen, sau 60 ngaøy, tyû leä caùc haït bò haïi theå hieän ôû baûng 5.1 Baûng 5.2: Tyû leä caùc haït nguõ coác bò haïi Loaïi saûn phaåm Luùa Gaïo Baép Ñaäu xanh Ñaäu ñen Tyû leä bò haïi (%) 32,6 40,0 61,8 1,8 2,3 3. Söï taêng tröôûng quaàn theå coân truøng haïi kho - Ña soá caùc loaøi coân truøng haïi kho coù khaû naêng taêng soá löôïng caù theå vôùi toác ñoä cöïc kyø nhanh. Ví duï: Gioáng Sitophilus trong voøng 5 tuaàn ñaõ taêng soá löôïng caù theå leân haøng traêm laàn. - Vaøo giai ñoaïn xaâm nhieãm, möùc taêng tröôûng cuûa quaàn theå theo caáp soá nhaân. Nghóa laø toác ñoä gia taêng caù theå trong quaàn theå tyû leä vôùi soá caù theå coù maët vaø taêng daàn theo thôøi gian. - Khi quaàn theå cöù tieáp tuïc taêng tröôûng maõi nhöng nguoàn thöùc aên baét ñaàu caïn kieät thì coân truøng rôøi khoûi khu vöïc haøng hoùa ñaõ bò xaâm nhieãm naëng vaø di cö tìm nguoàn thöùc aên môùi, töø ñoù hình thaønh khu vöïc gaây haïi môùi. 4. Ñaëc tröng veà quaàn theå cuûa coân truøng haïi kho Caùc nhaø sinh thaùi hoïc ñoäng vaät ñeàu nhaän thöùc raèng: söï gia taêng quaàn theå vaø söï xaâm nhieãm laø ñaëc ñieåm ñieån hình cuûa nhieàu loaøi coân truøng khi chuùng xaâm nhieãm vaø khoâng coù nôi ôû oån ñònh. Chuùng ñöôïc goïi laø “söï löïa choïn taêng toác”. Ngöôïc laïi, nhöõng ñoäng vaät ñöôïc goïi laø “söï löa choïn oån ñònh” laïi toàn taïi theo caùc ñaëc tính ñoái laäp. Söï toàn taïi cuûa hai theå naøy coù caùc ñaëc tính khaùc bieät: Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
122 Nhoùm “söï löa choïn taêng toác” Hình 5.1: Voøng ñôøi cuûa coân truøng + Saûn sinh moät soá löôïng lôùn con caùi. Nhoùm “söï löïa choïn oån ñònh” + Sinh saûn sôùm. + Sinh saûn ít. + Thôøi gian phaùt trieån ngaén. + Khaû naêng sinh saûn chaäm. + Thôøi gian phaùt trieån raát daøi, tuoåi thoï + Kích thöôùc cô theå nhoû. cao. + Kích thöôùc cô theå lôùn. + Coù toác ñoä sinh tröôûng noäi taïi cao. + Coù toác ñoä sinh tröôûng noäi taïi thaáp. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
123 Nhö vaäy, ña soá coân truøng haïi kho thuoäc nhoùm ñoäng vaät “söï löïa choïn taêng toác”. Chuùng coù khaû naêng: + Taïo laäp nhöõng quaàn theå ôû moâi tröôøng môùi chæ vôùi moät vaøi caù theå ban ñaàu, taêng tieán nhanh choùng vaø cuoái cuøng huûy hoaïi chính moâi tröôøng soáng ñoù. + Deã daøng taïo ra söï buøng noå soá löôïng caù theå trong moâi tröôøng thuaän lôïi moät caùch nhanh choùng. + Nhöõng quaàn theå coøn soáng soùt tìm ñeán nhöõng moâi tröôøng thích hôïp ñeå quaàn tuï vaø phaùt trieån, huûy hoaïi moâi tröôøng voâ cuøng nhanh choùng ñeán noãi caùc keû thuø töï nhieân khoâng theå kìm haõm noåi chuùng. Thöïc teá nhaän thaáy, caùc vaät aên thòt vaø kyù sinh toàn taïi trong kho chæ haïn cheá phaàn naøo söï gia taêng cuûa quaàn theå coân truøng gaây haïi, baèng chöùng laø khi thaáy ñöôïc söï phaùt trieån cuûa caùc vaät aên thòt vaø kyù sinh trong kho thì cuõng laø luùc söï thieät haïi ñaõ roõ raøng. Do vaäy, bieän phaùp phoøng tröø chæ coù theå ñöôïc aùp duïng khi keát hôïp vôùi caùc bieän phaùp khaùc (IPM) nhaèm taùc ñoäng ñeán sinh hoïc cuûa caùc loaøi gaây haïi. 5. Nhöõng nguyeân nhaân laây lan cuûa caùc loaïi coân truøng - Coù nhöõng loaïi coân truøng vöøa phaù haïi noâng saûn ôû ngoaøi ñoàng laãn trong kho, hoaëc coù nhöõng loaøi aên haïi trong kho ra aên haïi ngoaøi ñoàng vaø khi thu hoaïch chuùng laïi xaâm nhaäp vaøo noâng saûn seõ ñöôïc ñöa vaøo baûo quaûn. Moät soá loaøi aên haïi trong kho nhöng ra ngoaøi ñoàng ñeû tröùng ôû boâng, nhò, haït, quaû,… - Trong baûo quaûn, caùc kho taøng vaø duïng cuï baûo quaûn noâng saûn do khoâng ñöôïc veä sinh voâ truøng neân coân truøng aån naáp trong caùc khe keõ, caùc choã nöùt neû, choã kín, khi coù ñieàu kieän thuaän lôïi chuùng phaùt trieån ngay ñeå phaù haïi. - Coân truøng laây lan theo caùc phöông tieän vaän chuyeån, thoâng qua caùc saûn phaåm ñaõ ñöôïc chuyeån töø nôi naøy ñeán nôi khaùc. - Moät soá loaøi gaëm nhaám, chim choùc bò coân truøng baùm vaøo vaø trôû thaønh vaät mang coân truøng, laøm laây lan khi chuùng vaøo kho phaù haïi. 6. Möùc ñoä nhieãm saâu moït Ñeå tính möùc ñoä nhieãm saâu moït, ngöôøi ta xaùc ñònh löôïng saâu moït trong 1 kg haït vaø xaùc ñònh thaønh phaàn saâu moït. - Neáu baûo quaûn daïng khoái rôøi thì xaùc ñònh ôû lôùp maët (daøy 30cm) ôû ñieåm gaàn cöûa, ñieåm saùt töôøng vaø ñieåm giöõa kho. - Neáu baûo quaûn bao thì xaùc ñònh ôû lôùp bao treân maët ñoáng, lôùp giöõa vaø lôùp saùt kho. Thôøi gian kieåm tra 15 – 30 ngaøy/laàn tuøy theo möùc ñoä nhieãm saâu moït cuûa loâ haït vôùi yeâu caàu cho pheùp 07 con moït cheát/kg. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
124 II- AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC YEÁU TOÁ VAÄT LYÙ ÑEÁN COÂN TRUØNG HAÏI KHO - Söï phaùt trieån vaø taäp tính cuûa coân truøng bò chi phoái bôûi caùc ñieàu kieän vaät lyù trong moâi tröôøng maø chuùng ñang sinh toàn. - Haàu heáát caùc aûnh höôûng vaät lyù coù taùc ñoäng vaøo caùc ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa coân truøng theo tyû leä töông quan thaät cuûa chuùng (taùc ñoäng mang tính soá löôïng). - Nhöõng aûnh höôûng cuõng coù theå laøm thay ñoåi hoaëc chi phoái taäp tính cuûa coân truøng. 1. Nhieät ñoä: Aûnh höôûng quan troïng tôùi söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa coân truøng - Nhieät ñoä thaáp: söï phaùt trieån caù theå chaäm, tyû leä cheát cao, toác ñoä taêng tröôûng cuûa quaàn theå thaáp. - Nhieät ñoä taêng leân thì tyû leä cheát giaûm vaø toác ñoä taêng tröôûng cao nhöng nhieät ñoä cao seõ laøm moït cheát ôû nhieät ñoä 39-400C. - Taát caû caùc loaøi ñeàu coù nhieät ñoä toái öu giuùp cho söï taêng tröôûng ñeán möùc cöïc ñaïi. Khi vöôït qua nhieät ñoä toái öu thì caùc ñieàu kieän trôû neân töông ñoái khoâng thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa quaàn theå coân truøng. - Taát caû caùc loaøi haïi kho nhieät ñôùi coù nhieät ñoä toái öu ôû möùc 25 – 350 C (khi nhieät ñoä giaûm < 200 C laøm giaûm toác ñoä phaùt trieån). 2. Thuûy phaàn - Laø haøm löôïng nöôùc töï do coù trong haït gioáng (haït gioáng naøy ñaõ bò coân truøng xaâm nhieãm). Thuûy phaàn haït coù aûnh höôûng töông töï nhö nhieät ñoä ñeán söï phaùt trieån cuûa coân truøng. - Thuûy phaàn haït gioáng thaáp khoâng gieát cheát coân truøng, chuùng vaãn toàn taïi vôùi toác ñoä phaùt trieån haïn cheá. - Thuûy phaàn haït gioáng cao laø ñieàu kieän thuaän lôïi daãn ñeán vieäc söï phaùt trieån cuûa quaàn theå coân truøng. Ñoàng thôøi cuõng hình thaønh caïnh tranh vôùi söï phaùt trieån cuûa naám moác vaø caùc VSV khaùc. 3. AÅm ñoä töông ñoái - Coù quan heä maät thieát vôùi thuûy phaàn thöùc aên cuûa moït (noâng saûn) thoâng qua vieäc toàn taïi söï caân baèng giöõa thuûy phaàn haït vaø aåm ñoä töông ñoái cuûa khoâng khí. - Treân beà maët khoái haøng (baûo quaûn daïng xaù), aåm ñoä töông ñoái bao quanh coù theå thaáp hôn nhieàu so vôùi döôùi saâu khoái haøng (nôi ñoä aåm bò ñieàu chænh bôûi thuûy phaàn cuûa noâng saûn) neân hieám khi gaëp aáu truøng vaø nhoäng treân beà maët khoái haøng trong ñieàu kieän khoâ raùo. 4. AÛnh höôûng cuûa toå hôïp nhieät ñoä vaø aåm ñoä töông ñoái ñeán söï phaùt trieån cuûa coân truøng - Nhieät ñoä vaø aåm ñoä taùc ñoäng töông hoã leân coân truøng gaây haïi. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
125 - Toå hôïp naøy coù theå hoaït ñoäng taïo ra caùc ñieàu kieän phöùc hôïp khaù c nhau cho nhöõng loaøi khaùc nhau (coù loaøi öa noùng, khoâ; coù loaøi öa ñieàu kieän laïnh vaø aåm). 5. AÛnh höôûng cuûa toå hôïp nhieät ñoä vaø thuûy phaàn haït ñeán taäp tính cuûa coân truøng Toå hôïp nhieät ñoä vaø thuyû phaàn coù theå gaây ra nhieàu ñieàu kieän moâi tröôøng baát lôïi cho coân truøng khieán chuùng phaûi di chuyeån ñeán nhöõng choã thuaän lôïi ñeå sinh soáng. Ví duï: Lôùp khoâng khí ngay döôùi maùi kho ban ngaøy vaøo muøa heø coù nhieät ñoä 40 0C , aåm ñoä töông ñoái xung quanh coù theå raát thaáp trong muøa khoâ; ban ñeâm nhieät ñoä kho coù theå haï xuoáng raát thaáp daãn ñeán söï cheânh leäch nhieät ñoä giöõa ngaøy vaø ñeâm. Vì theá, giai ñoaïn coân truøng vaän ñoäng seõ khoâng töï cho pheùp mình tieáp tuïc ôû nôi coù caùc ñieàu kieän ñoù maø chuùng di chuyeån ñeán nhöõng choã thuaän lôïi ñeå sinh soáng. 6. AÙnh saùng - Ña soá coân truøng haïi kho coù theå hoaøn thaønh toaøn boä voøng ñôøi trong kho hoaøn toaøn khoâng coù aùnh saùng. Chuùng soáng döïa vaøo caùc giaùc quan. - ÔÛ giai ñoaïn tröôûng thaønh, moät soá loaøi toàn taïi töï do trong khoâng gian kho, laø nôi coù aùnh saùng trong nhöõng giôø chieáu saùng ban ngaøy. Ngaøi haïi kho caàn khoâng gian trong kho ñeå bay vaø gheùp ñoâi haøng ngaøy theo cöôøng ñoä aùnh saùng. Ví duï: Thôøi ñieåm hoaït ñoäng ñænh cao cuûa Ngaøi thoùc haïi kho xaûy ra treân beà maët khoái haøng laø vaøo luùc bình minh vaø chaäp toái. Töø ñoù gôïi yù cho ta neân phun thuoác tröø saâu vaøo thôøi gian maø hoaït ñoäng cuûa chuùng ñaït ñænh cao thì seõ coù hieäu quaû nhaát. 7. Caùc daïng haøng hoùa, bao goùi vaø caáu truùc kho - Ña soá coân truøng coù khaû naêng toàn taïi trong kho ñeàu coù theå xaâm nhieãm vaøo moät lôùp saâu cuûa haøng hoùa. - Saûn phaåm ñöôïc döï tröõ trong kho ôû hình thöùc ñoùng bao baûo quaûn hôû caøng laøm taêng khaû naêng xaâm nhieãm cuûa moït vaøo caùc taàng saâu beân trong. - Caùc daïng bao PE chæ haïn cheá söï xaâm nhaäp chöù khoâng theå ngaên chaën moït xaâm nhieãm. Ngöôøi ta söû duïng bao nhoâm coù theå ngaên chaën ñöôïc moït xaâm nhaäp. - Caùc keõ nöùt trong caáu truùc kho; thieát bò saáy, cheá bieán,… thöôøng laø nôi truù nguï quan troïng cuûa coân truøng haïi kho. 8. Thoâng thoaùng khí - Hieän nay, aûnh höôûng cuûa vieäc thoâng thoaùng khí leân ñôøi soáng cuûa coân truøng haïi kho chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû. Tuy nhieân, chaéc chaén möùc ñoä oân hoøa cuûa vaän ñoäng khoâng khí seõ taùc ñoäng tôùi vi khí haäu chung quanh khoái haøng giuùp haïn cheá söï phaùt trieån cuûa naám moác. - Vieäc thay ñoåi vi khí haäu seõ taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng coân truøng vaø vi sinh vaät trong kho. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
126 III - CAÙC KIEÅU OÅ SINH THAÙI COÂN TRUØNG HAÏI KHO Caên cöù vaøo khaû naêng sinh soáng cuûa coân truøng haïi kho, chuùng ta coù theå chia thaønh ba möùc ñoä sinh thaùi nhö sau: 1. Nhöõng loaøi coù oå sinh thaùi gaàn ngöôøi Coù moät soá loaøi coân truøng khoâng theå soáng toát ngoaøi moâi tröôøng töï nhieân ñöôïc maø phaûi ñoøi hoûi ñieàu kieän sinh thaùi nhaát ñònh gaén lieàn vôùi khoâng gian ñöôïc con ngöôøi xaây döïng vaø baûo veä. Ví duï: loaøi moït thoùc (moït luùa mì – Sitophilus granarius L.), moït xeùn toùc (Hylotrupes bajulus L.), moït ñuïc bìa saùch (Anobium punctatum De Geer). 2. Nhöõng loaøi soáng trong kho nhöng coù giai ñoaïn phaùt trieån ngoaøi töï nhieân Thaät ra, coân truøng haïi kho laø nhöõng ñoäng vaät ngoaøi töï nhhieân roài ñöôïc phaùt taùn vaøo kho qua quaù trình baûo quaûn vaø trao ñoåi haøng hoaù. Töø ñoù, trong coâng taùc phoøng tröø coân truøng haïi kho, ôû töøng nôi cuï theå, ngöôøi ta ñeà xuaát danh saùch nhöõng coân truøng laø ñoái töôïng kieåm dòch. Danh saùch naøy chæ nhaèm ngaên ngöøa coân truøng gaây haïi xaâm nhaäp vaøo nhöõng vuøng coù ñieàu kieän sinh thaùi thích hôïp cho chuùng phaùt trieån, taïo ra nhöõng vuï dòch lôùn. 3. Nhöõng loaøi soáng ôû ngoaøi töï nhieân, do chuû ñoäng hoaëc bò ñoäng xaâm nhieãm vaøo kho phaù haïi Laø nhöõng coân truøng maø toaøn boä cuoäc soáng cuûa chuùng khoâng phuï thuoäc vaøo kho, chuùng toàn taïi ñoäc laäp beân ngoaøi töï nhieân, nhöng trong hoaøn caûnh naøo ñoù ñaõ xaâm nhaäp vaøo kho gaây haïi. IV - GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAØI COÂN TRUØNG HAÏI KHO PHOÅ BIEÁN 1. Moït gaïo (Sitophilus oryzae L.) 1.1- Phaân boá vaø taùc haïi Phaân boá khaép theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc nöôùc nhieät ñôùi. Moït gaïo aên haïi taát caû caùc loaïi löông thöïc, sinh saûn nhanh, khaû naêng thích öùng roäng vôùi moâi tröôøng, thôøi gian soáng daøi. Moït gaïo coù voøi nhoïn, khi aên duøng voøi ñuïc moät loã nhoû vaø ñeû tröùng vaøo ñoù. Tröùng nôû, saâu non lôùn daàn leân aên noäi nhuõ cuûa haït, chæ ñeå laïi lôùp voû moûng khoâng coù giaù trò söû duïng. Ñaây laø coân truøng phaù haïi sô caáp, vaø ñöôïc xem laø loaïi nguy hieåm nhaát ñoái vôùi caùc kho löông thöïc ôû nöôùc ta. 1.2- Ñaëc ñieåm hình thaùi + Daïng tröôûng thaønh: daøi 3 – 4mm, roäng 1 – 1,2mm, toaøn thaân maøu xaùm ñen, ñaàu coù voøi to nhoâ ra. Treân caùnh cöùng coù nhöõng ñöôøng doïc vaø nhieàu ñieåm loõm troøn. Raâu hình ñaàu goái coù 8 ñoát, maûnh löng ngöïc coù nhieàu ñieåm loõm troøn (xem hình 5.2a). + Daïng tröùng: daøi 0,45 – 0,7mm, roäng 0,24 – 0,3mm, hình baàu duïc daøi, moät ñaàu phình ra, ban ñaàu maøu traéng sau chuyeån sang maøu ñuïc nhaït. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
127 + Saâu non: daøi 2,5 – 3mm, ñaàu nhoû maøu naâu nhaït, treân mình coù ñöôøng vaân ngang, thaân maäp, ngaén, thöôøng löng cong, coù maøu vaøng ñuïc. + Nhoäng daøi 3,4 – 4mm, hình baàu duïc, luùc môùi hoùa nhoäng maøu traéng söõa, sau thaønh maøu naâu nhaït. 1.3- Ñaëc ñieåm sinh hoïc Moït hoaït baùt, coù tính giaû cheát, bay khaù toát, thích boø leân cao vaø boø phía ngoaøi cuûa bao noâng saûn. Moït ñuïc loã vaøo caùc haït noâng saûn roài ñeû tröùng vaøo ñoù vaø duøng chaát nhaày ñeå bòt loã laïi baûo veä. Moät moït caùi moãi laàn ñeû 1 - 2 tröùng, töø 3 – 10 tröùng/ngaøy. Töø 1 ñoâi moït (ñöïc + caùi) trong ñieàu kieän thích hôïp coù theå sinh soâi taïo ra moät quaàn theå ñoâng tôùi 800.000 caù theå/naêm. ÔÛ vuøng nhieät ñôùi, moãi naêm moït sinh trung bình 4 – 5 löùa, coù khi 7 – 8 löùa. Thôøi kyø tröùng 3 – 16 ngaøy, thôøi kyø saâu non 13 – 28 ngaøy, thôøi kyø nhoäng 4 – 12 ngaøy, thôøi kyø tröôûng thaønh 54 – 311 ngaøy. Moït hoaït ñoäng maïnh nhaát trong ñieàu kieän sau: nhieät ñoä 24 – 300C (thích hôïp nhaát laø 290 C, döôùi 130 C vaø treân 380 C ngöøng hoaït ñoäng), ñoä aåm khoâng khí töø 90 – 100%, thuyû phaàn haït 17%. Ñoä aåm khoâng khí moït ñeû tröùng laø khoaûng 60%. Moït gaïo coù khaû naêng nhòn aên töø 6 – 12 ngaøy, phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø aåm ñoä khoâng khí. Trung bình, moït gaïo soáng khoaûng 180 – 200 ngaøy tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø thuûy phaàn cuûa haït. 2. Moït baép (Sitophilus zeamais.) 2.1- Phaân boá vaø gaây haïi Phaân boá roäng khaép theá giôùi, nhaát laø chaâu AÙ, AÂu, Ñòa trung haûi, Baéc Myõ. Moït baép laø loaøi aên taïp, aên caùc loaïi haït nguõ coác, caùc loaïi ñaäu, haït coù daàu vaø nhieà u noâng saûn khaùc, nhöng chuùng thích nhaát laø baép haït. Moït baép coù theå ñeû tröùng caû ngoaøi ñoàng laãn trong kho neân thuoäc loaïi phaù haïi nghieâm troïng. Ñaây cuõng laø loaøi coân truøng phaù haïi sô caáp. 2.2- Ñaëc ñieåm hình thaùi Moït baép troâng raát gioáng moït gaïo nhöng hôi lôùn hôn. Thaân daøi khoaûng 5 mm, hình baàu duïc daøi, maøu ñoû ñeán naâu ñen, khoâng boùng, chaám loõm treân ñaàu raát roõ raøng (xem hình 5.2b). 2.3- Ñaëc tính sinh hoïc Moït baép khoeùt moät loã vaøo haït roài ñeû tröùng vaøo ñoù vaø bòt laïi baèng moät chaát dòch nhaày. Saâu non nôû ra laø aên haïi ngay. Chuùng aên phoâi maàm tröôùc roài ñeán noäi nhuõ baép vaø lôùn daàn leân, haït baép bò saâu aên chæ coøn 1 lôùp voû moûng. Trong ñieàu kieän thích hôïp, moãi con caùi ñeû nhieàu nhaát ñöôïc 384 tröùng. Bình thöôøng moät voøng ñôøi cuûa moït baép khoaûng 40 ngaøy, nhöng ôû ñieàu kieän thuaän lôïi chæ maát 28 – 30 ngaøy: thôøi kyø tröùng khoaûng 3 – 6 ngaøy, thôøi kyø saâu non 18 – 20 ngaøy, thôøi kyø nhoäng 12 – 16 ngaøy. ÔÛ nhieät ñoä 00C moït coù theå soáng ñöôïc ôû 37 ngaøy, ôû -50C moït soáng ñöôïc 23 ngaøy, coøn -100C taát caû caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa moït ñeàu cheát sau 13 ngaøy. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
128 3. Moït thoùc (Sitophilus granrius L.) Laø ñoái töôïng kieåm dòch. Moït tröôûng thaønh coù maøu naâu ñaäm, ñen. Nhìn baèng maét thöôøng deã nhaàm laãn vôùi moït gaïo, vì vaäy caàn giaùm ñònh qua kính luùp ñeå nhaän daïng nhöõng ñaëc ñieåm sau (xem hình 5.2f): + Thaân hình thon, heïp, raát boùng; + Treân maët löng ngöïc tröôùc coù nhöõng chaám loõm nhoû hình baàu duïc; + Ñaëc bieät, caùnh trong (caùnh maøng) ñaõ tieâu giaûm (khoâng coù caùnh trong). AÁu truøng coù maøu traéng vôùi maøu naâu. Cô theå cong hình chöõ C. Moït khoâng coù khaû naêng bay vaø hoaït ñoäng chaäm chaïp. Tröôûng thaønh vaø aáu truøng ñuïc vaøo aên roãng haït. Moït khoeùt vaøo haït vaø ñeû tröùng. AÁu truøng vaø nhoäng phaùt trieån hoaøn toaøn beân trong haït, sau khi tröôûng thaønh môùi ñuïc haït thaønh loã chui ra ngoaøi. Trong ñieàu kieän sinh thaùi thuaän lôïi, voøng ñôøi hoaøn thaønh trong khoaûng 36-43 ngaøy. Nhieät ñoä thích hôïp cho loaøi moït naøy phaùt trieån laø 250C vaø ñoä aåm töông ñoái cuûa khoâng khí laø 70%. Chuùng öa thích aên haïi caùc saûn phaåm daïng haït cuûa nguõ coác. 4. Moït ñuïc haït (moït ñuïc thaân nhoû) (Rhizopertha Dominca F.) Laø moät trong nhöõng coân truøng haïi kho ñaùng chuù yù nhaát ôû trong taát caû caùc nöôùc vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi. Cô theå moït chæ coù moät maøu naâu ñoû (naâu ñen); daøi 2-3 mm; ñaàu ñöôïc giaáu kín döôùi taám ngöïc tröôùc (xem hình 5.2c). Moït bay toát vaø di chuyeån deã daøng töø kho naøy sang kho khaùc. Sinh saûn maïnh, con caùi ñeû 300-600 tröùng. Moït taán coâng tröïc tieáp vaøo haït. ÔÛ ñieàu kieän 290C, hoaøn thaønh voøng ñôøi chæ keùo daøi 4 tuaàn. ÔÛ 210C, moït keùm hoaït ñoäng vaø khoâng coù khaû naêng sinh saûn. Taïi Vieät Nam, loaøi moït naøy phaù hoaïi chuû yeáu trong caùc kho chöùa thoùc, gaïo, döôïc lieäu. 5. Moït ñaäu xanh (Bruchus chinesis L.) Coù nguoàn goác töø Trieàu Tieân, Trung Quoác vaø Nhaät Baûn. Moït coù maøu naâu ñoû, daøi 2,5 – 3,5 mm. Raát thích phaùt trieån treân ñaäu xanh. Treân caùnh moït coù nhöõng maûng maøu ñen vaø caùc loâng traéng xen keõ thaønh ñöôøng zíc zaéc. Coå nhoû daàn töø phía sau ra tröôùc, taïo thaønh hình chuoâng; ôû giöõa coå coù 2 tuùm loâng traéng daøy vaø daøi. Raâu con ñöïc xeû hình löôïc töø ñoát 7 ñeán 10; raâu con caùi xeû raêng cöa roõ. Ñuøi nôû vaø ôû bôø trong coù caùc gai (xem hình 5.2d). Tröùng maøu traéng, hình traùi xoan, dính chaët vaøo giaù theå hay voû haït (coù tröôøng hôïp tôùi 30 tröùng treân moät haït). AÁu truøng phaùt trieån trong loøng haït ñaäu vaø cuõng hoùa Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
129 nhoäng ôû ñoù. Sau khi hoùa thaønh moït môùi ñuïc loã (töø loã maø aáu truøng ñaõ chuaån bò tröôùc) qua voû haït chui ra ngoaøi. Moït ñaäu xanh thöôøng coù maët ôû ngoaøi ñoàng vaøo thôøi gian ñaäu saép thu hoaïch, ñeû tröùng vaøo caùc haït ñaäu maø quaû ñaõ bò khoâ nöùt voû hoaëc bò coân truøng khaùc phaù hoaïi. 6. Ngaøi boät Ñòa Trung Haûi (Ephestia kiichwiella L.) Saâu non ngaøi Ñòa trung haûi aên boät gaïo, boät baép, caùm, thoùc, caùc loaïi ñaäu ñoã. Chuùng nhaû tô laøm cho boät voùn cuïc. Ngaøi thích soáng ôû nôi raâm maùt, toái aåm. Moãi naêm sinh 4 - 6 löùa, ôû nhieät ñoä 0 18 C, moät voøng ñôøi caàn 80 -101 ngaøy, sau khi hoùa ngaøi, chuùng giao phoái ngay trong ñeâm, ñeâm sau ñeû tröùng ngay trong thöùc aên. Ñôøi moät ngaøi caùi coù theå ñeû 119 - 678 tröùng. Thôøi gian ñeû tröùng keùo daøi trong 5 – 7 ngaøy. Saâu non loät xaùc 5 laàn, thôøi gian nhoäng trung bình 8 ngaøy. Ñôøi ngaøi raát ngaén, con caùi soáng 7 ngaøy, con ñöïc soáng 6 ngaøy. 7. Ngaøi thoùc AÁn Ñoä (Plodia interpnuctella H.) Phaân boá khaép theá giôùi, laø loaøi saâu ña thöïc, aên caùc loaïi noâng saûn trong kho nhö thoùc, gaïo ngoâ, boät myø, cao löông, caùc loaïi ñaäu ñoã, thuoác baéc vaø caùc loaïi haït caây coù daàu; chæ aên haïi phaàn maàm haït. Loaøi naøy deã phaân bieät qua maøu saéc treân caùnh. ÔÛ 1/3 cuûa caùnh tröôùc phía tröôùc coù maøu vaøng; phaàn coøn laïi maøu ñoû ñoàng hoaëc toái vôùi caùc vaïch ngang maøu xanh xaùm (xem hình 5.2e). Thieät haïi do chuùng gaây ra chuû yeáu cuõng vì: khi aên, saâu non aên töø ngoaøi vaøo roài nhaû tô keát haït laïi taïo thaønh voùn cuïc löông thöïc vaø taïo ñieàu kieän cho naám phaùt trieån. Saâu non naèm nhaû tô trong khi aên roài hoùa nhoäng. Sinh saûn 4 - 6 löùa/naêm, ñeû tröùng vaøo ban ñeâm treân bao bì hoaëc ñoáng haït. Ñôøi moät con caùi ñeû töø 30 – 200 tröùng. Khi tröùng nôû, aáu truøng ñuïc ngay vaøo haït ñeå aên haïi, aên töø phoâi maàm tröôùc. Phaân saâu maøu hoàng vaø hoâi. Con caùi ñeû xong soáng 5 ngaøy, con ñöïc soáng 2 – 25 ngaøy. Thôøi gian thöïc hieän moät voøng ñôøi töø 28 – 260 ngaøy tuøy theo ñieàu kieän moâi tröôøng. Döôùi 150C chuùng ngöøng phaùt duïc. ÔÛ nöôùc ta, loaøi naøy phaùt trieån maïnh ôû khu vöïc noùng aåm (phía Baéc), ít phaùt trieån ôû khu vöïc noùng khoâ (Taây Nguyeân). Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
130 V – CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÖØ SINH VAÄT HAÏI KHO 1. Phoøng tröø baèng luaät leä Noäi dung chuû yeáu bao goàm vieäc: - Thöïc thi caùc bieän phaùp kieåm dòch: kieåm dòch ñoäng vaät, thöïc vaät; kieåm dòch quoác teá; kieåm dòch trong nöôùc. - Höôùng daãn vaø thoâng tin lieân quan ñeán phoøng tröø coân truøng gaây haïi. Caùc cô quan chöùc naêng thöïc thi bieän phaùp phoøng tröø baèng luaät leä chuû yeáu taäp trung vaøo caùc nhieäm vuï: - Ngaên ngöøa söï xaâm nhaäp caùc coân truøng töø nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät laø caùc ñoái töôïng kieåm dòch. - Ngaên chaën caùc oå dòch coù khaû naêng lan roäng trong nöôùc hay moät vuøng sinh thaùi. - Toân troïng caùc quy ñònh, quy trình aùp duïng caùc bieän phaùp phoøng tröø ñoái vôùi nhöõng loaøi gaây haïi quan troïng. - Ngaên chaën vieäc laøm giaû vaø söû duïng sai thuoác tröø saâu vaø caùc hoùa chaát baûo veä thöïc vaät. ÔÛ nöôùc ta, bieän phaùp naøy tuy coù ñöôïc quan taâm nhöng coøn phaân taùn vaø chöa hoaøn chænh. 2. Phoøng tröø baèng sinh hoïc - Laø thöïc hieän caùc bieän phaùp taùc ñoäng ñeán quaù trình sinh saûn, taäp tính, chaát löôïng thöùc aên… nhaèm laøm giaûm caùc quaàn theå coân truøng gaây haïi baèng vieäc: + Söû duïng caùc sinh vaät soáng do con ngöôøi khuyeán khích. + Söû duïng caùc yeáu toá sinh hoïc (sinh vaät kyù sinh, aên thòt, gaây beänh). 2.1 Baãy baû Duøng caùc hôïp chaát daãn duï coân truøng ñeå kieåm tra, phaùt hieän söï chôùm laây nhieãm cuûa coân truøng. Xaùc ñònh ñuùng thôøi ñieåm laây nhieãm ñeå coù caùc bieän phaùp kieåm soaùt coân truøng haïi höõu hieäu baèng caùch laøm laây nhieãm sinh vaät haïi baèng maàm beänh. Baãy baèng chaát daãn duï keát hôïp cuøng vôùi moät soá loaïi viruùt vaø naám cuõng ñöôïc nghieân cöùu aùp duïng. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
131 Hình 5.2: Moät soá hình aûnh coân truøng haïi kho phoå bieán Hình 5.2a: Moït gaïo Hình 5.2b: Moït baép (Calandra Oryzae L.) (Calandra Maize Mothsch.) Hình 5.2c: Moït thoùc Hình 5.2d: Moït ñuïc haït (Calandria Granaria L.) (Rhizopertha Dominica F.) Hình 5.2e: Moït ñaäu xanh (Pachymes Chines L.) Hình 5.2f: : Ngaøi thoùc AÁn Ñoä 2.2 Chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng Chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng vaø phaùt trieån cho coân truøng, caùc loaïi thuoác tröø saâu coù nguoàn goác töï nhieân ñaõ ñöôïc öùng duïng ñeå kieåm soaùt phoøng tröø vi sinh vaät haï i kho trong baûo quaûn. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
132 2.3 Söû duïng caùc loaïi thuoác coù nguoàn goác töï nhieân Söû duïng caùch phoøng tröø truyeàn thoáng: söû duïng nhieàu loaïi laù caây nhö xoan, laù côi, laù truùc ñaøo, buïi thuoác laù, thuoác laøo… ñeå troän vôùi haït noâng saûn tröôùc khi ñöa vaøo baûo quaûn. Taùc duïng cuûa moät soá loaïi thöïc vaät laø gaây ngaùn aên, xua ñuoåi hoaëc öùc cheá sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa coân truøng, choáng laïi söï xaâm nhaäp cuûa moït vaø vi sinh vaät gaây haïi trong quaù trình baûo quaûn (xem baûng 5.2). Baûng 5.2: Lieàu löôïng aùp duïng cuûa moät soá loaïi thöïc vaät dieät coân truøng Lieàu löôïng dieät (mg/m3) Loaïi thuoác Moït gaïo Moït boät ñoû DDVP 0,246 0,27 Buïi thuoác laù 0,395 0,59 Buïi thuoác laøo 0,625 0,66 Söû quaàn töû 1,300 1,48 Laù truùc ñaøo 13,300 11,06 Laù xoan 16,100 19,80 2.4 Kyù sinh vaø aên thòt 2.4.1 Sinh vaät kyù sinh - Kyù sinh hoaøn toaøn laø sinh vaät tìm thaáy lôïi ích qua vieäc aên hoaëc truù nguï an toaøn ôû cô theå sinh vaät khaùc (vaät chuû) vaø khoâng nhaát thieát phaûi gieát cheát vaät chuû. - Kyù sinh khoâng hoaøn toaøn laïi phaûi gieát cheát vaät chuû vaø chæ caàn vaät chuû cho moät giai ñoaïn phaùt trieån caù theå cuûa noù. Ví duï, ong maét ñoû ñeû tröùng kyù sinh ôû tröùng Ngaøi gaïo. Saâu non nôû ra aên tröùng Ngaøi gaïo. 2.4.2 Vaät aên thòt - Laø sinh vaät maø chuùng aên moät hoaëc nhieàu loaïi con moài, hieám khi söû duïng con moài laøm nôi truù nguï hoaëc di chuyeån. Vaät aên thòt luoân phaûi gieát cheát con moài. Ví duï: Thaïch suøng luoân coù maët trong kho vaø chuùng sinh soáng baèng vieäc saên baét caùc coân truøng boø, ñaäu treân töôøng kho, traàn kho. - Haines (1984) khi ñaùnh giaù vieäc söû duïng sinh vaät aên thòt vaø kyù sinh trong phoøng tröø coân truøng gaây haïi kho nhieät ñôùi ñaõ keát luaän raèng chöa coù nhöõng coá gaéng roäng khaép trong phoøng tröø sinh hoïc baèng vieäc söû duïng keû thuø töï nhieân trong chöông trình phoøng tröø toång hôïp. 2.5 Gaây beänh - Laø phöông phaùp taïo ra xung quanh moâi tröôøng soáng cuûa coân truøng gaây haïi nhöõng ñoái töôïng sinh vaät deã daøng xaâm nhaäp, truyeàn gaây beänh, taïo dòch beänh gaây cheát coân truøng haøng loaït. - Hieän nay ñaõ söû duïng moät soá vi khuaån, naám vaø nguyeân sinh ñoäng vaät ñeå thöïc hieän bieän phaùp naøy nhöng chöa hieäu quaû vì moät soá haïn cheá nhö: Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
133 + Caàn coù ñuû ñieàu kieän nhieät ñoä, aåm ñoä moâi tröôøng thích hôïp ñeå baøo töû naám coù theå naûy maàm vaø gaây beänh cho vaät chuû. + Nguyeân sinh ñoäng vaät ít coù khaû naêng gaây beänh cho vaät chuû. - Hodges (1984) keát luaän: + Phöông phaùp gaây beänh ñöa ra tieàm naêng rieâng cho phoøng tröø coân truøng haïi kho. + Coù theå troän vaøo cuøng vôùi haït, phun vaøo coân truøng ñaõ ñöôïc taäp trung (baèng caùch daãn duï). + Phöông phaùp naøy ñaëc bieät coù lôïi trong ñieàu kieän: i) ñaõ coù söï khaùng thuoác hoaëc khoâng ñöôïc pheùp söû duïng thuoác tröø saâu; ii) caáu truùc kho khoâng ñaûm baûo xöû lyù baèng thuoác tröø saâu. - Öu ñieåm: phöông phaùp naøy khaù ñaëc tröng cho loaøi, khoâng gaây ñoäc cho caùc sinh vaät khaùc, töông ñoái deã söû duïng vaø khoâng gaây hieän töôïng ñeà khaùng cuûa vaät chuû. - Nhöôïc ñieåm: vieäc nuoâi caáy phaûi caån troïng, khoù thöïc hieän trong ñieàu kieän kho bò nhieàu loaøi khaùc nhau phaù hoaïi, phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän kho taøng, maät ñoä quaàn theå coân truøng (khi maät ñoä coân truøng daøy ñaëc thì söû duïng phöông phaùp gaây beänh seõ phaùt huy taùc duïng toát nhöng ñeán luùc ñoù thì haøng hoùa ñaõ bò huûy hoaïi naëng neà). 2.6 Pheromon Moïi sinh vaät soáng ñeàu toàn taïi baèng ba quaù trình: trao ñoåi chaát; trao ñoåi naêng löôïng vaø trao ñoåi thoâng tin. Pheromon laø yeáu toá trong thoâng tin sinh hoïc, coù theå ñöôïc coi laø “böùc ñieän” baèng hoùa hoïc cuûa sinh vaät laøm taùc ñoäng ñeán taäp tính vaø hoaït ñoäng sinh lyù cuûa sinh vaät nhaän tin cuøng loaøi. Khi hieåu ñöôïc baûn chaát, ñaëc bieät khi toång hôïp nhaân taïo ñöôïc caùc daïng pheromon khaùc nhau, con ngöôøi ñaõ nhanh choùng öùng duïng chuùng vaøo coâng vieäc phoøng tröø nhöõng loaøi gaây haïi, trong ñoù coù coân truøng. Vieäc phaùt trieån caùc loaïi baãy ñôn giaûn vôùi moài pheromon nhaân taïo ñaõ haáp daãn coân truøng töø nôi chuùng ñang truù nguï vaø aên haïi, taïo khaû naêng cho chuùng ta xaùc ñònh nhieàu daãn lieäu sinh hoïc quan troïng ñeå phoøng ngöøa coù hieäu quaû. Phaùt hieän sôùm khi quaàn theå coøn thöa thôùt laø chìa khoùa ñeå phoøng tröø coù hieäu quaû, giaûm toái thieåu soá löôïng söû duïng thuoác tröø saâu, ngaên ngöøa kòp thôøi söï xaâm nhieãm vaøo saûn phaåm döï tröõ. Pheromon sinh duïc mang tính chuyeân loaøi ñöôïc aùp duïng ñeå khaûo saùt, döï baùo söï phaùt trieån quaàn theå cuûa loaøi gaây haïi caàn quan taâm, maët khaùc coøn ñöôïc söû duïng ñeå ngaên caûn söï giao phoái vaø sinh saûn, nhaèm haïn cheá söï phaùt trieån quaàn theå. Burkholder (1984) ñaõ raát laïc quan phaùt bieåu raèng pheromon laø moät phöông tieän ñaày quyeàn löïc goùp phaàn raát hieäu quaû trong vieäc cheá ngöï coân truøng gaây haïi trong kho, ñoàng thôøi cuõng döïï baùo pheromon seõ sôùm ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc loaøi Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
134 moït thuoäc gioáng Sitophilus vaø seõ môû ra moät töông lai saùng laïn cho vieäc phaùt trieån vaø giaùm saùt nhöõng loaøi coân truøng haïi kho quan troïng. 2.7 Taïo ra caùc doøng khaùng Vieäc taïo ra caùc doøng khaùng choáng laïi ñöôïc söï taán coâng cuûa coân truøng laø moät maët raát quan troïng cuûa phoøng tröø sinh hoïc. Qua thöïc teá, ngöôøi ta nhaän xeùt thaáy: - Daïng maøy ngoâ daøi seõ haïn cheá söï taán coâng cuûa moït vaø ngaøi aên haït; - Caùc haït bò daäp vôõ hay voû traáu bò xaây xaùt deã bò coân truøng xaâm nhieãm hôn so vôùi haït coøn nguyeân veïn. - Coù moät soá thuoäc tính vaät lyù hay dinh döôõng ñaõ haïn cheá söï phaùt trieån cuûa coân truøng gaây haïi. Ví duï: voû boïc quaù raén hay noäi nhuõ raát cöùng; caù c haït baép ngheøo haøm löôïng hydrat carbon ít bò coân truøng xaâm nhieãm hôn so vôùi nhöõng haït baép bình thöôøng; - Moät soá haït coù chöùa chaát hoùa hoïc khaùng sinh ñaõ khoâng chaáp nhaän söï toàn taïi cuûa coân truøng; - Vieäc löïa choïn giaù theå ñeû tröùng moãi loaøi tuyø theo loaïi haït. Vieäc lai taïo ñeå coù nhöõng doøng khaùng ñoái vôùi coân truøng haïi kho coù yù nghóa raát to lôùn. Ñieàu naøy ñoøi hoûi coù söï hôïp taùc chaët cheõ giöõa caùc nhaø di truyeàn choïn gioáng vôùi caùc nhaø coân truøng kho. Dobie (1984) ñaõ khaúng ñònh vai troø cuûa caùc doøng khaùng raát quan troïng trong chöông trình phoøng tröø toång hôïp coân truøng haïi kho. Nhieàu loaøi coân truøng raát khoù khaên ñeå thích nghi vôùi thöùc aên laï (caùc gioáng caây môùi) vaø söùc sinh saûn cuûa chuùng suy giaûm, nhöng chæ sau moät theá heä con chaùu, chuùng coù theå hình thaønh khaû naêng thích nghi môùi. Vì vaäy, vieäc giaùm saùt hieäu quaû cuûa caùc doøng khaùng thöôøng xuyeân phaûi ñöôïc quan taâm. 2.8 Söû duïng coân truøng baát thuï Vieäc söû duïng coân truøng baát thuï trong phoøng tröø haïi kho vuøng nhieät ñôùi bò haïn cheá raát nhieàu bôûi ba vaán ñeà chính: - Khoù khaên trong vieäc cung caáp moät löôïng lôùn coân truøng baát thuï vì raát toán keùm. Keát quaû moät soá thöïc nghieäm cho thaáy thöôøng tyû leä caùc caù theå baát thuï raát cao so vôùi caù theå bình thöôøng môùi ñem laïi hieäu quaû phoøng tröø. Ví duï: ngaøi boät ñieåm phaûi coù tyû leä 24:1; moït boät mì phaûi coù tyû leä 10:1. - Vieäc thaû moät löôïng lôùn coân truøng vaøo kho laøm taêng möùc ñoä nhieãm baån vaø taïp chaát. - Coân truøng gaây haïi trong kho goàm nhieàu loaøi neân phaûi thaû nhieàu loaïi baát thuï töông öùng. Trong moät soá tröôøng hôïp thöû nghieäm, khi thaû moät löôïng nhoû coân truøng baát thuï vaøo thôøi ñieåm thích hôïp luùc quaàn theå coøn thaáp ñaõ laøm giaûm toác ñoä taùi nhieãm, haøn g hoùa ít phaûi xöû lyù baèng xoâng hôi hay thuoác tröø saâu khaùc. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
135 2.9 Ñieàu khieån phaùt trieån caù theå Söï phaùt trieån caù theå cuûa coân truøng bò chi phoái bôûi caùc loaïi noäi tieát toá khaùc nhau. Trong tröôøng hôïp bò roái noäi tieát (dò daïng) vaø gaây cheát. Sau khi nghieân cöùu toång hôïp moät soá hôïp chaát coù tính naêng töông töï vôùi chaát noäi tieát cuûa coân truøng, ngöôøi ta ñaõ aùp duïng vaøo vieäc xöû lyù coân truøng haïi kho. Phöông phaùp xöû lyù baèng noäi tieát gaëp phaûi hai trôû ngaïi chính: - Caùc caù theå trong quaàn theå coân truøng gaây haïi phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu, neân caàn phaûi taïo ñöôïc nhöõng hôïp chaát coù khaû naêng giöõ ñöôïc hoaït tính laâu beàn theo thôøi gian; - Cuøng moät luùc toàn taïi trong kho nhieàu loaøi, ít nhaát cuõng coù 2-3 loaøi gaây nguy hieåm, chuùng khaùc nhau veà taäp tính cuõng nhö phaûn öùng sinh lyù ñeán chaát noäi tieát ñöôïc xöû lyù. 3. Phoøng tröø baèng vaät lyù 3.1 Veä sinh vaø taåy tröø baèng vaät lyù Vieäc quaûn lyù moät heä thoáng kho vôùi nhieàu chuûng loaïi haøng thì vieäc ngaên naép saïch seõ vaø khoâng ñeå soùt laïi phaàn dö thöøa cuõ raát coù yù nghóa laøm giaûm taùc haïi cuûa coân truøng vì: - Nhöõng kho coøn soùt laïi haøng hoùa cuõ thöôøng chöùa moät soá löôïng ñaùng keå caùc caù theå coân truøng. - Coân truøng thöôøng aån naáp trong caùc khe, keõ nöùt cuûa caáu truùc kho vaø caùc duïng cuï, thieát bò chuyeân duøng. Caàn coù caùc tieâu chuaån cuï theå veà veä sinh kho trong taát caû caùc chöông trình phoøng tröø coân truøng haïi kho nhaèm: - Laøm giaûm ñaùng keå quaàn theå gaây haïi coøn soùt trong kho, trong caùc maùy moùc, duïng cuï baûo quaûn… - Traùnh cho haøng hoùa môùi nhaäp bò coân truøng xaâm nhieãm. - Traùnh hieän töôïng xaâm nhieãm laây lan töø kho naøy sang kho khaùc trong khu vöïc keá caän nhau hoaëc töø loâ naøy sang loâ khaùc trong kho. - Phaùt hieän ñöôïc nhöõng nôi bò haïi hay doät öôùt trong caáu truùc kho. Evan (1981) coi vieäc veä sinh kho laø ñieàu coù giaù trò tröôùc tieân ñeå aùp duïng coù keát quaû caùc bieän phaùp phoøng tröø coân truøng gaây haïi khaùc (sinh hoïc, hoùa hoïc, vaät lyù). 3.2 Ngaên caûn vaät lyù Ñoùng goùi haøng hoùa ñeå ngaên chaën söï taán coâng cuûa coân truøng ñaõ coù töø laâu ñôøi. Söû duïng caùc loaïi chaát deûo ñaëc bieät hoaëc traùng moät lôùp thieác moûng trong ñoùng goùi …giuùp cho vieäc ngaên ngöøa söï xaâm nhieãm töø caùc nguoàn gaây haïi beân ngoaøi. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
136 3.3 Laøm khoâ haøng hoùa baûo quaûn - Haï thuûy phaàn haït tôùi möùc ñaït yeâu caàu baûo quaûn nhaèm haïn cheá söï sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa vaät gaây haïi. - Löïa choïn kieåu hình vaø caáu truùc kho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän caùc doøng khoâng khí trong khoâng gian khoái haøng trong kho, ñaûm baûo haøng hoùa luoân khoâ ôû möùc ñoä thuûy phaàn haït theo tieâu chuaån. 3.4 Söï thoâng thoaùng Laø laøm cho khoâng khí beân ngoaøi ñi qua kho chöùa haøng ñeå laøm haï nhieät ñoä, goùp phaàn ngaên caûn thieät haïi do coân truøng vaø caùc sinh vaät gaây ra. Theo Elder (1974), söï thoâng thoaùng naøy caøng coù hieäu quaû khi keát hôïp vôùi thuoác tröø saâu. 3.5 Laøm noùng (xöû lyù nhieät) Nguyeân taéc chung laø laøm noùng ngay nhöõng saûn phaåm bò nhieãm leân möùc nhieät ñoä 48 – 850C trong khoaûng thôøi gian vaøi giaây ñeán 2 phuùt, roài laïi laøm laïnh moâi tröôøng xung quanh trong vaøi phuùt hay vaøi giôø. Nhöõng trang thieát bò hieän ñaïi ñeå ñaûm baûo hieäu quaû kinh teá thöôøng vaøo côõ 2000 taán/giôø. Ñöông nhieân, ñeå thích nghi thì coân truøng cuõng coù khaû naêng choáng chòu vôùi ñieàu kieän taêng nhieät ñoä. Evans (1981) ñaõ nghieân cöùu khaû naêng chòu nhieät ôû nhieàu loaøi vaø ôû caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau nhaän thaáy, giai ñoaïn tröôùc sinh saûn cuûa caùc loaøi moït ñuïc haït Rhyzopertha dominica coù söùc ñeà khaùng toát nhaát. 3.6 Caân ñoái nhieät ñoä vaø aåm ñoä khoâng khí Thöïc tieãn cho thaáy vieäc keát hôïp ñieàu chænh toå hôïp taùc ñoäng nhieät ñoä vaø ñoä aåm thöôøng reû hôn so vôùi töøng bieän phaùp ñôn leû nhö laøm laïnh, laøm khoâ hay söû duïng hoùa chaát. Neáu keát hôïp caùc thao taùc ñeå duy trì ñoä aåm 40 – 50% vaø nhieät ñoä döôùi 180C thì coù theå phoøng tröø ñöôïc haàu heát caùc loaøi coân truøng haïi kho. 3.7 Baûo quaûn kín Quaù trình baûo quaûn kín laø vieäc ñoùng kín moâi tröôøng chöùa haøng hoùa caàn baûo quaûn, taùch chuùng ra khoûi moâi tröôøng töï nhieân vaø sinh vaät soáng trong ñoù vôùi moät haïn löôïng oxy raát thaáp. Quùa trình naøy töï noù ñaõ taïo ra nhöõng ñieàu kieän baát lôïi cho hoaït ñoäng soáng cuûa coân truøng gaây haïi maø khoâng caàn söû duïng theâm thuoác tröø saâu, khí trô hay naêng löôïng naøo khaùc. Tuy nhieân, bieän phaùp raát nguy hieåm vì deã laøm cho vi sinh vaät kî khí phaùt trieån. Nhöõng vaán ñeà chính tröïc tieáp lieân quan tôùi baûo quaûn kín laø: - Hình thöùc baûo quaûn rôøi hay ñoùng bao coù phuø hôïp vôùi tieâu chuaån kho ñaït ñöôïc; - Loaïi bao bì baûo quaûn. - Khaû naêng duy trì möùc ñoä kín cuûa caáu truùc kho. - Ñoä an toaøn cuûa baûo hoä lao ñoäng. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
137 - Ñoäng thaùi truyeàn aåm trong kho. - Vieäc baûo veä haøng hoùa trong vaän chuyeån ñeán kho. Phöông phaùp baûo quaûn kín baèng caùc tuùi nhöïa deûo vôùi giaù thaønh raát thaáp hoaëc vieäc baûo quaûn baèng kieåu kho ñaøo saâu 1m döôùi maët ñaát vaø loùt phuû baèng lôùp polyetylen roài phuû caùt beân ngoaøi coù theå baûo quaûn haït ñöôïc treân 8 naêm hay laâu hôn. 3.8 Baûo quaûn trong ñieàu kieän khoâng khí ñöôïc kieåm soaùt Baûo quaûn trong ñieàu kieän khoâng khí ñaëc bieät (chuyeân bieät) ñeå thay theá khoâng khí bình thöôøng voán coù trong khoaûng khoâng gian baûo quaûn haøng hoùa vôùi muïc ñích phoøng tröø coân truøng. Caùc loaïi khí ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp naøy phoå bieán laø khí nitô hoaëc khí carbondioxit theo nhieàu caùch khaùc nhau. Vieäc xöû lyù laøm giaûm tyû leä khí oxy vaø laøm taêng khí nitô hay carbon dioxit seõ haïn cheá quaù trình hoâ haáp cuûa coân truøng, naám moác coù trong khoâng khí. 3.9 Böùc xaï Ion hoùa Cho tôùi nay, ngöôøi ta ñaõ söû duïng tia böùc xaï gamma, gia toác ñieän töø, haït beâta, notron ñeå gieát cheát coân truøng hoaëc laøm chuùng baát thuï, suy nhöôïc. ÔÛ nöôùc ta, vieäc nghieân cöùu vaø aùp duïng böùc xaï ioân hoùa ñaõ ñöôïc tieán haønh töø nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 80 ñeå dieät tröø coân truøng haïi thuoác laù, haïi döôïc lieäu,… 3.10 Buïi trô Buïi trô ñöôïc laøm töø caùc vaät lieäu khaùc nhau, töø thöïc vaät nhö tro traáu, tro goã hay khoaùng vaät nhö boät ñaát, cao lanh…Caùc vaät lieäu naøy coù theå ngaên caûn söï vaän ñoäng cuûa coân truøng trong khoâng gian giöõa caùc haït noâng saûn. Baèng vieäc söû duïng nhöõng vaät lieäu coù theå söû duïng cho hoä noâng daân baûo quaûn haït nhö tro traáu, tro beáp, caùt, maït cöa, boät thuoác laù…neân khoâng phaûi maát tieàn nhö khi söû duïng caùc thuoác tröø saâu toång hôïp. Vieäc söû duïng moät soá loaïi daàu thöïc vaät nhö daàu coï, daàu döøa, daàu ñaäu töông,… ñeå phoøng tröø coân truøng, chuû yeáu döïa vaøo nguyeân taéc taïo ra moät lôùp beà maët boùng laùng beân ngoaøi voû haït laøm cho tröùng cuûa nhöõng loaøi coân truøng thích ñeû tröùng treân beà maët haït bò troâi ñi hoaëc khoâng coøn thích hôïp ñeå kích thích chuùng ñeû tröùng. 3.11 Laøm soác vaø laøm nhieãu baèng vaät lyù Nhöõng keát quaû nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm laãn nhöõng kinh nghieäm trong thöïc tieãn cho thaáy raèng coân truøng vaø moø maït deã bò gieát cheát baèng cuù soác vaät lyù. Hieäu quaû cuûa soác vaät lyù phuï thuoäc vaøo toác ñoä khoaûng caùch vaø löïc ñi vaøo. Coâ n truøng cheát laø do bò phình to ra, lôùp cuticula bò vôõ hoaëc bò maát nöôùc hay roái loaïn sinh lyù. Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ cho nhieãm vaøo moït luùa mì roài xöû lyù baèng hai caùch: - Baèng caùch cô cheá quay cuûa maùy quaït noâng saûn - Baèng vieäc xöû lyù vôùi Malation ôû noàng ñoâï 8 mg/kg haït. Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010
138 Keát quaû sau 34 tuaàn cho thaáy, neáu chæ rieâng bieät phaùp quan saùt cuõng ñaõ nhaän thaáy söï phaùt trieån cuûa quaàn theå moït naøy ñaõ haïn cheá. 3.12 AÙnh saùng Coân truøng toû ra coù phaûn öùng vôùi caùc loaïi aùnh saùng nhìn thaáy, tia töû ngoaïi vaø hoàng ngoaïi, nhöng vieäc nghieân cöùu khaû naêng söû duïng chuùng vaøo muïc ñích phoøng tröø coân truøng kho coøn chöa ñöôïc quan taâm ñaày ñuû. Bruce vaø Lum (1978) ñaõ khuyeán khích vieäc neân keát hôïp söû duïng baûo veä baèng pheromon vôùi söû duïng tia cöïc tím ñeå nhöõng baãy thu huùt vaø gieát coân truøng haïi kho. Nhìn chung, caùc bieän phaùp phoøng tröø baèng vaät lyù treân (töø muïc 3.4 ñeán 3.12) coù chi phí thieát bò quaù lôùn neân chöa ñöôïc aùp duïng roäng raõi ôû Vieät Nam. 4. Phoøng tröø baèng hoùa hoïc 4.1 Thuoác thaûo moäc Laø vieäc söû duïng caùc cheá phaåm thuoác thaûo moäc töø caây xoan, thuoác laù … nhöng thöïc teá aùp duïng coøn nhieàu haïn cheá. 4.2 Thuoác tröø saâu Laø vieäc duøng caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät ñeå phoøng tröø sinh vaät haïi kho trong quaù trình baûo quaûn. Bieän phaùp naøy coù hieäu quaû nhanh choùng vôùi nhieàu loaïi coân truøng, nhöng caùc loaïi thuoác hoùa hoïc thöôøng ñeå laïi dö löôïng trong noâng saûn, chuùng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng sinh thaùi, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Ñoâi khi coøn tieâu dieät caû nhöõng sinh vaät coù lôïi, thaäm chí coøn taïo ra tính khaùng thuoác cuûa coân truøng sau thôøi gian söû duïng. Bieän phaùp hoùa hoïc chæ coù theå ñöôïc söû duïng khi caù c bieän phaùp khaùc hieäu quaû thaáp hoaëc khoâng coù hieäu quaû. Moät soá thuoác baûo veä thöïc vaät ñang ñöôïc pheùp söû duïng trong baûo quaûn noâng saûn goàm: Dichlovos, Phoraùt, Pirimiphosmetyl, cheá phaåm D10, Guchunging. Hieän nay Nhoâm phosphine cuõng ñang ñöôïc söû duïng nhieàu trong caùc kho taäp trung thuoäc heä thoáng kho quoác gia. Khi söû duïng phaûi tuyeät ñoái tuaân thuû quy trình ñaûm baûo an toaøn cho ngöôøi vaø gia suùc xung quanh vì phosphine coù tính ñoäc cao. 5. Bieän phaùp phoøng tröø toång hôïp IPM (Integrated Pest Management) sau thu hoaïch (xem muïc VII) Ñeå naâng cao hôn nöõa chaát löôïng cuûa coâng taùc baûo quaûn sau thu hoaïch, ngöôøi ta aùp duïng bieän phaùp phoøng tröø sinh vaät haïi kho toång hôïp (IPM). IPM bao goàm caùc phöông thöùc taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vaø vaät gaây haïi ñeå tìm ra caùch thöùc giaûi quyeát aûnh höôûng cuûa dòch haïi maø nguy cô aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø moâi tröôøng laø thaáp nhaát. IPM laø phöông phaùp kieåm soaùt vaät gaây haïi baèng vieäc söû duïng keát hôïp caùc caùch thöùc thích hôïp, bao goàm söû duïng phöông phaùp truyeàn thoáng, sinh hoïc (thieân ñòch, gioáng khaùng beänh..), vaät lyù, cô hoïc vaø hoùa hoïc (phöông thöùc phoøng tröø cuoái cuøng laø söû duïng thaän troïng thuoác tröø saâu). Soå tay kyõ thuaät CBBQ Gioáng-SSC 2010