Sốt xuất huyết do Ebolavirus: Từ quá khứ đến dịch bùng phát hiện nay

Chia sẻ: ViNeji2711 ViNeji2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sốt xuất huyết do Ebolavirus là bệnh nhiễm trùng mới nổi, lây truyền từ động vật sang người. Lần đầu tiên con người biết đến Ebolavirus qua các đợt bùng phát dịch vào năm 1976.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sốt xuất huyết do Ebolavirus: Từ quá khứ đến dịch bùng phát hiện nay

TỔNG QUAN Y VĂN Sốt xuất huyết do Ebolavirus: từ quá khứ đến dịch bùng phát hiện nay Lê Đình Vĩnh Phúc* ThS.BS. * Khoa Nhiễm - Trung tâm Y khoa MEDIC TP HCM Email: bsvinhphuc1981@gmail.com - DĐ: 0982102262 Mở đầu lây lan từ Sudan sang nhưng khi phân lập virus ở hai vùng này thì thu được hai chủng Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và CDC, khác nhau của Ebolavirus được đặt tên theo tính đến ngày 22/8/2014, thế giới đã có 2.615 nơi phân lập, đó là Zaire Ebolavirus và Sudan ca nghi ngờ nhiễm Ebolavirus gây tử vong Ebolavirus. Năm 1979, trận dịch nhỏ xảy ra 1427 người. Trong số này có 1.528 ca xác định ở Nzara và Maridi của Sudan gây nhiễm 34 nhiễm Ebolavirus và 844 ca tử vong được xác người, trong đó tử vong 22 người. Từ năm định bằng xét nghiệm.7 Khởi phát ca đầu tiên 1980 đến 1993 là khoảng thời gian im lặng vào tháng 3/2014 tại Guinea, chỉ trong vòng của Ebolavirus, thế giới không ghi nhận xảy 5 tháng sau dịch đã lan rộng ra thêm 3 nước ra vụ dịch nào trong khoảng thời gian 13 năm là Liberia, Sierra Leone và Nigeria, bị ảnh này.5 Những trận dịch đến đột ngột cùng lúc hưởng nặng nề nhất là Liberia.1 Có thể nói, cướp đi sinh mạng của hàng trăm người rồi tình hình kinh tế - xã hội tại Tây Phi bao phủ biến mất nhanh chóng thật sự là sự bí hiểm và bởi bóng mây u ám mang tên Ebolavirus ảnh nỗi ám ảnh của nhân loại đối với Ebolavirus hưởng tới mọi mặt của đời sống. Việt Nam là thời kỳ này. quốc gia được đánh giá là có nguy cơ lây lan dịch Ebolavirus theo đường hàng không, mặc Năm 1994, trận bùng phát dịch lớn do dù nguy cơ này là thấp. Tuy nhiên, do tính Ebolavirus xảy ra ở loài tinh tinh ở công chất nguy hiểm lây lan nhanh và tử vong cao viên quốc gia vùng Côte d’Ivoire. Một nhà của dịch, ngày 8/8/2014, Bộ Y Tế Việt Nam động vật học chuyên nghiên cứu về tập tính đã ban hành phác đồ chẩn đoán và điều trị sốt của các loài động vật đã bị lây nhiễm phải xuất huyết do Ebolavirus tới tất cả các cơ sở chủng Ebolavirus này khi tiến hành nghiên y tế trên toàn quốc. Chúng tôi xin trình bày cứu mổ xác tinh tinh. Từ đợt bùng phát dịch tổng quan về bệnh lý này. này, người ta khám phá ra chủng Ebolavirus mới, đặt tên là Côte d’Ivoire Ebolavirus. Kể Lịch sử từ năm 1994 đến nay, người ta thấy, Côte d’Ivoire Ebolavirus chỉ gây nhiễm và tử vong Sốt xuất huyết do Ebolavirus là bệnh nhiễm trên người ở một trường hợp mô tả ở trên. trùng mới nổi, lây truyền từ động vật sang người. Lần đầu tiên con người biết đến Những năm từ 1994 - 2002 một vài vụ dịch Ebolavirus qua các đợt bùng phát dịch vào sốt xuất huyết do chủng Zaire Ebolavirus xảy năm 1976. Vào tháng 6 năm 1976 dịch bùng ra ở Gabon trên người săn bắn các loài động phát ở Sudan với 284 ca mắc, tỉ lệ tử vong vật linh trưởng, người đào đãi vàng trong 53%. Sau đó, tháng 9 năm 1976 dịch bùng rừng giết những con khỉ bệnh làm thức ăn. phát ở Cộng hòa Congo với 318 trường hợp Năm 2003, Zaire Ebolavirus tái nổi lên ở mắc, tỉ lệ tử vong lên tới 88%. Lúc đầu người Cộng hòa Congo gây tử vong 128 người trên ta nghĩ rằng dịch bùng phát ở Congo là do tổng số 143 người mắc. Trong khi đó, vụ dịch 17
THỜI SỰ Y HỌC, Chuyên đề SỨC KHỎE SINH SẢN, Tập 14, Số 2, Tháng 9 – 2014 năm 2007 ở tỉnh West Kasai gây ra cái chết nghĩa là “sợi”, “mono” là “đơn”, “nega” là cho 187 người trên 264 người mắc (tỉ lệ tử “âm” gợi ý tới đặc điểm hình thể và genoma vong 71%). của thành viên Ebolavirus trong gia đình Năm 2000, trận bùng phát dịch do chủng Filoviridae thuộc dòng Mononegavirales. Sudan Ebolavirus xảy ra ở Gulu, Uganda rồi Hình ảnh virion của Ebolavirus rất đa dạng, lan tới các thành phố Mbarara và Masindi có thể là hình chữ “U”, hình dạng giống số gây nhiễm 425 người, giết chết 224 người (tỉ “6” hoặc hình tròn. Tuy nhiên, dưới kính lệ tử vong 52%). Năm 2007, cũng trận dịch ở hiển vi điện tử, hình dạng thường thấy nhất Uganda, người ta phát hiện chủng Ebolavirus là hình sợi, hình ống dài. Bộ gen là chuỗi mới là Bundibugyo Ebolavirus giết chết 30 RNA đơn, mang điện tích âm, trọng lượng người trong tổng số 116 ca nhiễm. phân tử 4,2x106 daltons. “Ebola” là tên một Có một điểm cần chú ý là Ebolavirus không con sông nhỏ nằm gần khu vực truyền giáo phải chỉ có ở Châu Phi. Năm 1989, chủng của Yambuku, Cộng hòa Congo, được coi là mới được phát hiện là Reston Ebolavirus trên vùng trung tâm của dịch vào năm 1976.5 những con khỉ ở Philippines nhập khẩu vào Đường lây truyền Mỹ. Tuy nhiên cho đến nay chưa thấy Reston Ebolavirus gây bệnh trên người.5 Trong hầu hết các vụ bùng phát dịch, Đợt dịch bùng phát ở Tây Phi hiện nay Ebolavirus lây truyền sang người qua hoạt được cho là do chủng Zaire Ebolavirus, vì động cầm nắm xác động vật trong rừng, tiếp khi phân tích genoma của chủng virus gây xúc với mô, dịch của động vật bị nhiễm, nhất dịch năm nay người ta thấy giống đến 97% là các loài động vật linh trưởng (tinh tinh, cấu trúc genoma của chủng Zaire Ebolavirus khỉ, vượn, đười ươi). Sau đó Ebolavirus lây gây dịch lần đầu tiên vào năm 1976 ở Cộng truyền từ người sang người. Nhìn lại lịch sử hòa Congo.1 các vụ dịch đã xảy ra, người ta thấy năm 1994 là mốc thời điểm có sự thay đổi nghiêm trọng Tác nhân gây bệnh hệ sinh thái rừng nhiệt đới Châu Phi. Những Dòng Mononegavirales có 3 gia đình là thay đổi này là do hoạt động phá rừng, khai Filoviridae, Rhabdoviridae và Paramy- thác rừng, đào đãi vàng, đào đãi khoáng sản, xoviridae. Ebolavirus thuộc gia đình những hoạt động nghiên cứu của con người Filoviridae. Theo ngữ nghĩa la tinh, “filo” có tiến sâu vào rừng làm thúc đẩy sự tiếp xúc của con người một cách trực tiếp hoặc gián tiếp với các loài động vật trong rừng mang mầm bệnh Ebolavirus.5 Có thể nói, những hoạt động của con người tác động mạnh mẽ vào tự nhiên làm thay đổi tự nhiên theo chiều hướng tiêu cực làm phát sinh loại bệnh nhiễm trùng mới nổi này. Triệu chứng lâm sàng Bệnh khởi phát đột ngột sau khoảng thời gian ủ bệnh trung bình từ 2 đến 21 ngày. Triệu chứng lâm sàng gồm có 4 pha chính: - Pha A: Hội chứng giả cúm: Khởi phát đột 18
TỔNG QUAN Y VĂN ngột với các triệu chứng không đặc hiệu như khăn vì chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu sốt cao, đau đầu, đau cơ, đau khớp, đau họng, và chưa có vaccine phòng bệnh có hiệu quả2. mệt mỏi, chán ăn. Vì vậy, điều trị hiện nay vẫn chỉ là điều trị triệu chứng và hỗ trợ là chính. - Pha B: Pha cấp (ngày 1 - 6): Sốt cao liên tục không đáp ứng với các loại thuốc như kháng Trong hoàn cảnh dịch Ebolavirus lây lan sinh, thuốc kháng sốt rét, đau đầu tăng lên, nhanh, tỉ lệ tử vong cao mà không có thuốc mệt nhiều, sau đó tiêu chảy, đau bụng, chán điều trị đặc hiệu trong khi các biện pháp dự ăn, nôn mửa. phòng ngăn chặn dịch lây lan gần như kém hiệu quả ở Tây Phi. Vào tháng 8 năm 2014, - Pha C: Pha giả hồi phục (ngày 7 - 8): Trong Zmapp được FDA phê duyệt và WHO cho pha này, bệnh nhân cảm thấy khỏe hơn và phép đưa vào sử dụng trên người trong hoàn thèm ăn, triệu chứng lâm sàng cải thiện. Một cảnh này mà chưa qua thử nghiệm kiểm tra số bệnh nhân hồi phục và sống sót trong pha hiệu quả trên người. Điều này làm dấy lên này. lo ngại về vấn đề y đức trong việc sử dụng - Pha D: Pha nặng (ngày 9): Tình trạng lâm thuốc trên người mà chưa rõ hiệu quả thực sàng xấu đi đột ngột với các triệu chứng: sự của nó. • Rối loạn hô hấp: khó thở, ho, đau ngực Tiền đề ý tưởng cho việc sử dụng Zmapp • Triệu chứng xuất huyết: xuất huyết chỗ tiêm trong vụ dịch Ebolavirus năm 2014 ở Tây Phi truyền, đi cầu ra máu, chảy máu chân răng, xuất phát từ kết quả của 2 nghiên cứu: chảy máu mũi, rối loạn đông máu. - Nghiên cứu thứ nhất thực hiện vào năm • Tổn thương da dạng bóng nước. 2012 cho thấy khỉ nâu nhiễm Ebolavirus sống sót khi tiêm hỗn hợp kháng thể đơn • Rối loạn tri giác: đừ, mê sảng, lú lẫn, hôn dòng MB003. Sau 24 - 48g điều trị, 4/6 con mê. khỉ sống sót có nồng độ virus trong máu giảm • Suy tuần hoàn và sốc giảm thể tích Người và triệu chứng lâm sàng cải thiện.4 bệnh tử vong trong bối cảnh lâm sàng của - Nghiên cứu thứ hai thực hiện vào năm 2013 pha D5. cho thấy khỉ nâu nhiễm Ebolavirus sống sót Chẩn đoán sau tiêm kháng thể đơn dòng đặc hiệu EBOV- GP (Zmapp).6 Chẩn đoán xác định những trường hợp lâm sàng nghi ngờ sốt xuất huyết do Ebolavirus Zmapp là kháng thể đơn dòng từ người bằng phân lập virus trên tế bào Vero và xét được sản xuất như sau: Đầu tiên người ta lấy nghiệm PCR. Hai phương pháp chẩn đoán kháng nguyên của Ebolavirus tiêm vào chuột này có độ tin cậy cao nhưng tính khả thi thấp để kích thích chuột tạo kháng thể, tiến hành vì đòi hỏi thực hiện ở các phòng xét nghiệm thu hoạch lách của chuột, tìm tế bào lympho lớn, hiện đại, trang thiết bị tốn kém. B trưởng thành có khả năng sản xuất kháng thể. Sau đó, người ta ghép tế bào lympho Phương pháp chẩn đoán dễ thực hiện hơn là B này vào tế bào đa u tủy người (myeloma xét nghiệm ELISA tìm kháng thể IgM, IgG cells) tạo thành tế bào u lai (hybridomas). Đặc hoặc tìm kháng nguyên của virus 2. điểm của tế bào u lai này là có khả năng sản xuất kháng thể đơn dòng liên tục.3 Ba trường Điều trị hợp nhiễm Ebolavirus được sử dụng Zmapp Cho đến nay, điều trị sốt xuất huyết do đầu tiên trên thế giới, đó là: Kent Brantly Ebolavirus vẫn là một thách thức đầy khó và Nancy Writebol là hai bác sĩ làm việc 19
THỜI SỰ Y HỌC, Chuyên đề SỨC KHỎE SINH SẢN, Tập 14, Số 2, Tháng 9 – 2014 tại Liberia bị nhiễm Ebolavirus được điều 2. Clarence J. Peters. Ebola and Marburg virus. Harrison’s infectious disease. 2010:987. trị bằng Zmapp, cả hai đều qua khỏi. Trong khi đó, ngày 7/8/2014, linh mục Miguel 3. David Kroll for Forbes. Ebola ‘Secret Serum’. Small Biopharma, The Army, And Big Tobacco. 2014. Pajares, 75 tuổi trở về Tây Ban Nha từ thủ đô Monrovia của Liberia sau một chuyến đi 4. Gene Garrard Olinger J, et al. Delayed treatment of Ebola virus infection with plant - derived làm việc thiện nguyện, bị nhiễm Ebolavirus, monoclonal antibodies provides protection in được điều trị Zmapp, tuy nhiên ông qua đời rhesus macaques. Proceedings of the National ngày 12/8/2014. Academy of Sciences of the United States of America. 2012;109(44):18030-35. Liệu Zmapp có phải “thần dược” để đẩy lùi 5. Muyembe-Tamfum JJ, et al. Ebola virus outbreaks được dịch Ebolavirus? Có lẽ còn quá sớm để in Africa: past and present. Onderstepoort J Vet có thể kết luận điều này. Res. 2012;79(2):451. 6. Qiu X, et al. Successful Treatment of Ebola Virus - Tài liệu tham khảo Infected Cynomolgus Macaques with Monoclonal Antibodies. Sci Transl Med. 2012;4(138):138. 1. Baize S, et al. Emergence of Zaire Ebola Virus Disease in Guinea - Preliminary Report. The new 7. World Health Organization. Ebola virus disease, England journal of medicine. 2014. West Africa - update 22 August 2014. 20