Tác động của thiên tai trên thế giới tới tâm lí của cư dân

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0191<br /> Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8B, pp. 55-62<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA THIÊN TAI TRÊN THẾ GIỚI TỚI TÂM LÍ CỦA CƯ DÂN<br /> <br /> Trần Thị Lệ Thu<br /> Khoa Tâm lí - Giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> Tóm tắt. Bài viết phân tích tình hình thiên tai trên thế giới và ảnh hưởng của từng loại thiên<br /> tai tới đời sống tâm lí của cư dân; bao gồm tác động của một số loại thiên tai thường gặp<br /> như: bão, động đất, lốc xoáy, lũ lụt - sóng thần, lở đất, hỏa hoạn. Mức độ tác động và ảnh<br /> hưởng tới tâm lí của cư dân phụ thuộc vào từng loại thiên tai, địa điểm, văn hóa mỗi vùng<br /> và tâm lí đặc trưng của cư dân.<br /> Từ khóa: Thiên tai, tâm lí của cư dân, bão, động đất, lốc xoáy, lũ lụt - sóng thần, lở đất,<br /> hỏa hoạn.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Thiên tai là hiện tượng thiên nhiên (ví dụ như lũ lụt, bão, hạn hán, giá rét, động đất, lở đất,<br /> sống thần. . . ) có thể ảnh hưởng tới môi trường, kinh tế và cuộc sống của con người ở những mức<br /> độ khác nhau. Tác động của thiên tai tới cuộc sống nói chung và tâm lí nói riêng của cư dân tại<br /> những vùng có nguy cơ thiên tai cao phụ thuộc vào bản chất, thời điểm và diễn biến của từng loại<br /> thiên tai; đồng thời phụ thuộc trực tiếp vào khả năng chống đỡ, phục hồi của con người. Trong các<br /> tài liệu chuyên môn và phương triện truyền thông, thiên tai còn được gọi bằng thuật ngữ thảm họa<br /> tự nhiên (natuaral disaster). Hàng ngày trên thế giới các thảm họa tự nhiên có thể xảy ra như: động<br /> đất, bão, hạn hán, sóng thần, lốc xoáy, lũ lụt, lở đất, núi lửa phun trào,. . . ; những thảm họa này ảnh<br /> hưởng đến tâm lí của trẻ em và các gia đình trên toàn thế giới.<br /> Trong hơn 8.000 thảm họa tự nhiên xảy ra trong giai đoạn 1970 - 2005, lũ lụt là thảm họa<br /> phổ biến nhất trên phạm vị toàn thế giới (31%), ngoại trừ Châu Phi và Châu Đại Dương (Theo<br /> Chiến lược Quốc tế nhằm giảm nhẹ thiên tai – ISDR, 2006); bão và lốc xoáy cũng khá phổ biến<br /> (27%). Động đất, hạn hán, lở đất và hỏa hoạn ít hơn, với tỉ lệ lần lượt là 9%, 8%, 5%, 3%. Các<br /> nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nhìn chung, thảm họa tự nhiên ảnh hưởng tới xấp xỉ 3,5 tỉ người trên<br /> khắp các châu lục, từ năm 1991 đến năm 2005. Hỏa hoạn, động đất, sóng thần là những thảm<br /> họa gây thiệt hại về người nhiều nhất với trên 625,000 người trên khắp thế giới trong giai đoạn<br /> 1991-2005 (ISDR, 2006) [5]. Vì vậy, việc chuẩn bị cho những loại thiên tai này cần phải là một<br /> phần trong kế hoạch tổng thể để đối phó với thiên tai trên toàn thế giới cũng như tại Việt Nam.<br /> Việc nghiên cứu, khảo sát và phân tích thực trạng tác động của thảm họa tự nhiên đối với<br /> tâm lí cư dân để chuẩn bị ứng phó trước, trong và sau thiên tai nhằm bảo vệ sức khỏe tâm thần<br /> <br /> Ngày nhận bài: 5/7/2015 Ngày nhận đăng: 10/9/2015<br /> Liên hệ: Trần Thị Lệ Thu, e-mail: thule1509@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> 55<br />  Trần Thị Lệ Thu<br /> <br /> <br /> cho cư dân ở những vùng có nguy cơ thiên tai cao là vô cùng cần thiết. Trong 2 thập kỉ qua, toàn<br /> thế giới đã rút ra rất nhiều bài học kinh nghiệm về phòng ngừa và ứng phó với thiên tai, thảm họa;<br /> nhiều chiến dịch nghiên cứu và thực hành nâng cao sức khỏe tâm thần cho cư dân trước, trong và<br /> sau thiên tai đã được thực hiện tại các nước phát triển.<br /> Bài viết này nhằm tổng hợp, phân tích những nghiên cứu mới nhất về tác động của từng loại<br /> thiên tai tới tâm lí của cư dân - những người sống trong các vùng chịu ảnh hưởng nhiều bởi thiên<br /> tai/ thảm họa tự nhiên. Đối với những đợt bão lớn trên thế giới, nhiều nghiên cứu cho thấy cư dân<br /> thường phải trải nghiệm sự sợ hãi, lo lắng và thậm trí nhiều trường hợp bị rối loạn tâm lí sau trấn<br /> thương (PTSD). Khi trải nghiệm động đất mạnh, bất ngờ, cư dân có thể rơi vào tình trạng quá lo<br /> sợ, bị hạn chế khả năng ứng phó và điều chỉnh tâm lí; mất ngủ nhiều, bệnh tâm thần và rối loạn<br /> PTSD cũng xuất hiện nhiều hơn ở cư dân trong vùng thường có động đất hàng năm. Cư dân sống<br /> ở vùng có lốc xoáy, lũ lụt và sóng thần cũng trải qua những khủng hoảng tâm lí chủ yếu như đau<br /> buồn, mất mát, thông thường cảm giác đau đớn tăng lên sau thảm họa ở những người sống sót; đặc<br /> biệt đối với trẻ em sau lốc, sóng thần và lũ lụt có thể có nhiều dấu hiệu lo lắng, thu mình, sợ hãi,<br /> chấn thương hoặc bốc đồng. Đối với những cư dân trải nghiệm hỏa hoạn lớn thường nhiều người<br /> trong số họ có cảm giác kiệt quệ về cảm xúc và thể chất, đặc biệt nhiều trẻ em có thể trải qua cảm<br /> giác tội lỗi của người sồng sót, ảnh hưởng của hỏa hoạn tới tâm lí cư dân có thể trong nhiều tháng<br /> và nhiều năm sau đó.<br /> Bài viết cũng đồng thời chỉ ra nhu cầu cần được sàng lọc, phát hiện, phòng ngừa, can thiệp/<br /> trị liệu tâm lí trước, trong và sau thiên tai của những cư dân trải nghiệm từng loại thảm họa tự<br /> nhiên như bão, động đất, lốc xoáy, lũ lụt - sóng thần, lở đất, hỏa hoạn.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> Tác động của mỗi loại thiên tai/ thảm họa tới tâm lí cư dân tùy theo mức độ, địa bàn và đặc<br /> điểm tâm lí đặc trưng của cư dân mỗi vùng. Nội dung dưới đây sẽ tập trung phân tích tác động của<br /> một số loại thiên tai thường gặp tới tâm lí của cư dân nói chung; bao gồm tác động của: bão, động<br /> đất, lốc xoáy, lũ lụt - sóng thần, lở đất, hỏa hoạn.<br /> <br /> 2.1. Tác động của bão tới tâm lí của người dân<br /> Gió xoáy nhiệt đới ở phía Tây Thái Bình Dương gọi là “typhoon”, ở Đại Tây Dương và phía<br /> Đông Thái Bình Dương gọi là “hurricane”. Những sự cố này thường được dự báo trước nhiều ngày<br /> và nhiều tuần để người dân có thời gian chuẩn bị. Mặc dù người dân được trang bị nhận thức về<br /> những mối đe dọa tiềm tàng, song không ai có thể dám chắc về địa điểm chính xác mà cơn bão đổ<br /> bộ vào. Thực tế cho thấy chính những dự báo trước như vậy đồng thời có cả tác dụng tích cực và<br /> tiêu cực; những dự báo chi tiết sẽ giúp các gia đình thu gom đồ dự trữ, gia cố nhà cửa, chuẩn bị<br /> tâm lí/ tinh thần cho mình và người thân; nhưng dự báo này cùng với các hoạt động chuẩn bị cũng<br /> trở thành tác nhân đáng kể tạo ra sự sợ hãi và lo lắng ở cư dân (Zenere & Lazarus, 1999).<br /> Sau bão, những cư dân còn sống sót thường trải qua các phản ứng về mặt cảm xúc và thể<br /> chất rất đa dạng; ví dụ: phản ứng giật mình với âm thanh có thể thường xuyên xảy ra trong những<br /> tháng tiếp theo. Cơn bão tiếp theo có thể gây ra phản ứng hoảng sợ đến kinh hãi. Sau cơn bão<br /> Katrina ở New Orleans, 44% những gia đình được hỏi (106 trên tổng số 242) cho biết con của họ<br /> có triệu chứng về sức khỏe tâm lí, bao gồm suy kiệt, lo lắng, khó ngủ (Weisler, Barbee, Townsend,<br /> 2006). Hơn thế nữa, những người sống sót có thể trải qua cảm giác tội lỗi nếu họ an toàn sau thảm<br /> <br /> <br /> 56<br />  Tác động của thiên tai trên thế giới tới tâm lí của cư dân<br /> <br /> <br /> họa, trong khi thành viên thuộc các gia đình khác bị thương hoặc chết. Honeycutt, Nasser, Banner,<br /> Mapp và DuPont (2008) nhận thấy rằng cảm giác tội lỗi sau cơn bão Katrina, cùng với sự sợ hãi,<br /> tức giận và buồn rầu là những dấu hiệu của chấn thương tâm lí. Tương tự, một nghiên cứu sau đợt<br /> lũ lụt năm 1982 ở Nagasaki, Nhật Bản cho thấy cảm xúc suy kiệt và lo lắng có sự gia tăng 3 tháng<br /> sau đợt lũ; và 5 tháng sau đợt lụt, các nạn nhân với triệu chứng suy kiệt, chấn thương tâm lí bắt<br /> đầu đến bệnh viện điều trị (Araki, 2006). Hơn thế nữa, 1 năm sau đợt lũ, tỉ lệ tự tử gia tăng [6].<br /> Mặc dù bão có thể chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn, những người sống sót có thể phải<br /> đối diện với hậu quả của thảm họa đó hàng tháng, thậm chí hàng năm sau đó. Thiệt hại về tài sản<br /> có thể là rất lớn. Ví dụ, sau cơn bão Katrina, nhiều vùng lân cận đã bị phá hủy. Người dân phải<br /> chịu đựng cảnh mất nước và ngộ độc thức ăn; đồng thời lũ lụt sau đó tạo ra những mùi khó chịu<br /> từ nước cống, thực phẩm thối rữa, đống đổ nát, chất độc hóa học và xăng; hàng loạt nấm mốc bắt<br /> đầu xuất hiện trên tường của những căn nhà còn lại bởi lũ lụt và thiếu điện.<br /> Sau thảm họa, các gia đình nỗ lực để xây dựng lại đời sống và phải tới gặp nhiều người<br /> trong nhiều cơ quan (ví dụ: chuyên viên tính toán bảo hiểm, thợ điện). Trong một nghiên cứu về<br /> những ảnh hưởng tới trẻ em sau bão Andrew đã khảo sát những thay đổi xảy ra 3, 7 và 10 tháng<br /> sau thảm họa, kết quả cho thấy rất nhiều những trải nghiệm của các em liên quan đến triệu chứng<br /> rối loạn tâm lí sau chấn thương (PTSD - rối nhiễu sau sang chấn): (1) Dấu hiệu chấn thương trong<br /> và sau thảm họa, (2) Đặc điểm nhân khẩu học trước đây, (3) Căng thẳng gần như suốt cuộc đời,<br /> (4) Tình trạng sẵn có từ các hỗ trợ của cộng đồng và (4) Các loại chiến lược để đối phó với sự<br /> đau buồn liên quan đến thảm họa (La Greca, Silverman, Vernberg, Prinstein, 1996). Mặc dù triệu<br /> chứng PTSD giảm theo thời gian, nhưng những triệu chứng này vẫn xuất hiện sau 10 tháng kể từ<br /> ngày xảy ra thảm họa. Tương tự, một nghiên cứu khác ở Nhật Bản sau cơn bão số 23 năm 2004 cho<br /> thấy thậm chí một năm sau thảm họa, xấp xỉ 33% trong tổng số 600 người được hỏi cho biết cuộc<br /> sống của họ không quay trở lại như bình thường và 28% có nguy cơ cao xuất hiện PTSD (Fujii,<br /> Goto, Kato, 2006). Mức độ ảnh hưởng thường là rất lớn đối với những người phải rời bỏ nhà cửa<br /> hoặc không còn nơi trú ẩn khi trở về [1].<br /> Bão có tác động khá lớn tới tâm lí của cư dân, mức đột tác động mạnh có thể để lại triệu<br /> chứng PTSD, chính vì vậy rất cần những nghiên cứu can thiệp thực chứng dành cho các cư dân<br /> trước, trong và sau bão để có thể áp dụng và ứng phó nhanh, hiệu quả trong hoạt động trợ giúp tâm<br /> lí cho cư dân vùng hay có bão.<br /> <br /> 2.2. Tác động của động đất tới tâm lí của người dân<br /> Xét về tâm lí đau buồn, động đất khác với các thảm họa tự nhiên khác vì sự kiện này không<br /> có điểm cuối rõ ràng. Ví dụ, ở Nhật Bản, nhiều trẻ em và gia đình đã trải qua các cung bậc lo lắng<br /> khác nhau do hàng trăm dư chấn, trong đó có một vài dư chấn mạnh tới 7,2 độ richte; chúng xảy<br /> ra trong nhiều tuần, ngay sau đại thảm họa động đất ở miền Đông Nhật Bản với cường độ 9,0 độ<br /> richte. Vì quá lo sợ nhà cửa có thể sụp đổ nếu trận động đất khác xảy ra nên nhiều người không<br /> thể ngủ sau trận động đất lớn đầu tiên xảy ra, họ thường thức tới tận nửa đêm.<br /> Không giống như những thảm họa tự nhiên khác, như bão hay lũ lụt, động đất thường xảy<br /> ra mà hầu như không có bất cứ sự cảnh báo nào. Thực tế này đã làm hạn chế khả năng điều chỉnh<br /> tâm lí của các nạn nhân và khả năng sẵn sàng ứng phó của họ. Một số người có thể trèo lên bề<br /> mặt cao trước và trong đợt lũ lụt hoặc làm cửa chắn trước trận bão nhưng người dân thường không<br /> được báo trước và không có cơ hội chuẩn bị để đối phó với động đất.<br /> <br /> <br /> 57<br />  Trần Thị Lệ Thu<br /> <br /> <br /> Thêm vào đó, những người sống sót có thể phải đương đầu với ảo mộng phá hủy, tiếng nổ<br /> và những rung chuyển do dư chấn gây ra; mùi khí độc và bồ hóng, rác rưởi và khói bụi. Với những<br /> thực tế đó, bệnh tâm thần có thể xuất hiện nhiều hơn sau động đất. Ví dụ, sau trận động đất Yuunan<br /> xảy ra ở châu Á tháng 11 năm 1988, tỉ lệ bệnh tật tăng gấp đôi. Sau trận động đất năm 1999 ở<br /> Đài Loan, 95% số trẻ ở khu vực tâm chấn có dấu hiệu rối loạn tâm lí sau chấn thương (Trung tâm<br /> Quốc gia về Rối loạn tâm lí sau chấn thương, 2000). Một cuộc điều tra 6 tháng sau trận động đất<br /> ở Athens - Hy Lạp tháng 9 năm 1999 cho thấy, 78% số trẻ trải qua trận động đất cũng có những<br /> biểu hiện từ nặng tới nhẹ của PTSD (Kolaitis et al., 2003). Nhu cầu về dịch vụ khám chữa sức<br /> khỏe tâm lí có trọng tâm và chuyên sâu vì thế cũng xuất hiện (Roussos et al., 2005). Sau động<br /> đất, chương trình ứng phó với khủng hoảng được thực hiện ở các trường để giúp học sinh, sinh<br /> viên hiểu về thảm họa tự nhiên, trao đổi kinh nghiệm, mô tả và thể hiện tình cảm, từ đó cảm thấy<br /> tự tin hơn (Hatzichristou, 2008) (Chương trình tương tự cũng được thực hiện sau trận hỏa hoạn ở<br /> Peloponnese năm 2007). Sự can thiệp về giáo dục tâm lí được thiết kế để đáp ứng nhu cầu của tất<br /> cả các học sinh trong lớp và được thực hiện bởi các nhà tâm lí học đường cũng như các giáo viên<br /> đã được tập huấn từ trước (Brock, Sandoval, & Lewis, 2005; Hatzichristou, 2011) [4].<br /> Một nghiên cứu về các học sinh tiểu học sau trận động đất Niigata Chuetsu ở Nhật Bản cho<br /> thấy nhiều trẻ đã nhận được những sự hỗ trợ từ phía gia đình, cộng đồng và bạn bè (Kobayashi,<br /> 2008). Kobayashi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc trẻ trở lại trường khi có thể, để cung cấp<br /> thêm những hỗ trợ cần thiết cho các em. Sau trận động đất năm 1999 ở Thổ Nhĩ Kì, chương trình<br /> phục hồi tập trung vào giáo dục tâm lí cho giáo viên được thực hiện tại các trường ở những khu<br /> vực bị ảnh hưởng. Đặc điểm của các học sinh tham gia vào Chương trình quay trở lại trường học<br /> là các em có nhiều hoạt động thú vị, chiều sâu hơn trong cuộc sống hằng ngày so với các học sinh<br /> khác (Wolmer, Laor, Dedeoglu, Siev, & Yazgan, 2005). Những lợi ích của việc trở lại trường học<br /> càng sớm càng tốt sau thảm họa bao gồm việc khôi phục cấu trúc sinh hoạt, sự hỗ trợ của bạn bè<br /> cùng trang lứa, tiếp cận với những người có chuyên môn về sức khỏe tâm lí; đồng thời tác dụng<br /> của việc lên lớp cũng là cách giúp hạn chế tác động do thảm họa gây ra với các em [3].<br /> Có thể nhận thấy qua các nghiên cứu tới nay, nhu cầu trợ giúp tâm lí sau thảm họa động đất<br /> chủ yếu cần tập trung vào trẻ em - học sinh trong trường học. Làm sao để các em có kiến thức, kĩ<br /> năng ứng phó và đặc biệt là được chuẩn bị tâm thế sẵn sàng trước, trong và sau động đất; việc trợ<br /> giúp của các chuyên gia tâm lí sẽ giúp các học sinh sớm quay lại với nhịp sinh hoạt hàng ngày, kết<br /> nối bạn bè và trở lại trường học sớm hơn.<br /> <br /> 2.3. Tác động của lốc xoáy, lũ lụt và sóng thần tới tâm lí của người dân tới tâm<br /> lí của người dân<br /> Cũng giống như động đất, lốc xoáy có thể gây ra sự phá hủy lớn trong vài phút và đa số mọi<br /> người không có thời gian để chuẩn bị. Theo sau nó thường là sự hỗn loạn và sụp đổ. Những người<br /> trải qua lốc xoáy có thể phải đương đầu với những thách thức sau đó, như rất khó chịu đựng tiếng<br /> tàu hoặc máy bay phản lực. Thêm vào đó, giống như các thảm họa tự nhiên khác, con người phải<br /> trải qua một khoảng thời gian khó khăn để đương đầu với cảnh hoang tàn. Trận lốc xoáy tháng 5<br /> năm 1999 ở Oklahoma đã phá hủy hàng nghìn ngôi nhà, giết chết 45 người, làm bị thương 597<br /> người. Nghiên cứu chỉ ra rằng, thậm chí 1 năm sau lốc xoáy, trẻ em vẫn phải chịu cả các triệu chứng<br /> bên trong và bên ngoài, như: lo lắng, nghĩ lại về sự kiện, ý nghĩ về tương lai ngắn ngủi (Evans &<br /> Oehler-Stinnett, 2006). Đồng thời sự tự tường thuật, tự hồi tưởng của trẻ và người thân/cha mẹ về<br /> nỗi sợ của chính họ và con cái do lốc xoáy cũng liên quan tới việc gia tăng đau buồn sau chấn<br /> <br /> <br /> 58<br />  Tác động của thiên tai trên thế giới tới tâm lí của cư dân<br /> <br /> <br /> thương (Lack & Sullivan, 2008).<br /> Lũ lụt là một trong các loại thiên tai phổ biến nhất. Lũ do mưa rào là loại lũ nguy hiểm nhất<br /> do không được cảnh báo trước, nó đến với tốc độ rất nhanh, giật đổ cây, phá hủy cầu, đường, và<br /> các tòa nhà. Trong trường hợp vỡ đập, nước có sức tàn phá khủng khiếp. Sau thảm họa Buffalo<br /> Creek năm 1972 với việc một chiếc đập ở phía tây Virginia bị vỡ, 224 đứa trẻ đã được đánh giá<br /> thông qua phỏng vấn, kể chuyện và các biện pháp tâm lí khác. Thống kê cho thấy, tất cả trẻ em<br /> sống sót qua trận lũ đều trải qua tâm lí đau buồn. Hai điềm báo lớn nhất về tác động tiêu cực của<br /> lũ lụt là mức độ phản ứng sau thảm họa và khả năng nhận thức về chính những phản ứng này của<br /> mỗi gia đình (Newman, 1976).<br /> Lũ lụt xảy ra ở Midwest suốt năm 1993 cho người dân và chính quyền dành nhiều thời gian<br /> hơn để chuẩn bị, vì họ nhận thấy mực nước sông dâng cao. Việc hàng ngày trông thấy cảnh hoang<br /> tàn, ngửi thấy mùi cống rãnh và nhìn thấy tài sản ướt đẫm nước, trải qua thời tiết lạnh, ẩm và đối<br /> phó với một lượng bùn lớn chính là những nhân tố tiềm tàng tạo cảm giác lo lắng và sợ hãi khi<br /> phải ứng phó của cư dân. Tất cả các trận lũ không rút xuống qua một đêm, cư dân thường phải chờ<br /> nhiều ngày hoặc nhiều tuần trước khi có thể dọn dẹp. Feinberg (1999) viết: “Nước lũ đôi khi chỉ<br /> rút đi sau một thời gian khá dài và sự khổ cực lớn do việc chờ đợi để thấy những gì còn sót lại sau<br /> khi căn nhà của bạn ngập chìm trong nước trong 1 tháng khiến tình trạng căng thẳng về cảm xúc<br /> trở nên nghiêm trọng hơn” [3].<br /> Sóng thần cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hàng nghìn người. Ví dụ, trận sóng thần<br /> năm 2004 ở Ấn Độ Dương đã ảnh hưởng tới một số quốc gia, bao gồm Indonesia, Sri Lanka, Ấn<br /> Độ và Thái Lan, kết quả là trên 250.000 người chết và phá hủy nhiều địa phương ở ven biển. Sức<br /> tàn phá của sóng thần khiến nhiều người không thể phục hồi, điều này càng làm phức tạp thêm<br /> nỗi đau cho những người sống sót. Nghiên cứu về hậu quả tâm lí của trận sóng thần này chỉ ra<br /> rằng, một năm sau đó, trẻ em có dấu hiệu lo lắng, thu mình, sợ hãi, bốc đồng và bị chấn thương<br /> (Bhushan & Kumar, 2007).<br /> Sau trận lũ lụt năm 1998 ở Bergen, Nauy, một thanh niên khủng hoảng và thiệt mạng, cho<br /> thấy nhu cầu cần có hoạt động sàng lọc, phát hiện sớm và can thiệp khủng hoảng ngay sau thảm<br /> họa. Trường học bị ảnh hưởng rất nặng nề nhưng đã không có bất cứ một hành động can thiệp nào.<br /> Các học sinh tường thuật lại rằng, chúng nghĩ chúng sẽ đương đầu tốt hơn nếu có sự can thiệp, trợ<br /> giúp cụ thể từ phía nhà trường (Dyregrov, Wikander, & Vigerust, 1999).<br /> Tổng hợp những nghiên cứu trên thế giới đến nay đều chỉ rõ nhu cầu sàng lọc, phát hiện<br /> sớm và can thiệp tâm lí kịp thời cho những cư dân (và chính gia đình của họ) trải nghiệm khủng<br /> hoảng, căng thẳng tâm lí sau lốc xoáy, lũ lụt và sóng thần.<br /> <br /> 2.4. Tác động của lở đất tới tâm lí của người dân<br /> Lở đất không phải lúc nào cũng dự báo trước được. Sạt lở bất ngờ của đất, đá và đống đổ<br /> nát ở những vùng dốc có thể là kết quả gây ra bởi yếu tố tự nhiên như mưa quá nhiều, xói mòn,<br /> nước trong đất hoặc động đất, hoặc trong một vài trường hợp có thể do yếu tố con người như việc<br /> san ủi đất hay khai thác đất. Lở đất xảy ra trên khắp thế giới, các khu vực có mưa lớn hoặc độ dốc<br /> lớn có nguy cơ càng cao. 72 giờ đầu tiên là khoảng thời gian rất căng thẳng về tâm lí đối với cư<br /> dân, đặc biệt là trẻ em và các gia đình vì nỗ lực giải cứu để xác định đúng vị trí người sống sót<br /> trong đống đổ nát.<br /> Trong suốt tháng 6 năm 2007, trận mưa lớn kéo dài trong suốt mùa mưa ở Chittagong,<br /> <br /> <br /> 59<br />  Trần Thị Lệ Thu<br /> <br /> <br /> Bangladesh (thành phố có 5 triệu dân), gây ra lở đất, nhấn chìm nhiều nhà cửa ở khu vực đồi núi<br /> của thành phố, khiến trên 1/3 thành phố ngập trong bùn hoặc nước. Bất chấp những cảnh báo từ<br /> trước đó của các chuyên gia về sự gia tăng khả năng sạt lở đất, hành động phá đồi bất hợp pháp<br /> vẫn tiếp diễn. Trên 2 triệu người bị ảnh hưởng, hơn 125 người chết, bao gồm 50 trẻ em, và hơn<br /> 200 người bị thương. Trong suốt mùa mưa này, ở quận Cox’s Bazar gần đó, 400.000 bị mất nhà<br /> cửa trong đợt lũ. Vì vậy, hậu quả của sạt lở đất có thể trầm trọng hơn bởi các đợt lũ lụt trùng nhau<br /> ở các khu vực bị ảnh hưởng (Sarwar, 2008) [4].<br /> Nghiên cứu của Catapano et al.’s về hậu quả tâm lí của vụ sạt lở đất ở Sarno, Italia tháng 5<br /> năm 1998, cho thấy rằng, có nhiều người bị PTSD hơn tại địa phương có sạt lở đất so với những<br /> người từ các địa phương khác ở gần đó. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cung cấp<br /> những hỗ trợ và can thiệp tâm lí cho những người dân trong các địa phương phải trải qua các vụ<br /> sạt lở đất hay các thảm họa tự nhiên khác.<br /> Như vậy cũng thực sự cần có những nghiên cứu thực chứng về biệt pháp can thiệp tâm lí<br /> phù hợp cho cư dân bị rơi vào trạng thái khủng hoảng, căng thẳng và PTSD sau thảm họa lở đất.<br /> <br /> 2.5. Tác động của hỏa hoạn tới tâm lí của người dân<br /> Mỗi năm, hỏa hoạn xảy ra ở khắp các châu lục ngoại trừ châu Nam Cực. Nguyên nhân phổ<br /> biến nhất của hỏa hoạn ở mỗi vùng trên thế giới có sự khác nhau. Ví dụ, ở Mỹ, Canada và phía<br /> tây bắc Trung Quốc, sét là nguồn mồi lửa chính. Ở Mexico, Trung Mỹ, Nam Mỹ, Châu Phi, Đông<br /> Nam Á, Fiji và New Zealand, hỏa hoạn là do hoạt động của con người, như nông nghiệp và sự đốt<br /> nhằm chuyển mục đích sử dụng của đất. Sự bất cẩn của con người là nguyên nhân chính của hỏa<br /> hoạn ở Trung Quốc và lưu vực Địa Trung Hải. Ở Australia, nguyên nhân của hỏa hoạn có thể do cả<br /> tia sét và hoạt động của con người, như tia lửa từ máy móc (International Association of Wildland<br /> Fire, 2011).<br /> Một vài cảnh báo thường được đưa ra trước hỏa hoạn; tuy nhiên, hướng và sự lan tỏa của<br /> hỏa hoạn có thể thay đổi đột ngột do yếu tố gió và địa hình. Thời điểm đưa ra cảnh báo có thể khác<br /> nhau giữa các vùng lân cận. Trong khi một vài người có nhiều giờ (thậm chí nhiều ngày) để sơ tán,<br /> những người khác chỉ có vài phút để thu gom của cải, đồ đạc và rời bỏ nhà cửa. Hoạt động cảnh<br /> báo, chuẩn bị và sơ tán cũng chính là tác nhân có thể làm trẻ em rất lo lắng và hoảng sợ; đặc biệt<br /> nếu chúng nhìn thấy hình ảnh trên ti vi về những căn nhà gần đó bị cháy. Vào mùa hè năm 2007<br /> và 2009, hơn 50.000 người dân ở ngoại ô Athens, Hy Lạp đã được sơ tán do hỏa hoạn lan nhanh<br /> đã phá hủy trên 1 triệu mẫu Anh và trên 1.000 ngôi nhà và cần nhiều tuần để kiểm soát đám cháy.<br /> Trong nhiều tháng từ tháng 6 đến tháng 9 năm 2007, trên 3.000 vụ hỏa hoạn đã xảy ra trên khắp<br /> Hy Lạp (International Strategy for Disaster Reduction, 2007, 2009) [6].<br /> Các phản ứng ngay sau hỏa hoạn có thể bao gồm sự kiệt quệ về cảm xúc và thể chất. Theo<br /> một nghiên cứu được đưa ra trong La Greca et al. (1996) cho thấy có những hậu quả tiềm tàng đối<br /> với trẻ em. Trẻ em có thể phải trải qua cảm giác tội lỗi của người sống sót, ngôi nhà của chúng<br /> không bị thiệt hại gì trong khi các ngôi nhà khác bị phá hủy hoàn toàn. Nhìn chung, triệu chứng<br /> của trẻ em càng nặng khi chúng phải trải qua các nỗi sợ càng lớn trong suốt vụ hỏa hoạn; đặc biệt<br /> đối với những thiệt hại chính trẻ em có thể quan sát thấy; âm thanh và mùi của hỏa hoạn cũng<br /> thường tạo ra sự sợ hãi và lo lắng. Hậu quả lâu dài là các cảm giác tương tự như việc ngửi thấy<br /> mùi khói, có thể khiến trẻ buồn rầu trong nhiều tháng sau đó. Trong hầu hết các vụ hỏa hoạn, cư<br /> dân sống bên ngoài khu vực bị ảnh hưởng có thể vẫn cảm thấy mối nguy từ sự lan tỏa của những<br /> đám khói hay ngọn lửa ở phía chân trời và các bản tin trên ti vi. Một số trẻ em có thể phản ứng<br /> <br /> 60<br />  Tác động của thiên tai trên thế giới tới tâm lí của cư dân<br /> <br /> <br /> lại với những tin tức tiếp theo sau vụ cháy và thậm chí nhiều em còn phản ứng lại cả bản tin thời<br /> tiết khi những bản tin này nói về hạn hán và hỏa hoạn. Ngay cả khi hỏa hoạn chỉ kéo dài trong<br /> một khoảng thời gian nhất định, những người sống sót vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi hậu quả của nó<br /> trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm tiếp theo (Bolton, O’Ryan, Udwin, Boyle, & Yule, 2000;<br /> La Greca, Vernberg, Silverman, Vogel, & Prinstein, 1994).<br /> Những nghiên cứu đi trước đã chỉ ra nhu cầu cần sự trợ giúp tâm lí của những cư dân trải<br /> nghiệm hỏa hoạn; cụ thể như cần có những khảo sát sâu hơn để tìm biện pháp phòng ngừa và can<br /> thiệp rối nhiều tâm lí cho trẻ em khi căng thẳng tâm lí của chúng tăng lên cùng với việc phải chứng<br /> kiến sự sơ tán, thu gom của cải, đồ đạc cũng như hiện tượng khói bụi sau thảm họa; đặc biệt những<br /> trường hợp trẻ em phải chứng kiến sự mất mát người thân và sự tàn phá ghê gớm về nhà cửa, của<br /> cải.<br /> <br /> 3. Kết luận<br /> Tác động của thiên tai (thảm họa tự nhiên) tới tâm lí của cư dân là rất đa dạng, với mức độ,<br /> cường độ và tần suất khác nhau trong từng loại thảm họa, đối với từng địa phương, từng gia đình<br /> và mỗi đứa trẻ. Kết quả của nhiều nghiên cứu về tâm lí của cư dân trước, trong và đặc biệt là sau<br /> thảm họa tự nhiên đã cho thấy bức tranh khái quát về ảnh hưởng tâm lí trong từng loại thảm họa tự<br /> nhiên (bão, động đất, lốc xoáy, lũ lụt - sóng thần, lở đất, hỏa hoạn). Các nghiên cứu này đều chỉ ra<br /> và khuyến cáo việc chuẩn bị tâm lí cho người dân trước thiên tai và trợ giúp/ can thiệp tâm lí kịp<br /> thời cho họ trong và sau thiên tai. Đối tượng cần ưu tiên là trẻ em và những học sinh đang đi học.<br /> Cách trợ giúp tâm lí phù hợp đối với các em có thể là quay trở lại trường học sớm với sự trợ giúp<br /> tâm lí của chuyên gia tâm lí học đường và các giáo viên đã được đào tạo về lĩnh vực này.<br /> Các bài báo, công trình chúng tôi tổng hợp trong nghiên cứu này cũng đồng thời chỉ ra rằng<br /> cần phải thúc đẩy những nghiên cứu ứng dụng về biện pháp trợ giúp tâm lí cho cư dân (khả năng<br /> phòng ngừa và ứng phó,. . . ) đối với từng loại thảm họa tự nhiên hiện nay (bão, động đất, lốc xoáy,<br /> lũ lụt - sóng thần, lở đất, hỏa hoạn) để có chiến lược trợ giúp tâm lí ngày càng phù hợp, hiệu quả<br /> cho cư dân sống trong những vùng chịu ảnh hưởng nhiều bởi thiên tai. Đặc biệt cần có những<br /> nghiên cứu về biện pháp nhận diện sớm và kĩ thuật can thiệp/ trị liệu liệu tâm lí kịp thời cho những<br /> cư dân khi họ phải trải nghiệm lo âu, khủng hoảng, rối nhiễu thích ứng, trầm cảm, rối nhiễu ám<br /> ảnh, PTSD, v.v. trước, trong và sau thảm họa tự nhiên.<br /> Nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia<br /> (NAFOSTED) trong đề tài mã số VI.1.1-2012.14.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> [1] Jim Ysseldyke & Matthew Burns, 2009. Functional Assessment of Instructional Environments<br /> for the Purpose of Making Data Driven Instructional Decisions. The Handbook of school<br /> psychology. John Wiley & Son, Inc. Fourth Edition, pp. 410- 433.<br /> [2] Jonathan Sandoval & Stephen E. Brock, 2009. Managing crisis: Prevention, Intervention &<br /> treatment.The Handbook of school psychology. John Wiley & Son, Inc. Fourth Edition, pp.<br /> 886- 904.<br /> [3] Martin J. Ikeda, Stan C. Paine, and Judy L. Elliott, 2010. Supporting Response to Intervention<br /> (RTI) at School, District, and State Levels. Interventions for Achivement and Behavior Problems<br /> in a Three - Tier Model Including RTI. NASP Publications. pp. 27- 46.<br /> <br /> 61<br />  Trần Thị Lệ Thu<br /> <br /> <br /> [4] Martin J.Ikeda, Eric Neesen, & Joseph C Witt, 2008. Best practice in Universal Screening.<br /> Best practices in school psychology V. National Association of School Psychology, Volume 1,<br /> pp. 103- 114.<br /> [5] Stephen E. Brock, Philip J. Lazarus, Shane R. Jimerson, 2002. Natuaral disasters. Best<br /> Practices in School Crisis Prevention & Intervention. NASP Publications. pp. 433- 448.<br /> [6] Stephen E. Brock, 2002. Crisis Theory: A Foundation for the Comprehansive Crisis Prevention<br /> and Intervention Team. Best Practices in School Crisis Prevention & Intervention. NASP<br /> Publications. pp.5- 18.<br /> [7] Thomas K. Fagan & Paula Sasch Wise, 2000. School Psychology: Past, Present, and Future;<br /> Second Edition. National Association of School Psychologists.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The psychological influence of natural disasters on people affected by a natural disaster<br /> In this paper the author looks at natural disasters & the influence that they have on those<br /> who suffer from the natural disaster. Such natural disasters include hurricanes and typhoons,<br /> earthquakes, tornadoes, floods and tsunamis, landslides and wildfires. The severity of the impact<br /> on each individual psychologically depends on each factor: kind of the natural disaster, place,<br /> culture, age, psychological traits, etc.<br /> Keywords: Natural disaster, inhabitant’s psychology, hurricanes and typhoons, earthquakes,<br /> tornadoes, floods & tsunamis, landslides, wildfires.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 62<br />