Sự vận động của tiểu thuyết có tính chất tự truyện trong văn học Việt Nam nửa đầu thế kỉ XX

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 31 (56) - Thaùng 8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Sự vận động của tiểu thuyết có tính chất tự truyện trong<br /> văn học Việt Nam nửa đầu thế kỉ XX<br /> <br /> Locomotion of autobiographical novels in Vietnamese literature in the first half of<br /> the 20th century<br /> <br /> ThS.NCS. Nguyễn Văn Tổng,<br /> Trường THPT Nguyễn Trường Tộ, Phú Yên<br /> <br /> Nguyen Van Tong, M.A. Ph.D. student,<br /> Nguyen Truong To High School, Phu Yen Province<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Sự hình thành và phát triển của tiểu thuyết có tính chất tự truyện ở Việt Nam gắn liền với quá trình hiện<br /> đại hóa văn học những thập niên đầu thế kỷ XX. So với một số thể loại khác, thể tiểu thuyết này xuất<br /> hiện hơi muộn và chiếm vị trí khá khiêm tốn trong sự lớn mạnh của tiểu thuyết. Tuy nhiên sự ra đời của<br /> nó đã cắm một cột mốc quan trọng, đánh dấu bước trưởng thành của thể loại tiểu thuyết trên con đường<br /> hội nhập vào nền văn học hiện đại.<br /> Từ khóa: tiểu thuyết, sự vận động của tiểu thuyết, tính chất tự truyện.<br /> Abstract<br /> The formation and development of the autobiographical novels in Vietnam is associated with the<br /> process of literary modernization in decades of the first half of the twentieth century. Compared to a<br /> number of other literary genres, this novel genre has appeared in Vietnam slightly later and has<br /> occupied a relatively humble position in the novel’s growth. However, the birth of autobiographical<br /> novels has planted a milestone, marking the maturity of the novel genre on the road of integration into<br /> the modern literature.<br /> Keywords: novel, locomotion of novels, autobiographical nature.<br /> <br /> <br /> Quá trình hiện đại hóa văn học Việt 1. Trước khi có khái niệm về hệ thống<br /> Nam những thập niên đầu thế kỷ XX đã tạo thể loại nghệ thuật tự sự có nguồn gốc từ<br /> điều kiện cho nhiều thể loại văn học phát phương Tây như: tiểu thuyết, tự truyện,<br /> triển và đạt được những thành tựu đáng kể. tiểu thuyết tự truyện, truyện ngắn…ra đời,<br /> Trong thành tựu chung ấy, mặc dù thể tiểu văn học Việt Nam cũng đã có cả một hệ<br /> thuyết mang tính chất tự truyện xuất hiện thống thể loại tự sự được định hình trong<br /> hơi muộn và chỉ chiếm một vị trí khá suốt chiều dài của nền văn học trung đại.<br /> khiêm tốn so với sự lớn mạnh của thể tiểu Trong khoảng thời gian ấy, các loại hình<br /> thuyết nhưng sự hiện diện thể tiểu thuyết thơ gần như chiếm thế đứng thượng phong<br /> này đã đánh dấu bước tiến mới trong tư với danh xưng thể loại trung tâm, còn các<br /> duy nghệ thuật tiểu thuyết, góp phần đưa thể loại văn tự sự ít có điều kiện để phát<br /> thể loại tiểu thuyết tiến nhanh trên con triển. Chưa bao giờ thể tự sự được xếp<br /> đường hiện đại. đứng ở vị trí ngang hàng với thơ, thậm chí<br /> <br /> <br /> 111<br /> SỰ VẬN Đ NG CỦA TIỂU THUYẾT CÓ TÍNH CHẤT TỰ TRUY N TRONG VĂN HỌC VI T NAM…<br /> <br /> <br /> đôi khi nó tồn tại trong tình trạng “nguyên đã đánh dấu bước tiến đáng kể cho thể loại<br /> hợp đặc thù”, mang tính “hỗn dung” lẫn tự sự trung đại. Kể từ đây thể văn tự sự<br /> xen giữa tự sự và thơ, giữa tự sự và kí hay bước sang một trang mới khi có một người<br /> lịch sử… Có lẽ vì mang thân phận kẻ đứng như Phạm Thái dám lấy chính câu chuyện<br /> vùng ngoại biên nên thể tự sự, đặc biệt là đời tư của mình để kết thành tác phẩm.<br /> tự sự nghệ thuật trong văn học trung đại đã Những dấu vết tự truyện trong tác phẩm<br /> nhanh chóng tách mình ra khỏi sự chi phối hiện rõ ngay trong cách đặt tên nhân vật<br /> của dòng văn học chính thống, khuôn trong (Phạm Kim - Quỳnh Như) và cả những vần<br /> hệ thống thi pháp trung đại. Cho nên, trong thơ đối đáp giữa tác giả cùng nàng Trương<br /> bối cảnh chung, khi mà thể văn tự sự vẫn Quỳnh Như cũng được đưa hẳn vào tác<br /> còn mang đậm tính ”ghi việc”, “chép sử”, phẩm mà không cần bất cứ lớp màn tinh<br /> hình bóng tác giả chỉ tồn tại như một kiểu lọc nào của hư cấu. Tuy nhiên, nếu xét trên<br /> vô nhân xưng, với vai trò thấu suốt tất cả. phương diện tự truyện thì Sơ kính tân trang<br /> Nhưng vẫn có một số tác phẩm được viết vẫn chỉ là một tác phẩm mang tính tự<br /> ra dựa ngay vào chính kinh nghiệm sống truyện buổi sơ kỳ, nhưng sự hiện diện của<br /> của bản thân tác giả, hoặc lấy từ chính bản Sơ kính tân trang cũng đủ để minh chứng<br /> thân tác giả làm chủ đề như: Nam ông cho “con đường phát triển của nhãn quan<br /> mộng lục, Thánh Tông di thảo, Trần Khiêm cá nhân và tinh thần tự ý thức” trong đời<br /> đường niên phả lục và Thượng kinh kí sự. sống văn học thời trung đại [3, tr.28]. Bởi<br /> Tuy nhiên, cái tôi tác giả trong các tác lẽ, giữa thời buổi mà gần như những tác<br /> phẩm này vẫn chỉ là “một thực thể ẩn”, phẩm tự sự vẫn còn ngổn ngang những vay<br /> mang tiếng nói của người ghi việc, chép mượn từ tích xưa, từ chuyện lưu truyền<br /> sự. Sự tự biểu hiện của tác giả vẫn còn bị trong dân gian (Truyện Từ Thức, Truyền<br /> giới hạn bởi những đặc tính khách quan kỳ mạn lục, truyện Trương Chi - Mỵ<br /> của thể loại ký lục, ghi chép, chưa thể vượt Nương, Phạm Công - Cúc Hoa…), hoặc từ<br /> thoát nổi để trở thành một cái tôi cá nhân. những biến cố lịch sử đương thời (Hoàng<br /> Đây cũng là điều hoàn toàn dễ hiểu, vì Lê nhất thống chí, Thượng kinh ký sự…)<br /> trong bầu không khí chung của thời đại, hay những chuyện có nguồn gốc từ Trung<br /> phần lớn con người cá nhân gần như bị mờ Hoa (Truyện Kiều, Truyện Phan Trần,<br /> nhòe trước con người chức năng, phận vị. Truyện Hoa Tiên, Nhị Độ Mai…) thì Phạm<br /> Thế nên, để thực hiện được chức năng “tải Thái lại lấy chính hiện thực đời mình làm<br /> đạo”, tác giả chỉ còn có thể khẳng định chất liệu cho truyện. Và đích hướng đến<br /> mình qua việc “đồ chiếu” vào các chuẩn của tác phẩm không phải là “tải đạo” mà là<br /> mực luân lý xã hội để phát ngôn. Nhưng kể nhằm phác thảo lại chuyện tình duyên đầy<br /> từ khi xã hội Việt Nam bắt đầu xuất hiện trắc trở giữa tác giả và nàng Trương Quỳnh<br /> những yếu tố của một nền kinh tế đô thị Như. Với Sơ kính tân trang, lần đầu tiên<br /> cùng với sự hình thành mẫu hình nhà nho lịch sử tự sự nghệ thuật Việt Nam một cái<br /> tài tử (TK XVII – XVIII) thì thực tế ấy đã tôi tự thuật thực sự hiện diện đĩnh đạc<br /> bắt đầu có những thay đổi đáng kể. Cái tôi trong đời sống văn học. Và có thể nói, nếu<br /> cá nhân đã bắt đầu hiện diện ngày một rõ xét trên phương diện cái tôi tự thuật, Sơ<br /> nét qua các tác phẩm của Nguyễn Du, Hồ kính tân trang đã vượt qua cả Lục vân tiên<br /> Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ… Đặc của Nguyễn Đình Chiểu để tiến gần đến<br /> biệt là khi Sơ kính tân trang của Phạm Thái với những tự truyện ra đời trong những<br /> ra đời mang theo bóng dáng cái tôi tự thuật năm nửa đầu thế kỉ XX.<br /> <br /> 112<br />  NGUYỄN VĂN TỔNG<br /> <br /> <br /> 2. Bước vào những thập niên đầu thế đánh giá về tác phẩm này vẫn không mấy<br /> kỉ XX, cơ cấu xã hội Việt Nam có những có thiện cảm: “Nên trách ông Hiếu đã tự<br /> thay đổi mạnh mẽ, sâu sắc. Sự du nhập của đem ông ra làm vai chính trong tiểu thuyết<br /> văn hóa cùng với ý thức dân chủ từ phương của ông. Khi viết tiểu thuyết, ông lại quên<br /> Tây ngày một lan rộng trong đời sống thị rằng ông viết cho đồng bào xem, ông cứ tự<br /> thành đã tác động đến đời sống tinh thần tiện tán tụng ông, khen ông, đặt ông lên<br /> con người Việt Nam, làm nảy sinh khát trên mọi người”. Tuy nhiên, từ góc nhìn<br /> vọng đi tìm tư tưởng thẩm mỹ mới để thay thể loại Lê Thanh là người đã nhìn thấy<br /> thế cho những chuẩn mực gần như bị trước giá trị của nó: “Đọc Giấc mộng lớn<br /> “đông cứng” trong văn học cổ điển. Nhờ không có gì là mộng cả. Nó không khác gì<br /> thế mà cái tôi cá nhân mới có điều kiện nảy những tập ký ức, những pho tự thuật của<br /> nở và nhanh chóng trở thành yếu tố trung các văn sĩ Âu Tây” và: “Nó có thể gọi là<br /> tâm, làm thay đổi diện mạo nền văn học tập ký ức viết bằng quốc văn thứ nhất của<br /> Việt Nam trong chặng đường nửa đầu thế ta (...) sau này sẽ rất có giá trị cho ai muốn<br /> kỷ XX. Hiện thực này cũng đã tạo đà cho khảo cứu về thân thế văn chương của ông”<br /> tiểu thuyết có tính chất tự truyện ra đời. [6, tr.25].<br /> Nhìn lại những ngày đầu buổi giao Tuy Phan Bội Châu và Tản Đà không<br /> thời, khi văn học Việt Nam trở mình, phải là những người “mở đường tinh anh”<br /> chuẩn bị làm cuộc cách tân để đưa văn học cho cái tôi trong văn tự sự nhưng sự ra đời<br /> phát triển theo hướng hiện đại đã có một của Phan Bội Châu Niên Biểu và Giấc<br /> Phan Bội Châu niên biểu (1928) của Phan mộng lớn giữa lúc nền văn xuôi quốc ngữ<br /> Bội Châu rất giàu chất tự thuật. Và khi mà còn đang trong thời kì giao thoa giữa cũ -<br /> tiểu thuyết đang sửa soạn những bước cuối mới, hai nhà nho Phan Bội Châu và Tản Đà<br /> cùng để định hình thể loại, đó cũng là - Nguyễn Khắc Hiếu đã bắc hộ “nhịp cầu<br /> quãng thời gian Tản Đà cho ra đời Giấc nối hai thế kỉ”( chữ dùng của Hoài Thanh)<br /> mộng lớn (1929) cùng với cái tôi hữu thể, để “cái tôi” cá nhân không còn “ẩn tàng”,<br /> con người thực của mình in bóng vào trang khuất lấp nữa mà nó hiển hiện rõ rệt tạo<br /> văn tự sự. Có thể nói, vào thời điểm ra đời thành “thời đại chữ tôi” trong cả quãng<br /> Giấc mộng lớn, việc một nhà văn đem thời gian từ 1930-1945. Đó là cái tôi ngập<br /> chuyện riêng tư chính cuộc đời mình phơi tràn cảm xúc trong Thơ mới, hay đó là cái<br /> bày ra trang văn như Tản Đà vẫn còn là tôi tự nghiệm trong một số tác phẩm văn<br /> điều quá lạ lẫm. Vì dễ chừng mấy ai có thể học hiện thực và một phần nào đó là cái tôi<br /> chấp nhận được lối viết “thành thật” đến tự thú đầy thành thật trong những tiểu<br /> từng chân tơ kẽ tóc này, hơn nữa người thuyết có tính chất tự truyện như: Những<br /> viết ấy là là một nhà Nho! Trong khi đời ngày thơ ấu của Nguyên Hồng, Dã tràng<br /> sống văn học Việt Nam hàng bao thế kỷ của Thiết Can, Bốc đồng của Đỗ Đức Thu,<br /> qua vẫn quen với quan niệm “thi ngôn chí” Mực mài nước mắt của Lan Khai, Sống<br /> - “văn dĩ tải đạo”. Bởi vậy, tác phẩm cũng nhờ của Mạnh Phú Tư, Sống mòn của Nam<br /> có một số phận khá thăng trầm: “từ khi nó Cao. Và cùng với những tác phẩm ấy là<br /> ra đời, người ta đã bắt đầu mạt sát nó…”. những cái tôi - tác giả tự do bộc lộ tất cả<br /> Và thậm chí người ta phải “bán rao” nó cảm xúc, những chiêm nghiệm của mình<br /> trên xe lửa. Ngay cả Lê Thanh, nhà nghiên với tư cách là đối tượng của nghệ thuật:<br /> cứu có rất nhiều đóng góp trong việc nhận một cái tôi Nguyên Hồng thấm đẫm niềm<br /> diện thể loại văn học đầu thế kỉ XX khi đau và trĩu nặng nỗi yêu thương (Những<br /> <br /> 113<br /> SỰ VẬN Đ NG CỦA TIỂU THUYẾT CÓ TÍNH CHẤT TỰ TRUY N TRONG VĂN HỌC VI T NAM…<br /> <br /> <br /> ngày thơ ấu); một cái tôi Đỗ Đức Thu đầy thứ hai nữa” [8, tr.7-11]. Sự nhận thức có ý<br /> phóng túng (Bốc đồng); một cái tôi Mạnh thức này nhìn ở góc độ nào đó nó chính là<br /> Phú Tư đắng cay, thua thiệt trong kiếp sản phẩm của văn hóa phương Tây nhưng<br /> sống mồ côi, ăn nhờ ở đậu (Sống nhờ); một nếu như không có sự tiếp nối dòng chảy<br /> cái tôi Lan Khai nếm trải, vật vã trong cuộc của con người cá nhân trong văn học<br /> mưu sinh (Mực mài nước mắt); hay đó là truyền thống có lẽ nó cũng sẽ chẳng bao<br /> một cái tôi đầy dằn vặt, mòn mõi, bế tắc giờ hình thành nên được một cái tôi tự<br /> của Nam Cao khi đối diện cảnh “đời tàn truyện trong tiểu thuyết Việt Nam chặng<br /> trong ngõ hẹp” (Sống mòn)… đường nửa đầu thế kỷ XX.<br /> Có thể nói, sự bùng nổ về ý thức cá 3. Theo Quy ước tự truyện của<br /> nhân này được thai nghén trong suốt chiều Philippe Lejeune, tự truyện là một dạng<br /> dài của văn học trung đại và đến đầu thế kỷ văn xuôi tự sự do một người thật ngược<br /> XX, nhờ sự du nhập của văn hóa phương dòng thời gian kể lại đời mình, nhấn mạnh<br /> Tây đã tiếp sức cho nó để thoát thai trở tới cuộc sống cá nhân, đặc biệt là lịch sử<br /> thành cái tôi tự thuật đầy tươi trẻ. Nếu như hình thành nhân cách [4]. Thế nên, miền<br /> trước đây, những tác giả trong văn học ký ức vẫn luôn là niềm trăn trở và nó đóng<br /> trung đại thường khẳng định cái tôi của vai trò vô cùng quan trọng đối với một tự<br /> mình trong mối quan hệ với chứa năng, truyện. Vì khi người cầm bút có nhu cầu<br /> phận vị, hay đó là cái tôi thị tài, bất đắc đào bới chiều sâu bản thể, lẽ đương nhiên<br /> chí, đầy ngông nghênh, muốn phá bỏ họ sẽ ngược dòng thời gian, hồi tưởng lại<br /> những định chế của xã hội phong kiến thì quá khứ để nhìn nhận lại quá trình hình<br /> các tác giả của tiểu thuyết có tính chất tự thành nhân cách. Vì vậy cho nên trong tự<br /> truyện giai đoạn 1930-1945 khẳng định cái truyện, người kể chuyện thường đứng ở<br /> tôi “với cái nghĩa tuyệt đối của nó” dưới một thời điểm hiện tại để nhìn lại quá khứ<br /> ánh sáng sự thật từ chính cuộc đời tác giả. của mình tựa như một lối tìm về để hiểu rõ<br /> Trong văn học trung đại người đọc khó có mình hơn. Văn học thế giới cũng đã có rất<br /> thể tìm thấy khát vọng tự khẳng định mình nhiều tự truyện mà ở đó quãng đời trong<br /> một cách đầy mạnh mẽ như thế này: “ta quá khứ của mình được nhà văn lưu tâm<br /> phải tạo ra tương lai, chính thế! Bằng cách khám phá như: Đi tìm thời gian đã mất của<br /> nào? Bằng cách phá hoại cho bằng hết M. Proust, Tuổi thơ của N. Sarraute, Sống<br /> những ảnh hưởng còn sót lại ở ta. Của cái để kể lại của G. Market, Thời thơ ấu, thời<br /> thế giới cũ và tự biến đổi ta thành con niên thiếu của L. Tônxtôi, David<br /> người mới, khả dĩ ứng dụng cho sự xây Compperfield của Charles Dickens, hay<br /> dựng một tân văn hóa” [2, tr.125]. Và càng Thời thơ ấu và Những trường đại học của<br /> không thể bắt gặp được những dòng văn tự tôi của M. Gorki… Ở Việt Nam cũng thế,<br /> thú về lai lịch cuộc đời của chính tác giả phần lớn những tác phẩm tiểu thuyết mang<br /> như: “Thầy tôi làm cai ngục, mẹ tôi con tính tự truyện ra đời trong chặng đường<br /> nhà buôn bán…Hai thân tôi lấy nhau nửa đầu thế kỉ XX đều tái hiện lại quãng<br /> không phải vì quen biết nhau lâu và thương đời hằn in trong miền ký ức của các tác giả.<br /> yêu nhau…” [1, tr.5]; “Tôi sinh vào giờ Điều này một phần nảy sinh từ đặc trưng<br /> Dần. Bà tôi lấy ngay cái giờ đó để đặt tên của thể tự truyện nhưng một phần cũng nảy<br /> cho tôi…Vừa mới lọt lòng mẹ, tôi đã là sinh từ hiện thực cuộc sống xã hội Việt<br /> đứa trẻ mồ côi… Khi cha tôi đã qua đời, Nam buổi giao thời. Vì khi con người<br /> mẹ tôi để tôi ở lại với bà đi lấy chồng lần mang nặng niềm hoài nghi, bi quan trước<br /> <br /> 114<br />  NGUYỄN VĂN TỔNG<br /> <br /> <br /> thực tại thì quá khứ là một trong những nẻo truyện không phải chỉ là đọc cuộc đời tác<br /> đường tìm về để thoát ly, chạy trốn hiện giả mà là đi tìm trong cuộc đời ấy cả những<br /> tại. Hơn nữa, suốt cả hàng mười thế kỷ thời tầng ý nghĩa thấm đẫm nỗi nhân sinh toát<br /> trung đại, gần như con người với tư cách là lên từ chính những mảnh đời riêng lẻ.<br /> một cá nhân, một thực thể đơn nhất tồn tại Hơn hai phần ba thế kỷ trôi qua, kể từ<br /> độc lập lại bị xem nhẹ trong bối cảnh xã ngày văn học Việt Nam đón nhận sự ra đời<br /> hội luôn để cao “chí” “tâm” “đạo”. Và giờ của tiểu thuyết có tính chất tự truyện. Cho<br /> đây, con người cá nhân, cá thể ấy đã được đến hôm nay, trong bầu không khí thời đại<br /> thức tỉnh mạnh mẽ nên nó có nhu cầu tự mới, khi mà nhịp chuyển của tiểu thuyết<br /> tìm lại mình để được “sống lại lần nữa” với vẫn không ngừng vận động, từng thế hệ<br /> chính mình cho thỏa nỗi khát khao khẳng nhà văn luôn nối tiếp nhau, góp sức sáng<br /> định nhân vị. Thế nên, những tiểu thuyết tạo để “làm mới” thể loại tiểu thuyết. Tuy<br /> mang bóng dáng tự truyện nửa đầu thế kỷ nhiên, những trang tiểu thuyết có tính chất<br /> XX thường có khuynh hướng lội ngược tự truyện ra đời trong chặng đường nửa đầu<br /> dòng, tìm về miền ký ức: Một ký ức tuổi thế kỷ XX vẫn chiếm một vị trí vô cùng<br /> thơ của cậu bé Hồng hằn in dấu vết của quan trọng đối với nền văn học hiện đại<br /> những tháng ngày cơ cực trong Những Việt Nam. Sự hiện diện của thể loại tiểu<br /> ngày thơ ấu, một tuổi thơ đầy những thua thuyết này không chỉ góp phần làm phong<br /> thiệt, sống trong nỗi dày vò cả thể xác lẫn phú thêm cho thể tiểu thuyết mà nó còn là<br /> tinh thần của cậu bé Dần trong Sống nhờ bước tạo đà để tiểu thuyết ngày một tiến xa<br /> của Mạnh Phú Tư, hay đó là một miền ký hơn trên con đường hội nhập.<br /> ức đè nặng nỗi đời áo cơm của người trí TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thức nghèo tiểu tư sản trong Mực mài nước<br /> 1. Nguyên Hồng (1940), Những ngày thơ ấu,<br /> mắt của Lan Khai và Sống mòn của Nam<br /> Nxb Đời nay, Hà Nội.<br /> Cao… Chính nhờ sự lội ngược dòng này<br /> 2. Lan Khai (1998), Mực mài nước mắt,<br /> mà khi đến với những trang tiểu thuyết Nxb Văn nghệ, TP. Hồ Chí Minh.<br /> giàu chất tự thuật người đọc mới có dịp 3. Phạm Ngọc Lan (2006), Tự truyện trong văn<br /> sống trong miền hiện thực vốn từ lâu đã học Việt Nam hiện đại, Luận văn Thạc sĩ, Đại<br /> phong kín trong thẳm sâu tâm hồn từng học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.<br /> nhà văn. Và cũng nhờ thế mà góc khuất về 4. Philippe Lejeune (1975), Le Pacte<br /> lai lịch cuộc đời tác giả cũng được hé mở autobiographique, Seuil, Pais.<br /> dưới lớp ngôn từ của tiểu thuyết. 5. Phong Lê (2000), Nam Cao những tác phẩm<br /> Mặc dù hầu hết các tác phẩm này đều tiêu biểu trước 1945, Nxb Giáo dục, TP. Hồ<br /> lấy chất liệu từ hiện thực cuộc đời và vốn Chí Minh.<br /> sống, sự trải nghiệm của chính tác giả 6. Lê Thanh (2002), Nghiên cứu và phê bình văn<br /> học (Lại Nguyên Ân sưu tầm và biên soạn),<br /> nhưng nó không phải là con số cộng của Nxb Hội Nhà văn – Trung tâm văn hoá ngôn<br /> những sự kiện từng xảy ra trong đời tác giả ngữ Đông Tây, Hà Nội.<br /> mà đó là cả quá trình nhà văn “rũ bỏ hết tất 7. Đỗ Đức Thu (1942), Bốc đồng, Nxb Nguyễn<br /> cả lòng tự ái” để một lần được thành thật Du, Hà Nội.<br /> với chính mình và với tha nhân. Thế nên, 8. Mạnh Phú Tư (1983), Sống nhờ, Nxb Văn<br /> đọc những tiểu thuyết có tính chất tự học, Hà Nội.<br /> <br /> Ngày nhận bài: 18/4/2017 Biên tập xong: 15/8/2017 Duyệt đăng: 20/8/2017<br /> <br /> <br /> 115<br />