SUY NGHĨ THÊM VỀ CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP XÂM LƯỢC Ở NAM KỲ NỬA SAU THẾ KỶ XIX

Chia sẻ: Nguyen Van Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

113
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'suy nghĩ thêm về các cuộc kháng chiến chống pháp xâm lược ở nam kỳ nửa sau thế kỷ xix', khoa học xã hội, lịch sử văn hoá phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SUY NGHĨ THÊM VỀ CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP XÂM LƯỢC Ở NAM KỲ NỬA SAU THẾ KỶ XIX

SUY NGHÓ THEÂM VEÀ CAÙC CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG PHAÙP XAÂM LÖÔÏC ÔÛ NAM KYØ NÖÛA SAU THEÁ KYÛ XIX Trần Viết Ngạc* Vieäc nghieân cöùu lòch söû caän ñaïi Vieät Nam nöûa sau theá kyû XIX coøn chöùa ñöïng nhieàu sai laïc vaø ngoä nhaän. Coù nhöõng sai laïc do voâ tình, coù nhöõng ngoä nhaän do thieân kieán, coù duïng taâm. Veà loaïi thöù nhaát, coù theå neâu tröôøng hôïp “Chieáu Caàn vöông” cuûa vua Haøm Nghi laø moät thí duï. Vua thì coù theå ban boá nhieàu vaên baûn khaùc nhau: chieáu, duï, saéc, chæ... Moãi loaïi coù nhöõng theå thöùc vaên baûn khaùc nhau. Ví duï môû ñaàu moät tôø chieáu bao giôø cuõng laø cuïm töø: Thöøa thieân höng vaän, Hoaøng ñeá chieáu vieát... hoaëc Phuïng thieân thöøa vaän, Hoaøng ñeá chieáu vieát...(1) Ñoái vôùi duï, môû ñaàu baèng hai chöõ ñôn giaûn: Duï vieát... Theá nhöng ít ai nhaän ra söï maâu thuaãn trong nhan ñeà vaø noäi dung vaên baûn cuûa baûn vaên quan troïng naøy. Caùc taùc giaû saùch Thô vaên yeâu nöôùc nöûa sau theá kyû XIX (Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1970) in vaên baûn naøy vôùi nhan ñeà Chieáu Caàn vöông nhöng khoâng löu taâm ñeán chöõ ñaàu laø Duï (trang 463). Cuõng töø moät nguoàn tö lieäu duy nhaát laø Trung-Phaùp chieán tranh tö lieäu, Leâ Thöôùc ñaõ dòch vaø in trong phaàn phuï luïc cuoán Baøi ngoaïi lieät truyeän cuûa Phan Troïng Möu döôùi nhan ñeà “Chieáu Caàn vöông cuûa vua Haøm Nghi” vôùi hình thöùc môû ñaàu vaên baûn laø “Duï raèng...” Duï, hay Duï vieát laø hình thöùc môû ñaàu cuûa moät duï (saéc leänh cuûa vua), chöa bao giôø laø môû ñaàu cuûa chieáu (tuyeân caùo, thoâng baùo cho toaøn daân),(2) nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Caùc nguoàn tö lieäu goác ñeàu khaúng ñònh laø duï nhö Ñaïi Nam thöïc luïc (“Duï Thieân haï caàn vöông, “Duï Caàn vöông”), Daäu Tuaát nieân gian phong hoûa kyù söï, Ñaïi loaïn naêm AÁt Daäu: “Toân Thaát Thuyeát laùnh thaân troán khoûe Toáng duï ra giuïc hoái thaân haøo” (Daäu Tuaát nieân gian...) “Duï Haøm Nghi môùi toáng ñaït caùc nôi, Möu Toân Thuyeát ñaõ veõ baøy ñuû loái.” (Ñaïi loaïn naêm AÁt Daäu) Trong baøi vieát ngaén naøy chuùng toâi chæ giôùi haïn veà nhöõng sai laïc khi vieát veà caùc cuoäc khaùng chieán ôû Nam Kyø nöûa sau theá kyû XIX: - Truyeàn thuyeát “Tröông Ñònh ñeà côø”. - Baøi thô “Ngöï cheá” ñöôïc moät soá nhaø nghieân cöùu cho laø cuûa vua Töï Ñöùc.
- Caùc cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Nam Kyø maø tieâu bieåu laø cuoäc khaùng chieán cuûa Tröông Ñònh, Nguyeãn Höõu Huaân, Nguyeãn Trung Tröïc coù choáng laïi trieàu ñình nhaø Nguyeãn khoâng? 1. Truyeàn thuyeát “Tröông Ñònh ñeà côø Phan Laâm maïi quoác, trieàu ñình khí daân” laø khoâng ñaùng tin. Duø ñaõ coù keát luaän cuûa cuoäc hoäi thaûo veà Phan Thanh Giaûn naêm 1994 ôû Vónh Long raèng söï kieän Tröông Ñònh ñeà côø “Phan Laâm maïi quoác, trieàu ñình khí daân” laø khoâng ñaùng tin, trong toïa ñaøm veà Phan Thanh Giaûn naêm 2003 taïi TPHCM vaãn coù nhieàu dieãn giaû duøng söï kieän naøy nhö chöùng cöù ñeå keát toäi Phan Thanh Giaûn.(3) Ngay khi daã ncaâ unaø y, caù ctaù cgia û cuõ ng duø ng sai chöõ .Vu õ Ngoï cKhaù nh goï ioâ ng la ø ke û “maõi quoác” (baùn nöôùc) (Sic).(4) Thöïc ra maõi 買laø mua, maïi 賣 môùi laø baùn. Neáu quaû thaät coù söï kieän ñeà côø nhö treân, caâu hoûi ñaët ra laø taïi sao: - Caùc taøi lieäu goác nhö Laõnh binh Tröông Ñònh truyeän cuûa Nguyeãn Thoâng, Chaâu baûn trieàu Nguyeãn veà Tröông Ñònh,(5) truyeän Tröông Ñònh trong Ñaïi Nam chính bieân lieät truyeän ñeàu khoâng heà ghi nhaän söï kieän naøy. - Coøn coù theå daãn caùc söï kieän phaûn chöùng nhö vua Töï Ñöùc ñaõ ra leänh caáp tuaát cho vôï Tröông Ñònh vaø cho laäp ñeàn thôø Tröông Ñònh ôû Bình Sôn, Quaûng Ngaõi. Vieäc tieåu söû Tröông Ñònh ñöôïc ñöa vaøo Ñaïi Nam chính bieân lieät truyeän cuõng minh chöùng Tröông Ñònh khoâng choáng laïi trieàu ñình. Vua Töï Ñöùc cuõng ñaõ phaùi Ñoã Thuùc Trình vaøo Nam ñeå bí maät khuyeán khích vaø uûng hoä caùc cuoäc khaùng Phaùp. Khi Phan Thanh Giaûn yeâu caàu vua Töï Ñöùc xuoáng duï yeâu caàu Tröông Ñònh giaûi binh, chính Töï Ñöùc ñaõ baûo Phan Thanh Giaûn raèng söï phaûn khaùng cuûa Tröông Ñònh coù lôïi cho möu ñoà khoâi phuïc laïi giang sôn cuûa trieàu ñình! Chính vua Töï Ñöùc ñaõ sai thò veä Thi ñem moät kim khaùnh taëng cho Tröông Ñònh.(6) Ngöôøi ñöông thôøi hieåu Tröông Ñònh khoâng ai baèng Nguyeãn Ñình Chieåu. Töông truyeàn Nguyeãn Ñình Chieåu khuyeân Tröông Ñònh tieáp tuïc chieán ñaáu hôn laø tuaân leänh trieàu ñình ñi nhaäm chöùc Laõnh binh An Giang. Trong 12 baøi thô khoùc Tröông Ñònh, Nguyeãn Ñình Chieåu nhieàu laàn khaúng ñònh taám loøng trung trinh vôùi vua: Chí doác ra tay naâng vaïc ngaõ, Tröôùc sau cho troïn chöõ quaân thaàn. (Baøi 3) Naêm daøi nhöõng maûng ngoùng tin vua, (Baøi 5) Daâng hoä nöôùc Nam veà moät moái, Ngaøn naêm mieáu vuõ raïng coâng toâi. Trong baøi Vaên teá, Nguyeãn Ñình Chieåu cuõng vieát: Töø Beán Ngheù maây möa suøi suït, Thöông ñaáng anh huøng gaëp luùc gian truaân; Ñaát Goø Coâng caây coû uû eâ;
Caûm nieàm thaàn töû heát loøng trung aùi.. Veà baøi thô ñöôïc gaén nhan ñeà laø “Ngöï cheá” maø nhieàu ngöôøi cho laø cuûa vua Töï Ñöùc nhöng khoâng daãn ñöôïc xuaát xöù. Cuõng trong cuoäc toïa ñaøm “Theá kyû XXI nhìn veà nhaân vaät lòch söû Phan Thanh Giaûn”, thaùng 8/2003, GS Traàn Vaên Giaøu vaø PGS Vuõ Ngoïc Khaùnh ñeàu daãn baøi thô “Ngöï cheá”(7) Khí daân, trieàu ñình cöûu, Maõi quoác, theá gian bình, Söû ngaõ, chung thaân ñieám, Haø gian nhaäp mieáu ñình. Nghóa laø: Boû daân, trieàu ñình loãi, Baùn nöôùc, mieäng ñôøi cheâ, Moät ñôøi ta nhuïc nhaõ, Maët muõi naøo vaøo mieáu ñình. Baøi thô treân coù maáy ñieàu ñaùng ngôø: - Veà nhan ñeà, “Ngöï cheá” khoâng phaûi laø nhan ñeà cuûa baøi thô. Baøi vaên, baøi thô, chieáu, duï naøo cuûa vua laïi khoâng ñöôïc goïi laø ngöï cheá? - Phaûi chaêng baøi thô naøy laáy yù töø caâu “Phan Laâm maõi quoác, trieàu ñình khí daân”? vaø roõ raøng ñaõ laëp laïi loãi töø ngöõ maõi vaø maïi. Coù ñieàu “maõi quoác” khoâng coøn gaùn cho Phan Laâm maø ñöôïc ñaët vaøo mieäng cuûa Töï Ñöùc! - Chuùng toâi, ngay taïi buoåi toïa ñaøm, ñaõ yeâu caàu daãn xuaát xöù cuûa baøi “Ngöï cheá” nhöng chæ ñöôïc ñaùp laïi baèng söï im laëng. Sau ñoù, taïi hoäi thaûo veà phong traøo Duy Taân ñöôïc toå chöùc ôû Quaûng Nam, cuøng naêm 2003, PGS Vuõ Ngoïc Khaùnh cuõng khoâng theå traû lôøi veà xuaát xöù cuûa baøi “Ngöï cheá”. Trong duï “Töï bieám”, vua Töï Ñöùc ñaõ nhaän loãi laàm veà vieäc ñeå maát ñaát vaø daân Nam Kyø cuøng noãi voâ voïng cuøng cöïc tröôùc cuoäc xaâm chieám cuûa thöïc daân Phaùp maø nhaø vua khoâng coù moät keá saùch naøo ñeå choáng laïi. (8) Nhaø vua chaúng nhöõng töï nhaän loãi maø coøn coâng boá cho toaøn daân thieân haï bieát: “Ñeå maát ñaát vaø daân Nam Kyø laø loãi cuûa tieåu töû naøy”. Nhöng “maïi quoác” (khoâng phaûi laø maõi quoác) laø ñieàu khoâng theå gaùn gheùp cho Phan Thanh Giaûn vaø vua Töï Ñöùc. Nhöõng chöùng cöù khoâng coù thöïc, tuøy tieän baøy ñaët ra nhö theá seõ chaúng toàn taïi maõi ñöôïc. 3. Coù phaûi Tröông Ñònh, Nguyeãn Trung Tröïc, Thuû Khoa Huaân chieán ñaáu döôùi ngoïn côø quaân chuû? - Nguyeãn Trung Tröïc luùc ñoát taøu Esperance laø Quyeàn quaûn binh ñaõ cuøng vôùi Phoù quaûn binh Huyønh Khaéc Nhöôïng vaø Voõ Vaên Quang chæ huy. Vua Töï Ñöùc ñaõ töôûng thöôûng cho nhöõng chæ huy vaø binh só laäp neân chieán coâng Nhöït Taûo vaø caáp tuaát cho 4 ngöôøi hy sinh. - Nguyeãn Trung Tröïc ñöôïc boå laøm Thaønh thuû uùy Haø Tieân. Sau khi bò töû hình, vua Töï Ñöùc ñaõ saéc phong cho Nguyeãn Trung Tröïc laøm Thaønh hoaøng laøng Vónh Thanh Vaân (tænh lî Raïch Giaù). Cöû chæ naøy cuûa nhaø vua
töông töï nhö ñaõ cho laäp nhaø thôø Tröông Ñònh ôû Tö Cung, Bình Sôn, Quaûng Ngaõi. - Tröông Ñònh laø Phoù laõnh binh vaø sau khi ñaïi ñoàn Chí Hoøa tan vôõ, oâng trôû thaønh thoáng laõnh quaân ñoäi cuûa 3 tænh mieàn Ñoâng. Leänh cuûa trieàu ñình buoäc Hieäp taùn quaân vuï Thaân Vaên Nhieáp vaø Khaâm phaùi quaân vuï Nguyeãn Tuùc Tröng phaûi hoäi quaân vôùi Tröông Ñònh ñeå choáng giaëc. Nhöõng cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû Nam Kyø “laø ñeå giuùp ñôõ cho traøo ñình” nhö cuûa Tröông Ñònh göûi cho caùc nôi.(9) Phaûi chaêng ñaõ ñeán luùc chaám döùt nhöõng suy nghó aùp ñaët chuû quan ñoái vôùi caùc cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp nöûa sau theá kyû XIX treân vuøng ñaát maø caùc chuùa Nguyeãn ñaõ daøy coâng xaây döïng vaø laø ñaát khôûi nghieäp cuûa Nguyeãn Phuùc AÙnh. Tö töôûng trung quaân aùi quoác ôû Nam Kyø vaãn coøn saâu naëng vaøo ñaàu theá kyû XX. Caùc hoïc sinh Ñoâng Du cuûa Nam Kyø ñaõ laáy leã quaân thaàn maø baùi yeát Kyø Ngoaïi Haàu Cöôøng Ñeå vaø khi Phan Boäi Chaâu caûi toå Duy Taân hoäi thaønh Vieät Nam Quang Phuïc hoäi theo tö töôûng coäng hoøa daân chuû ñaõ gaëp söï phaûn ñoái maïnh meõ cuûa caùc thaønh vieân Nam Kyø.(10) Phan Boäi Chaâu ñaõ keát luaän: “…Toâi môùi ñeà xuaát nghò aùn giöõa coâng chuùng laø ñoåi chuû nghóa quaân chuû [laäp hieán] laøm daân chuû. Ñaàu heát taùn thaønh laø oâng Ñaëng Töû Maãn, Löông Laäp Nham, Hoaøng Troïng Maäu cuøng ñoàng chí Trung Baéc hai kyø, thaûy ñaïi taùn thaønh; chæ duy moät vaøi ngöôøi Nam Kyø phaûn ñoái. Nhaân vì ñoàng baøo trong Nam ñoái vôùi Kyø Ngoaïi Haàu tín ngöôõng raát saâu, naõo chaát aáy chöa boãng choác maø ñoåi ñöôïc…”.(11,12) Hoaøn caûnh lòch söû Nam Kyø coù theå giaûi thích taïi sao tö töôûng quaân chuû coøn ñöôïc baûo löu laâu daøi taïi Nam Kyø so vôùi Baéc vaø Trung Kyø. Quaù trình laâu daøi choáng xaâm löôïc Phaùp ñaõ laøm phaân hoùa saâu saéc töø trieàu ñình ñeán nhaân daân. Nhöõng thaát baïi lieân tieáp cuûa nhaø Nguyeãn töø naêm 1873 ñeán kinh thaønh thaát thuû (1885) ñaõ khoâng taùc ñoäng maáy ñeán nhaân daân Nam Kyø vì töø naêm 1867, Nam Kyø ñaõ bò Phaùp chieám vaø hoøa öôùc 1874 thöøa nhaän ñaát Nam Kyø laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp! Hình aûnh moät trieàu ñình baïc nhöôïc vôùi vua Hieäp Hoøa, vôùi Hoàng Tham, Hoàng Phì, Nguyeãn Troïng Hôïp, Nguyeãn Thaân, Hoaøng Cao Khaûi… chæ taùc ñoäng ñeán só phu vaø nhaân daân Trung vaø Baéc. Nhaân daân Nam Kyø coøn löu giöõ trong taâm trí mình moät hình aûnh trieàu ñình Hueá vôùi Nguyeãn Tri Phöông, Nguyeãn Duy, Tröông Ñònh, Nguyeãn Trung Tröïc, Thuû Khoa Huaân… Ngoïn côø quaân chuû ôû Nam Kyø chöa ñeán ñoä raùch naùt taû tôi nhö ôû Trung vaø Baéc sau khi phong traøo Caàn Vöông thaát baïi vaø cuõng khoâng chòu aûnh höôûng cuûa caùc oâng vua “xaèng” cheãm cheä treân ngai vaøng ôû Hueá nhö Ñoàng Khaùnh, Khaûi Ñònh. ÔÛ Nam Kyø chæ coù haïng tieåu nhaân ñaéc chí nhö Huyønh Coâng Taán, Traàn Baù Loäc… chöù chöa saûn sinh ra nhöõng Caàn Chaùnh ñieän Ñaïi hoïc só, ba laàn ñöôïc taëng Baéc ñaåu boäi tinh nhö Nguyeãn Thaân, Kinh löôïc söù Hoaøng Cao Khaûi… Nghieân cöùu lòch söû Nam Kyø trong theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX phaûi thaáy ñöôïc ñoä “cheânh” giöõa Nam Kyø vôùi Trung vaø Baéc ñeå khoûi phaûi aùp ñaët
nhöõng tö töôûng cuûa Vaên thaân Ngheä Tónh nhö Traàn Taán, Ñaëng Nhö Mai hay cuûa só phu Baéc Haø ñaàu theá kyû XX ñaõ goïi vua laø “daân taëc”- khi baét ñaàu chòu taùc ñoäng cuûa taân thö-(13) cho só phu vaø nhaân daân Nam Kyø. CHUÙ THÍCH (1) Xem Töï Ñöùc thaùnh cheá vaên tam taäp , nguyeân vaên chöõ Haùn, baûn dòch cuûa Buøi Taán Nieân, Traàn Tuaán Khaûi, Phuû Quoác vuï khanh ñaëc traùch vaên hoùa (Saøi Goøn) xuaát baûn, 1973. (2) Trong moät dòp khaùc, toâi seõ trình baøy caùc vaên baûn Chieáu Caàn vöông 2 do Vuõ Vaên Tónh giôùi thieäu (Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû, soá 140, 1971) vaø gaàn ñaây Chieáu Caàn vöông do nguoàn cuûa Argenlieu cung caáp laø hoaøn toaøn giaû maïo. (3) Vuõ Ngoïc Khaùnh. “Quaàn chuùng caûm thoâng ñeå lòch söû ñôõ phaàn nghieâm khaéc”. Theá kyû XXI nhìn veà nhaân vaät lòch söû Phan Thanh Giaûn, Nxb Ñoàng Nai vaø Taïp chí Xöa vaø Nay, 2006, tr.101. (4) Tlñd, tr.100. (5) “Tình hình ba tænh Nam kyø”. Taäp san Söû ñòa, soá 3, tr. 7-9, 1966. (6) P.Vral. Les premieøres anneùes de la Cochinchine, q.II, 1874, trang 261. Daãn theo Phuø Lang Tröông Baù Phaùt, Taäp san Söû ñòa, soá 3, 1966, “Neùn höông hoaøi coå, Tröông Ñònh”. (7) Vuõ Ngoïc Khaùnh, Tlñd, tr.102. (8) Traàn Vieát Ngaïc. “Goùp phaàn tìm hieåu veà vua Töï Ñöùc qua duï Töï bieám vaø moät soá chaâu pheâ”, Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2(73). 2009. (9) Nguyeãn Thoâng. “Laõnh binh Tröông Ñònh truyeän”. Toâ Nam vaø Buøi Quang Tung dòch, Taäp san Söû ñòa, soá 3, 1966. (10) Tieâu bieåu laø Nguyeãn Thaàn Hieáu. (11) Töï phaùn. Nxb Anh Minh, Hueá, 1956, trang 146. Tieåu La cuõng töøng nhaän xeùt “Kim tieàn nöôùc ta laø ôû Nam Kyø maø khai thaùc ra Nam Kyø laø coâng ñöùc trieàu Nguyeãn laøm…” (Töï phaùn, tr. 35). (12) Maø vaän ñoäng Nam Kyø taát nhôø ôû nôi nhaân daân nhôù cuõ ( Töï phaùn, tr. 72). (13) Theo taøi lieäu cuûa Phaùp töø “daân taëc” ñ aõ xuaát hieän töø tröôøng hoïc cuï Cöû Can, naêm Giaùp Thaân (1904) nhaân coù khoa thi Hoäi naêm ñoù. Notex sur l’agitation antifrancaise de puis dix ans et le parti nationnalis de annammite , tr.19. TOÙM TAÉT Do tính caùch phöùc taïp cuûa boái caûnh lò ch söû Vieät Nam caän ñaïi (töø 1858), nhieàu yù kieán sai laïc vaø ngoä nhaän cuûa moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ toàn taïi raát laâu vaø vaãn coøn tieáp tuïc toàn taïi neáu chuùng ta khoâng chòu khoù gôõ daàn. Ví duï “Duï Caàn vöông” cuûa vua Haøm Nghi v aãn ñöôïc goïi laø “Chieáu Caàn vöông”, “Haøm Nghi ñeá chieáu”, duø laø hai chöõ môû ñaàu vaên baûn naøy ôû caùc taøi lieäu goác ñaõ laø chöùng cöù caûi chính huøng hoàn. Trong baøi vieát ngaén naøy, taùc giaû kieåm chöùng laïi hai söï kieän “Tröông Ñònh ñeà côø” vaø baøi thô “Ngöï cheá” (sic) ñöôïc nhieàu ngöôøi cho laø cuûa vua Töï Ñöùc. Cuoái cuøng taùc giaû khaúng ñònh caùc cuoäc chieán ñaáu cuûa Tröông Ñònh, Thuû Khoa Huaân, Nguyeãn Trung Tröïc ôû Nam Kyø nöûa sau theá kyû XIX “laø ñeå giuùp ñôõ cho t raøo ñình”.
ABSTRACT VIETNAMESE STRUGGLE AGAINST FRENCH INVASION IN THE SOUTH DURING SECOND HALF OF 19TH CENTURY On account of the complicated contemporary historical background of Vietnam (since 1958) many of researchers’ mistaken remarks were held to be correct for a long time and a number of them will still be regarded as correct if we do not devote our time and study to reconsider them. An example for this is king Haøm Nghi’ “Duï Caàn vöông” [Appealing Statement for Support of the Royalty] is still referred to as “Chieáu C aàn vöông” [Decree for Support of the Royalty] or “Haøm Nghi ñeá chieáu” [king Haøm Nghi’s Royal Decree], even though the original text is begun by the name “Duï Caàn vöông”, a undeniable evidence for the correct name that should be used. In this short article, the author reviews the two events “Tröông Ñònh ñeà côø” [Tröông Ñònh chose the slogan for his flag], and a “Royal poem”(sic) that are believed by many people to be composed by king Töï Ñöùc. The author finally comes to a conclusion that all the struggles carried out by Tröông Ñònh, Thuû Khoa Huaân, Nguyeãn Trung Tröïc in the South in the latter half of the 19th century “were in support of the royal Court in Hueá”.