intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Thảo luận về nâng cao sức khỏe tại Việt Nam

Chia sẻ: Nữ Nữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

63
lượt xem
5
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cảu bài báo là phiên giải nâng cao sức khỏe (NCSK) và các khái niệm liên quan trong điều kiện Việt Nam, từ đó giúp hiểu rõ hơn và thúc đẩy các hoạt đông NCSK. Bằng trích dẫn định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 1946 về NCSK, tác giả đã giải thích sức khỏe tồn tại dưới ba trạng thái: Khỏe mạnh, không bệnh không tật và có bệnh, tật. Các trạng thái này luôn chuyển đổi do tác động của các yếu tố quyết định sức khỏe.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Thảo luận về nâng cao sức khỏe tại Việt Nam

Thảo luận về nâng cao sức khỏe tại Việt Nam<br /> L¹i §øc Tr-êng*<br /> Môc ®Ých cña bµi b¸o lµ phiªn gi¶i n©ng cao søc kháe (NCSK) vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan trong<br /> ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, tõ ®ã gióp hiÓu râ h¬n vµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng NCSK. B»ng trÝch dÉn ®Þnh<br /> nghÜa cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) n¨m 1946 vÒ NCSK, t¸c gi¶ ®· gi¶i thÝch søc kháe tån t¹i<br /> d-íi ba tr¹ng th¸i: Kháe m¹nh, kh«ng bÖnh kh«ng tËt vµ cã bÖnh, tËt. C¸c tr¹ng th¸i nµy lu«n<br /> chuyÓn ®æi do t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe. C¸c yÕu tè nµy bao gåm yÕu tè c¸ nh©n<br /> (sinh häc vµ x· héi); m«i tr-êng n¬i sèng, lµm viÖc, häc tËp; m«i tr-êng x· héi; bèi c¶nh chung vµ<br /> m«i tr-êng tù nhiªn. C¸c tiÕp cËn ®èi víi søc kháe còng ®-îc x¸c ®Þnh, bao gåm: tiÕp cËn l©m<br /> sµng, tiÕp cËn phßng bÖnh vµ tiÕp cËn NCSK. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®· ®-a ra gi¶i thÝch vÒ ®Þnh nghÜa<br /> NCSK vµ ph©n biÖt víi c¸c kh¸i niÖm kh¸c rÊt th«ng dông ë ViÖt Nam nh- truyÒn th«ng - gi¸o dôc<br /> søc kháe, phßng bÖnh. C¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c nhãm yÕu tè quyÕt ®Þnh<br /> søc kháe còng ®-îc chØ râ. C¸c lÜnh vùc nµy bµo gåm ph¸t triÓn kiÕn thøc vµ kü n¨ng c¸ nh©n, x©y<br /> dùng m«i tr-êng sèng, häc tËp, lµm viÖc NCSK, x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ cuèi cïng<br /> lµ hîp t¸c toµn cÇu.<br /> <br /> Interpreting health promotion in Vietnam context<br /> Lai Duc Truong*<br /> The purpose of this article is to interpret Health Promotion (HP) and related concepts in the<br /> Vietnamese context to facilitate understanding and promote action for HP. The article begins with<br /> citing the World Health Organization definition about health from 1946 and explains that health<br /> status exists in three states: Good health, absence of diseases and infirmity, and lastly illness. These<br /> three states are constantly changing from one to another. The article then summarizes the<br /> determinants of health. These include individual factors (biological and soccial), setting factors<br /> (residence, workplace, school); social determinants; and global and natural factors. Health<br /> approaches including medical, the disease prevention and HP approaches are identified. The<br /> article then outlines the HP concept and differentiate it from other concepts such as heath<br /> education and communication; disease prevention. Lastly the article summarizes the action area,<br /> strategies and measures appropriate for each group of health determinants. These mainly comprise<br /> of developing personal knowledge and skills, promoting healthy settings, building and implementing<br /> healthy policies, and global collaboration.<br /> Tác giả:<br /> *TS. BS. Lại Đức Trường – Cán bộ Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò.<br /> Năm 1986, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã tổ chức Hội nghị quốc tế về nâng cao sức khỏe<br /> (NCSK) đầu tiên ở Ottawa. Hội nghị này đã thông qua Hiến chương Ottawa về NCSK. Nội dung cơ<br /> bản của NCSK:<br /> Nâng cao sức khỏe là quá trình tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tăng cường khả năng<br /> kiểm soát sức khỏe và các yếu tố quyết định sức khỏe và từ đó cải thiện tình trạng sức khỏe<br /> của chính họ [1, 2, 15]…<br /> §ång thêi HiÕn ch-¬ng còng x¸c ®Þnh n¨m lÜnh ho¹t ®éng cña NCSK bao gåm [1, 2, 15]:<br /> -<br /> <br /> Xây dựng chính sách công cộng có lợi cho sức khỏe.<br /> <br /> -<br /> <br /> Tạo ra những môi trường thuận lợi cho NCSK.<br /> Tăng cường năng lực của cộng đồng để hành động NCSK.<br /> Phát triển kiến thức và các kĩ năng cá nhân.<br /> <br /> -<br /> <br /> Định hướng lại các dịch vụ sức khỏe hướng về dự phòng và NCSK.<br /> <br /> MÆc dï ®Þnh nghÜa vÒ NCSK ®· ®-îc ®-a ra kho¶ng 25 n¨m nh-ng theo ý kiÕn cña ng-êi viÕt th×<br /> hiÓu biÕt vµ thùc hµnh vÒ NCSK ë ViÖt Nam ch-a tèt. VÒ nhËn thøc, ®a sè cho r»ng NCSK ®ång<br /> nghÜa víi truyÒn th«ng gi¸o dôc søc kháe (TTGDSK). Trong thùc hµnh, c¸c ho¹t ®éng phßng<br /> bÖnh/NCSK chØ thiªn vÒ TTGDSK, c¸c gi¶i ph¸p kh¸c kh«ng ®-îc coi träng. Ho¹t ®éng TTGDSK<br /> nhiÒu khi l¹i khiÕn cho céng ®ång hoang mang sî h·i v× ho¹t ®éng nµy tËp trung vµo n©ng cao hiÓu<br /> biÕt vÒ mét bÖnh/tËt nµo ®ã trong khi n¨ng lùc y tÕ, nhÊt lµ y tÕ c¬ së ch-a ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò<br /> nµy. ViÖc ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm hÖ thèng ®iÒu trÞ, y häc dù phßng vµ TTGDSK kh«ng râ rµng vµ cã<br /> sù chång chÐo.<br /> Bµi viÕt nh»m gióp hiÓu râ vµ t¨ng c-êng c¸c ho¹t ®éng NCSK t¹i ViÖt Nam.<br /> 2. Søc kháe vµ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe.<br /> 2.1. T×nh tr¹ng søc kháe.<br /> N¨m 1946, WHO ®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ søc kháe nh- sau [1, 2, 15]:<br /> Søc kháe lµ t×nh tr¹ng hoµn toµn tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· héi chø kh«ng chØ cã<br /> nghÜa lµ kh«ng bÖnh tËt.<br /> Theo ®Þnh nghÜa nµy, cã thÓ hiÓu r»ng søc kháe tån t¹i d-íi ba tr¹ng th¸i:<br /> (a) bÖnh tËt: Cã sù hiÖn diÖn cña mét bÖnh/tËt nµo ®ã.<br /> (b) kh«ng bÖnh, kh«ng tËt: mÆc dï kh¸m l©m sµng vµ cËn l©m sµng kh«ng thÊy cã bÖnh tËt<br /> nh-ng kh«ng hoµn toµn kháe m¹nh. Nh÷ng ng-êi cã rèi lo¹n ®-êng m¸u, mì m¸u nh-ng ch-a tiÕn<br /> triÓn thµnh bÖnh ®¸i th¸o ®-êng, bÖnh tim-m¹ch.. cã thÓ xÕp vµo nhãm nµy.<br /> (c) hoµn toµn kháe m¹nh theo ®óng nh- ®Þnh nghÜa cña WHO.<br /> 2<br /> <br /> C¸c tr¹ng th¸i søc kháe lu«n thay ®æi tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c tïy thuéc vµo c¸c<br /> yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe ®-îc tr×nh bµy d-íi ®©y.<br /> <br /> H×nh 1. C¸c tr¹ng th¸i søc kháe.<br /> 2.2. C¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe.<br /> 2.2.1. C¸c m« h×nh gi¶i thÝch c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe.<br /> Cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn søc kháe. NhiÒu m« h×nh ®· ®-îc ®-a ra ®Ó gi¶i thÝch c¸c<br /> yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe. M« h×nh sím nhÊt do Marc Lalonde, Bé tr-ëng Bé Y tÕ Canada ®-a ra<br /> n¨m 1974 [2, 4]. M« h×nh nµy ®· chØ ra r»ng cã 4 nhãm yÕu tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh t×nh tr¹ng søc<br /> kháe. §Ó t¨ng c-êng søc kháe céng ®ång th× ph¶i quan t©m c¶ 4 yÕu tè nµy. C¸c yÕu tè nµy bao<br /> gåm:<br /> o YÕu tè sinh häc cña c¬ thÓ, bao gåm c¶ gen.<br /> o Lèi sèng vµ hµnh vi.<br /> o Sù tiÕp cËn víi ch¨m sãc søc kháe.<br /> o M«i tr-êng con ng-êi sèng vµ lµm viÖc.<br /> Dahlgreen vµ Whitehead [6] ®-a ra m« h×nh c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe hoµn thiÖn h¬n<br /> vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90 cña thÕ kû XX. M« h×nh nµy ®-a ra c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc<br /> kháe ë cÊp ®é c¸ nh©n, céng ®ång vµ x· héi. Quan träng h¬n, m« h×nh nµy ®· chØ ra r»ng c¸c yÕu tè<br /> nªu trªn kh«ng ph¶i tån t¹i riªng lÎ mµ lµ mét nhãm thèng nhÊt vµ t¸c ®éng ®Õn nhau.<br /> KÓ tõ khi Dahlgren and Whitehead c«ng bè m« h×nh, c¸c yÕu tè x· héi t¸c ®éng lªn søc kháe<br /> c¸ nh©n (social determinants of health) ®-îc quan t©m nhiÒu. Tõ ®ã ®· dÉn tíi m« h×nh thø 3, m«<br /> h×nh cña John Germov (2005). M« h×nh nµy ®Ò cËp chi tiÕt h¬n c¸c yÕu tè x· héi cña søc kháe [9].<br /> 2.2.2. M« h×nh ®Ò xuÊt.<br /> D-íi ®©y t¸c gi¶ sö dông m« h×nh cña Dahlgren vµ Whitehead lµm c¬ së ®Ó x©y dùng m«<br /> h×nh míi diÔn t¶ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu.<br /> Nh- minh häa ë trang d-íi, m« h×nh nµy chØ ra c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe bao gåm 4 líp:<br /> c¸ nh©n; m«i tr-êng n¬i sèng, lµm viÖc, häc tËp; m«i tr-êng x· héi; c¸c yÕu tè toµn cÇu vµ m«i<br /> tr-êng tù nhiªn.<br /> <br /> C¸c yÕu tè toµn cÇu<br /> vµ m«i tr-êng tù<br /> nhiªn<br /> <br /> YÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe<br /> <br /> M«i tr-êng x·<br /> héi<br /> <br /> M«i tr-êng n¬i sèng/lµm<br /> viÖc/häc tËp<br /> <br /> YÕu tè c¸ nh©n<br /> - X· héi<br /> - Sinh häc<br /> -<br /> <br /> BÖnh tËt<br /> <br /> Kh«ng bÖnh, tËt<br /> <br /> Kháe m¹nh<br /> TiÕp cËn n©ng cao søc kháe<br /> <br /> TiÕp cËn phßng bÖnh<br /> <br /> T×nh<br /> tr¹ng søc<br /> kháe<br /> C¸c<br /> tiÕp cËn<br /> søc<br /> kháe<br /> <br /> TiÕp cËn l©m sµng<br /> Dự<br /> phòng<br /> cấp III<br /> <br /> Dự<br /> phòng<br /> cấp II<br /> <br /> Dự phòng cấp I<br /> <br /> Dự phòng cấp 0<br /> <br /> H×nh 2. T×nh tr¹ng søc kháe, c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc kháe vµ c¸c c¸ch tiÕp cËn.<br /> 2.3. Các yếu tố quyết định sức khỏe.<br /> 2.3.1. Các yếu tố cá nhân.<br /> Các yếu tố (thuộc) về cá nhân bao gồm hai nhóm: yếu tố sinh học và yếu tố xã hội.<br /> o Yếu tố sinh học:<br /> <br /> 4<br /> <br /> Cấp độ<br /> dự<br /> phòng<br /> <br /> -<br /> <br /> Yếu tố sinh học là bản chất sinh vật của con người, bao gồm (a) Tuổi, giới, chủng tộc, kiểu<br /> gien…Đây là những yếu tố hầu như không thể thay đổi được với trình độ khoa học kỹ thuật<br /> hiện tại. (b) Các đặc tính, thuộc tính khác của một cơ thể sống mà con người có. Các yếu tố<br /> này khi rối loạn, tổn thương sẽ gây bệnh tật.<br /> <br /> -<br /> <br /> Yếu tố sinh học là đối tượng chủ yếu của các giải pháp y học lâm sàng.<br /> <br /> o Yếu tố xã hội.<br /> -<br /> <br /> Là bản chất xã hội của mỗi cá thể, là sự thể hiện của từng cá thể đối với tác động của môi<br /> trường như bối cảnh chung, yếu tố kinh tế - xã hội.<br /> <br /> -<br /> <br /> Bao gồm kiến thức, thái độ, niềm tin, quan điểm sống (nhân sinh quan), chế độ ăn uống,<br /> nghỉ ngơi, làm việc và các thói quen.<br /> <br /> 2.3.2. Môi trường nơi sống, làm việc, học tập.<br /> Môi trường nơi sống, làm việc học tập là nơi diễn ra các hoạt động thường ngày của con người.<br /> Thực chất đây cũng là một phần của môi trường xã hội (được mô tả ở phần sau). Môi trường nơi<br /> sống, làm việc học tập bao gồm:<br /> -<br /> <br /> Gia đình bao gồm cả các yếu tố về dòng họ. Gia đình là tế bào của xã hội. Như vậy gia đình<br /> có ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe mỗi người, nhất là khi còn trẻ. Hành vi-lối sống của cha,<br /> mẹ. ông bà có tác động lớn đối với trẻ em vì phần lớn thời gian trẻ em sống trong gia đình.<br /> <br /> -<br /> <br /> Cộng đồng được hiểu theo nghĩa hẹp, chỉ là tập hợp những cá thể trong một phạm vi giới<br /> hạn như một làng/xã/thôn bản. Các yếu tố của cộng đồng là những yếu tố mang tính chất đặc<br /> thù địa phương. Nó bao gồm những yếu tố như điều kiện kinh tế, phong tục, tập quán, văn<br /> hóa, giá trị, các tổ chức, đoàn thể, các phong trào hiện có tại địa phương.<br /> <br /> -<br /> <br /> Các tổ chức như trường học, công ty, cơ quan, công trường, nhà máy.. là những nơi con<br /> người làm việc, học tập. Mỗi nơi có những quy định, văn hóa và điều kiện làm việc riêng.<br /> Thông thường người lãnh đạo của các tổ chức này có vai trò rất quan trọng đối với sức khỏe<br /> các thành viên.<br /> <br /> 2.3.3. Môi trường xã hội.<br /> -<br /> <br /> Bao gồm các yếu tố kinh tế - xã hội của khu vực, của quốc gia. Ví dụ như trình độ phát triển<br /> kinh tế, luật pháp, văn hóa, tôn giáo... Dịch vụ y tế cũng là một trong các yếu tố này.<br /> <br /> -<br /> <br /> Môi trường xã hội bao gồm cả môi trường vật chất do con người tạo ra kể cả ô nhiễm môi<br /> trường.<br /> <br /> -<br /> <br /> Các yếu tố xã hội ảnh hưởng tới sức khỏe ngày càng được quan tâm vì vai trò quan trọng<br /> của chúng trong nâng cao sức sức khỏe của người dân. Các yếu tố này còn được gọi là các<br /> yếu tố xã hội quyết định sức khỏe. Các yếu tố này có thể thay đổi để tạo ra môi trường có lợi<br /> cho sức khỏe.<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
8=>2