TÀI LI U V T KỆ Ề Ự Ỷ
(Trên Internet:http://www.lamchame.com,
http://www.webtretho.com/forum)
Ng i biên so n: Tr n Văn Côngườ ạ ầ
Hà n i, ngày 26 tháng 03 năm 2006ộ
1. D y b ng hình nh:ạ ằ ả
- B t c khi nào mu n tr làm đi u gì, hãy dùng hình nh (ho c v t th t),ấ ứ ố ẻ ề ả ặ ậ ậ
b i tr không hi u l i nói.ở ẻ ể ờ
- Tr có v không nghe l i ng i l n nh ng th c ra chúng không hi u ng iẻ ẻ ờ ườ ớ ư ự ể ườ
l n nói gì.ớ
- Bù l i, tr t duy b ng hình nh r t t t, nên có th s d ng l i th này.ạ ẻ ư ằ ả ấ ố ể ử ụ ợ ế
- Ph i dùng hình nh kèm theo thay vì ch nói b ng l i.ả ả ỉ ằ ờ
- Giúp bé bi u đ t nhu c u c a mình b ng nh ng hình t ng ng.ể ạ ầ ủ ằ ữ ươ ứ
- Đòi h i kiên trì và r t nhi u th i gian.ỏ ấ ề ờ
- Nhi u tr t k su t đ i không nói đ c câu nào ho c không có ngôn ngề ẻ ự ỷ ố ờ ượ ặ ữ
h u d ng, nh ng cũng có nhi u tr khác nói đ c sau m t th i gian áp d ngữ ụ ư ề ẻ ượ ộ ờ ụ
các bi n pháp giáo d c thích h p.ệ ụ ợ
- T t c sinh ho t c a tr đ c th hi n b ng hình nh.ấ ả ạ ủ ẻ ượ ể ệ ằ ả
- T p cho bé đi t nhà đ n tr ng: hình v dán lên t ng nhà g c cây cho trậ ừ ế ườ ẽ ườ ố ẻ
nhìn theo…
2. Đi h c tr ng bình th ngọ ở ườ ườ ch a ch c là t t cho tr , vì môi tr ng đóư ắ ố ẻ ườ
không phù h p v i đ c tính c a tr , chúng s ho ng s . ợ ớ ặ ủ ẻ ẽ ả ợ
3. V n đ ch m nói: ấ ề ậ trong h i ch ng t k , đa s các gia dình phát hi nộ ứ ự ỷ ố ệ
đ c do th y con ch m nói, vì v y th ng hay quá quan tâm, t p trung vàoượ ấ ậ ậ ườ ậ
v n d ngon ng c a tr . Th c ra v n d lón h n l i là v n đ hành vi. Trấ ề ữ ủ ẻ ự ấ ề ơ ạ ấ ề ẻ
v n có th hòa nh p khi không bi t nói (nh ng v n hi u, v n nh n th cẫ ể ậ ế ư ẫ ể ẫ ậ ứ
đ c th gi i, hi u ngôn ng ). Đa s các nhà khoa h c qua nghiên c u th ngướ ế ớ ể ữ ố ọ ứ ố
nh t là b não tr ti p t c phát tri n và đ nh hình t 0-5 tu i.ấ ộ ẻ ế ụ ể ị ừ ổ
4. Có hai tr ng phái l n gi i thích nguyên nhân t kườ ớ ả ự ỷ (theo Ông Nguy nễ
Quỳnh S n): các nhà tâm lý h c theo tr ng phái c a Pháp: T k là h u quơ ọ ườ ủ ự ỷ ậ ả
sau vài cú s c tâm lý. Vd::sau s t cao, sau tai n n, ch ng ki n c nh t ngố ố ạ ứ ế ả ượ
kinh kh ng, s ng trong moi tr ng tâm lý không t t, b m b nhau,b hànhủ ố ườ ố ố ẹ ỏ ị
h , b l m d ng.... vì v y cách gi i quy t cũng theo h ng logic đó.ạ ị ạ ụ ậ ả ế ướ
Theo tr ng phái c a M : nguyên nhân c a b nh T k hi n v n ch a đ cườ ủ ỹ ủ ệ ự ỷ ệ ẫ ư ượ
xác đ nh nh ng ng i ta kh ng đ nh r ng hoàn toàn không ph i là nguyênị ư ườ ẳ ị ằ ả
nhân t vi c nuôi d y tr trong gia đình, t môi tr ng s ng, t y u t tâmừ ệ ạ ẻ ừ ườ ố ừ ế ố
lý mà là nguyên nhân xu t phát t não b , t c là tr T k th ng g p m tấ ừ ộ ứ ẻ ự ỷ ườ ặ ộ
s tr c tr c não (c th nh th nào thì khoa h c ngày nay v n ch a tìm raố ụ ặ ở ụ ể ư ế ọ ẫ ư
đ c). Nhân lúc th y nói nh v y, mình có trình bày là Vn, n u gia đình aiượ ầ ư ậ ở ế
có con b b nh gì liên quan đ n th n kinh thì hay nghĩ r ng t i ki p tr c chaị ệ ề ầ ằ ạ ế ướ
m không hi n, t i cha m không quan tâm đúng m c đ n con, t i cha mẹ ở ề ạ ẹ ứ ế ạ ẹ
không có cách giáo d c đúng.... ụ
5. M i lý thuy t và nguyên t c v n là lý thuy t và nguyên t c chung, cáiọ ế ắ ẫ ế ắ
chính là áp d ng và xây d ng ch ng trình nh th nào cho có hi u qu . ụ ự ươ ư ế ệ ả
6. Đ i v i tr t k , đi u ch nh hành vi ố ớ ẻ ự ỷ ề ỉ là thách đ l n nh t trong vi cố ớ ấ ệ
nuôi d y con. C ch l lùng l p đi l p l i nh đ p tay, vung v y tay, cáuạ ử ỉ ạ ặ ặ ạ ư ậ ẫ
gi n la hét có th làm b n mu n b cu c và th y cô l p h n b t c khuy tậ ể ạ ố ỏ ộ ấ ậ ơ ấ ứ ế
t t nào khác. Trong nhà, hành vi c a con có th làm b n ki t s c, ra ngoài xãậ ủ ể ạ ệ ứ
h i b n có th c m th y ng i khác xét đoán kh năng làm cha m c a m tộ ạ ể ả ấ ườ ả ẹ ủ ộ
đ a tr phá phách mà b ngoài bình th ng. Đ ng đ hành vi c a con b nứ ẻ ề ườ ừ ể ủ ạ
phá r i gia đình.ố
Đ t ra lu t lặ ậ ệ
Tr nào cũng c n có k lu t, k c con b n. Đ t ra k lu t rõ ràng và choẻ ầ ỷ ậ ể ả ạ ặ ỷ ậ
bi t chuy n gì s x y ra n u phá lu t. Áp đ t tính k lu t và thông l nàyế ệ ẽ ả ế ậ ặ ỷ ậ ệ
công b ng cho t t c m i ng i trong nhà. Lu t ph i d hi u m c phátằ ấ ả ọ ườ ậ ả ễ ể ở ứ
tri n c a con b n. Có cha m ch ng l i vi c áp d ng k lu t đ i v i tr tể ủ ạ ẹ ố ạ ệ ụ ỷ ậ ố ớ ẻ ự
k vì h th y t i nghi p cho tr , hay th y có l i đã sinh ra con khuy t t t, hỷ ọ ấ ộ ệ ẻ ấ ỗ ế ậ ọ
cho r ng nh ng đ a tr này không th h c đ c hành vi t t. Cũng có nh ngằ ữ ứ ẻ ể ọ ượ ố ữ
cha m khác thì xem k lu t là tr ng ph t thay vì h ng d n đ tr h c h iẹ ỷ ậ ừ ạ ướ ẫ ể ẻ ọ ỏ
và có th phát tri n vui t i lành m nh. Con b n c n k lu t đ c m th y anể ể ươ ạ ạ ầ ỷ ậ ể ả ấ
toàn trong th gi i c a mình, y nh b n c n ch d n đ lo vi c nhà hay tuânế ớ ủ ư ạ ầ ỉ ẫ ể ệ
theo qui đ nh n i làm vi c.ị ơ ệ
Nh t quán tr c sau nh m tấ ướ ư ộ
Nhi u tr t k g p khó khăn trong vi c nh n ra các d u hi u tinh t c aề ẻ ự ỷ ặ ệ ậ ấ ệ ế ủ
môi tr ng xung quanh. Chúng có th h c đ c hành vi nh ng không thườ ể ọ ượ ư ể
thích ng hay t ng quát hóa trong hoàn c nh m i hay môi tr ng m i. V yứ ổ ả ớ ườ ớ ậ
hãy x p đ t các tình tr ng sao cho chúng x y ra theo d li u đ giúp tr th cế ặ ạ ả ự ệ ể ẻ ự
hành cách đáp ng thích h p. Khi các thành viên trong gia đình ph n ng theoứ ợ ả ứ
cùng m t cách, b ng cùng m t ch hay hành đ ng thì tr xem đây là d uộ ằ ộ ữ ộ ẻ ấ
hi u đ l p l i m t s hành vi. Th c t p hành vi t i lúc tr thành t đ ng. ệ ể ặ ạ ộ ố ự ậ ớ ở ự ộ
Ng i nhà mà cho ph n ng không nh t quán thì tr cho r ng hành vi khôngườ ả ứ ấ ẻ ằ
th ch p nh n đ c l i đ c phép có và hành vi không đúng này s l i đ cể ấ ậ ượ ạ ượ ẽ ạ ượ
c ng c . Ví d khi tr khóc đòi s chú ý c a ng i l n, trong gia đình cóủ ố ụ ẻ ự ủ ườ ớ
ng i l và m c k hành vi c a tr , l i có ng i th ng tr b m tr lên,ườ ờ ặ ệ ủ ẻ ạ ườ ươ ẻ ế ẵ ẻ
nh v y s c ng c hành vi tiêu c c. Vì v y, tuy đ n gi n nh ng đòi h iư ậ ẽ ủ ố ự ậ ơ ả ư ỏ
m i ng i trong gia đình ph i có hành đ ng nh t quán.ọ ườ ả ộ ấ
Khích l con s a đ i hành việ ử ổ
Tr t k th ng không bi t ch c là nên hành x ra sao, nh ng gi ng nhẻ ự ỷ ườ ế ắ ử ư ố ư
các tr khác, chúng l p đi l p l i hành vi nào làm chúng th y tho i mái. M tẻ ặ ặ ạ ấ ả ộ
cách đ h ng d n vi c h c t p c a con là khen ng i, hay có th ng cho cácể ướ ẫ ệ ọ ậ ủ ợ ưở
hành vi t t mà b n mu n con l p l i. S th a mãn c a con s làm tăng cáchố ạ ố ặ ạ ự ỏ ủ ẽ
c x này, tâm lý gia g i đây là s khích l tích c c. ư ử ọ ự ệ ự
Ph ng pháp h u hi u nh t đ thay đ i hành vi trong ch ng t k là có kươ ữ ệ ấ ể ổ ứ ự ỷ ế
ho ch th t đ u n n n l i c x c a con. H th ng dùng ph n th ng đạ ứ ự ể ố ắ ố ư ử ủ ệ ố ầ ưở ể
cũng c nh ng hành vi t t và tr ng ph t đ h n ch nh ng hành vi khôngố ữ ố ừ ạ ể ạ ế ữ
ch p nh n đ c. Nguyên t c là m i hành vi đ u d n đ n m t k t qu hayấ ậ ượ ắ ọ ề ẫ ế ộ ế ả
m t h u qu nào đó. K t qu tích c c hay h u qu tiêu c c này s d n đ nộ ậ ả ế ả ự ậ ả ự ẽ ẫ ế
vi c hành vi có đ c l p l i n a hay khôngệ ượ ặ ạ ữ
• Xác đ nh hành vi b n mu n thay đ i. Ch nên ch n m t hay hai vi c c nị ạ ố ổ ỉ ọ ộ ệ ầ
làm m t lúc mà thôi, có th b n mu n gi m hành vi l p đi l p l i nào đó, hãyộ ể ạ ố ả ặ ặ ạ
d y con ng i yên bàn ăn 15 phút. Gi i h n hành vi mu n s a đ i giúp b nạ ồ ở ớ ạ ố ử ổ ạ
làm vi c th ng nh t h n và cho con c h i nhi u h n đ thành công mà ko bệ ố ấ ơ ơ ộ ề ơ ể ị
r i trí hay lo quá nhi u chuy n.ố ề ệ
• Ghi chép khi nào và hành vi x y ra th ng nh th nào. Nh quan sát nàyả ườ ư ế ờ
b n có th phân tích chuy n gì gây ra hành vi c a con hay mô th c mà con cạ ể ệ ủ ứ ư
x . Ví d b n có th thay đ i khung c nh nh đ y gh ra xa kh i bàn màử ụ ạ ể ổ ả ư ẩ ế ỏ
con b n leo lên, làm thay đ i hành vi theo cách tích c c.ạ ổ ự
• Ch n ph n th ng tích c c làm thúc đ y con. Chuy n này có th t nh đ iọ ầ ưở ự ẩ ệ ể ế ị ố
v i ch ng t k . Ban đ u con b n có th c n nhi u h n là m t n c i,ớ ứ ự ỷ ầ ạ ể ầ ề ơ ộ ụ ườ
gi ng nói vui v hay cái ôm hôn đ ch u làm theo ý b n, v y nên nghĩ đ nọ ẻ ể ị ạ ậ ế
ph n th ng nh xoa bóp ng i tr , v đ u, hay đ ch i không đ t ti n. Cóầ ưở ư ườ ẻ ỗ ầ ồ ơ ắ ề
tr nói đ c và cho b n bi t chúng mu n gì, tr l n h n có th thích s u t pẻ ượ ạ ế ố ẻ ớ ơ ể ư ậ
đ ng c c, stickers và đ c mi n làm chuy n nhà chúng ko thích. Hãy nhồ ắ ượ ễ ệ ớ
r ng m c tiêu là bi n ph n th ng c th thành ph n th ng có tính cách xãằ ụ ế ầ ưở ụ ể ầ ưở
h i h n nh l i khen. Theo v i th i gian con s c x m t cách d ch pộ ơ ư ờ ớ ờ ẽ ư ử ộ ễ ấ
nh n h n vì tr th y tho i mái khi làm v y.ậ ơ ẻ ấ ả ậ
• Đ t ra th i bi u đ th ng. B n có th th ng con ngay khi làm xong m tặ ờ ể ể ưở ạ ể ưở ộ
chuy n, hay vào lúc đi ng . Gi gi c n đ nh tùy theo kh năng c a con b nệ ủ ờ ấ ấ ị ả ủ ạ
trong vi c n i k t ph n th ng v i hành vi đúng đ n, và th ng con th ngệ ố ế ầ ưở ớ ắ ưở ườ
h n n u tr ko hi u đ c ý b n mu n gì. Ban đ u th ng m i l n tr làmơ ế ẻ ể ượ ạ ố ầ ưở ỗ ầ ẻ
hành vi nên có, hay cách quãng đ u đ n trong lúc hành vi x y ra, cùng lúc ngề ặ ả ỏ
l i khen con. B n mu n con hi u là hành vi đang đ c th ng. ờ ạ ố ể ượ ưở
• So n ra m t b n ghi l i nh ng l n tr đ c th ng cho m t hành vi nàoạ ộ ả ạ ữ ầ ẻ ượ ưở ộ
đó. B ng nh v y giúp tr theo dõi đ c ti n b c a mình, và cho b n l ngả ư ậ ẻ ượ ế ộ ủ ạ ượ
xét là k ho ch có thành công hay ko. Kh i đ u thì hành vi b t h o có th giaế ạ ở ầ ấ ả ể
tăng, đây là cách tr th thách b n và h c v lu t. Trong vòng vài tu n thìẻ ử ạ ọ ề ậ ầ
hành vi s gi m xu ng. Tăng d n d n kho ng cách m i l n b n th ng choẽ ả ố ầ ầ ả ỗ ầ ạ ưở
con và chuy n t ph n th ng c th sang cái ôm hôn và l i khen.ể ừ ầ ưở ụ ể ờ
• Làm ng hành đ ng mu n đ c chú ý. làm ng là k thu t khác nh m lo iơ ộ ố ượ ơ ỹ ậ ầ ạ
tr hành vi mu n đ c chú ý c a tr , b n c t đi ph n th ng là s chú ý c aừ ố ượ ủ ẻ ạ ắ ầ ưở ự ủ
b n đ i v i con b ng cách làm ng . Nh t đ nh ko nhìn vào m t con, đ ngạ ố ớ ằ ơ ấ ị ặ ụ
ch m hay chiu noi m i l n con có hành vi mà b n mu n lo i tr nh la nuạ ỗ ầ ạ ố ạ ừ ư
hay la hét. Ban đ u hành vi có th gia tăng đ th thách quy t tâm c a b nầ ể ể ử ế ủ ạ
nh ng cu i cùng hành vi s ch m d t. Khi khó mà làm ng hành vi thì tìmư ố ẽ ấ ứ ơ
chuy n khác đ chú tâm vào, b ng không thì ra kh i phòng.ệ ể ằ ỏ
• Gi tr ng. Vài hành vi t h i đ n m c ko th làm ng đ c, và b n có thờ ố ệ ạ ế ứ ể ơ ượ ạ ể
c n ph i am con l i đ làm chúng yên hay đ đ c an toàn. Theo đó b nầ ả ạ ể ể ượ ạ
bình tĩnh đem con ra kh i n i xáo tr n vào m t phòng khác, hay cái gh khác,ỏ ơ ộ ộ ế
hay n i dành riêng cho vi c này. Gi tr ng cho b n l y l i h i s c và cho trơ ệ ờ ố ạ ấ ạ ơ ứ ẻ
c h i d u xu ng. Khi giúp con b n c i thi n hành vi là b n th c s cho conơ ộ ị ố ạ ả ệ ạ ự ư
cách s ng công b ng và đáng yêu h n.ố ằ ơ
7. Nuôi d ng tính đ c l pưỡ ộ ậ
Tr dù r t nh cũng nên bi t là chúng ph i nh n trách nhi m v hành vi c aẻ ấ ỏ ế ả ậ ệ ề ủ
mình, và ch ng t k không ph i là cái c đ không h c cách đóng góp vàoứ ự ỷ ả ớ ể ọ
gia đình, nh ng ch ng t k có th có nghĩa là b n c n x p đ t chi ti t vi cư ứ ự ỷ ể ạ ầ ế ặ ế ệ
h c nh ng công vi c nhà mà đa s các gia đình th y là t nhiên, VD nh : Đ tọ ữ ệ ố ấ ự ư ặ
ra l hàng ngày r a m t, g i đ u, đánh răng và m c qu n áo đ khuy nệ ử ặ ộ ầ ặ ầ ể ế
khích vi c chăm sóc đ u tóc và t m c y ph c. X p đ t m t ch đ c bi tệ ầ ự ặ ụ ế ặ ộ ỗ ặ ệ
cho các đ đ c c a con b n, xem ch c là tr bi t cách c t v t vào ch sauồ ạ ủ ạ ắ ẻ ế ấ ậ ỗ
khi dùng hay ch i xong. T p cho con càng s m càng t t thói quen d n d p,ơ ậ ớ ố ọ ẹ
nh ng thói quen này có th c n m t th i gian dài m i thành t đ ng. Vi cữ ể ầ ộ ờ ớ ự ộ ệ
thành th o nh ng sinh ho t t lo cho b n thân khi n con b n th y hài lòngạ ữ ạ ự ả ế ạ ấ
v chính mình và cu i cùng khi n b n đ đ c trách nhi m.ề ố ế ạ ỡ ượ ệ
X p đ t nh ng bu i sinh ho t chung t t đ pế ặ ữ ổ ạ ố ẹ
• Nên ý th c r ng b n là th y cô đ u tiên và quan tr ng h n h t c a con.ứ ằ ạ ầ ầ ọ ơ ế ủ
Vi c b n nói chuy n và t ng tác v i con đóng m t vai trò then ch t trongệ ạ ệ ươ ớ ộ ố
cách tr phát tri n, ngay c khi tr t ra d ng d ng thì tr cũng ph n kh iẻ ể ả ẻ ỏ ử ư ẻ ấ ở
khi đ c b n ôm hôn, xoa đ u và nói năng âu y m. ượ ạ ầ ế
• Cách b n chăm sóc và s kiên trì s khi n con b n có lòng t tin h c t p,ạ ự ẽ ế ạ ự ọ ậ
t t nhiên đòi h i s n l c c g ng n i b n. ấ ỏ ự ỗ ự ố ắ ơ ạ
• H c nh n ra nh ng d u hi u riêng c a con, tr nào dù bi t nói hay khôngọ ậ ữ ấ ệ ủ ẻ ế
cũng cho ra ý t ng v c m xúc c a mình. Có th con b n vung v y tayưở ề ả ủ ể ạ ẩ
m nh h n lúc b c d c hay khóc lúc đói. Nh ng d u hi u này cho b n bi tạ ơ ự ọ ữ ấ ệ ạ ế
đ x p đ t l i sinh ho t tr c khi c ch c a tr gây ra v n đ . Khi b nể ế ặ ạ ạ ướ ử ỉ ủ ẻ ấ ề ạ
nh n ra đ c n l c đ n gi n mu n liên l c c a tr và đáp l i, b n khi nậ ượ ỗ ự ơ ả ố ạ ủ ẻ ạ ạ ế
tr th y t tin h n đ liên l c nhi u h n.ẻ ấ ự ơ ể ạ ề ơ
• B t ch c con b n, ch ng t k có th phá m t kh năng t nhiên c a trắ ướ ạ ứ ự ỷ ể ấ ả ự ủ ẻ
là b t ch c ng i khác, nh ng b t ch c là đ ng l i chính mà thông quaắ ướ ườ ư ắ ướ ườ ố
đó tr h c h i. Hãy đi vào th gi i c a con b n b ng cách b t ch c âmẻ ọ ỏ ế ớ ủ ạ ằ ắ ướ
thanh và c ch c a tr , m t khi làm con b n chú ý thì tr l i có th b tử ỉ ủ ẻ ộ ạ ẻ ạ ể ắ
ch c l i b n và lúc đó b n có th d y tr đi u mu n tr h c.ướ ạ ạ ạ ể ạ ẻ ề ố ẻ ọ
• M r ng tính hi u kì c a con, n u con chú tâm quá đáng vào chuy n gì thìở ộ ế ủ ế ệ
bi n nó thành sinh ho t ch p nh n đ c v m t xã h i. Cũng có th trế ạ ấ ậ ượ ề ặ ộ ể ở
thành chuy n k tr c gi đi ng cho con.ệ ể ướ ờ ủ