Vấn đề tiếp nhận và vận dụng khuynh hướng hiện thực huyền ảo trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 31 (56) - Thaùng 8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Vấn đề tiếp nhận và vận dụng khuynh hướng<br /> hiện thực huyền ảo trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại<br /> <br /> The reception and application of fanatical realism in comtemporary Vietnamese<br /> <br /> ThS. Trương Thị Kim Anh,<br /> Trường Đại học Đồng Nai<br /> <br /> Truong Thi Kim Anh, M.A.,<br /> Dong Nai University<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bài viết này chúng tôi hướng đến việc tìm hiểu việc tiếp nhận và ứng dụng khuynh hướng hiện thực<br /> huyền ảo qua những công trình nghiện cứu từ các tác giả trước để thấy được sự vận động của khuynh<br /> hướng này trong văn học Việt Nam đương đại nói chung và thể loại tiểu thuyết nói riêng. Vấn đề tiếp<br /> nhận được phân tích thứ nhất từ góc độ dịch thuật và phê bình văn học; thứ hai từ góc độ ứng dụng trong<br /> sáng tạo văn học. Tất cả các nhà tiểu thuyết khi vận dụng khuynh hướng hiện thực huyền ảo thế giới vào<br /> trong sáng tác của mình như một sự sáng tạo, làm mới tác phẩm văn chương theo xu thế hội nhập.<br /> Từ khóa: hiện thực, huyền ảo, tiểu thuyết, đương đại, tiếp nhận, ứng dụng.<br /> Abstract<br /> This article aims to understand the reception and application of fanatical realism through research works<br /> from previous authors to see the locomotion of this trend in contemporary Vietnamese literature in<br /> general and novel genre in particular. The process of reception is analyzed first from the perspective of<br /> translation and literary criticism, and then from the application perspective in literary creation. All<br /> novelists apply the world’s fanatical realism into their compositions as a creative, refreshing literary<br /> work in the trend of integration.<br /> Keywords: realism, fanatical, novel, contemporary, reception, application.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu Các truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch liên quan<br /> Vào những năm cuối thế kỉ XIX đầu đến cái ảo xuất hiện ngày càng nhiều. Sự<br /> những năm thế kỉ XX, ở châu Âu chủ xuất hiện phong phú đề tài cái ảo trong<br /> nghĩa duy lí bắt đầu đi vào khủng hoảng cả sáng tác và nghiên cứu phê bình văn học từ<br /> trong đời sống xã hội và văn học. Sự khủng sau nửa thế kỉ XX không phải là hiện<br /> hoảng của chủ nghĩa duy lí đã tạo tiền đề tượng ngẫu nhiên. Nhìn chung, về cảm<br /> cho sự xuất hiện cái ảo trong các sáng tác hứng sáng tạo của nghệ sĩ cũng như cảm<br /> văn học nói chung và thể loại tiểu nói thụ nghệ thuật của độc giả, luôn có sự điều<br /> riêng. Sau đại chiến thế giới thứ II, cái ảo chỉnh để cân bằng lại những chỗ thái quá<br /> lôi cuốn sự quan tâm đặc biệt của giới sáng do hoàn cảnh qui định, “cái thực không còn<br /> tác lẫn giới phê bình văn học trên thế giới. giống như cái thực vốn quen nhìn, và cái<br /> <br /> 147<br /> VẤN ĐỀ TIẾP NHẬN VÀ VẬN DỤNG KHUYNH HƯỚNG HI N THỰC HUYỀN ẢO TRONG TIỂU THUYẾT…<br /> <br /> <br /> ảo không còn là cái xa lạ, vô lý. Sự hoài người khốn khổ trong hoàn cảnh đói kém,<br /> nghi và lưỡng lự đẩy con người đến nhanh chính vì vậy mà tác phẩm của ông có một<br /> với sáng tác của cái ảo, chấp nhận cái ảo sự tương thích nào đó về số phận của<br /> như mặt thứ hai của cuộc sống” [7]. Vấn đề người dân Việt Nam lúc bấy giờ. Những<br /> tiếp nhận và vận dụng khuynh hướng hiện tác phẩm mang yếu tố hoang đường đến<br /> thực huyền ảo trên thế giới vào Việt Nam muộn hơn. Năm 1964, một kiệt tác của<br /> cũng là một xu thế hội nhập văn chương dòng văn học hiện thực huyền ảo được ra<br /> trong những năm gần đây. Đặc biệt là vấn mắt bạn đọc tại Việt Nam, đó là tác phẩm<br /> đề vận dụng này phát triển mạnh mẽ trong Ngài tổng thống của Miguel Angel<br /> thể loại tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Vì Asturias. Tiếp đến là những công trình<br /> thế trong bài viết này, chúng tôi hướng đến nghiên cứu về dòng văn học này lần lượt ra<br /> tìm hiểu vấn đề tiếp nhận và vận dụng đời. Năm 1967, trên tạp chí Văn học, dịch<br /> khuynh hướng hiện thực huyền ảo qua giả Đoàn Đình Ca công bố bài nghiên cứu<br /> những công trình nghiện cứu từ các tác giả Sơ lược sự hình thành và phát triển của<br /> trước, để thấy được sự vận động của nền văn học Mĩ Latin. Năm 1968, tạp chí<br /> khuynh hướng này trong văn học Việt Nam Văn học số 109, xuất bản tại Sài Gòn với<br /> đương đại nói chung và thể loại tiểu thuyết chủ đề về Nhà văn Miguel Angel Asturias.<br /> nói riêng. Đến năm 1974, ở miền Bắc Nguyễn Đức<br /> 2. Nội dung Nam là người đầu tiên dịch thuật ngữ<br /> 2.1. Tiếp nhận Chủ nghĩa hiện thực Magic Realism thành Chủ nghĩa hiện thực<br /> huyền ảo từ góc độ dịch thuật và huyền ảo, qua công trình đăng trên tạp chí<br /> nghiên cứu, phê bình Văn học: Một khuynh hướng tiến bộ trong<br /> Trong số các trào lưu văn học hiện đại tiểu thuyết hiện thực tiến bộ ngày nay ở Mỹ<br /> phương Tây được tiếp nhận vào Việt Nam, Latin: Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Bài<br /> chủ nghĩa hiện thực huyền ảo cũng là một viết này khởi đầu cho sự bùng nổ mới về<br /> trong những khuynh hướng sớm được giới việc nghiên cứu văn học Mỹ Latin ở<br /> thiệu đến Việt Nam. Những thập niên trước Việt Nam.<br /> thời kì Đổi mới (1986), các nhà văn thuộc Từ những năm thập niên 80, 90 trở đi<br /> chủ nghĩa hiện thực huyền ảo đã bắt đầu thì tình hình nghiên cứu văn học khu vực<br /> được dịch và giới thiệu ở Việt Nam. Mặc này trở nên rầm rộ và phát triền nhanh<br /> dù chủ nghĩa hiện thực huyền ảo gắn liền chóng với một đội ngũ dịch giả, nhà nghiên<br /> với địa danh Mĩ Latin, nhưng không phải cứu như: Nguyễn Mạnh Tứ, Đoàn Đình<br /> bất kì tác phẩm nào cũng sáng tác theo Ca, Nguyễn Trung Đức, Đặng Anh Đào,<br /> khuynh hướng hiện thực huyền ảo. Trước Nguyễn Quốc Dũng, Phạm Đình Lợi,<br /> khi xuất hiện cái gọi là “huyền ảo” thì một Dương Tường… Ta có thể thống kê một số<br /> dòng văn học hiện thực đã ngự trị tại vùng đầu sách tiêu biểu:<br /> đất này. Tác phẩm Những con đường đói - Sự tráo trở của phương pháp của<br /> khát của Jorge Amado, nhà văn Brazil Alejo Carpentier (Nguyễn Trung Đức dịch,<br /> được in tại Việt Nam vào năm 1960, là một Nxb Tác phẩm mới in năm 1981).<br /> tác phẩm tiêu biểu mang khuynh hướng - Ngài đại tá chờ thư của Gabriel<br /> hiện thực khá rõ nét. Đây là một nhà văn Garcia Marquez (Nguyễn Mạnh Tứ dịch,<br /> nổi tiếng nói về sự đấu tranh của những Nxb Văn học, 1983).<br /> <br /> 148<br />  TRƯƠNG THỊ KIM ANH<br /> <br /> <br /> - Thế kỉ ánh sáng của Alejo Carpentier tập truyện ngắn Mỹ Latin nào được dịch và<br /> (Đặng Thị Hạnh và Đặng Anh Đào dịch xuất bản Nguyễn Trung Đức cũng đều có<br /> qua bản tiếng Pháp, Nxb Tác phẩm mới, những bài giới thiệu, đôi khi những bài<br /> 1986). nghiên cứu dài và công phu” [1]. Ông đã<br /> - Dông tố, Giáo hoàng xanh, Mắt có công giới thiệu luận thuyết “Cái thực tại<br /> những người đã khuất của Miguel Angel kì diệu Mỹ Latinh” (Lo real mara villoso<br /> Asturias (Ngô Vĩnh Viễn dịch, Nxb Văn Latinoamericano) của Alejo Carpentier và<br /> học, 1986). “Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo Mỹ Latinh”<br /> - Trăm năm cô đơn của Gabriel Garcia (Realismo magico Latinoamericano). Hồi<br /> Marquez (Nguyễn Trung Đức dịch, Nxb quang ấy vẫn được kéo dài cho đến mãi<br /> Văn học, 1986). những thập niên sau này với những bản<br /> - Tình yêu thời thổ tả của Gabriel dịch của Trương Đăng Dung về các tác<br /> Garcia Marquez (Nguyễn Trung Đức dịch, phẩm huyền ảo của F.Kafka; Cao Việt<br /> Nxb Văn học, 1995). Dũng, Trần Tiễn Cao Đăng dịch H.<br /> - Cái trống thiếc của Gunter Grass Murakami, Trần Đĩnh dịch Cao Hành<br /> (Dương Tường dịch, Nxb Văn học, 2002). Kiện, Giả Bình Ao… Những thành tựu<br /> - Người yêu dấu của Toni Morrison dịch thuật này không chỉ góp phần giới<br /> (Nguyễn Hải Hà, Nguyễn Thanh Tâm dịch, thiệu một trào lưu, mà còn thay đổi sâu sắc<br /> Nxb Văn học, 2007) nền xuất bản và phát hành sách, tạo ra một<br /> - Hồi ức về những cô gái điếm buồn lớp người đọc với thị hiếu và tầm đón nhận<br /> của tôi của Gabriel Garcia Marquez (Lê mới, cũng như cung cấp tư liệu cho lý luận<br /> Xuân Quỳnh dịch, Nxb Thành phố Hồ Chí văn học chuyển sang hệ hình hậu hiện đại.<br /> Minh, 2005). Việc tiếp nhận chủ nghĩa hiện thực<br /> …. huyền ảo, có ý nghĩa cực kì quan trọng<br /> Trong các dịch giả trên thì Nguyễn trong việc tiếp nhận văn học hậu hiện đại<br /> Trung Đức là một người vừa là dịch giả nói riêng cũng như các trào lưu văn nghệ<br /> vừa là nhà nghiên cứu văn học Mỹ Latin phương Tây nói chung. Chủ nghĩa hiện<br /> với nhiều công trình giới thiệu đến bạn đọc thực huyền ảo là “một nhánh” phát triển<br /> Việt Nam nhiều nhất. Trong bài viết của văn học hậu hiện đại, là một trong<br /> Nguyễn Trung Đức dịch giả, nhà nghiên những thành tựu quan trọng nhất của văn<br /> cứu văn học Mỹ Latin tác giả Đào Tuấn học hậu hiện đại. Trong công trình Văn học<br /> Ảnh cho biết: “19 năm miệt mài trong lĩnh hậu hiện đại – Lý thuyết và tiếp nhận tác<br /> vực dịch thuật Nguyễn Trung Đức có giả Lê Huy Bắc có bàn luận đến vấn đề<br /> khoảng 35 đầu sách dịch văn học Mỹ “Những khuynh hướng cơ bản của chủ<br /> Latin, trong đó có 14 cuốn tiểu thuyết. nghĩa hậu hiện đại” (chương 6). Dựa vào<br /> Riêng tác phẩm của Marquez ông dịch 7 tiêu chí hình thức thể hiện, tác giả chỉ ra<br /> tiểu thuyết và khoảng trên dưới 50 truyện năm khuynh hướng tiêu biểu nhất: “khuynh<br /> ngắn” [1]. Không chỉ có thành tựu đáng kể hướng huyền ảo, khuynh hướng mảnh vỡ,<br /> trên phương diện dịch thuật, Nguyễn Trung khuynh hướng nhại và khuynh hướng cực<br /> Đức còn nghiên cứu các lí thuyết chủ nghĩa hạn, khuynh hướng giả trinh thám” [3.72].<br /> hiện thực huyền ảo để đưa vào Việt Nam Khi đi phân tích những đặc điểm thẩm mỹ<br /> và “gần như sau mỗi cuốn tiểu thuyết hay của khuynh hướng huyền ảo, Lê Huy Bắc<br /> <br /> 149<br /> VẤN ĐỀ TIẾP NHẬN VÀ VẬN DỤNG KHUYNH HƯỚNG HI N THỰC HUYỀN ẢO TRONG TIỂU THUYẾT…<br /> <br /> <br /> cho rằng: “truyện viết theo khuynh hướng những đổi mới cơ bản, tác giả Nguyễn Thị<br /> huyền ảo thường được thể hiện theo cảm Bình có viết: “riêng sự xuất hiện trở lại của<br /> hứng thơ với những tiếp nối, liên tưởng bất phương thức huyền thoại hóa đã làm cho<br /> chợt không theo quy luật tư duy logic và lí hình tượng văn học trở nên lung linh, đầy<br /> trí. Đây là kết quả từ quan niệm thẩm mĩ sức khơi gợi và khi càng giàu tưởng tượng<br /> của chủ nghĩa hậu hiện đại trong việc đả nó càng hấp dẫn” [4.115]. Trong công trình<br /> phá tư duy lí trí, đầy tỉnh táo của thi pháp Không gian văn học đương đại, tác giả<br /> cũ” [3.74]. Với các nhà hậu hiện đại, huyền Đoàn Ánh Dương viết: “huyền thoại là một<br /> ảo cũng là một “hoàn cảnh”. Bất kì những hiện hữu lịch sử đồng thời cũng là một diễn<br /> cái gì con người nghĩ đến và hình dung giải lịch sử. Thời gian bị ngưng tụ trong<br /> được nó đều có thể trở thành “hiện thực” một lát cắt, trong giới hạn của không gian<br /> trong con mắt của họ. Lê Huy Bắc cũng là bản địa, để chuẩn bị cho một cuộc giải<br /> tác giả phê bình đầu tiên có một công trình phẫu quá khứ” [5.37]. Trong công trình<br /> chuyên nghiên cứu về chủ nghĩa hiện thực Yếu tố kì ảo trong văn xuôi đương đại Việt<br /> huyền ảo sâu nhất với tựa đề Chủ nghĩa Nam, tác giả Bùi Thanh Truyền cho rằng:<br /> hiện thực huyền ảo & Gabriel García “quá trình đi tìm sự thăng bằng, quân bình<br /> Márquez (Nxb Giáo dục Việt Nam, 2009). như thế đã lặp lại trong văn học Việt Nam<br /> Trong công trình này, nhà nghiên cứu đã những năm gần đây; khi mà quan niệm thô<br /> khái quát lại quan điểm thẩm mỹ đặc thù, sơ, giản đơn về chủ nghĩa hiện thực đã bộc<br /> lịch sử hình thành, những tranh luận về lí lộ những hạn chế nhất định của nó thì lập<br /> thuyết và phê bình chân dung các tác giả tức xuất hiện bộ phận văn học có yếu tố kì<br /> tiêu biểu về chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. ảo, sáng tác theo thi pháp huyền thoại dần<br /> Trong bài viết Tiểu thuyết Việt Nam trở nên phổ biến” [11.64].<br /> những năm đầu thời kì đổi mới tác giả Ngoài ra còn có các bài viết cũng bàn<br /> Phan Cự Đệ đã nhận định: “huyền thoại về chủ nghĩa hiện thực huyền ảo của các<br /> với yếu tố hoang đường, kỳ ảo đã chuyển tác giả khác như: Chủ nghĩa hiện thực<br /> tải một cách nhẹ nhàng, hấp dẫn mà không huyền ảo trong văn học (Lê Ngọc Phương),<br /> kém phần sâu sắc nội dụng hiện thực của Văn học huyền ảo: món ăn không thể chối<br /> tiểu thuyết đến các thế hệ bạn đọc” bỏ (Nam Phương), Ma thuật và văn học –<br /> [10.552]. Như chúng ta biết, huyền thoại là trường hợp tiểu thuyết huyền ảo hiện đại<br /> một yếu tố đặc trưng của chủ nghĩa hiện Mĩ Latin (Nguyễn Thành Trung), Cái kì ảo<br /> thực huyền ảo, khi chỉ ra các đặc điểm của trong văn học tiền hiện đại và cái huyền ảo<br /> hiện thực huyền ảo, tác giả Lê Huy Bắc trong văn học hậu hiện đại (Phan Anh<br /> cho rằng: “xu thế của các nhà huyền ảo là Tuấn)… Đặc biệt có các bài viết về văn<br /> xây dựng các không gian huyền thoại như học Mỹ Latin của tác giả Phạm Quang<br /> kiểu làng Macondo của Gabriel Garcia Trung như: Văn chương và đời sống -<br /> Marquez” [2.34]. Vì thế khi đánh giá sự những bài học từ chủ nghĩa hiện thực<br /> đổi mới tiểu thuyết các tác giả thường đề huyền ảo; Nét đặc thù văn chương Mỹ<br /> cập đến vấn đề huyền thoại đi liền với Latin; Văn xuôi mới Mỹ Latin; Quan hệ<br /> huyền ảo trong sự vận động và phát triển giữa văn chương Mỹ Latin với văn chương<br /> tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Trong nước ngoài… Các công trình lí thuyết này,<br /> cuốn Văn xuôi Việt Nam 1975 – 1995 đã góp phần đưa vấn đề phê bình lí thuyết<br /> <br /> 150<br />  TRƯƠNG THỊ KIM ANH<br /> <br /> <br /> và phê bình trào lưu chủ nghĩa hiện thực của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo thế giới,<br /> huyền ảo ở Việt Nam không ngừng mở còn lại tư tưởng, chủ đề hoàn toàn mang<br /> rộng, giúp người đọc hiểu tổng quan hơn tính dân tộc bản địa. Chính những thành<br /> về khuynh hướng này. tựu này đã góp phần vào việc cách tân nền<br /> 2.2. Việc vận dụng Chủ nghĩa hiện thực văn học Việt Nam đương đại nói chung và<br /> huyền ảo trong sáng tác tiểu thuyết thể loại tiểu thuyết nói riêng.<br /> Mặc dù được tiếp nhận vào Việt Nam Khuynh hướng hiện thực huyền ảo<br /> khá sớm, nhưng ở giai đoạn đầu tầm đón không chỉ thu hút các ngòi bút lão thành ở<br /> nhận của bạn đọc còn khá hạn chế, chủ yếu các thế hệ 5x, 6x, 7x… đã từng trải qua<br /> chỉ mới dừng lại ở tư duy lý luận văn học thời kì chiến tranh ác liệt, mà nó còn thu<br /> tiền hiện đại, với những kinh nghiệm thẩm hút một lớp thế hệ nhà văn trẻ hôm nay,<br /> mỹ đã xuất hiện từ thế kỉ XIX ở phương đặc biệt là thế hệ 8x, 9x. Chúng ta có thể<br /> Tây. Những kinh nghiệm đọc và lý luận có kể đến một số tác phẩm như: Nỗi buồn<br /> được ở giai đoạn này cũng chỉ dừng lại ở chiến tranh (Bảo Ninh), 3339 - những<br /> chủ nghĩa hiện thực, nghĩa là chưa chấp mảnh hồn trần (Đặng Thân), Bến không<br /> nhận được các đặc trưng của văn học chồng (Dương Hướng), Mảnh đất lắm<br /> huyền ảo hay văn học hậu hiện đại như tính người nhiều ma (Nguyễn Khắc Trường),<br /> nhục thể, việc đả phá các đại tự sự, giải Giàn thiêu (Võ Thị Hảo), Thiên sứ (Phạm<br /> thiêng thần tượng hay giễu nhại, liên văn Thị Hoài), Thiên thần sám hối, Đi tìm nhân<br /> bản… do đó việc vận dụng các kĩ thuật này vật (Tạ Duy Anh), Người sông Mê (Châu<br /> vào trong sáng tác văn học cũng hiếm gặp. Diên), Ăn mày dĩ vãng (Chu Lai), Cõi mê<br /> Từ sau 1986, với đường lối đổi mới toàn (Triệu Xuân)… Càng về sau thì bút pháp<br /> diện của Đảng và Nhà nước đã tạo điều huyền ảo được sử dụng càng biến ảo, lạ<br /> kiện cho sự bùng nổ các trường phái văn hóa nhiều hơn, làm cho tiểu thuyết thời kì<br /> học trên thế giới được tiếp nhận và vận Đổi mới mang một gương mặt ảo hóa và<br /> dụng vào trong sáng tác văn học rất nhiều, đầy ma lực đối với người đọc như: Hồ Quý<br /> khuynh hướng hiện thực huyền ảo từ đây Ly, Mẫu thượng ngàn (Nguyễn Xuân<br /> cũng được ứng dụng một cách triệt để. Tác Khánh), Người đi vắng, Ngồi, Trí nhớ suy<br /> giả Nguyễn Văn Dân trong bài viết Tình tàn,Thoạt kì thủy (Nguyễn Bình Phương),<br /> hình giới thiệu các lý thuyết văn học của Cõi người rung chuông tận thế (Hồ Anh<br /> thế giới vào Việt Nam từ ngày đổi mới đến Thái), Sự trở lại của vết xước (Trần Nhã<br /> nay cho rằng: “sự ảnh hưởng đã diễn ra Thụy), Cơ hội của Chúa, Khải huyền muộn<br /> không chỉ như là sự áp đặt từ bên ngoài, (Nguyễn Việt Hà), T.mất tích, Pari 11<br /> mà với tư cách là kết quả của công cuộc tháng 8, Phố tàu (Thuận), Và khi tro bụi,<br /> đổi mới tư duy, sự tiếp thu trong nghiên Mưa kiếp sau (Đoàn Minh Phượng)…Tác<br /> cứu văn học của nước ta chủ yếu xuất phát giả Nam Phương trong bài viết Văn học<br /> chủ động từ phía người tiếp nhận” [6.306]. huyền ảo: món ăn không thể chối bỏ đã<br /> Việc tiếp thu có tính chủ động từ người khẳng định: “hiếm có dòng văn học nào sở<br /> tiếp nhận cũng là cách để các nhà văn sáng hữu nền tảng đáng ngưỡng mộ như hiện<br /> tạo nên những đứa con tinh thần của mình thực huyền ảo…và có lẽ ai cũng đều không<br /> mang tinh thần đậm chất “bản địa”. Nhà thể chối bỏ thứ văn học tạo nên sự hưng<br /> văn chỉ học hỏi kĩ thuật, lối viết, thi pháp phấn đến cực điểm này” [8].<br /> <br /> 151<br /> VẤN ĐỀ TIẾP NHẬN VÀ VẬN DỤNG KHUYNH HƯỚNG HI N THỰC HUYỀN ẢO TRONG TIỂU THUYẾT…<br /> <br /> <br /> Nguyễn Bình Phương là một trong [9.160]… Ngoài ra còn có nhiều bài viết<br /> những hiện tượng văn học khá nổi tiếng khác như: Cấp độ hiện thực và sự hão<br /> trong những năm gần đây, đặc biệt là ở lĩnh huyền của ý thức trong Thoạt kì thủy<br /> vực tiểu thuyết, không chỉ có các nhà phê (Nguyễn Chí Hoan), Những đặc trưng của<br /> bình lí luận văn học quan tâm đến tác phẩm bút pháp huyền ảo trong tiểu thuyết Ngồi<br /> của tác giả mà còn rất nhiều bài viết có (Đoàn Minh Tâm), Sáng tạo văn học: giữa<br /> những nhận định đánh giá từ phía người mơ và điên (Đoàn Cầm Thi)…<br /> đọc ở mọi lứa tuổi, mọi ngành nghề khác Tạ Duy Anh cũng là một tác giả đáng<br /> nhau. Sức cuốn hút của tiểu thuyết Nguyễn quan tâm trong những năm gần đây của<br /> Bình Phương chính là xây dựng một thế giới nghiên cứu phê bình và bạn đọc.<br /> giới vừa thực vừa ảo tạo nên một chất keo Trong bài viết Lối viết tiểu thuyết Việt Nam<br /> bám dính từ cốt truyện, nhân vật đến không trong bối cảnh hội nhập (Qua trường hợp<br /> gian, thời gian truyện. Vì thế, hầu như các Tạ Duy Anh), tác giả Đoàn Ánh Dương đã<br /> bài viết đều tập trung khai thác thế giới ảo nhận định: “sau đổi mới, Đi tìm nhân vật là<br /> trong sáng tác Nguyễn Bình Phương. Trong tiểu thuyết chịu ảnh hưởng của văn học phi<br /> bài viết Hệ biểu tượng nghệ thuật trong tiểu lí phương Tây sâu đậm nhất…Thiên thần<br /> thuyết Việt Nam đương đại, tác giả Nguyễn sám hối là bước kế tiếp của khuynh hướng<br /> Đức Toàn nhận định: “tiểu thuyết Nguyễn này” (Tạp chí nghiên cứu Văn học số<br /> Bình Phương gây ấn tượng với người đọc 7/2009). Tác giả Châu Diên với cuốn tiểu<br /> không phải ở sự phát triển cốt truyện hay thuyết Người sông Mê đầy chất ma mị từ<br /> tính cách nhân vật mà dẫn dụ độc giả bằng nhân vật đến không gian thời gian truyện,<br /> những mộng mị, ảo huyền” [9.60]. Chất tạo nên một thế giới hỗn độn giữa thực tại<br /> mộng mị, ảo huyền của Nguyễn Bình và hư ảo. Trong bài viết Một phương diện<br /> Phương được thể hiện ngay chính trong nghệ thuật trong tiểu thuyết Người sông<br /> từng tác phẩm: “bút pháp trong Ngồi đan Mê của Châu Diên, tác giả Nguyễn Đức<br /> xen giữa “hiện thực đến mức nghiêm ngặt” Toàn đã viết: “để tăng thêm sức hấp dẫn<br /> ứng với thế giới thứ nhất và “huyền ảo tâm của cốt truyện tâm lý ở Người sông Mê là<br /> lý” ứng với thế giới thứ hai”; còn “đọc tiểu sự tham gia một cách đậm đặc của yếu tố<br /> thuyết Người đi vắng của Nguyễn Bình siêu nhiên, huyền ảo” [9.226], và “bằng tư<br /> Phương, ta gặp một không khí ma quái duy trò chơi, Châu Diên còn tạo nên yếu tố<br /> được tạo nên bởi những câu chuyện, số huyền ảo trong chính nội quan nhân vật,<br /> phận của các linh hồn, của sự vô tri và của tức trạng thái huyền ảo được tạo nên bởi sự<br /> khung cảnh bầu trời” [9.194]. Tác giả cảm nhận của các nhân vật chứ không chỉ ở<br /> Hoàng Thị Quỳnh Nga trong bài viết Dấu những yếu tố mang tính siêu thực” [9.230].<br /> ấn của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo trong Còn ở bài viết Dấu ấn vô thức và nỗ lực<br /> tiểu thuyết Người đi vắng của Nguyễn Bình cách tân lối viết trong tiểu thuyết đương<br /> Phương lại chỉ ra hiện thực huyền ảo trong đại Việt Nam, tác giả cũng nhấn mạnh đến<br /> tiểu thuyết là hiện thực lai ghép: “thành thị việc sử dụng yếu tố huyền ảo trong truyện:<br /> - nông thôn, yếu tố thực - ảo”. Với “Trí nhớ “cũng tạo dựng những suy tư đức nối theo<br /> suy tàn lại là một cuốn tiểu thuyết đậm chất ký ức nhân vật qua những kỷ niệm nhưng<br /> thơ bởi đó là chuỗi ký ức đã bị màn đêm tác giả Người sông Mê lại sử dụng yếu tố<br /> bao phủ nên nó đậm chất mờ hồ, mờ ảo huyền ảo để làm cơ sở cho dòng nội cảm ở<br /> <br /> 152<br />  TRƯƠNG THỊ KIM ANH<br /> <br /> <br /> nhân vật được chảy trôi miên man, nửa mê Hải Vân là một trong ba cuốn tiểu thuyết<br /> nửa tỉnh cả khi họ còn sống và cả khi họ đoạt giải B (không có giải A) Cuộc thi tiểu<br /> chết [9.17]. Đối với tác giả Đoàn Minh thuyết lần thứ IV (2011- 2015) của Hội Nhà<br /> Phượng thì có bài viết Kỹ thuật dòng ý thức văn Việt Nam. Nhà văn Lê Minh Khuê nhận<br /> trong tiểu thuyết Và khi tro bụi của Đoàn định: “đây là một cuốn tiểu thuyết có nhiều<br /> Minh Phượng, tác giả bài viết đã nhận ý tưởng, ngẫm ngợi sâu sắc. Lối viết trẻ.<br /> định: “hấp thu khí quyển văn hóa phương Chi tiết như những phác họa nhưng chân<br /> Tây hiện đại, bằng kinh nghiệm nghệ thuật thực và sinh động. Nhân vật vừa hiện thực<br /> mới mẻ, Đoàn Minh Phượng được xếp vào gần gũi, vừa mờ ảo mộng mị”. Còn độc giả<br /> một trong số những cây bút tiêu biểu cho Cockroach –Joey khi đọc Người thứ hai có<br /> khuynh hướng tiểu thuyết huyền ảo – triết cảm nhận như sau: “đọc Người thứ hai,<br /> luận. [9.238]. Khi đọc tác phẩm Mẫu mình thấy nhân vật “tôi” khá giống nhân vật<br /> Thượng ngàn của Nguyễn Xuân Khánh nhà K trong “Lâu đài” của Kafka. Nếu K đi tìm<br /> văn Nguyên Ngọc cho rằng: “nếu đi tìm lâu đài trong vô vọng thì “tôi” đi tìm một<br /> một nhân vật chính cho cuốn tiểu thuyết chỗ trong chuyến tàu vô định”<br /> này, thì hẳn có thể nói nhân vật chính đó là (https://gacsach.com/diendan/ Cảm nhận<br /> nền văn hóa Việt, vừa thực tại vừa vô cùng Người thứ hai của Tô Hải Vân). Khuynh<br /> hiện thực, vừa rất hư ảo, bền chặt, xuyên hướng hiện thực huyền ảo vẫn là xu hướng<br /> suốt mà cũng lại biến hóa khôn lường, rất “hot” của các nhà văn trẻ. Năm 2014, trong<br /> thiêng và cũng rất chung, rất bản địa mà lễ trao giải Văn học tuổi 20 lần thứ V do<br /> cũng rất nhân loại” [8]. Hội Nhà văn TP. Hồ Chí Minh, Nhà Xuất<br /> Tính đến nay, khuynh hướng hiện thực bản Trẻ và Báo Tuổi trẻ tổ chức đã ghi nhận<br /> huyền ảo chưa cho thấy sự thoái trào, thậm sự lên ngôi của khuynh hướng hiện thực<br /> chí dòng văn học “siêu thực” này còn đang huyền ảo. Thực tế, trong số 9 tác phẩm<br /> phát triển khá toàn diện. Trong những năm được ban tổ chức đánh giá cao và trao giải<br /> gần đây tại các lễ trao giải thưởng văn học thì có 3 tác phẩm thuộc dòng văn học huyền<br /> lớn đều có những tác phẩm mang đậm bút ảo, đó là Người ngủ thuê (Nhật Phi), URem<br /> pháp huyền ảo được xướng tên lên bục giải – người đang mơ (Phạm Bá Diệp), Hạt hòa<br /> thưởng. Cuốn tiểu thuyết Mình và họ của bình (Mimon). Với Người ngủ thuê tác<br /> Nguyễn Bình Phương được trao Giải phẩm đầu tay của Nhật Phi, chàng trai trẻ<br /> thưởng Văn học năm 2015 của Hội Nhà văn Hà Nội được chọn trao giải nhất Văn học<br /> Hà Nội. Nguyễn Bình Phương không mấy tuổi 20 lần thứ V đã nhận được sự đánh giá<br /> xa lạ gì với thương hiệu “hiện thực huyền cao của hầu hết các thành viên hội đồng<br /> ảo” đối với bạn đọc Việt Nam với hàng loạt giám khảo. Nhiều thành viên trong hội đồng<br /> cuốn tiểu thuyết nổi tiếng trước đó. Mình và thừa nhận, mới đọc qua tựa sách đều nghĩa<br /> họ viết về chiến tranh biên giới phía Bắc. rằng Người ngủ thuê viết về sex nhưng bất<br /> Nhưng chiến tranh chỉ là một phần của tác ngờ là cuốn sách đặt một vấn đề rất nghiêm<br /> phẩm, tác giả đề cập nhiều tới số phận con túc là đời sống của giới trẻ trong xã hội hiện<br /> người. Tiểu thuyết đan xen giữa quá khứ và nay. Trong khi nhiều người trẻ hiện nay quá<br /> hiện tại, bên này và bên kia, thực và ảo, bận rộn, quá nhiều việc để làm đến mức<br /> chiến tranh và hòa bình... Cũng trong năm dành quỹ thời gian để ngủ cũng tiếc thì lại<br /> 2015, cuốn tiểu thuyết Người thứ hai của Tô có những bạn trẻ sống không mục đích.<br /> <br /> 153<br /> VẤN ĐỀ TIẾP NHẬN VÀ VẬN DỤNG KHUYNH HƯỚNG HI N THỰC HUYỀN ẢO TRONG TIỂU THUYẾT…<br /> <br /> <br /> “Điều thú vị là vấn đề này lại được chuyển TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> tải dưới hình thức còn khá mới mẻ tại Việt 1. Đào Tuấn Ảnh, Nguyễn Trung Đức dịch giả,<br /> Nam: hiện thực huyền ảo” [8]. nhà nghiên cứu văn học Mỹ Latin, Trang<br /> 3. Kết luận http://toquoc.vn.<br /> Mỗi nền văn chương có một chủ nghĩa 2. Lê Huy Bắc (2009), Chủ nghĩa hiện thực<br /> hiện thực huyền ảo của riêng mình. Nếu hiện huyền ảo Gabriel García Márquez, Nxb Giáo<br /> dục, Hà Nội.<br /> thực huyền ảo Mỹ Latin chứa đựng tầng sâu<br /> của nền văn hóa trùng phức bản địa thì hiện 3. Lê Huy Bắc (2015), Văn học hậu hiện đại –<br /> Lý thuyết và tiếp nhận, Nxb Đại học Sư phạm<br /> thực huyền ảo Việt Nam mang theo chất trữ Hà Nội.<br /> tình, trực cảm và những yếu tố tâm linh. Tất<br /> 4. Nguyễn Thị Bình (2010), Văn xuôi Việt Nam<br /> cả các nhà tiểu thuyết khi vận dụng khuynh 1975 – 1995 những đổi mới cơ bản, Nxb Đại<br /> hướng hiện thực huyền ảo thế giới vào trong học Sư phạm Hà Nội.<br /> sáng tác của mình như một sự sáng tạo, làm 5. Đoàn Ánh Dương (2013), Không gian văn<br /> mới tác phẩm văn chương theo xu thế hội học đương đại, Nxb Phụ nữ.<br /> nhập. Yếu tố huyền ảo lúc này không còn là 6. La Khắc Hòa, Lộc Phương Thủy, Huỳnh Như<br /> một đứt gãy hiện thực, nhằm tạo ra sự khiếp Phương (Đồng chủ biên) (2015), Tiếp nhận tư<br /> sợ, kinh hãi cho nhân vật hay người đọc, mà tưởng văn nghệ nước ngoài – Kinh nghiệm<br /> Việt Nam thời hiện đại, Nxb Đại học Quốc gia<br /> là một sự kiện bình thường, một cách nhìn<br /> Hà Nội.<br /> nhận hiện thực khác đi so với mô hình phản<br /> 7. Lê Ngọc Phương, Những biểu hiện của chủ<br /> ánh của chủ nghĩa hiện thực truyền thống.<br /> nghĩa hiện thực huyền ảo trong văn học Nhật<br /> Huyền ảo như vậy là một cách quan niệm Bản đương đại, Trang<br /> mới về thế giới, về quá trình sáng tạo của http:// www.tamlyhoc.net/diendan.<br /> nhà văn, cũng như đòi hỏi một thị hiếu, thói 8. Nam Phương, Văn học hiện thực huyền ảo:<br /> quen đọc mới từ phía người tiếp nhận. Việc Món ăn không thể chối bỏ, Trang<br /> tiếp nhận và vận dụng khuynh hướng này http://suckhoedoisong.vn.<br /> cũng có tính chất kế thừa, từ các nhà văn lão 9. Nguyễn Đức Toàn (2016), Văn xuôi Việt Nam<br /> thành đến các nhà văn mới chân ướt chân đương đại – Hiện tượng và bút pháp, Nxb<br /> Văn học, Hà Nội.<br /> ráo bước vào nghề có được tác phẩm đầu<br /> tay. Với bài viết này, chúng tôi hy vọng 10. Nguyễn Văn Tùng (2008), Tuyển tập các bài<br /> viết về tiểu thuyết ở Việt Nam thế kỉ XX, Nxb<br /> khuynh hướng hiện thực huyền ảo là một Giáo dục, Hà Nội.<br /> trong những khuynh hướng còn tiếp tục phát 11. Bùi Thanh Truyền (2014), Yếu tố kì ảo trong<br /> triển mạnh mẽ trong tương lai, và là một xu văn xuôi đương đại Việt Nam, Nxb Văn học,<br /> hướng văn học luôn hấp dẫn đối với độc giả. Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 30/6/2017 Biên tập xong: 15/8/2017 Duyệt đăng: 20/8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 154<br />