Kiến thức - thái độ - thực hành của người chăm sóc chính người bệnh tâm thần phân liệt tại nhà và một số yếu tố liên quan ở huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phúc, năm 2010

Kiến thức - thái độ - thực hành của người chăm sóc chính người bệnh tâm<br /> thần phân liệt tại nhà và một số yếu tố liên quan ở huyện Bình Xuyên,<br /> Vĩnh Phúc, năm 2010<br /> Đinh Quốc Khánh*, Trần Hữu Bình**, Nguyễn Thanh Hương***<br /> Theo Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG), bệnh tâm thần phân liệt (TTPL) chiếm khoảng 0,3 – 1%<br /> dân số, thường gặp ở tuổi trẻ từ 15-35. Hiện nay, điều trị người bệnh (NB) TTPL tại cộng đồng<br /> phối hợp liệu pháp hoá dược với liệu pháp lao động phục hồi chức năng tâm lý xã hội<br /> (PHCNTLXH) là những liệu pháp chủ đạo để thực hiện mục tiêu tái hoà nhập NB với gia đình<br /> và cộng đồng. Tuy nhiên, liệu pháp này đòi hỏi gia đình NB phải có kiến thức và kỹ năng trong<br /> việc chăm sóc người bệnh (CSNB) tại nhà. Tuy nhiên, ở Việt Nam vấn đề này lại chưa thực sự<br /> được quan tâm nghiên cứu. Mục tiêu của nghiên cứu này nhằm tìm hiểu thực trạng.<br /> Đây là nghiên cứu cắt ngang có phân tích, kết hợp định lượng (phỏng vấn toàn bộ 100 người<br /> chăm sóc chính NBTTPL đang được quản lý) với định tính (phỏng vấn sâu 3 cán bộ Y tế phụ<br /> trách chương trình Chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng và 3 cuộc thảo luận nhóm với 18<br /> người chăm sóc chính NBTTPL). Sử dụng phân tích hồi quy logistic để dự đoán một số yếu tố liên<br /> quan đến thực hành CSNB TTPL tại nhà. Kết quả cho thấy người chăm sóc chính (NCSC) có<br /> kiến thức, thái độ và thực hành đạt về chăm sóc NBTTPL tại nhà chỉ lần lượt là 44%, 53% và<br /> 45%. Sau khi kiểm soát nhiễu có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa kiến thức chăm sóc với<br /> thực hành chăm sóc. Nghiên cứu cũng đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường nâng cao công<br /> tác chăm sóc NBTTPL tại nhà ở 3 xã, thị trấn huyện Bình Xuyên.<br /> Từ khóa: Kiến thức; thái độ; thực hành; người chăm sóc chính; tâm thần phân liệt; tại nhà; tỉnh<br /> Vĩnh Phúc; 2010<br /> <br /> Knowledge- attitude- practice of caregivers of patients with schizophrenia at<br /> their familes and factors related to practice at 3 communes of Binh Xuyen<br /> district, Vinh Phuc province, 2010<br /> According to the World Health Organization (WHO) reports recently, schizophrenia is about 0,3<br /> – 1 percent of population. It is common at young age from 15 – 30. Currently, treatment of<br /> schizophrenia in community with the method of chemical- pharmacology in conjunction with<br /> the rehabilitation method of working and socio-mentality which is a major methodology for<br /> helping the patient to re-enter family and community. In supporting to this method, their family<br /> is required to have knowledge and capacity of looking after patients at their home. However, this<br /> method was not reviewed and researched correct way. The purpose of this study is to survey the<br /> reality of knowledge- attitude- practice of caregivers of patients with schizophrenia at their<br /> families and factors related to practice at 3 communes of Binh Xuyen district, Vinh Phuc<br /> province. This is a retrospective study, qualitative analysis (100 caregivers were interviewed<br /> who looked after managed schizophrenia patients, qualitative analysis (3 healthcare staffs were<br /> interviewed who are managing the program of community mentality health. Three group<br /> discussions with the participant of 18 caregivers to schizophrenia patients). Be used retrospective<br /> analysis for forecasting the factors on practical action to the patient at home.<br /> The result of three above surveillances was showed that the percentage of caregivers who have<br /> knowledge, attitude and practice are 44%, 51% and 45%. It was noted on the statistic value<br /> <br /> 1<br /> <br /> between the knowledge and practice of caregivers. The study suggested the solutions of<br /> increasing the capacity of caregivers to the patients at home in 3 communes of Binh Xuyen<br /> district.<br /> Keywords: knowledge; attitude; practice; caregivers; patients with schizophrenia; Vinh Phuc<br /> province; 2010<br /> <br /> Tác giả<br /> *<br /> <br /> ThS. Đinh Quốc Khánh, Trưởng phòng Quản lý Học sinh-sinh viên, Phó trưởng bộ môn Điều<br /> dưỡng Truyền nhiễm, Trường Cao đẳng Y tế Hà Nội. Địa chỉ: Số 35 Đoàn Thị Điểm- Quận<br /> Đống Đa- Hà Nội. Email: quockhanh_cdythn@yahoo.com<br /> **<br /> <br /> PGS.TS. Trần Hữu Bình, Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần Trung ương, Phó trưởng bộ<br /> môn Tâm thần- Trường Đại học Y Hà Nội.<br /> ***<br /> <br /> TS. Nguyễn Thanh Hương, Phó trưởng khoa các Khoa học xã hội, hành vi và Giáo dục sức<br /> khỏe, Đại học Y tế Công cộng<br /> 1.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Tâm thần phân liệt là bệnh loạn thần nặng chưa rõ nguyên nhân, có khuynh hướng tiến triển mãn<br /> tính, dần dần gây sa sút các mặt hoạt động tâm thần làm cho NB không thể hoà nhập với cuộc<br /> sống gia đình, cũng như xã hội. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG), bệnh TTPL chiếm<br /> khoảng 0,3 – 1% dân số, thường gặp ở người trẻ tuổi từ 15-35. Ở Việt Nam, bệnh TTPL chiếm<br /> 0,6% dân số [3];[4]. Chủ trương đưa NBTTPL về chăm sóc tại cộng đồng theo Chương trình<br /> Quốc gia Chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng (CSSKTTCĐ) là phù hợp với đường lối và<br /> nguồn lực của nước ta. Đây là cơ hội tốt để NBTTPL được tái hoà nhập cộng đồng, nhưng cũng<br /> đòi hỏi gia đình NB một trình độ nhận thức nhất định và kỹ năng trong việc chăm sóc người<br /> bệnh (CSNB) tại nhà.<br /> Vai trò của gia đình đối với NBTTPL rất quan trọng. Chính các thành viên trong gia đình phải là<br /> những người có kiến thức cơ bản về bệnh TTPL. Thuốc được quản lý tại gia đình và NCSC cho<br /> NB uống thuốc hàng ngày. Trong gia đình, NCSC phải xác định việc CSNBTTPL không chỉ có<br /> thuốc mà cần được CS toàn diện, đặc biệt là về tâm lý để PHCNTLXH, phát hiện sớm những<br /> dấu hiệu bất thường để thông báo cho cán bộ y tế (CBYT), nhờ đó kịp thời ngăn ngừa tái phát<br /> hoặc diễn biến những cơn bùng phát cấp tính. Đến nay, những nghiên cứu về kiến thức, thái độ<br /> và thực hành của người chăm sóc NBTTPL tại nhà còn rất ít.<br /> Bình Xuyên là một huyện của tỉnh Vĩnh Phúc. Từ năm 2001 đến nay, chương trình CSSKTTCĐ<br /> đã được triển khai hoạt động tại huyện, công tác truyền thông và chăm sóc sức khỏe cho NBTT<br /> đã được triển khai đồng đều ở cả 13 xã/ thị trấn nhưng tình trạng bệnh của NBTTPL điều trị tại<br /> nhà cải thiện không đáng kể, còn NB bỏ thuốc và không đến khám trong các tháng. Ba xã/thị<br /> trấn có số NBTTPL nhiều nhất là xã Tân Phong, thị trấn Hương Canh (huyện lỵ), thị trấn Thanh<br /> Lãng huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc [1]. Nghiên cứu này nhằm tìm hiểu thực trạng kiến<br /> thức - thái độ - thực hành của người chăm sóc chính người bệnh tâm thần phân liệt tại nhà<br /> và một số yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc ở 3 xã, thị trấn huyện Bình Xuyên,Vĩnh<br /> Phúc, trên cơ sở đó nhằm đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường nâng cao công tác chăm sóc<br /> NBTTPL tại nhà ở 3 xã, thị trấn huyện Bình Xuyên trong thời gian tới.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế: Đây là một nghiên cứu cắt ngang có phân tích, kết hợp định lượng với định tính được tiến<br /> hành từ tháng 04 đến tháng 10 năm 2010.<br /> Đối tượng: Người chăm sóc chính NBTTPL tại nhà và cán bộ hiện đang phụ trách chương trình<br /> CSSKTTCĐ của 3 xã/thị trấn.<br /> Địa điểm: tại xã Tân Phong, thị trấn Hương Canh và thị trấn Thanh Lãng huyện Bình Xuyên,<br /> tỉnh Vĩnh Phúc.<br /> Cỡ mẫu nghiên cứu: Toàn bộ người chăm sóc chính NBTTPL tại nhà và cán bộ hiện đang phụ<br /> trách chương trình CSSKTTCĐ của 3 xã/thị trấn, tổng số có 100 NCSC và 3 cán bộ phụ trách<br /> chương trình CSSKTTCĐ tham gia.<br /> Công cụ thu thập số liệu: Bộ câu hỏi thu thập số liệu định lượng (phỏng vấn) bao gồm 4 phần<br /> chính đó là các thông tin chung, kiến thức, thái độ, thực hành của người chăm sóc chính và mối<br /> liên quan đến thực hành chăm sóc NBTTPL tại nhà; Hướng dẫn phỏng vấn cán bộ y tế (3 cuộc);<br /> và hướng dẫn thảo luận nhóm NCSC (3 cuộc với tổng cộng 18 người tham gia)<br /> Cơ sở để đánh giá kiến thức, thái độ thực hành là dựa trên tài liệu hướng dẫn của tác giả Nguyễn<br /> Viết Thiêm [2]. Tiêu chuẩn đánh giá đạt yêu cầu: Bằng cách tính điểm lấy giá trị trên trung bình<br /> của quần thể.<br /> Một số khái niệm dùng trong nghiên cứu:<br /> - Người chăm sóc chính: là người thường xuyên trực tiếp đưa NB đi khám bệnh định kỳ, trực<br /> tiếp đi lĩnh thuốc, cho NB uống thuốc hàng ngày; có thời gian giúp NB làm vệ sinh cá nhân hàng<br /> ngày, trên 18 tuổi, sống cùng với NB.<br /> - NBTTPL được điều trị tại nhà là những người bệnh đã ổn định nhưng vẫn cần phải điều<br /> trị duy trì (được bệnh viện cho về điều trị tại nhà).<br /> Phân tích số liệu: Số liệu định lượng được nhập bằng phần mềm EpiData 3.1 và xử lý bằng phần<br /> mềm SPSS16.0. Sử dụng các Tets thống kê χ2 để phân tích các yếu tố liên quan. Mô hình hồi quy<br /> Logistic được sử dụng để kiểm soát các yếu tố nhiễu.<br /> Số liệu định tính được gỡ băng và xử lý bằng cách mã hóa và trích dẫn theo các chủ đề.<br /> 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1 Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu thực hiên trên 100 người chăm sóc chính NBTTPL tại nhà, gồm 73 nữ và 27 nam;<br /> tuổi < 65 tuổi chiếm 71% và ≥ 65 tuổi 29%. Đa số NCSC là nông dân chiếm 67%. Trình độ học<br /> vấn từ tiểu học trở xuống là 32%, có 4% mù chữ. Tại thời điểm điều tra có 29% là hộ nghèo. Tất<br /> cả những NCSC đều có quan hệ gần gũi với NBTTPL như bố, mẹ, anh chị em; Có 8 NCSC phải<br /> chăm sóc 2 NBTTPL trong một gia đình.<br /> 3.2. Kiến thức của người chăm sóc chính NBTTPL tại nhà<br /> Tỷ lệ NCSC biết các dấu hiệu bệnh TTPL như: hay nghi kỵ; Nghe thấy tiếng nói bất thường;<br /> Giảm hiệu suất học tập, làm việc; Ngại giao tiếp; Luôn căng thẳng, lo sợ; Có ý nghĩ bất thường;<br /> Không tập trung chú ý; Có những hành vi lạ là rất thấp. Phần lớn NCSC chỉ nêu ra được một số<br /> <br /> 3<br /> <br /> dấu hiệu như: dễ cáu gắt/giận dữ (78%), ngôn ngữ rời rạc, khó hiểu (57%), rối loạn giấc ngủ<br /> (50%).<br /> Tỷ lệ NCSC nêu được những hoạt động giúp NBTTPL hòa nhập cộng đồng không cao, như giúp<br /> NB làm vệ sinh cá nhân hàng ngày (50%); lao động và sinh hoạt xã hội, tương ứng là 63% và<br /> 46%. NCSC chỉ nêu ra được một số công việc như: Cho người bệnh uống thuốc đều và đúng<br /> theo chỉ dẫn; Giúp cho người bệnh ăn uống hàng ngày. Qua thảo luận nhóm NCSC cũng cho kết<br /> quả tương tự, NCSC chỉ đề cập đến việc cho NB uống thuốc đều, theo chỉ dẫn và cho NB ăn<br /> uống hàng ngày.<br /> Do vậy, tỷ lệ NCSC có kiến thức về bệnh và nội dung cần chăm sóc NBTTPL tại nhà đạt chỉ<br /> chiếm 44%.<br /> 3.3. Thái độ của người chăm sóc chính về bệnh và CSNBTTPL tại nhà<br /> Được chăm sóc và điều<br /> trị sẽ tiến triển tốt<br /> Cần được hiểu rõ<br /> bệnh của mình<br /> <br /> 24<br /> <br /> 3<br /> <br /> 43<br /> <br /> Cần được cộng đồng<br /> quân tâm??và giúp đỡ<br /> Không được chăm sóc tốt<br /> dần dần tách khỏi CS bên<br /> ngoài,thu vào thế giới bên<br /> trong<br /> Bệnh tiến triển từ từ,<br /> khuynh hướng mạn tính<br /> <br /> 73<br /> <br /> 16<br /> <br /> 59<br /> <br /> 21<br /> <br /> 36<br /> <br /> 2<br /> <br /> 40<br /> <br /> 14<br /> <br /> 16<br /> <br /> 1<br /> <br /> 84<br /> <br /> 11<br /> <br /> 80<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> Rất đồng ý<br /> <br /> Không ý kiến<br /> <br /> Đồng ý<br /> <br /> Không đồng ý<br /> <br /> Rất không đồng ý<br /> <br /> Hình 1. Thái độ của NCSC về bệnh TTPL<br /> Hình 1 cho thấy quan điểm “NBTTPL cần được hiểu rõ bệnh của mình” lại thấp hơn nhiều, tỷ lệ<br /> đồng ý và rất đồng ý chỉ chiếm 46%.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Cần được tham gia sinh<br /> hoạt xã hội hòa nhập CĐ 3<br /> <br /> 61<br /> <br /> 8<br /> <br /> 27<br /> <br /> Cần được LĐ hòa nhập<br /> 4<br /> CĐ<br /> <br /> 64<br /> <br /> 6<br /> <br /> 26<br /> <br /> Cần được giúp đỡ làm<br /> VS cá nhân hàng ngày 4<br /> <br /> 62<br /> <br /> 11<br /> <br /> 20<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3<br /> <br /> Cần được uống thuốc<br /> đều, đúng theo chỉ dẫn<br /> <br /> 23<br /> <br /> 73<br /> <br /> 31<br /> <br /> Cần được khám<br /> Và lĩnh thuốc định kỳ<br /> <br /> 21<br /> <br /> 76<br /> <br /> 21<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> Rất đồng ý<br /> <br /> Đồng ý<br /> <br /> Không ý kiến<br /> <br /> Không đồng ý<br /> <br /> Rất không đồng ý<br /> <br /> Hình 2. Thái độ của NCSC về chăm sóc<br /> Tỷ lệ đồng ý và rất đồng ý với quan điểm NBTTPL cần được khám và lĩnh thuốc định kỳ, cần<br /> được uống thuốc theo chỉ dẫn rất cao, lần lượt là 97% và 96%. Trong khi đó, quan điểm về giúp<br /> đỡ NBTTPL làm vệ sinh cá nhân hàng ngày, hòa nhập xã hội qua lao động và sinh hoạt lại có tỷ<br /> lệ đồng ý thấp hơn đáng kể, chỉ trên 60%.<br /> Phỏng vấn sâu CBYT phụ trách chương trình CSSKTT tại xã cho thấy NCSC chưa chú trọng<br /> đến việc cho NBTTPL hòa nhập cộng đồng. Họ cho rằng NBTTPL không đảm bảo hiệu quả của<br /> công việc, thậm chí còn gây phiền toái.<br /> Tỷ lệ NCSC có thái độ về bệnh và quan điểm chăm sóc NBTTPL tại nhà đúng chỉ chiếm 51%.<br /> 3.4. Thực hành chăm sóc NBTTPL tại nhà<br /> Thực hành chăm sóc của NCSC theo nội dung chương trình CSSKTTCĐ như đưa NB đi khám<br /> và lĩnh thuốc đúng ngày tại trạm Y tế chiếm 91%; cho NB uống thuốc theo chỉ dẫn (90%); cho<br /> NB uống đúng thuốc (88%), đúng liều (85%), đúng thời gian (67%); giúp người bệnh vệ sinh cá<br /> nhân hàng ngày (67%). Nhưng nội dung giúp NB tham gia lao động hòa nhập cộng đồng, giúp<br /> NB sinh hoạt xã hội hòa nhập cộng đồng chiếm tỷ lệ thấp hơn, lần lượt là 60% và 39%.<br /> <br /> 45%<br /> Đạt<br /> Chưa đạt<br /> <br /> 55%<br /> <br /> 5<br /> <br />