Thái độ và cách ứng xử toàn cầu có ủng hộ phát triển bền vững không?

Th¸i ®é vµ c¸ch øng xö toµn cÇu<br /> cã ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng?<br /> <br /> Anthony A. Leiserowitz, Robert W. Kates<br /> and Thomas M. Parris. Do Global Attitudes<br /> and behaviors support sustainable development?.<br /> Environment, Vol. 47, No.9, November 2005, P.22-38.<br /> <br /> (*)<br /> Bïi Thuú Linh<br /> l−îc thuËt<br /> <br /> <br /> Dùa vµo mét sè kh¶o s¸t ®a quèc gia trªn ph¹m vi gÇn nh−<br /> toµn cÇu, c¸c t¸c gi¶ tæng hîp vµ xem xÐt l¹i nh÷ng g× ®−îc<br /> biÕt ®Õn ngµy nay vÒ th¸i ®é vµ c¸ch øng xö toµn cÇu - ®iÒu<br /> ®−îc coi lµ yÕu tè cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn<br /> bÒn v÷ng. Theo c¸c t¸c gi¶, céng ®ång quèc tÕ nh×n chung ®Òu<br /> ñng hé nh÷ng nguyªn lý chñ ®¹o cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> Nh−ng liÖu nh÷ng quan ®iÓm nh− vËy cã biÕn thµnh hµnh<br /> ®éng hay kh«ng vµ cÇn ph¶i lµm g× ®Ó thay ®æi ®−îc hµnh vi<br /> cña céng ®ång quèc tÕ? Ph©n tÝch cña c¸c t¸c gi¶ trong nh÷ng<br /> vÊn ®Ò: ph¸t triÓn, m«i tr−êng, mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi<br /> víi tù nhiªn, m©u thuÉn gi÷a b¶o vÖ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ, giµu cã - nghÌo ®ãi, khoa häc vµ c«ng nghÖ, kho¶ng<br /> c¸ch gi÷a th¸i ®é vµ c¸ch øng xö cña céng ®ång... ®· gãp<br /> phÇn gi¶i ®¸p cho nh÷ng c©u hái ®ã.<br /> <br /> <br /> ®iÒu tra cho thÊy quan ®iÓm, c¸ch øng<br /> N h÷ng ng−êi ñng hé ph¸t triÓn bÒn<br /> v÷ng ®Òu c«ng nhËn r»ng qu¸<br /> tr×nh chuyÓn ®æi ®· gãp phÇn ®¸p øng<br /> xö, th¸i ®é ñng hé vµ kh«ng ñng hé qu¸<br /> tr×nh bÒn v÷ng toµn cÇu rÊt kh¸c nhau.<br /> ®−îc nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt cña con Th«ng qua c¸c sè liÖu thèng kª vµ ®o<br /> ng−êi vµ gi¶m ®ãi nghÌo trong khi vÉn th¸i ®é cña c«ng chóng ®èi víi hµng lo¹t<br /> duy tr× ®−îc hÖ thèng trî gióp cuéc sèng vÊn ®Ò chñ chèt cña ph¸t triÓn bÒn<br /> cña hµnh tinh, nh−ng qu¸ tr×nh nµy v÷ng, c¸c t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh ph©n<br /> còng ®ßi hái con ng−êi ph¶i thay ®æi gi¸ tÝch,(*)so s¸nh c¸c sè liÖu tæng hîp ®−îc ë<br /> trÞ, th¸i ®é vµ c¸ch øng xö cña m×nh. §· mçi nh©n tè ®ã vµ ®−a ra nhËn xÐt cña<br /> cã nhiÒu cuéc ®iÒu tra ®−îc thùc hiÖn m×nh.<br /> trªn quy m« gÇn nh− toµn cÇu vµ ë<br /> nhiÒu quèc gia kh¸c nhau, c¸c kÕt qu¶ (*) NCV. ViÖn Th«ng tin KHXH<br /> Th¸i ®é vµ c¸ch øng xö... 41<br /> <br /> VÒ ph¸t triÓn vµ d©n chóng trªn toµn cÇu ñng hé,<br /> nh−ng sù chó träng dµnh cho nã th×<br /> C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng<br /> kh«ng ®ång ®Òu. Môc tiªu mµ §¹i héi<br /> lo l¾ng vÒ m«i tr−êng vµ sù ph¸t triÓn<br /> ®ång Liªn Hîp Quèc ®−a ra vµo n¨m<br /> ®· xuÊt hiÖn sím trong kh¸i niÖm vÒ<br /> ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vµ trong sù ph¸t 1970 lµ mçi n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t<br /> triÓn ngoµi nh÷ng chó ý ®Õn ph¸t triÓn triÓn ®ãng gãp 0,7% tæng thu nhËp quèc<br /> kinh tÕ cßn ph¶i chó ý ®Õn ph¸t triÓn x· gia chonguån vèn hç trî ph¸t triÓn<br /> héi vµ ph¸t triÓn con ng−êi. chÝnh thøc (ODA), nh−ng cho ®Õn n¨m<br /> 2004, dï môc tiªu nµy ®· ®−îc t¸i<br /> Ph¸t triÓn kinh tÕ ®−îc thõa nhËn kh¼ng ®Þnh trong nhiÒu hiÖp ®Þnh quèc<br /> lµ môc tiªu cña toµn nh©n lo¹i bÊt chÊp tÕ th× còng míi chØ cã 5 quèc gia ®¹t<br /> c¸c bèi c¶nh quèc gia - v¨n ho¸. Qua ®−îc. TÝnh b×nh qu©n, phÇn ®ãng gãp<br /> nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra ®−îc, c¸c t¸c gi¶ cho nguån vèn nµy tõ tæng thu nhËp<br /> ph©n tÝch vµ chØ ra ®−îc phÇn nµo th¸i quèc gia ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp chØ ®¹t<br /> ®é cña c«ng chóng ®èi víi vÊn ®Ò ph¸t 0,25% - qu¸ thÊp so víi môc tiªu. Trong<br /> triÓn kinh tÕ (víi kho¶ng 91% d©n khi ®ã, tõ nh÷ng sè liÖu thèng kª ®−îc<br /> chóng tõ 35 n−íc ph¸t triÓn coi lµ quan c¸c t¸c gi¶ dÉn ra cho thÊy 70% d©n<br /> träng, trong ®ã 75% d©n sè Mü vµ §øc chóng tõ 21 n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang<br /> coi lµ rÊt quan träng, 16% d©n sè t¹i<br /> ph¸t triÓn nãi hä sÏ ñng hé viÖc tr¶<br /> nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn<br /> thªm 1% thuÕ ®Ó gióp ®ì c¸c n−íc<br /> cho lµ t−¬ng ®èi quan träng). Xem xÐt<br /> nghÌo, vµ h¬n 45% d©n chóng cho r»ng<br /> thªm c¸c sè liÖu tõ mét thèng kª kh¸c,<br /> møc chi phÝ hiÖn t¹i cña chÝnh phñ n−íc<br /> c¸c t¸c gi¶ còng thÊy r»ng sù ph¸t triÓn<br /> hä cho ODA lµ cßn thÊp (trong khi chØ<br /> sÏ lµm cho cuéc sèng h¹nh phóc h¬n t¹i<br /> 10% cho r»ng møc hiÖn t¹i lµ qu¸ cao).<br /> c¸c n−íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ bao cÊp<br /> Nh−ng c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng, sù<br /> sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.<br /> ñng hé cña d©n chóng ®èi víi ODA lµ<br /> Tõ nh÷ng nghiªn cøu, ph©n tÝch, ch−a tËn t©m l¾m mµ nguyªn nh©n<br /> c¸c t¸c gi¶ chØ ra r»ng ph¸t triÓn con ®−îc ®−a ra lµ do: thø nhÊt, ®¹i ®a sè<br /> ng−êi còng lµ mét môc tiªu vµ hy väng d©n chóng cßn Ýt hiÓu biÕt vÒ ODA vµ<br /> cña sè ®«ng d©n chóng hiÖn nay. MÆc cßn nhiÒu ng−êi nghÜ r»ng hä ®ang ph¶i<br /> dï ®iÒu kiÖn sèng cña con ng−êi ®· ®−îc ®ãng gãp qu¸ nhiÒu cho quü nµy (theo<br /> c¶i thiÖn rÊt nhiÒu tõ sau thÕ chiÕn thø thèng kª cho thÊy ng−êi Mü tin r»ng<br /> hai, nh−ng theo nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh phñ cña hä ®ãng gãp 24% ng©n<br /> th× tõ n¨m 2002 trë l¹i ®©y, ®¹i ®a sè s¸ch quèc gia cho ODA, con sè nµy ë<br /> ng−êi ®−îc hái cho r»ng ®iÒu kiÖn sèng ch©u ¢u lµ 5% ®Õn 10%, trong khi con<br /> ®ang xÊu ®i so víi 5 n¨m tr−íc, ®Æc biÖt sè thùc tÕ lµ thÊp h¬n rÊt nhiÒu); thø<br /> lµ vÒ c¬ héi t×m viÖc lµm, ®iÒu kiÖn lµm hai, nguån vèn ODA th−êng xÕp h¹ng<br /> viÖc, bÖnh tËt, ®iÒu kiÖn sèng... thÊp trong c¸c −u tiªn quèc gia so víi<br /> C¸ch tèt nhÊt ®Ó ®Èy m¹nh sù ph¸t nh÷ng vÊn ®Ò nh− viÖc lµm, gi¸o dôc, y<br /> triÓn lµ t¨ng c−êng gióp ®ì c¸c quèc gia tÕ...; thø ba, ®¹i ®a sè d©n chóng ñng hé<br /> nghÌo h¬n th«ng qua c¸c chÝnh phñ, c¸c vÒ nguyªn t¾c cho viÖc t¨ng ng©n s¸ch<br /> tæ chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c quü tõ hç trî, nh−ng hä l¹i kh«ng hiÓu râ r»ng<br /> thiÖn.ViÖc ph¸t triÓn nguån vèn hç trî hç trî ph¸t triÓn chøa ®ùng c¸i g× hay<br /> ph¸t triÓn nh×n chung ®−îc c¸c quèc gia cÇn ®−îc −u tiªn vµo nh÷ng môc ®Ých g×.<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12, 2006<br /> <br /> VÒ m«i tr−êng m«i tr−êng cã thÓ thóc ®Èy ph¸t triÓn<br /> Ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu liªn quan kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm (thÝ dô nh− trong<br /> ®Õn m«i tr−êng, c¸c t¸c gi¶ ®· thÊy ®−îc sù ph¸t triÓn hÖ thèng n¨ng l−îng míi,<br /> phÇn nµo th¸i ®é quan t©m cña d©n du lÞch vµ s¶n xuÊt).<br /> chóng toµn cÇu ®Õn gi¸ trÞ x¸c thùc cña VÒ th¸i ®é ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch m«i<br /> thiªn nhiªn, sù lo l¾ng vÒ m«i tr−êng tr−êng vµ c¸ch ®èi xö víi m«i tr−êng,<br /> toµn cÇu, sù c©n ®èi gi÷a b¶o vÖ m«i qua nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra ®−îc cho thÊy<br /> tr−êng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, chÝnh ®a sè ng−êi d©n trªn toµn thÕ giíi cã th¸i<br /> s¸ch cña c¸c chÝnh phñ vµ c¸ch ®èi xö ®é tÝch cùc ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch vÒ m«i<br /> cña c¸c c¸ nh©n. tr−êng vµ c¸c hµnh ®éng b¶o vÖ m«i<br /> VÒ quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ thiªn tr−êng.<br /> nhiªn, qua nh÷ng sè liÖu thèng kª ®−îc Khi ®−îc hái vÒ sù quan t©m ®èi víi<br /> c¸c t¸c gi¶ chØ râ, ®a sè d©n chóng cho c¸c chÝnh s¸ch v× m«i tr−êng, 62% ng−êi<br /> r»ng con ng−êi cÇn “hoµ hîp víi thiªn ®−îc hái ®ång ý víi viÖc t¨ng thuÕ nÕu sè<br /> nhiªn”, vµ chØ 19 % cho r»ng hä cÇn “lµm tiÒn ®ã ®−îc dïng ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng<br /> chñ thiªn nhiªn”. Møc ®é quan t©m ®Õn thiÖt h¹i vÒ m«i tr−êng, 69% cho r»ng<br /> m«i tr−êng gi÷a c¸c quèc gia ph¸t triÓn c¸c quy ®Þnh vÒ m«i tr−êng ë n−íc hä<br /> vµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn còng cã kh«ng ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, h¬n 70%<br /> sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ. T¹i 11 n−íc ph¸t ñng hé chÝnh phñ n−íc m×nh ®ãng gãp<br /> triÓn vµ 23 n−íc ®ang ph¸t triÓn ®−îc tiÒn víi quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn<br /> ®iÒu tra th× trong sè 83% sè ng−êi ®−îc ®Ò m«i tr−êng toµn cÇu, 79% sè ng−êi<br /> hái cã 41% quan t©m ë møc b×nh th−êng ®−îc hái ë c¸c n−íc G8 cho r»ng c¸c cuéc<br /> vµ 42% rÊt quan t©m tíi c¸c vÊn ®Ò vÒ th−¬ng l−îng quèc tÕ vµ sù tiÕn bé vÒ<br /> m«i tr−êng. Sè ng−êi quan t©m nhiÒu thay ®æi khÝ hËu lµ kh«ng tèt l¾m vµ h¬n<br /> h¬n ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng t¹i c¸c 40% trong sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái (nãi<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ kho¶ng 47%( so trªn) ñng hé viÖc “Liªn Hîp Quèc buéc<br /> víi 33% ë c¸c n−íc ph¸t triÓn). Nh÷ng chÝnh phñ c¸c n−íc ph¶i cïng nhau hµnh<br /> n−íc ë møc thÊp h¬n 30% gåm Hµ Lan, ®éng hîp lý ®Ó b¶o vÖ khÝ quyÓn tr¸i ®Êt”<br /> §øc, NhËt B¶n vµ T©y Ban Nha. C¸c vÊn (tr. 26).<br /> ®Ò toµn cÇu hiÖn nay nh− n−íc, kh«ng Cïng víi sù quan t©m tíi c¸c chÝnh<br /> khÝ, tÇng ozon vµ thay ®æi khÝ hËu ®−îc s¸ch m«i tr−êng, ®a sè ng−êi d©n trªn<br /> mäi ng−êi ®Æc biÖt quan t©m, vµ 52% sè toµn thÕ giíi còng cã th¸i ®é rÊt tÝch cùc<br /> ng−êi ®−îc hái cho r»ng nÕu kh«ng hµnh trong ®èi xö víi m«i tr−êng. Nh÷ng ph©n<br /> ®éng th× sÏ cã nh÷ng ¶nh h−ëng nghiªm tÝch cña c¸c t¸c gi¶ vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ<br /> träng ®Õn sù tån t¹i cña cuéc sèng. hiÖn qua c¸c sè liÖu thèng kª vÒ sù tiªu<br /> Víi c©u hái r»ng liÖu b¶o vÖ m«i thô, søc tiªu thô vµ th¸i ®é tiªu thô.<br /> tr−êng cã m©u thuÉn víi ph¸t triÓn kinh N¨m 1995, 46% d©n sè thÕ giíi lµ ®·<br /> tÕ hay kh«ng, c©u tr¶ lêi thu thËp qua chän lo¹i s¶n phÈm tèt h¬n ®èi víi m«i<br /> c¸c cuéc ®iÒu tra cho thÊy 52% sè ng−êi tr−êng, 50% nãi r»ng hä cè g¾ng tù gi¶m<br /> trªn toµn thÕ giíi ®ång ý r»ng “b¶o vÖ møc n−íc tiªu dïng, 48% nãi r»ng hä ®·<br /> m«i tr−êng cÇn ph¶i ®−îc −u tiªn h¬n ®èi cè g¾ng t¸i sö dông mét sè thø. Nh−ng<br /> víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm” c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng nh÷ng kÕt<br /> (tr. 26). Nh−ng nh÷ng cuéc ®iÒu tra nµy qu¶ trªn chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi v× c«ng<br /> l¹i kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò r»ng viÖc b¶o vÖ d©n ë c¸c n−íc kh¸c nhau cã quan niÖm<br /> Th¸i ®é vµ c¸ch øng xö... 43<br /> vÒ t¸i sö dông hoµn toµn kh¸c nhau. ThÝ lÖ thÊp nhÊt. Tuy nhiªn, còng theo kh¶o<br /> dô, ng−êi d©n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t s¸t nµy th× cã tíi gÇn 25% tû lÖ sinh ®Î ë<br /> triÓn, theo thèng kª, th× 75% ®· t¸i sö c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ ngoµi mong<br /> dông vµ t¸i chÕ mét sè thø, cßn ë c¸c muèn. §iÒu nµy chøng tá t¹i mét sè<br /> n−íc chËm ph¸t triÓn chØ 30%, thÕ n−íc, viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh<br /> nh−ng t¹i mét sè n−íc chËm ph¸t triÓn thai vÉn cßn bÞ h¹n chÕ.<br /> hiÖn nay, viÖc t¸i sö dông hoÆc t¸i chÕ Tæng sè ng−êi giµu trªn thÕ giíi<br /> nhiÒu thø l¹i chÝnh lµ mét phÇn cña cuéc còng nh− søc mua vµ GDP b×nh qu©n<br /> sèng hµng ngµy, thÝ dô nh− hä sö dông ®Çu ng−êi ®· t¨ng h¬n hai lÇn tÝnh tõ<br /> can ®ùng dÇu ¨n cò ®Ó ®ùng n−íc (v× hä n¨m 1975 ®Õn 2002. Tuy nhiªn, c¸c t¸c<br /> kh«ng cã g× ®Ó ®ùng chø kh«ng ph¶i xuÊt gi¶ còng chØ ra r»ng ®ã chØ lµ nh÷ng<br /> ph¸t tõ ý thøc m«i tr−êng). N¨m 2002, thèng kª bÒ næi v× cho tíi n¨m 2002 c¶<br /> 44% d©n ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp cao thÕ giíi vÉn cã h¬n 1,1 triÖu ng−êi sèng<br /> s½n sµng tr¶ thªm 10% cho mét chiÕc xe d−íi 1USD mét ngµy, 2,7 triÖu ng−êi<br /> h÷u nghÞ víi m«i tr−êng, con sè t−¬ng sèng d−íi 2USD mét ngµy (chuyÓn biÕn<br /> øng ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp thÊp lµ rÊt Ýt so víi n¨m 1990). C¸c t¸c gi¶ còng<br /> 41% vµ ë nh÷ng n−íc cã møc thu nhËp ®−a ra mét thÝ dô ®¸ng thÊt väng ®ã lµ<br /> trung b×nh lµ 29%. §iÒu nµy cho thÊy sè ng−êi sèng d−íi 1USD/ngµy t¹i vïng<br /> mét xu h−íng tiªu dïng míi trong x· héi cËn Sahara t¨ng tõ 227 triÖu (n¨m 1990)<br /> hiÖn nay, tuy r»ng nã ch−a trë thµnh lªn 313 triÖu ng−êi (n¨m 2001) vµ dù<br /> trµo l−u cña ®¹i ®a sè, vµ nã cßn bÞ phô tÝnh sÏ ®¹t tíi con sè 340 triÖu (vµo n¨m<br /> thuéc rÊt nhiÒu vµo thu nhËp, c¸ch tÝnh 2015). Nh− vËy, sù giµu cã kh«ng ®Õn víi<br /> thuÕ, chi phÝ ph¸t sinh cho s¶n phÈm tÊt c¶ mäi ng−êi trªn thÕ giíi.<br /> tiªu dïng.<br /> Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét môc tiªu<br /> VÒ d©n sè cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån gèc cña<br /> D©n sè toµn cÇu vÉn ®ang tiÕp tôc ®ãi nghÌo, theo nh÷ng ph©n tÝch vµ<br /> gia t¨ng, nh−ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ l¹i thèng kª cña c¸c t¸c gi¶, cã thÓ lµ do: sù<br /> tiÕp tôc gi¶m ë hÇu hÕt mäi n¬i - ®ã lµ l−êi biÕng (26%), do sù kh«ng c«ng b»ng<br /> nhËn xÐt cña c¸c t¸c gi¶ khi ®Ò cËp tíi cña x· héi (63%). §¹i ®a sè ng−êi ®−îc<br /> nh÷ng néi dung xung quanh vÊn ®Ò d©n hái còng cho r»ng chÝnh phñ n−íc hä ®·<br /> sè. Cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y vÒ søc khoÎ lµm rÊt Ýt ®Ó gióp ng−êi nghÌo ë n−íc<br /> sinh s¶n cho thÊy sè l−îng trÎ em ®−îc m×nh.<br /> mong ®îi ®ang gi¶m trªn toµn thÕ giíi, C¸c t¸c gi¶ còng ®· thèng kª mét sè<br /> th¸i ®é ®èi víi kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ d÷ liÖu vµ thÊy r»ng chñ nghÜa tiªu thô<br /> sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai lµ tÝch cùc. ®ang lan nhanh, nh−ng th¸i ®é cña<br /> HiÖn cã kho¶ng 62% phô n÷ cã gia ®×nh ë ng−êi d©n còng lµ mét tÝn hiÖu ®¸ng<br /> tuæi sinh s¶n cã sö dông biÖn ph¸p tr¸nh mõng khi mµ 45% sè ng−êi ®−îc hái cho<br /> thai. Trong mét thËp kû (tõ 1990 ®Õn r»ng chñ nghÜa tiªu thô vµ chñ nghÜa<br /> 2000) tû lÖ nµy ë ch©u ¸ t¨ng tõ 52% lªn th−¬ng m¹i lµ mèi ®e do¹ nÒn v¨n ho¸<br /> 66%, ë Mü Latin vµ vïng Carribe tõ 57% cña hä vµ ®a sè ng−êi ®−îc hái ®ång ý<br /> lªn 69%, nh−ng ë ch©u Phi chØ tõ 15% r»ng møc tiªu thô cao cÊp lµ nh÷ng mèi<br /> lªn 25%. Nh÷ng con sè trªn cho thÊy khu ®e do¹ ®èi víi nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i<br /> vùc nghÌo ®ãi nhÊt thÕ giíi lµ ch©u Phi còng nh− ®èi víi m«i tr−êng. Th¸i ®é nµy<br /> (®Æc biÖt ë vïng cËn Sahara) lµ n¬i cã tû ë c¸c khu vùc trªn thÕ giíi còng cã sù<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12, 2006<br /> <br /> kh¸c biÖt do ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸ vµ 32% t¹i c¸c n−íc giµu. Ngoµi ra, vÊn ®Ò<br /> c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi nhu cÇu cÇn cã mét sö dông chÊt sinh häc vÉn cßn ®ang ®−îc<br /> nghiªn cøu s©u h¬n nh»m lµm râ vai trß tranh c·i t¹i nhiÒu n¬i: 65% d©n sè ë<br /> cña gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ th¸i ®é trong viÖc nh÷ng n−íc nghÌo tin r»ng sö dông sinh<br /> tiªu thô nguyªn liÖu trong nh÷ng ®iÒu häc trong n«ng nghiÖp sÏ cã lîi h¬n,<br /> kiÖn x· héi kh¸c nhau. trong khi 51% d©n ë nh÷ng n−íc thu<br /> VÒ khoa häc - c«ng nghÖ nhËp cao cho r»ng ®iÒu ®ã cã h¹i. ThÕ<br /> nh−ng 61% d©n sè toµn thÕ giíi ñng hé<br /> C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, thÕ giíi cã viÖc sö dông ho¸ chÊt ®Ó s¶n xuÊt thùc<br /> th¸i ®é rÊt tÝch cùc ®èi víi khoa häc-c«ng phÈm cã nhiÒu dinh d−ìng h¬n, mÆc dï<br /> nghÖ vµ viÖc triÓn khai thµnh c«ng chØ 34% ñng hé viÖc sö dông chÊt sinh<br /> nh÷ng c«ng nghÖ míi lµ nh©n tè quan häc ®Ó c¶i biÕn n«ng nghiÖp. Nh÷ng m©u<br /> träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn thuÉn trªn ®−îc c¸c t¸c gi¶ lý gi¶i lµ do<br /> v÷ng. C¸c t¸c gi¶ cho biÕt, khi ®Æt c©u sù hiÓu biÕt cña d©n chóng vÒ sinh häc<br /> hái r»ng “vÒ l©u dµi, «ng bµ cã nghÜ r»ng cßn bÞ h¹n chÕ vµ nh÷ng lêi lÏ gi¶i thÝch<br /> tiÕn bé khoa häc mµ chóng ta ®ang ¸p hay buéc téi ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn th¸i<br /> dông sÏ gióp hoÆc lµm h¹i con ng−êi?”, ®é cña d©n chóng.<br /> 56% sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng nã sÏ<br /> gióp con ng−êi, 26% cho r»ng chóng g©y C«ng b»ng vÒ thu nhËp vµ c¸c quyÒn<br /> h¹i, 67% cho r»ng chó träng ®Õn ph¸t lîi<br /> triÓn c«ng nghÖ lµ tèt, trong khi 9% cho §©y lµ néi dung ®−îc c¸c t¸c gi¶ cho<br /> r»ng xÊu. Tuy nhiªn, tû lÖ vÒ sù tin cËy lµ sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é gia t¨ng d©n sè<br /> vµo nh÷ng c«ng nghÖ míi l¹i cao h¬n ë vµ giµu nghÌo trong sù ph¸t triÓn cña<br /> nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn chø kh«ng con ng−êi. Trong nh÷ng thËp kû võa<br /> ph¶i lµ ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn, n¬i qua, d©n sè vµ sù giµu cã ®Òu t¨ng lªn<br /> ®ang ¸p dông réng r·i nh÷ng c«ng nghÖ víi møc ®é ®¸ng kÓ vµ ®−îc kÌm víi nã<br /> hiÖn ®¹i nhÊt. Theo thèng kª mµ c¸c t¸c lµ thu nhËp bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n−íc<br /> gi¶ ®−a ra ph©n tÝch th× 69% d©n sè ë giµu vµ nghÌo còng t¨ng lªn theo thêi<br /> n−íc cã thu nhËp thÊp ñng hé c«ng nghÖ gian. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng thËt ®¸ng<br /> so víi 56% ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp tr¸ch khi mµ sù giµu cã th× t¨ng lªn,<br /> cao. T−¬ng tù nh− vËy, 62% d©n sè ë nh−ng nh÷ng quan t©m vÒ ®iÒu kiÖn<br /> nh÷ng n−íc thu nhËp thÊp cho r»ng c«ng sèng cho ng−êi giµ, ng−êi thÊt nghiÖp,<br /> nghÖ míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng èm ®au vµ th−¬ng tËt l¹i ®ang bÞ gi¶m<br /> th¸ch thøc vÒ m«i tr−êng, trong khi 55% sót. N¨m 2002, ®¹i ®a sè ng−êi ®−îc hái<br /> d©n sè ë c¸c n−íc cã thu nhËp cao kh«ng cho r»ng kho¶ng c¸ch gi÷a ng−êi giµu vµ<br /> ®ång ý víi nhËn ®Þnh ®ã. ng−êi nghÌo ë n−íc hä trë nªn lín h¬n<br /> Th¸i ®é cña ng−êi d©n toµn cÇu - c¸ch ®©y 5 n¨m.<br /> theo c¸c t¸c gi¶ ph©n tÝch - víi nh÷ng C¸c t¸c gi¶ còng ®−a ra nhËn xÐt<br /> vÊn ®Ò nh− n¨ng l−îng t¸i sinh, sö dông r»ng ph¶i cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn<br /> c¸c biÖn ph¸p sinh häc lµ phøc t¹p vµ cøu kh¸c nh»m lµm cho ng−êi ta hiÓu râ<br /> kh«ng ®ång nhÊt. §a sè ng−êi d©n ñng h¬n nguyªn t¾c b×nh qu©n thu nhËp<br /> hé viÖc sö dông n¨ng l−îng t¸i sinh, quan träng nh− thÕ nµo vµ c¬ héi kinh tÕ<br /> nh−ng ®èi víi viÖc sö dông c«n trïng b×nh qu©n võa ®−îc coi nh− lµ môc tiªu<br /> trong n«ng nghiÖp th× chØ ®¹t ®−îc sù tin toµn cÇu, võa cã ý nghÜa lµ môc tiªu cña<br /> cËy cao t¹i c¸c n−íc nghÌo: 54% so víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. KÕt luËn trªn ®−îc<br /> Th¸i ®é vµ c¸ch øng xö... 45<br /> ®−a ra sau nh÷ng ph©n tÝch vÒ th¸i ®é - Trong th¸i ®é tÝch cùc cña ng−êi<br /> cña c«ng chóng ®èi víi vÊn ®Ò thu nhËp d©n toµn cÇu vÉn cã nh÷ng ®iÓm tr¸i<br /> khi mµ 47% d©n sè cña 72 n−íc thÝch cã ng−îc nhau. MÆc dï møc sèng t¨ng lªn<br /> sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp nh»m khuyÕn ®¸ng kÓ, nh−ng ng−êi d©n cho r»ng møc<br /> khÝch sù cè g¾ng cña mçi ng−êi, trong sèng gÇn ®©y ®· bÞ gi¶m ®i. MÆc dï sù<br /> khi 33% thÝch thu nhËp ph¶i c«ng b»ng. ñng hé cña c«ng chóng ®èi víi hç trî<br /> 48% d©n sè ë 13 n−íc thÝch mét “x· héi ph¸t triÓn vÉn tiÕp tôc t¨ng, nh−ng viÖc<br /> c¹nh tranh” (competitive society) - n¬i sö dông nh÷ng kho¶n hç trî nµy l¹i bÞ<br /> mµ sù giµu cã chia theo thµnh qu¶ ®¹t hiÓu lÇm. MÆc dï cã th¸i ®é tÝch cùc ®èi<br /> ®−îc cña mçi ng−êi, trong khi 34% d©n víi khoa häc-c«ng nghÖ, nh−ng t¹i nh÷ng<br /> sè thÝch mét “x· héi theo chñ nghÜa b×nh n−íc cã kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt l¹i tån t¹i<br /> qu©n” (egalitarian society) n¬i mµ sù bi quan cao nhÊt ®èi víi viÖc kh¶ n¨ng<br /> kho¶ng c¸ch giµu nghÌo rÊt nhá, kh«ng c«ng nghÖ gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò<br /> cÇn ®Õn thµnh qu¶. KÕt qu¶ nµy cho thÊy toµn cÇu.<br /> mÆc dï nh÷ng quan niÖm - cña c«ng<br /> - VÉn cßn tån t¹i nh÷ng kho¶ng c¸ch<br /> chóng vÒ sù kh«ng c«ng b»ng trong nÒn<br /> lín gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta tin vµ nh÷ng<br /> kinh tÕ ph¸t triÓn lµ rÊt kh¸c nhau, vµ<br /> g× ng−êi ta lµm, gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ.<br /> nhiÒu ng−êi chÊp nhËn nã nh− lµ mét sù<br /> Trªn toµn thÕ giíi, c«ng chóng ñng hé<br /> khÝch lÖ c¸ nh©n trong hÖ thèng kinh tÕ<br /> m¹nh mÏ c¸c h×nh thøc hç trî ph¸t triÓn<br /> c¹nh tranh.<br /> cho c¸c n−íc nghÌo, nh−ng chÝnh phñ<br /> C©u hái lín cuèi cïng ®−îc c¸c t¸c cña hä vÉn ch−a biÕn nh÷ng nhiÖt t×nh<br /> gi¶ ®Æt ra lµ liÖu d©n chóng toµn cÇu cã ®ã thµnh hµnh ®éng. HÇu hÕt mäi ng−êi<br /> ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng? KÕt hiÖn nay ñng hé mét gia ®×nh víi quy m«<br /> luËn ®−îc ®−a ra lµ: thø nhÊt, nãi chung nhá h¬n vµ viÖc kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh,<br /> d− luËn toµn cÇu ñng hé nguyªn lý chÝnh nh−ng l¹i cã tíi mét phÇn t− trÎ nhá sinh<br /> vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng; thø hai, vÉn cßn ra (t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn) lµ ngoµi<br /> nh÷ng ®iÓm ®èi lËp tån t¹i nh− lµ vÒ mong muèn. §a sè ng−êi d©n quan t©m<br /> kho¶ng c¸ch gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta nãi tíi ®ãi nghÌo vµ ph¶i lµm nhiÒu ®iÒu ®Ó<br /> vµ lµm, gi÷a c¸i c¸ biÖt vµ c¸i tæng thÓ. gi¶m bít thùc tr¹ng ®ã, nh−ng còng cßn<br /> Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë phÇn trªn, c¸c rÊt nhiÒu ng−êi chÊp nhËn kho¶ng c¸ch<br /> t¸c gi¶ ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ th¸i ®é gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo...<br /> vµ hµnh ®éng ñng hé ph¸t triÓn bÒn<br /> Khi lý gi¶i vÒ nh÷ng tån t¹i hiÖn<br /> v÷ng cña ng−êi d©n toµn cÇu nh− sau:<br /> nay, c¸c t¸c gi¶ cho r»ng, së dÜ vÉn cßn<br /> - §¹i ®a sè d©n trªn toµn cÇu ñng hé nh÷ng ®iÓm bÊt cËp nh− vËy lµ do vÉn<br /> viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, ph¸t triÓn con cßn nh÷ng c¶n trë, vµ ba lo¹i c¶n trë sau<br /> ng−êi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - ba trô cét lµ phæ biÕn nhÊt: thø nhÊt, ®ã lµ sù c¶n<br /> cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Hä ®· bµy tá trë trong th¸i ®é khi mµ nh÷ng th¸i ®é<br /> th¸i ®é vµ cã nh÷ng viÖc lµm (dï khiªm tèt, cã tÝnh bÒn v÷ng cã thÓ kh¸ phæ biÕn,<br /> tèn) ®Ó ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh−: nh−ng l¹i kh«ng ®ñ m¹nh vµ kiªn nhÉn<br /> ñng hé b¶o vÖ m«i tr−êng, ph¸t triÓn ®èi víi c¸c th¸i ®é ®èi nghÞch vµ c¸c th¸i<br /> kinh tÕ; tham gia gi¶m d©n sè, gi¶m ®ãi ®é kh¸c; thø hai lµ nh÷ng vËt c¶n ®Õn tõ<br /> nghÌo, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ch¨m sãc vµ th¸i ®é vµ c¸ch c− xö liªn quan ®Õn kh¶<br /> quan t©m tíi ng−êi nghÌo, ng−êi gÆp khã n¨ng c¸ nh©n khi mµ c¸c c¸ nh©n th−êng<br /> kh¨n, thanh niªn vµ ng−êi cao tuæi. thiÕu thêi gian, tiÒn b¹c, c¸ch tiÕp cËn,<br /> 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12, 2006<br /> <br /> v¨n ho¸, kiÕn thøc, kü n¨ng, søc khoÎ vµ quan t©m chØ chó träng tíi con ng−êi, vÒ<br /> c¶m nhËn ®Ó cã thÓ biÕn suy nghÜ thµnh nh÷ng t¸c ®éng cña sù suy tho¸i m«i<br /> hµnh ®éng; vËt c¶n thø ba lµ c¬ cÊu bao tr−êng, nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cã tÝnh<br /> gåm c¶ c¸c luËt lÖ, c¸c quy ®Þnh, trî cÊp khã bãc lét ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ tµi<br /> kh¨n, c¬ së h¹ tÇng, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, s¶n x· héi vÉn lµ nh÷ng ®éng lùc m¹nh<br /> quy t¾c x· héi vµ bèi c¶nh chÝnh trÞ... Do mÏ cho nh÷ng hµnh ®éng ë c¶ thÕ giíi<br /> nh÷ng c¶n trë ®ã mµ mçi hµnh vi mang ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Ngoµi ra,<br /> tÝnh bÒn v÷ng ph¶i ®èi mÆt víi mét lo¹t rµo nh÷ng gi¸ trÞ vÒ t«n gi¸o còng cã ý<br /> c¶n nhÊt ®Þnh gi÷a th¸i ®é vµ hµnh vi. Vµ nghÜa, lµ c¸c nguån ®éng lùc vµ ®Þnh<br /> ngay c¶ cïng mét hµnh vi (ch¼ng h¹n viÖc h−íng quan träng cho phÇn lín thÕ giíi.<br /> sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai) th× còng NhiÒu t«n gi¸o ®ang tÝch cùc ®¸nh gi¸ vµ<br /> gÆp nhiÒu rµo c¶n trong x· héi víi nh÷ng t×m hiÓu l¹i c¸c truyÒn thèng cña hä cã<br /> th¸i ®é kh¸c nhau, nh÷ng rµng buéc t«n nh»m ñng hé tÝnh bÒn v÷ng kh«ng.<br /> gi¸o kh¸c nhau. Nh− vËy, theo c¸c t¸c gi¶,<br /> gi¶i thÝch vÒ hµnh vi kh«ng mang tÝnh bÒn Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ còng kh¼ng<br /> v÷ng lµ v« cïng phøc t¹p vµ ®a d¹ng. C¸c ®Þnh l¹i r»ng, trong t−¬ng lai xa, chóng<br /> t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu lÊp ®−îc ta cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n<br /> kho¶ng trèng gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta tin vµ h¬n, ch¼ng h¹n nh− më réng vµ t¨ng<br /> nh÷ng g× ng−êi ta lµm sÏ lµ mét phÇn quan c−êng sù chuyÓn ®æi tõ nh÷ng gi¸ trÞ duy<br /> träng cña qu¸ tr×nh tiÕn tíi bÒn v÷ng. vËt sang nh÷ng gi¸ trÞ hËu duy vËt, tõ<br /> nh÷ng quan ®iÓm chó träng tíi con ng−êi<br /> §Ó thay cho phÇn kÕt luËn, c¸c t¸c sang nh÷ng quan ®iÓm chó träng tíi hÖ<br /> gi¶ ®−a ra nh÷ng nhËn ®Þnh cña m×nh sinh th¸i, vµ ®Þnh nghÜa l¹i kh¸i niÖm<br /> víi môc tiªu thóc ®Èy hµnh vi bÒn v÷ng. “mét cuéc sèng tèt ®Ñp”. Nh÷ng thay ®æi<br /> Theo ®ã, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng dµi h¹n nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mét<br /> chiÕn l−îc ng¾n h¹n vµ dµi h¹n nh»m phÇn bëi c¸c lùc l−îng kh¸ch quan,<br /> thóc ®Èy hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng. ch¼ng h¹n nh− kinh tÕ thay ®æi (qu¸<br /> Chóng ta biÕt r»ng nh÷ng gi¸ trÞ vµ th¸i<br /> tr×nh toµn cÇu ho¸) hay khoa häc-c«ng<br /> ®é réng r·i trong x· héi th−êng Ýt thay<br /> nghÖ (vÝ dô, c¸c m¹ng ph−¬ng tiÖn<br /> ®æi. Theo lËp luËn cña c¸c t¸c gi¶ th× viÖc<br /> truyÒn th«ng vµ vi tÝnh) hoÆc bëi nh÷ng<br /> thóc ®Èy nh÷ng gi¸ trÞ vµ t− t−ëng ®· chi<br /> phong trµo x· héi réng kh¾p, ch¼ng h¹n<br /> phèi trong nh÷ng nÒn v¨n ho¸ cô thÓ sÏ<br /> nh− c¸c phong trµo x· héi tiÕp tôc chèng<br /> mang tÝnh thùc tiÔn h¬n lµ yªu cÇu mäi<br /> l¹i chñ nghÜa ph©n biÖt chñng téc, sù suy<br /> ng−êi chÊp nhËn nh÷ng khuynh h−íng<br /> gi¸ trÞ míi. VÝ dô nh−, c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ tho¸i cña m«i tr−êng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn<br /> râ rµng cã sù ¶nh h−ëng vµ thóc ®Èy con ng−êi. Cuèi cïng, c¸c t¸c gi¶ kÕt<br /> nh÷ng hµnh vi cña con ng−êi, nhÊt lµ luËn, khoa häc vÒ tÝnh bÒn v÷ng sÏ ®ãng<br /> nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ tiÒn tÖ cña c¸c mét vai trß rÊt quan träng, ë nh÷ng<br /> n−íc ph¸t triÓn. ViÖc kÕt hîp “c¸c vÊn ®Ò ph¹m vi réng vµ ë viÖc sö dông c¸c<br /> bªn ngoµi” cña m«i tr−êng vµ x· héi vµo ph−¬ng ph¸p phøc t¹p, v× nã ho¹t ®éng<br /> gi¸ c¶ hay viÖc tÝnh ®Õn gi¸ trÞ tiÒn tÖ nh»m x¸c ®Þnh vµ gi¶i thÝch nh÷ng mèi<br /> cña nh÷ng dÞch vô sinh th¸i cã thÓ quan hÖ quan träng gi÷a c¸c gi¸ trÞ, t−<br /> khuyÕn khÝch c¶ nh÷ng hµnh vi mang t−ëng vµ hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng víi<br /> tÝnh bÒn v÷ng cña tËp thÓ vµ cña c¸ viÖc ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc nµy nh»m<br /> nh©n. T−¬ng tù nh− thÕ, nh÷ng mèi hç trî sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br />