Sức khỏe và kế hoạch hóa gia đình tại các vùng dân tộc thiểu số - Phạm Bích San

X· héi häc sè 1 (61), 1998 13<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh<br /> t¹i c¸c khu vùc d©n téc thiÓu sè<br /> <br /> Ph¹m BÝch San<br /> <br /> <br /> <br /> Th¸ng 8 n¨m 1945, trong mét khu rõng s©u ©m u ë ViÖt B¾c, sau khi Quèc d©n ®¹i héi<br /> tuyªn thÖ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ vµo c¸c em bÐ ®øng quanh mµ nãi víi c¸c quèc d©n ®¹i biÓu:<br /> “NhiÖm vô cña chóng ta lµ lµm sao cho c¸c em bÐ nµy cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ®−îc häc hµnh...”. Hai<br /> n¨m sau, 1947, nhµ v¨n Nam Cao viÕt trong "NhËt ký ë rõng": “NÕu n−íc m×nh kh«ng ®éc lËp, ®êi<br /> sèng cña hä kh«ng ®−îc n©ng cao, hä sÏ chÕt mßn mÊt th«i. Trong nh÷ng lµng M¸n x¬ x¸c, lÌo tÌo,<br /> buån nh− mét c¸i g× s¾p t¾t”1.<br /> <br /> §óng 50 n¨m ®· qua nh÷ng bµ con d©n téc thiÓu sè ®· lµm hÕt søc cña m×nh, vµ cã lÏ cßn<br /> h¬n søc cña m×nh, ®Ó gãp phÇn x©y dùng nªn ®Êt n−íc ngµy h«m nay. Tuy nhiªn, c¸ch m¹ng,<br /> chiÕn tranh, x©y dùng x· héi chñ nghÜa, chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng vµ v« vµn c¸c c«ng viÖc<br /> kh¸c ®· kh«ng cho phÐp nghÜ nhiÒu ®Õn viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng cho hä. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh ph¸t<br /> triÓn ®−îc triÓn khai t¹i c¸c khu vùc miÒn nói n¬i vïng bµ con d©n téc sinh sèng, vÝ dô: c¶i c¸ch<br /> ruéng ®Êt, hîp t¸c hãa, gi¶i phãng phô n÷, y tÕ n«ng th«n... ®· ®¬n gi¶n rËp khu«n l¹i nh÷ng g× ®·<br /> ®−îc tiÕn hµnh t¹i c¸c khu vùc ®ång b»ng, n¬i ng−êi Kinh c− tró. YÕu tè v¨n hãa còng nh− c¸c ®Æc<br /> ®iÓm ®Þa lý, kinh tÕ x· héi cña khu vùc miÒn nói, nãi chung ch−a ®−îc l−u t©m tíi.<br /> <br /> Nh÷ng sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong nh÷ng n¨m §æi Míi, ®iÒu kiÖn hîp t¸c ®a ph−¬ng<br /> réng lín h¬n t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc t¨ng c−êng ®Çu t− sù ph¸t triÓn c¸c khu vùc miÒn nói, vïng s©u,<br /> cña bµ con d©n téc thiÓu sè, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng cho ng−êi d©n téc. Vµ cã lÏ nh©n tè ®Çu<br /> tiªn cÇn ®−îc t¸c ®éng tíi t¹i c¸c khu vùc ®ång bµo c¸c d©n téc Ýt ng−êi lµ ®Çu t− cho viÖc c¶i thiÖn<br /> søc kháe gia ®×nh, gi¶i quyÕt phÇn nµo vÊn ®Ò gia t¨ng d©n sè, víi môc tiªu rÊt ®¬n gi¶n: t¨ng<br /> c−êng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña ng−êi d©n téc còng nh− kh¶ n¨ng c¶i thiÖn chÊt l−îng con ng−êi<br /> cho t−¬ng lai. Cuéc nghiªn cøu vÒ søc kháe gia ®×nh ®−îc triÓn khai ë c¸c vïng d©n téc thiÓu sè<br /> chÝnh lµ nh»m vµo viÖc t×m hiÓu kh¶ n¨ng ®ã trªn c¨n b¶n cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè v¨n hãa ®Æc thï<br /> còng nh− nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý, kinh tÕ, x· héi chung cña khu vùc miÒn nói, vïng s©u, vïng xa.<br /> <br /> 1. Môc tiªu nghiªn cøu<br /> <br /> Môc tiªu cô thÓ cña cuéc nghiªn cøu s©u nµy nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng chuÈn mùc sinh s¶n:<br /> kiÕn thøc, th¸i ®é vµ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch gia ®×nh cña c¸c nhãm d©n téc Ýt ng−êi, t×nh tr¹ng<br /> ch¨m sãc søc kháe, nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi møc sinh cïng víi viÖc ch¨m sãc thai nghÐn vµ sau<br /> khi sinh. Bªn c¹nh ®ã, cuéc nghiªn cøu còng t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn cung øng cña hÖ thèng dÞch<br /> vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ ch¨m sãc søc kháe t¹i ®Þa bµn sinh sèng cña c¸c nhãm c− d©n nµy ®èi<br /> víi hÖ thèng ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cã s½n, v× nh÷ng lý do nµo ®ã ng−êi d©n<br /> <br /> <br /> 1<br /> ë rõng. TuyÓn tËp Nam Cao. Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc. Hµ Néi - 1997. TËp 2. Trang 345.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 14 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> téc tuy cã ®iÒu kiÖn nh−ng l¹i kh«ng sö dông dÞch vô do nh÷ng hÖ thèng nµy cung cÊp còng nh−<br /> nh÷ng yÕu tè g× ®ang tån t¹i c¶n trë bµ con d©n téc sö dông tèi ®a nh÷ng dÞch vô nµy. §Æc biÖt<br /> nh÷ng khÝa c¹nh cña ho¹t ®éng truyÒn th«ng vÒ ch¨m sãc søc kháe, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh còng<br /> ®−îc l−u t©m tíi, chó ý ®Õn khung c¶nh cña c¸c nÒn v¨n hãa ®Æc thï trong c¸c d©n téc thiÓu sè<br /> kh¸c nhau.<br /> <br /> 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> <br /> Cuéc nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p pháng vÊn s©u. Nh÷ng vÊn ®Ò liªn<br /> quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu ®−îc so¹n th¶o chi tiÕt vµ sau ®ã sµng läc thµnh mét ®Ò c−¬ng ®Ó ng−êi<br /> pháng vÊn cã thÓ sö dông trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc pháng vÊn. Néi dung cuéc pháng vÊn<br /> ®−îc ghi ©m vµ sau ®ã xö lý b»ng mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®Æc biÖt giµnh cho nghiªn cøu ®Þnh<br /> tÝnh (Ethnograph software).<br /> <br /> §èi t−îng nghiªn cøu lµ 6 nhãm d©n téc thiÓu sè lín cïng víi c¸c nhãm ng−êi Kinh ë xen<br /> kÏ víi hä lÇn l−ît t¹i c¸c khu vùc T©y B¾c (Th¸i, H'M«ng), §«ng B¾c (Tµy, Dao), B¾c Trung Bé<br /> (M−êng), T©y Nguyªn (£®ª), Nam Bé (Kh'mer). T¹i mét ®Þa ®iÓm nghiªn cøu tiÕn hµnh pháng vÊn<br /> phô n÷ cã chång trong ®é tuæi sinh ®Î víi nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau nh− tuæi, tr×nh ®é häc vÊn, sè<br /> con, ®iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh. Sù lùa chän c¸c ®èi t−îng lµ ngÉu nhiªn. §ång thêi t¹i mçi ®Þa bµn<br /> nghiªn cøu còng tiÕn hµnh pháng vÊn 6/10 c¸n bé y tÕ vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cÊp x· vµ huyÖn.<br /> Tæng céng ®· nghiªn cøu 256 phô n÷ vµ 48 c¸n bé cÊp x· vµ huyÖn.<br /> <br /> 3. KÕt qu¶<br /> <br /> MÆc dï kh«ng cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn, nh−ng nh÷ng ®Æc tÝnh cña ng−êi ®−îc pháng vÊn vÉn<br /> cho thÊy mét bøc tranh kh¸ ®Çy ®ñ vµ x¸c thùc vÒ c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè còng nh− ng−êi Kinh<br /> ®ang sèng xen kÏ víi hä ë c¸c khu vùc kh¸c nhau cña ®Êt n−íc. (Xem B¶ng 1: Nh÷ng th«ng sè c¬<br /> b¶n vÒ c¸c nhãm phô n÷ ®−îc pháng vÊn).<br /> <br /> Tr−íc hÕt, cã thÓ thÊy r»ng tr×nh ®é häc vÊn lµ rÊt thÊp, nhÊt lµ ®èi víi ng−êi H’M«ng:<br /> 86,4% phô n÷ ®−îc pháng vÊn lµ mï ch÷ vµ ch−a hÒ thÊy triÓn väng t×nh h×nh nµy ®−îc c¶i thiÖn<br /> trong kho¶ng tõ nay ®Õn n¨m 2000. Bªn c¹nh ®ã, cã nhiÒu phô n÷ tuy ®· tõng ®−îc ®i häc nh−ng<br /> nay ®· t¸i mï trë l¹i do kh«ng cã ®iÒu kiÖn còng nh− kh«ng biÕt cÇn ph¶i sö dông sè häc vÊn Ýt ái<br /> cña m×nh ®Ó lµm g×. Phô n÷ Kh’mer lµ mét tr−êng hîp ®Æc biÖt v× tû lÖ kh«ng cã häc cao: 42,3%<br /> nh−ng rÊt cã thÓ hä cã ®i häc ë mét lo¹i tr−êng nµo do truyÒn b¸ tiÕng Kh’mer, vÝ dô nh− ë c¸c<br /> chïa. Sè phô n÷ cã häc vÊn trªn phæ th«ng c¬ së thÊp: 14,6% trong ®ã chñ yÕu lµ phô n÷ Kinh vµ<br /> Tµy. Ch÷ viÕt d©n téc chØ phæ biÕn ë møc ®é thÊp trong phô n÷ £®ª vµ Kh’mer cßn ë c¸c d©n téc<br /> kh¸c ch÷ ViÖt thuËn tiÖn h¬n cho hä.<br /> <br /> Trõ nhãm ng−êi Kinh vµ Kh’mer, tuyÖt ®¹i ®a sè c− d©n c¸c d©n téc thiÓu sè lµm nghÒ<br /> n«ng. NghÒ chñ yÕu thø hai sau nghÒ n«ng lµ bu«n b¸n nhá. C¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña nhãm<br /> Kh’mer cã sù næi tréi h¬n c¶ víi tû lÖ ng−êi lµm ruéng thÊp nhÊt: 46,2% trong ®iÒu kiÖn mét khu<br /> vùc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt trong c¶ n−íc. §èi víi hä, bu«n b¸n nhá lµ quan träng<br /> nh−ng ®ång thêi nh÷ng nghÒ dÞch vô kh¸c, vÝ dô ®−a hµng, chë xe «m,...còng lµ quan träng: 23,1%<br /> . Sù thay ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp nµy cho phÐp sù hiÓu biÕt vµ tr×nh ®é giao tiÕp cña ng−êi Kh’mer<br /> lín h¬n vµ ®©y lµ tiÒn ®Ò rÊt ch¾c ch¾n cho sù tiÕp nhËn ý t−ëng vÒ quy m« gia ®×nh Ýt con vµ sö<br /> dông kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh.<br /> <br /> Tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu cña bµ con d©n téc thÊp h¬n so víi cña ng−êi Kinh t¹i ®ã. §a phÇn<br /> ng−êi d©n téc thiÓu sè kÕt h«n tõ 20 tuæi trë l¹i víi mét tû lÖ rÊt ®¸ng kÓ d−íi 18 tuæi. Ng−êi<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m BÝch San 15<br /> <br /> Kh’mer cã tuæi kÕt h«n cao h¬n vµ n»m ë møc t−¬ng ®−¬ng víi ng−êi Kinh: 50% tõ 21 tuæi trë lªn.<br /> Tuæi kÕt h«n cao lµ mét nÐt rÊt ®Æc tr−ng cho khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ ®ãng mét vai<br /> trß quan träng trong viÖc ®−a nhanh møc sinh gi¶m xuèng t¹i khu vùc nµy. Tuy nhiªn, nguyªn<br /> nh©n g× khiÕn cho tuæi kÕt h«n lªn cao ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long hiÖn vÉn ch−a ®−îc x¸c ®Þnh<br /> râ. Nh×n chung, tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu ph¶n ¸nh rÊt râ tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi cña c¸c nhãm d©n<br /> téc kh¸c nhau víi thø tù: Kinh, Kh’mer, M−êng, Tµy, £®ª, Th¸i, H’M«ng.<br /> <br /> T−¬ng øng víi tuæi kÕt h«n lÇn ®Çu thÊp lµ tuæi sinh con ®Çu lßng thÊp. Sù phï hîp gi÷a<br /> c¸c con sè lµ rÊt cao cho thÊy r»ng kh«ng cã viÖc sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai sau khi c−íi vµ<br /> còng kh«ng cã ý ®Þnh nµo chê ®îi mét thêi gian sau khi c−íi míi sinh: chøc n¨ng sinh ®Î lµ chøc<br /> n¨ng chñ yÕu cña gia ®×nh.<br /> <br /> RÊt lý thó khi nh×n bøc tranh vÒ c¬ cÊu sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai. Sù kh¸c biÖt lµ<br /> rÊt râ gi÷a hai khu vùc miÒn B¾c vµ miÒn Nam. Nhãm cã tû lÖ kh«ng sö dông biÖn ph¸p tr¸nh<br /> thai cao ë miÒn B¾c chñ yÕu lµ do ®Þa h×nh khã kh¨n: nhãm H’M«ng vµ Th¸i ë T©y B¾c. Nh−ng khi<br /> kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh tiÕp cËn ®−îc th× vßng tr¸nh thai lµ biÖn ph¸p chñ ®¹o. Ng−êi M−êng t¹i<br /> khu vùc nghiªn cøu cã nÐt ®ét ph¸ chØ lµ tr−êng hîp c¸ biÖt do chiÕn dÞch triÓn khai triÖt s¶n trong<br /> n¨m 1997. Trong khi ®ã ë phÝa Nam tû lÖ kh«ng sö dông cao nh−ng sù ®a d¹ng cña c¸c biÖn ph¸p<br /> lµ nÐt næi bËt. “V¨n hãa vßng” kh«ng tån t¹i ë c¸c tØnh phÝa Nam vµ ®©y cã thÓ lµ nguyªn nh©n<br /> khiÕn cho hiÖu qu¶ cña ch−¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë phÝa Nam lín h¬n ë phÝa B¾c, ®iÒu<br /> cã thÓ thÊy qua viÖc møc sinh gi¶m nhanh ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long trong mét vµi n¨m võa<br /> qua.<br /> <br /> Cuèi cïng, dï sè liÖu kh«ng cã tÝnh ®¹i diÖn nh−ng dÔ dµng thÊy r»ng nÕu ë thÕ hÖ tr−íc<br /> sè con cña c¸c bµ mÑ d©n téc thiÓu sè ë møc nh− nhau, trõ ng−êi M−êng cã møc sinh thÊp h¬n cã<br /> thÓ liªn quan ®Õn ®iÒu kiÖn sinh sèng, th× hiÖn nay sè con ®ã kh¸c nhau ®¸ng kÓ. Cã nh÷ng d©n<br /> téc ®· gi¶m rÊt nhanh sè con cña m×nh nh− d©n téc Tµy ®· gi¶m tõ 6,94 xuèng cßn 2,29. Tuy<br /> nhiªn, møc sinh gi¶m kh¸ lín ë tÊt c¶ c¸c d©n téc vµ ng−êi Kinh kh«ng h¼n ®· chiÕm −u thÕ trong<br /> lÜnh vùc nµy. Cã thÓ nhiÒu ng−êi trong sè hä vÉn cßn ®Î thªm con n÷a nh−ng kh«ng v× thÕ mµ xu<br /> h−íng bÞ thay ®æi: môc tiªu ba con cho mçi gia ®×nh lµ chÊp nhËn ®−îc víi c¸c d©n téc thiÓu sè.<br /> <br /> ViÖc ph©n tÝch chi tiÕt c¸c v¨n b¶n pháng vÊn c¸c nhãm phô n÷ kh¸c nhau ngoµi viÖc<br /> kh¼ng ®Þnh thªm nh÷ng xu h−íng ®· thÊy qua c¸c sè liÖu trªn cßn cho phÐp ®i s©u vµo t×m hiÓu<br /> nh÷ng kiÕn thøc, thãi quen, th¸i ®é, hµnh vi trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc kháe. KÕt hîp chung víi<br /> nhau cã thÓ rót ra mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ t×nh tr¹ng d©n sè, søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh<br /> cña c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè trë thµnh mét thø kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong lóc b¶n th©n hä hoÆc<br /> gia ®×nh cã ng−êi bÞ bÖnh.<br /> <br /> VÖ sinh ¨n uèng trong céng ®ång ng−êi Kh'mer lµ ®iÒu mµ y tÕ ë ®Þa ph−¬ng cÇn quan t©m<br /> h¬n n÷a. Gi÷ s¹ch nguån n−íc, cã nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng ¨n chÝn uèng s«i thÝch hîp ®Ó ng−êi<br /> d©n thÊy ®−îc t¸c h¹i ®Õn søc kháe cña viÖc uèng n−íc ch−a s«i.<br /> <br /> ViÖc nhÊn m¹nh vµo 2 biÖn ph¸p tr¸nh thai lµ vßng vµ ®×nh s¶n ®Ó vËn ®éng cÇn ph¶i c©n<br /> nh¾c ®Õn mét thùc tÕ lµ ng−êi d©n cã rÊt nhiÒu ý kiÕn xung quanh 2 biÖn ph¸p nµy. V× vËy cÇn<br /> nh÷ng b»ng chøng thuyÕt phôc ®Ó lµm cho hä yªn t©m lùa chän, sö dông.<br /> <br /> Sè giê vµ néi dung truyÒn th«ng cña ban th«ng tin cÊp x· cÇn ®−îc xem xÐt d−íi gãc ®é<br /> cña ng−êi tiªu dïng nã, nghÜa lµ nhu cÇu cña ng−êi d©n trong x· ®èi víi lo¹i dÞch vô nµy nh− thÕ<br /> nµo, nÕu hä cã nhu cÇu th× l−îng th«ng tin ®Õn víi hä b»ng c¸ch nµo vµ néi dung nµo sÏ lµ thÝch<br /> hîp.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 16 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m BÝch San 17<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 18 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m BÝch San 19<br /> <br /> 4. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ<br /> <br /> Khi nh×n nh÷ng b¶n ng−êi Dao x¬ x¸c n»m trªn l−ng chõng nói, cá tranh lan ®Õn thÒm<br /> nhµ, rÊt dÔ dµng cã ý nghÜ lµ d−êng nh− ch−a cã g× thay ®æi trong ®êi sèng cña c¸c nhãm ®ång bµo<br /> d©n téc thiÓu sè. Tuy nhiªn, cuéc nghiªn cøu ®· cho thÊy trong ®iÒu kiÖn cùc kú khã kh¨n cña<br /> chiÕn tranh vµ sau chiÕn tranh, nhiÒu thay ®æi ®· b¾t ®Çu trong lÜnh vùc ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ<br /> ho¹ch hãa gia ®×nh.<br /> <br /> Tr−íc hÕt, ph¶i thÊy r»ng trõ d©n téc H'M«ng lµ d©n téc h·y cßn sèng kh¸ c¸ch biÖt, c« lËp<br /> víi c¸c céng ®ång kh¸c, c¸c d©n téc ®Òu chÞu ¶nh h−ëng cña sù ph¶t triÓn kinh tÕ-x· héi chung cña<br /> toµn thÓ ViÖt Nam. §Æc ®iÓm vïng ®Þa lý cã quan hÖ rÊt nhiÒu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi<br /> vµ, nh− lµ hËu qu¶ tÊt yÕu, ¶nh h−ëng tíi c¸c d©n téc thiÓu sè. Sù giao tiÕp gi÷a ng−êi d©n téc víi<br /> c¸c ho¹t ®éng chung cña x· héi, víi ng−êi Kinh lµ dÔ dµng, vµ ®Òu kh¾p. NhiÒu ch−¬ng tr×nh ph¸t<br /> triÓn cña nhµ n−íc ®· ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶, vÝ dô nh− ch−¬ng tr×nh tiªm chñng më réng, phßng<br /> chèng sèt rÐt hay dïng muèi ièt. §iÒu nµy ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho phÐp nh÷ng ch−¬ng tr×nh<br /> tiÕp theo cã ®iÒu kiÖn th©m nhËp dÔ dµng h¬n vµo ®êi sèng bµ con d©n téc. NÕu cã c¸ch tiÕp cËn<br /> thÝch hîp vµ cã sù kiªn tr×, ch−¬ng tr×nh søc kháe gia ®×nh ch¾c ch¾n sÏ x©m nhËp ®−îc vµo ®ång<br /> bµo c¸c d©n téc thiÓu sè h×nh thµnh dÇn lèi sèng míi cña hä.<br /> <br /> C¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña nhµ n−íc cã mét uy tÝn cao trong bµ con c¸c d©n téc. Sù<br /> tin t−ëng cña bµ con d©n téc vµo Ých lîi cña c¸c chñ tr−¬ng do nhµ n−íc ®−a ra cã phÇn cßn cao h¬n<br /> so víi céng ®ång ng−êi Kinh sèng trªn cïng ®Þa bµn vµ ch¾c ch¾n lµ h¬n h¼n so víi céng ®ång<br /> ng−ßi Kinh d−íi xu«i. Tuy nhiªn, còng ph¶i thÊy r»ng sù tin t−ëng ®ã chñ yÕu dùa vµo trùc gi¸c<br /> ®¬n thuÇn vµ dÔ bÞ mÊt ®i nÕu ch−¬ng tr×nh cã mét vµi thÊt b¹i. Ph¶i cè g¾ng tèi ®a nh»m tr¸nh<br /> sai lÇm dï lµ nhá nhÊt lµ nÐt ®Æc biÖt khã kh¨n cña ch−¬ng tr×nh nªn sù chuÈn bÞ kü l−ìng cho<br /> viÖc triÓn khai ch−¬ng tr×nh lµ cÇn thiÕt, hÕt søc tr¸nh viÖc më réng theo phong trµo cã tÝnh ph«<br /> tr−¬ng, ®¶m b¶o lµm ®−îc ®Õn ®©u ch¾c ®Õn ®ã.<br /> <br /> Sù qu¸ ®é d©n sè ®· diÔn ra t¹i c¸c d©n téc thiÓu sè. Møc chÕt ®· ®−îc gi¶m mét c¸ch c¨n<br /> b¶n, ®Æc biÖt lµ trong thËp kû 90. Vµ ®iÒu nay kh«ng lo¹i trõ mét s¾c téc nµo, kÓ c¶ ng−êi d©n téc<br /> H'M«ng, nh÷ng ng−êi sèng c¸ch biÖt nhÊt víi thÕ giíi bªn ngoµi. Sù suy gi¶m møc sinh còng ®·<br /> b¾t ®Çu ®−îc thÓ hiÖn. Tr−íc hÕt, ®ã lµ trong ý thøc cña phô n÷ vÒ sù kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã ®«ng<br /> con nh− c¸c bËc cha mÑ hä ngµy x−a. NhiÒu ng−êi ®· cã ý nghÜ vÒ mét sè con mµ hä cho lµ tèt nhÊt<br /> ®èi víi hä. TiÕp ®ã, ý thøc nµy ®· ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai trong<br /> mét sè kh«ng nhá phô n÷ d©n téc. NÕu kh«ng cã biÕn ®éng g× ®Æc biÖt nghiªm träng, sù qu¸ ®é d©n<br /> sè nµy sÏ tiÕp tôc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ®Èy nhanh h¬n thêi gian cña sù qu¸ ®é nµy nh− thÕ nµo.<br /> <br /> YÕu tè ®Çu tiªn cã ¶nh h−ëng lín trong viÖc ch¨m sãc søc kháe ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu<br /> sè lµ thu nhËp. Thu nhËp cña bµ con d©n téc, nhÊt lµ vïng T©y B¾c vµ B¾c Trung Bé, thÊp h¬n c¸c<br /> vïng kh¸c vµ thÊp h¬n so víi ng−êi Kinh t¹i cïng khu vùc ®ã. Thêi gian lao ®éng vµ c−êng ®é lao<br /> ®éng lín, cã kh¸ nhiÒu phô n÷ kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó ch÷a døt bÖnh hoÆc chØ ®ñ tiÒn ®Ó mua mét hai<br /> viªn thuèc, nhiÒu gia ®×nh kh«ng thÓ sö dông dÞch vô y tÕ th−êng xuyªn mµ chØ trong tr−êng hîp<br /> hiÓm nghÌo, ®iÒu khiÕn cho nhu cÇu phßng, ch÷a bÖnh rÊt lín nh−ng c¸c tr¹m y tÕ x· vÉn kh«ng<br /> cã kh¸ch hµng.<br /> <br /> Tr×nh ®é häc vÊn thÊp, sù kh«ng th«ng th¹o tiÕng Kinh cña nhiÒu phô n÷ khiÕn cho viÖc<br /> phæ biÕn thÊu ®¸o kiÕn thøc ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Æc<br /> biÖt, viÖc thiÕu c¸c céng t¸c viªn d©n sè lµ ng−êi d©n téc vµ lµ phô n÷ ®ã lµ mét trë lùc rÊt l¬n cho<br /> viÖc triÓn khai ch−¬ng tr×nh. C¸c ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng d−êng nh− chØ nhÊn m¹nh ®Õn h¹n<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 20 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> chÕ sinh con thø ba cßn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nh− d·n kho¶ng c¸ch sinh hoÆc c¸c vÊn ®Ò n©ng cao<br /> søc kháe cña ng−êi phô n÷ vÉn ch−a ®−îc chó träng t¹i c¸c x· ®· cã ch−¬ng tr×nh truyÒn th«ng<br /> lång ghÐp.<br /> <br /> NhiÒu phong tôc, tËp qu¸n cña bµ con d©n téc thiÓu sè kh«ng phï hîp khoa häc. Cã thÓ<br /> thÊy râ nh÷ng tËp tôc nµy trong viÖc ch¨m sãc søc kháe phô n÷ tr−íc vµ sau khi sinh, chÕ ®é dinh<br /> d−ìng, nu«i d¹y con. §êi sèng ®¬n ®iÖu còng khiÕn cho tuæi kÕt h«n n»m ë ®é tuæi rÊt thÊp, trong<br /> khi h«n nh©n vµ viÖc lËp gia ®×nh l¹i lµ thñ tôc quan träng nhÊt cña ®êi ng−êi. Trõ d©n téc Th¸i,<br /> ®Þa vÞ phô n÷ thùc tÕ cña c¸c d©n téc lµ rÊt thÊp, kÓ c¶ ë mét d©n téc theo chÕ ®é mÉu hÖ lµ d©n téc<br /> £®ª.<br /> <br /> Sù s½n cã cña c¸c ph−¬ng tiÖn tr¸nh thai vµ sù ®a d¹ng cña c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai còng<br /> lµ ®iÓm rÊt yÕu cña ng−êi d©n téc. §Æc biÖt lµ ë c¸c tØnh phÝa B¾c. V¨n hãa vïng phæ biÕn ë phÝa<br /> B¾c vµ theo b−íc ng−êi di d©n ®i vµo khu vùc T©y Nguyªn. ë phÝa Nam, sù lùa chän cã ®a d¹ng<br /> h¬n nh−ng kh«ng ph¶i lµ s½n cã vµ liªn tôc cã. Phô n÷ d©n téc còng cã thÓ chÊp nhËn ph¸ thai<br /> nh− biÖn ph¸p cuèi cïng ®Ó giíi h¹n sè con, nh−ng viÖc thu phÝ khi n¹o, hót ®iÒu hßa kinh nguyÖt<br /> lµ mét nh©n tè h¹n chÕ phô n÷ sö dông biÖn ph¸p nµy. Mét mÆt, nhu cÇu vÒ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh<br /> ë c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè thÊp h¬n so víi ng−êi Kinh t¹i chç vµ thÊp h¬n nhiÒu so víi khu vùc<br /> d−íi xu«i. MÆt kh¸c, víi nhu cÇu hiÖn thêi th× sù ®¸p øng ®Çy ®ñ víi chÊt l−îng trung b×nh lµ khã.<br /> Thùc sù ®· xuÊt hiÖn nhu cÇu kh«ng ®−îc ®¸p øng ®èi víi c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh.<br /> <br /> Cuèi cïng, cuéc nghiªn cøu ®· ®−îc triÓn khai ë hai khu vùc cã ®Þnh h−íng hÕt søc kh¸c<br /> nhau ®èi víi y tÕ t− nh©n. ViÖc sö dông c¸c dÞch vô y tÕ cã tr¶ tiÒn lµ chÊp nhËn ®−îc ë phÝa Nam<br /> nh−ng khã chÊp nhËn h¬n á phÝa B¾c. Vµ ë ®©y, kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ vÊn ®Ò thu nhËp kinh tÕ<br /> cña c¸c khu vùc phÝa B¾c cã phÇn thÊp h¬n so víi khu vùc phÝa Nam mµ cßn lµ thãi quen ®èi víi<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng. Ng−êi d©n téc phÝa B¾c còng ph¶i chi tiÒn ®Ó ch÷a bÖnh nh−ng khi bÖnh ®·<br /> nÆng vµ th¸i ®é phôc vô trong nhiÒu tr−êng hîp cña c¸c nh©n viªn y tÕ lµ cÇn ®−îc bµn tíi. Cßn<br /> phÝa Nam, viÖc ch÷a bÖnh lÊy tiÒn còng khiÕn cho nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp, mµ hÇu hÕt lµ<br /> c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè, kh«ng cã ®−îc sù phôc vô y tÕ tèi cÇn thiÕt. Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy<br /> ®−îc thÕ m¹nh cña c¶ hai c¸ch tiÕp cËn trong viÖc ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh lµ<br /> ®iÒu rÊt cÇn ®−îc quan t©m tíi.<br /> <br /> Trªn c¨n b¶n nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¸c khu vùc còng nh− cña c¸c d©n téc thiÓu sè, ch−¬ng<br /> tr×nh søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh t¹i nh÷ng khu vùc nµy nªn l−u ý tíi mét sè ®iÓm sau:<br /> <br /> 1. CÇn hiÓu r»ng bµ con d©n téc nh×n nhËn mäi thø c¨n cø nhiÒu vµo trùc gi¸c vµ hä rÊt<br /> tin t−ëng ë c¸c ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ. Gi÷ cho ®−îc niÒm tin ®ã lµ ®iÒu tèi cÇn thiÕt. Do vËy,<br /> ch−¬ng tr×nh nªn triÓn khai mét c¸ch tõ tõ, ch¾c ch¾n, ®¶m b¶o ®em l¹i kÕt qu¶ ë nh÷ng n¬i ®·<br /> triÓn khai. §iÒu nµy tïy huéc vµo nhiÒu thø nh−ng tr−íc hÕt lµ tïy thuéc vµo sè c¸n bé, céng t¸c<br /> viªn cã thÓ cã ®−îc t¹i mçi khu vùc. ViÖc ph¸t ®éng c¸c chiÕn dÞch nªn ®−îc c©n nh¾c kü l−ìng vÒ<br /> hiÖu qu¶ còng nh− viÖc ®¶m b¶o ®Çy ®ñ, æn ®Þnh c¸c dÞch vô tiÕp theo sau chiÕn dÞch.<br /> <br /> 2. KiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cña bµ con d©n téc vÒ ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia<br /> ®×nh n»m ë møc rÊt thÊp. SÏ lµ rÊt hiÖu qu¶ cho ch−¬ng tr×nh nÕu c¸c ho¹t déng IEC ®−îc ®Èy<br /> m¹nh. Sù khã kh¨n nhÊt lµ kh¶ n¨ng giao tiÕp b»ng tiÕng vµ ch÷ viÕt phæ th«ng rÊt khã kh¨n ®èi<br /> víi nhiÒu d©n téc trong khi c¸c ch−¬ng tr×nh b»ng tiÕng d©n téc l¹i rÊt h¹n chÕ vµ viÖc ®äc b»ng<br /> ch÷ d©n téc ®èi víi bµ con d©n téc cßn khã kh¨n h¬n ®äc b»ng tiÕng phæ th«ng. Do vËy, ho¹t ®éng<br /> IEC ph¶i rÊt ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu vµ chñ yÕu dùa vµo h×nh ¶nh cho c¸c d©n téc t−¬ng ®èi kÐm ph¸t<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m BÝch San 21<br /> <br /> triÓn h¬n còng nh− nªn cã c¸c ch−¬ng tr×nh truyÒn thanh b»ng tiÕng d©n téc víi nh÷ng th«ng tin<br /> phong phó ®Ó hÊp dÉn ng−êi nghe.<br /> <br /> §Þnh h−íng vµo vßng vÉn næi bËt t¹i c¸c khu vùc phÝa B¾c vµ b¾t ®Çu cã phÇn lan ra ë c¸c<br /> tØnh phÝa Nam. §×nh s¶n, mét biÖn ph¸p rÊt h÷u hiÖu, ch−a nhËn ®−äc sù tin t−ëng cña nh©n d©n.<br /> C¸c biÖn ph¸p phi l©m sµng kh¸c hoÆc ch−a ®−îc phæ biÕn hoÆc nguån cung cÊp thiÕu vµ rÊt<br /> kh«ng æn ®Þnh. §èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói nªn x¸c ®Þnh sö dông c¸c biÖn ph¸p phi l©m<br /> sµng lµ chñ yÕu vµ tõng b−íc triÓn khai biÖn ph¸p ®×nh s¶n. B−íc ®Çu lµ huÊn luyÖn l¹i cho c¸c<br /> c¸n bé y tÕ cÊp c¬ së vÒ kiÕn thøc vµ th¸i ®é ®èi víi c¸c biÖn ph¸p ngoµi vßng.<br /> <br /> 3. ViÖc ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n lµ rÊt cÇn thiÕt cho c¸c bµ con<br /> d©n téc nh−ng hiÖn ®ang ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc. C¸c ho¹t ®éng kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cÇn<br /> triÓn khai ®ång thêi víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n cho phô n÷ d©n téc vµ ®iÒu nµy sÏ<br /> gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña ch−¬ng tr×nh.<br /> <br /> 4. HÖ thèng cung cÊp dÞch vô, c¶ ch¨m sãc søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, nªn ®−îc<br /> x©y dùng l¹i víi sù chó träng vµo cÊp b¶n vµ th«n. §iÒu nµy cho phÐp gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu y<br /> tÕ ban ®Çu kÕt hîp víi dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Khã kh¨n lín chÝnh lµ viÖc tuyÓn lùa vµ<br /> huÊn luyÖn ®éi ngò c¸n bé vµ céng t¸c viªn t¹i chç ng−êi d©n téc vµ c«ng viÖc nµy nªn ®−îc coi lµ<br /> nhiÖm vô träng t©m cña ch−¬ng tr×nh trong 3 n¨m ®Çu. C¸c tr¹m y tÕ ®a khoa liªn khu vùc cã thÓ<br /> cã ý nghÜa rÊt lín còng nh− cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó hç trî cho c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc søc<br /> kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë vïng miÒn nói vµ vïng s©u vïng xa.<br /> <br /> 5. HÖ thèng y tÕ t− nh©n rÊt tÝch cùc ë c¸c khu vùc phÝa Nam vµ ho¹t ®éng ®−îc ë c¸c tØnh<br /> phÝa B¾c. Ho¹t ®éng nµy cÇn ®−îc khuyÕn khÝch chø kh«ng nªn bÞ cÊm ®o¸n (nh− tr−êng hîp tØnh<br /> Lai Ch©u), ®ång thêi, quy chÕ kiÓm tra vµ kiÓm so¸t c¸c dÞch vô y tÕ t− nªn ®−îc x©y dùng. Sù<br /> c¹nh tranh cña y tÕ t− nh©n víi y tÕ c«ng sÏ cã lîi trong viÖc n©ng cao tinh thÇn phôc vô cña c¸c<br /> c¸n bé y tÕ c«ng còng nh− cho phÐp c¸c ®Þnh h−íng nh»m vµo c¸c nhãm d©n sè bÞ thiÖt thßi trong<br /> x· héi ®−îc quan t©m h¬n. Tr−íc m¾t, cÇn b¶o ®¶m møc thu nhËp tèi thiÓu ®Ó cã thÓ chÊp nhËn<br /> ®−îc cho c¸c c¸n bé y tÕ/kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ n©ng cao kü thuËt ngµnh víi mét quyÕt t©m cao.<br /> <br /> 6. Nhµ n−íc nªn x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi tÝnh tíi quyÒn lîi<br /> cña c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè. N©ng cao thu nhËp cho ng−êi d©n téc nªn ®−îc coi lµ vÊn ®Ò −u tiªn<br /> hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn.<br /> <br /> 7. XÐt vÒ tõng d©n téc, c¶ 6 nhãm d©n téc ®−äc kh¶o s¸t vÉn cßn bÞ thiÖt thßi rÊt nhiÒu tuy<br /> møc ®é cã kh¸c nhau so víi tõng d©n téc, cã d©n téc bÞ thiÖt thßi h¬n, cã d©n téc cã nhiÒu thuËn lîi<br /> h¬n. DÇu sao nh÷ng d©n téc nµy thËt sù lµ d©n téc thiÓu sè. Nh÷ng d©n téc nµy cã nh÷ng nÐt v¨n<br /> hãa riªng biÖt kh¸c h¼n víi nh÷ng nÐt v¨n hãa chung cña c¶ n−íc. Nh÷ng d©n téc nµy víi tiÕng<br /> nãi, ng«n ng÷ riªng, lµ d©n téc sèng nghÌo khæ, ®a sè cã tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, hoÆc hÇu nh− mï<br /> ch÷ hoÆc t¸i mï ch÷. Nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè th−êng bÞ tôt l¹i sau trong tiÕn tr×nh ph¸t<br /> triÓn, do ®ã, nh÷ng cè g¾ng ®Ó ®em l¹i dÞch vô y tÕ vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cho hä vµ thóc ®Èy<br /> mét ph−¬ng thøc ch¨m sãc søc kháe cã kÕt qu¶ h¬n cßn ®ang gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n.<br /> <br /> 8. TruyÒn th«ng ®¹i chóng cho nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè hiÖn ®ang gÆp ph¶i mét sè<br /> trë ng¹i nªn ch−a thÓ ph¸t huy hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng to lín cña nã, nh÷ng khã kh¨n nµy lµ :<br /> <br /> - Møc ®é rÊt h¹n chÕ vÒ tiÕng phæ th«ng vµ tr×nh ®é v¨n hãa rÊt thÊp, ®Æc biÖt lµ phô n÷.<br /> <br /> - ThiÕu hôt rÊt lín nh÷ng tµi liÖu, Ên phÈm truyÒn th«ng<br /> <br /> - ThiÕu hôt s¸ch, b¸o, t¹p chÝ t¹i c¸c khu vùc kh¶o s¸t<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 22 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> - ThiÕu hôt ®µi, Tivi, mét sè vïng cao kh«ng cã phñ sãng Tivi hoÆc chÊt l−îng phñ sãng<br /> rÊt kÐm.<br /> <br /> - Møc ®é sö dông truyÒn th«ng ®¹i chóng cßn rÊt h¹n chÕ, ch−a cã sù thay ®æi do cßn cã<br /> nhiÒu søc × c¶n trë nªn cÇn cã nhiÒu nç lùc ®Ó thay ®æi.<br /> <br /> - ChØ cã nh÷ng th«ng ®iÖp truyÒn th«ng trong giai ®o¹n ®Çu sÏ cã t¸c ®éng yÕu kÐm nÕu<br /> nh− thiÕu sù cñng cè tõ nh÷ng ho¹t ®éng truyÒn th«ng theo h×nh thøc giao tiÕp c¸ nh©n vµ c¸c<br /> dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh.<br /> <br /> Do ®ã sÏ lµ h÷u hiÖu nÕu cã nh÷ng h×nh thøc tuyªn truyÒn cã chän lùa ®èi víi ®a sè ng−êi<br /> Kinh sèng trong khu vùc vµ nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè thµnh th¹o tiÕng phæ th«ng, biÕt ®äc,<br /> viÕt hoÆc lµ cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng tíi kªnh truyÒn th«ng ®¹i chóng phæ biÕn lµ ®µi vµ Tivi. Tuy<br /> vËy, ®èi víi nh÷ng d©n téc cã h¹n chÕ vÒ tiÕng phæ th«ng vµ tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, h¬n n÷a l¹i<br /> kh«ng thÓ tiÕp cËn mét c¸ch th−êng xuyªn tíi ®µi vµ Tivi th× l¹i ph¶i cã mét c¸ch tiÕp cËn hoµn<br /> toµn kh¸c ®Ó cã thÓ t¹o ra thay ®æi thùc sù trong nhËn thøc vµ hµnh vi cña hä.<br /> <br /> 9. NÕu nh− ®èi víi nh÷ng d©n téc thiÓu sè vïng cao vµ vïng s©u, truyÒn th«ng ®¹i chóng<br /> ch−a thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ mong muèn th× h×nh thøc tiÕp cËn trùc tiÕp l¹i cµng ®ãng mét vai trß<br /> thiÕt thùc h¬n.<br /> <br /> ë cÊp ®é th«n b¶n ®iÒu nµy cã nghÜa lµ cÇn thiÕt ph¶i hç trî cho m¹ng l−íi céng t¸c viªn<br /> sinh sèng t¹i c¸c th«n b¶n nh− ®Ó hä ®−îc h−ëng mét kho¶n trî cÊp cña ñy ban Quèc gia D©n sè<br /> vad kÕ ho¹ch hoa gia ®×nh hµng th¸ng ®Ó lµm c«ng viÖc kh«ng th−êng xuyªn hµng ngµy lµ vËn<br /> ®éng kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ cung cÊp bao cao su. Do hiÖn nay kho¶n trî cÊp qu¸ Ýt ái vµ huÊn<br /> luyÖn kh«ng ®Çy ®ñ nªn ®éi ngò nµy kh«ng æn ®Þnh, vµ nhiÒu x· cßn thiÕu céng t¸c viªn ®Ó cã thÓ<br /> phñ kh¾p trªn mét ®Þa bµn c¸c th«n b¶n réng lín. Nh−ng dÇu sao nh÷ng ng−êi tr¶ lêi trong cuéc<br /> kh¶o s¸t ®Òu th−êng xuyªn nh¾c tíi céng t¸c viªn d©n sè nh− lµ mét nguån th«ng tin vÒ kÕ ho¹ch<br /> hãa gia ®×nh, cung cÊp biÖn ph¸p tr¸nh thai. §iÒu nµy cho thÊy vai trß kh¸ thiÕt thùc cña m¹ng<br /> l−íi céng t¸c viªn d©n sè trong viÖc chuyÓn t¶i ch−¬ng tr×nh tíi nh÷ng th«n b¶n xa x«i, hÎo l¸nh.<br /> <br /> Tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã ®−îc mét sù cñng cè thËt sù th× hiÖu qu¶ cña m¹ng l−íi céng t¸c<br /> viªn sÏ rÊt h¹n chÕ. Sù cñng cè nµy cã thÓ bao gåm: t¨ng c−êng sè l−îng céng t¸c viªn d©n sè ë<br /> nh÷ng x· cã ®Þa bµn réng vµ sè l−îng th«n b¶n nhiÒu, t¨ng trî cÊp cho céng t¸c viªn hoÆc cã<br /> nh÷ng h×nh thøc khuyÕn khÝch vËt chÊt ®Ó t¨ng lßng nhiÖt t×nh cña c¸c céng t¸c viªn vµ cã ch−¬ng<br /> tr×nh ®µo t¹o, gi¸m s¸t th−êng xuyªn. T¹i nh÷ng ®Þa bµn thiÕu v¾ng kªnh truyÒn th«ng ®¹i chóng,<br /> th× céng t¸c viªn d©n sè lµ ng−êi thùc hiÖn giao tiÕp trùc tiÕp víi ng−êi d©n (bao gåm c¶ trong c¸c<br /> cuéc häp th«n b¶n) vµ chÝnh hä lµ nh÷ng t¸c nh©n kÝch thÝch liªn tôc khuyÕn khÝch viÖc chÊp nhËn<br /> kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cña ng−êi d©n<br /> <br /> HiÖn nay, t¹i x· Nµ TÊu ®ang thö nghiÖm m« h×nh ®µo t¹o y t¸ b¶n víi sù gióp ®ì gi¸m<br /> s¸t cña phßng kh¸m ®a khoa huyÖn ®Æt t¹i ®Þa bµn. Nguån l−¬ng tr¶ cho y t¸ b¶n ®−îc ®µo t¹o cã<br /> thÓ do nhµ n−íc hoÆc do th«n b¶n (ng−êi d©n th«n b¶n gãp tr¶). M« h×nh nµy nªn ®−äc tiÕp tôc thö<br /> nghiÖm.<br /> <br /> 10. “Phßng tuyÕn b¶o vÖ” cña c¶ hÖ thèng y tÕ lÉn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh lµ trung t©m y tÕ<br /> x·. Nh÷ng trung t©m y tÕ cÊp x· trong nh÷ng ®Þa bµn ®−îc kh¶o s¸t cã chÊt l−îng rÊt kÐm c¶ vÒ<br /> tr×nh ®é vµ sè l−îng nh©n viªn, vÒ trang thiÕt bÞ lÉn c¬ së vËt chÊt. Trong nhiÒu tr−êng hîp nh÷ng<br /> h¹n chÕ nµy ®· lµm tæn h¹i ®Õn uy tÝn cña tr¹m y tÕ, khiÕn cho nhiÒu ng−êi kh«ng tin t−ëng vµo<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  Ph¹m BÝch San 23<br /> <br /> viÖc ch÷a ch¹y t¹i tr¹m nªn cã xu h−íng lÇn l÷a viÖc ch÷a ch¹y hoÆc t×m tíi c¸c c¸ch ch÷a ch¹y<br /> truyÒn thèng.<br /> <br /> ViÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng tr¹m y tÕ x· cÇn bao gåm viÖc n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt<br /> bÞ vµ c¶ chÊt l−îng lÉn sè l−îng nh©n viªn y tÕ, tãm l¹i lµ c¸c tr¹m y tÕ vïng nói vµ vïng xa rÊt<br /> cÇn cã mét sù c¶i t¹o c¨n b¶n ®Ó cã thÓ cã mét dÞch vô cã chÊt l−îng h¬n. Tuy nhiªn, còng cÇn ph¶i<br /> ®Ò cËp thªm ë ®©y lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c th«n b¶n tíi tr¹m y tÕ x· vµ nh÷ng khã kh¨n vÒ ®−êng<br /> s¸ vµ ph−¬ng tiÖn giao th«ng sÏ vÉn lµ vÊn ®Ò lín c¶n trë viÖc tiÕp cËn cña ng−êi d©n tíi c¸c dÞch<br /> vô y tÕ vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh.<br /> <br /> 11. C¸c ®éi dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cña huyÖn vÉn ®ãng mét vai trß chñ chèt trong<br /> viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ ch¨m sãc søc kháe t¹i vïng nói vµ vïng xa, tuy<br /> nhiªn hÖ thèng nµy vÉn cÇn ®−îc n©ng cÊp ®Çu t− vÒ mét sè mÆt nh− t¨ng c−êng vÒ chuyªn m«n<br /> vµ ®éi ngò c¸n bé dÞch vô ®Ó cã lÞch tr×nh tíi tõng x· ®−îc th−êng xuyªn h¬n, më réng lo¹i h×nh vµ<br /> ®èi t−îng dÞch vô, t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng dÞch vô tøc thêi, ®Æc biÖt t¹i nh÷ng x· cã tr¹m y tÕ<br /> qu¸ yÕu kÐm vµ kh«ng cã phßng kh¸m ®a khoa liªn x·. Nh÷ng phô n÷ ®−îc hái ®· ®Ò cËp ®Õn vai<br /> trß râ rµng cña c¸c ®éi dÞch vô di ®éng, nh−ng còng ®Ò cËp ®Õn viÖc chËm chÔ khi ph¶i chê ®îi thêi<br /> ®iÓm dÞch vô ®Õn ®Þa bµn.<br /> <br /> 12. VÒ c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, vÊn ®Ò ®a d¹ng hãa c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai cÇn ®−îc më<br /> réng vµ t¨ng c−êng. RÊt nhiÒu phô n÷ ®−îc pháng vÊn than phiÒn vÒ t¸c dông phô cña vßng tr¸nh<br /> thai vµ cã kiÕn thøc sai lÖch vÒ mét sè biÖn ph¸p tr¸nh thai kh¸c. Phô n÷ cña c¸c nhãm d©n téc<br /> thiÓu sè nµy (trõ d©n téc Tµy ë x· Yªn Ninh) kh«ng nhËn ®−îc nhiÒu kiÕn thøc vÒ c¸c biÖn ph¸p<br /> tr¸nh thai vµ kh«ng cã t− vÊn hoÆc sù ®¶m b¶o nµo lµm yªn lßng ng−êi sö dông hoÆc t¹o lßng tin<br /> cho ng−êi ®ang cã nhu cÇu sö dông. D− luËn xung quanh t¸c dông phô cña c¸c biÖn ph¸p tr¸nh<br /> thai hiÖn ®¹i ®· ng¨n c¶n vµ lµm n¶n lßng mét sè cÆp vî chång sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai hiÖn<br /> ®¹i. Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi cho thÊy viÖc ®a d¹ng hãa c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai<br /> hiÖn ®¹i t¹o nhiÒu thuËn lîi cho c¸c cÆp vî chång lùa chän ®−äc mét biÖn ph¸p tr¸nh thai thÝch<br /> hîp, do ®ã lµm gia t¨ng tû lÖ ng−êi sö dông.<br /> <br /> Lµm c¸ch nµo ®Ó cã thÓ ®a d¹ng hãa ®−îc c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai? ë ®©y cÇn ph¶i cã sù<br /> c¶i thiÖn ®ång bé hÖ thèng cung cÊp: m¹ng l−íi céng t¸c viªn sÏ cã thÓ lµ nguån cung cÊp th−êng<br /> xuyªn c¸c biÖn ph¸p phi l©m sµng (bao cao su vµ c¶ thuèc nÕu cã ®−îc tËp huÊn c¬ b¶n). Tr¹m y tÕ<br /> x· nÕu ®−îc n©ng cÊp vÒ chÊt l−îng sÏ cã thÓ thùc hiÖn ®−äc c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai l©m sµng<br /> nh− ®Æt vßng vµ dÞch vô n¹o, hót thai. C¸c ®éi dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cã thÓ cung cÊp dÞch<br /> vô t¹i mçi x· th−êng xuyªn h¬n. H¬n n÷a, viÖc cung cÊp c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai phi l©m sµng<br /> cÇn ®−äc th−êng xuyªn vµ b¶o ®¶m h¬n - thÝ dô, viÖc gi¶m sè l−îng cung cÊp bao cao su cho ®èi<br /> t−îng sö dông ®−a l¹i Ên t−îng t¹i mét ®Þa ph−¬ng lµ nguån cÊp bao cao su bÞ thiÕu hôt, viÖc nµy<br /> d−êng nh− mang Èn ý lµ ng−êi sö dông cÇn dïng kÕt hîp bao cao su víi c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai<br /> truyÒn thèng.<br /> <br /> 13. Cho ®Õn hiÖn nay, viÖc xao nh·ng trong ch¨m sãc thai nghÐn vµ nh÷ng ca sinh con<br /> kh«ng cã t− vÊn vÉn lµ vÊn ®Ò phæ biÕn t¹i c¸c x· vïng cao vµ vïng s©u, vïng xa. Ng−êi phô n÷<br /> chØ ®i kh¸m trong tr−êng hîp cã x¶y ra sù cè hoÆc c¶m thÊy kh«ng b×nh th−êng. Ng−êi phô n÷<br /> mang thai vÉn lµm c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng, n−¬ng rÉy vµ kh«ng nhËn thøc ®−îc sù h÷u Ých cña<br /> viÖc kh¸m thai ®Þnh kú.<br /> <br /> ViÖc sinh con vÉn chñ yÕu diÔn ra t¹i nhµ víi sù gióp ®ì cña ng−êi th©n hoÆc c¸c bµ mô<br /> v−ên hoÆc y t¸ th«n. Nh÷ng tËp qu¸n nµy ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn viÖc gia t¨ng tû suÊt chÕt hoÆc t×nh<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 24 Søc kháe vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ...<br /> <br /> tr¹ng bÖnh tËt cña bµ mÑ vµ trÎ s¬ sinh trong c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè. NÕu nh− viÖc th¨m kh¸m<br /> thai ®Þnh kú cã thÓ dù b¸o ®−îc mét sè ca sinh khã, viÖc lµm thay ®æi nhËn thøc vµ hµnh vi ch¨m<br /> sãc thai nghÐn sÏ diÔn ra chËm ch¹p t¹i c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè nµy. H¬n n÷a, ch¨m sãc cÊp cøu<br /> cho nh÷ng ca sinh khã cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®−êng x¸, ph−¬ng tiÖn giao th«ng, chuyªn chë<br /> vµ n¬i cÊp cøu gÇn nhÊt. ViÖc cã ®−îc c¸c c¬ së h¹ tÇng cÇn thiÕt lµ ch−a thÓ thùc hiÖn ®−îc trong<br /> ngµy mét ngµy hai.<br /> <br /> 14. ViÖc th¨m kh¸m sau khi sinh còng ë t×nh tr¹ng t−¬ng tù nh− ®èi víi ch¨m sãc thai<br /> nghÐn. Mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ nh÷ng phong tôc kiªng c÷ sau khi sinh, nhÊt<br /> lµ nh÷ng kiªng c÷ liªn quan tíi chÕ ®é ¨n uèng kiªng khem kh¸ chÆt chÏ cña s¶n phô, ë hÇu hÕt<br /> c¸c nhãm d©n téc ®Òu thÓ hiÖn t×nh tr¹ng dinh d−ìng kh«ng ®Çy ®ñ cho ng−êi mÑ. Ngo¹i trõ viÖc<br /> kiªng sinh ho¹t t×nh dôc trong mét th¸ng sau khi sinh, c¸c tËp qu¸n kiªng c÷ hÇu nh− ®Òu kh«ng<br /> cã lîi cho søc khoÎ cña ng−êi mÑ hoÆc kh«ng cã ý nghÜa. HÇu hÕt phô n÷ ®Òu cho con bó nh−ng cã<br /> mét sè nhãm d©n téc vÉn cßn cho con bó sau vµi ngµy víi lý do s÷a ban ®Çu kh«ng tèt. §Ó thay ®æi<br /> nh÷ng hµnh vi vµ tËp qu¸n nµy, truyÒn th«ng phæ biÕn kiÕn thøc ch¨m sãc søc kháe vµ nu«i con<br /> nhá cho ng−ßi mÑ ®ãng mét vai trß quan träng song song víi truyÒn th«ng d©n sè-kÕ ho¹ch hãa gia<br /> ®×nh th«ng qua m¹ng l−íi c¸n bé c¬ së/céng ®ång vµ tuyªn truyÒn trùc tiÕp tíi ®èi t−îng.<br /> <br /> 15. Sù hiÓu biÕt vÒ HIV/AIDS cña c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè ®ang cßn rÊt s¬ ®¼ng. HiÖn<br /> t−îng nhiÔm HIV t¹i c¸c vïng miÒn nói nµy, vµ nh÷ng yÕu tè g©y ra nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh truyÒn<br /> nhiÔm ®−êng sinh s¶n vµ c¸c bÖnh hoa liÔu cßn ch−a ®−îc ng−êi d©n biÕt ®Õn. Do ®ã viÖc phæ biÕn<br /> réng r·i nh÷ng kiÕn thøc vÒ c¸c ®Ò tµi nµy còng lµ rÊt cÇn thiÕt, vµ ë ®©y m¹ng l−íi céng t¸c viªn,<br /> nh©n viªn céng ®ång cïng víi c¸c kªnh truyÒn th«ng chÝnh thøc kh¸c còng sÏ ®ãng mét vai trß<br /> quan träng.<br /> <br /> Tãm l¹i, cuéc kh¶o s¸t víi 304 cuéc pháng vÊn s©u phô n÷ thuéc 6 nhãm d©n téc thiÓu sè<br /> vµ phô n÷ Kinh sinh sèng t¹i c¸c vïng cao, vïng xa trong nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n, cho thÊy sù<br /> thiÕu hôt vÒ kiÕn thøc, hµnh vi vµ sù yÕu kÐm cña m¹ng l−íi dÞch vô t¹i c¸c khu vùc nµy. Cuéc<br /> kh¶o s¸t cho thÊy sù bÊt lîi lín cña hä trong hÇu hÕt c¸c chØ b¸o kinh tÕ- x· héi còng nh− nh÷ng<br /> chØ b¸o vÒ søc khoÎ vµ vÖ sinh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />