thế giới 5000 năm: phần 2

CÁI CHẾT CỦA GIÁO CHỦ<br /> Catêrin, Giáo chủ xứ Lăng (Pháp) vừa từ nước Anh trở về. Ông đi gặp nhà vua Anh để<br /> quyên tiền. Mọi việc đều thuận lợi. Ông trở về thành phố trong tâm trạng rất vui.<br /> Nhưng hai vị Phó giáo chủ đi đón ông thì lòng dạ bứt rứt không yên. Sau mấy lời thăm hỏi<br /> Giáo chủ, hai vị Phó giáo chủ giọng rụt rè:<br /> - Thưa Giáo chủ, xin ngài tha thứ cho chúng tôi. Trong thời gian Ngài đi vắng, chúng tôi<br /> đã thay mặt Ngài - vị chúa tể của thành phố, ký với đại biểu dân chúng một hiệp định về<br /> vấn đề trung thành tin cậy lẫn nhau.<br /> Giáo chủ vui vẻ hỏi:<br /> - Hiệp định gì vậy?<br /> - Thế này ạ - Phó giáo chủ vẻ mặt tươi tỉnh - Các đại biểu của nhân dân thành phố họ xin<br /> mỗi năm sẽ nộp cho chúng ta một khoản tiền lớn và chúng ta thì giao thành phố cho họ<br /> quản lý. Từ nay về sau, mọi thứ thuế khóa, lao dịch, tư pháp, hành chính chúng ta sẽ<br /> không quản nữa. Thưa Giáo chủ, Ngài sẽ được rất thảnh thơi ạ!<br /> Số là từ đầu thế kỷ thứ XII, các thành thị trong vương quốc Pháp đều thuộc lãnh chúa. Thị<br /> dân đều là nông nô lệ thuộc vào lãnh chúa. Giáo chủ đồng thời cũng là lãnh chúa, thành<br /> phố do ông ta quản. Để tăng thu nhập, lãnh chúa không từ một thủ đoạn nào vơ vét của cải<br /> của người dân thành phố, cho nên người dân đành thà cam chịu nộp cho lãnh chúa một<br /> khoản tiền lớn, xây dựng được một hình thức tổ chức xã hội là công xã thành thị để giành<br /> lấy quyền tự mình quản lý mình còn hơn. Cuộc đấu tranh nhằm làm cho các thành thị<br /> phong kiến thời trung cổ trở thành một thành phố tự do dĩ nhiên có ý nghĩa tiến bộ đối với<br /> sự phát triển thành phố. Nhưng dưới con mắt của Giáo chủ Catêrin thì đó là một điều quái<br /> gở, gây tổn thất to lớn đến lợi ích và cả thể diện của ông. Vị Phó giáo chủ vừa dứt lời, ông<br /> đã sa sầm nét mặt, giận dữ nói:<br /> - Các ông to gan thật! Việc đại sự như thế mà các ông dám tự ý quyết định khi tôi vắng<br /> mặt. Tôi sẽ tâu với đại giáo chủ truy cứu trách nhiệm của các ông!<br /> Vị Phó giáo chủ giọng tỏ ra không nao núng:<br /> - Xin Giáo chủ bớt giận. Việc đó đúng là trọng đại thật, nhưng để cho bình dân xây dựng<br /> công xã, tự quản lý lấy thành phố thì đã có tiền lệ, đâu phải là sáng kiến đầu tiên của thành<br /> phố ta. Các thành phố Côblê, Xanh Côngtăng chẳng phải đã thực hiện rồi đó sao? Hơn<br /> nữa, Quốc vương cũng đã hứa sẽ bảo đảm quyền lợi đó của họ. Thấy bảo họ đã dâng cho<br /> Quốc vương rất nhiều lễ vật…<br /> Nghe nói Quốc vương cũng đồng ý cho thành phố Lăng tự trị, giáo chủ sững sờ người.<br /> Nhưng cuối cùng, khi nghe hai vị phó giáo chủ công bố con số không lồ mà dân thành phố<br /> giao nộp để đổi lấy tự do thì vị Giáo chủ đã hết cơn giận dữ. Tiếp đó, cũng như Quốc<br /> vương, Giáo chủ tuyên thệ bảo hộ mọi quyền lợi của công xã.<br /> Giáo chủ Catêrin không phải chỉ có lòng tham vô độ, mà còn là một con người không giữ<br /> tín nghĩa. Sau khi tiêu hết số tiền dân nộp, ông ta bắt tay thực hiện âm mưu phá hoại công<br /> xã để tiếp tục nhũng nhiễu dân chúng. Để thực hiện âm mưu ấy tất nhiên phải được nhà<br /> <br /> vua đồng ý. Mùa xuân năm 1112, giáo chủ Catêrin mời Quốc vương đến thành phố Lăng<br /> để dự lễ “Tuần tuẫn nạn của Chúa cứu thể” (Tuần lễ Kitô giáo kỷ niệm Chúa Giêsu bị<br /> đóng đinh trên cây thánh giá), xúi giục Quốc vương hủy bỏ lời tuyên thệ, thủ tiêu công xã,<br /> thu hẹp quyền lực của thành phố như trước đây. Dân trong thành phố biết tin liền cử người<br /> đến tâu với Quốc vương, tự nguyện góp thêm một khoản tiền lớn cho nhà vua, đề nghị<br /> Quốc vương tiếp tục thực hiện lời hứa cũ. Nhưng Giáo chủ và bọn lãnh chúa lại nhận lời<br /> đưa cho Quốc vương một khoản tiền lớn hơn. Vị Quốc vương tham lam đương nhiên đứng<br /> về phía nào cấp cho ông ta nhiều hơn. Kết quả ông đã tuyên bố phế bỏ hiệp định.<br /> Bọn lãnh chúa hết sức lo lắng về khoản tiền phải nộp cho nhà vua, nhưng ngược lại Giáo<br /> chủ vỗ ngực bảo họ không phải lo lắng gì:<br /> - Nếu Cha không thực hiện được lời hứa thì các con giam cha vào nhà tù của quốc vương.<br /> Lại còn nói rằng:<br /> - Ai bỏ bao nhiêu tiền để xây dựng công xã thì cũng phải bỏ bấy nhiêu tiền để thủ tiêu nó!<br /> Những tin tức đó nhanh chóng bay đến tai dân chúng, cả thành phố lập tức náo động. Tất<br /> cả các viên chức đều nghỉ việc, các cửa hàng cửa hiệu đều đóng cửa. Dân quyết định phải<br /> dùng bạo lực để dồn giáo chủ và bọn đồng mưu đến chỗ chết.<br /> Buổi tối trước ngày Lễ Phục sinh (ngày lễ Kitô giáo kỷ niệm Giêsu sống lại), thị trưởng<br /> Lăng báo cho Giáo chủ Catêrin biết tin quần chúng chuẩn bị bạo động, cảnh báo cho Giáo<br /> chủ ngày mai không nên đến làm lễ ở nhà thờ. Nghe báo vậy, vị Giáo chủ ngông cuồng<br /> quát tướng lên:<br /> - Hầm! Ta mà lại có thể chết trong tay lũ chúng ư?<br /> Mạnh mồm vậy thôi, ngày hôm sau quả nhiên không thấy ông ta dám bén mảng đến nhà<br /> thờ.<br /> Năm ngày sau lễ Phục sinh, đúng lúc Giáo chủ Catêrin đang ở nhà bàn bạc với các Phó<br /> Giáo chủ về việc thu tiền của dân như thế nào thì nghe ngoài cửa có tiếng người ồn ào lẫn<br /> tiếng hô “Công xã! Công xã!” Trong chốc lát, dân thành phố người cầm gươm cầm rìu,<br /> người thì cung nỏ gậy gộc, giáo mác… đã tiền gần nhà Giáo chủ. Một người gác nhà Giáo<br /> chủ vừa vác giáo bước qua cổng bị ngay một nhát rìu hai lưỡi hạ gục; một tên lãnh chúa<br /> định chạy vào cũng bị một nhát giáo đâm xuyên lưng; một vệ sĩ khác thương tích đầy<br /> mình vừa đánh vừa rút, cuối cùng trúng một mũi tên ngã ngục bên bàn ăn của Giáo chủ.<br /> Đội ngũ vũ trang của thị dân đã phóng hỏa đốt, thi thể của những kẻ trung thành với Giáo<br /> chủ lập tức bị ném vào đám lửa đang rần rật cháy…<br /> Những người bảo vệ Giáo chủ cố sức chống trả, dùng đá và gỗ ném vào dám người đang<br /> tấn công nhưng đã nhanh chóng bị thị dân tiêu diệt. Thấy tình thế chẳng lành, giáo chủ vội<br /> cải trang thành đầy tớ chui xuống hầm rượu trốn, sai người hầu đóng chặt cửa lại:<br /> - Hãy mau mau bắt lấy tên giáo chủ tráo trở! - Mọi người giận dữ la thét, lùng sục khắp<br /> nơi tìm kẻ thù nhưng không hề thấy bóng dáng giáo chủ đâu cả.<br /> Thị dân tìm được người đầy tớ hầu hạ Giáo chủ nhưng hắn không nói Giáo chủ trốn ở đâu.<br /> Vừa hay một nô bộc đứng trong hàng ngũ công xã đề nghị xuống lục soát hầm rượu. Họ<br /> kéo nhau xuống hầm, mở nắp từng thùng và cuối cùng tìm thấy Catêrin đang nấp trong<br /> <br /> một thùng rượu. Khi bật nắp thùng rượu, Catêrin mồm há hốc, đôi môi nhợt nhạt vì run sợ,<br /> lắp bắp:<br /> - Tù binh ở đây! - Lão còn trừng mắt giận dữ như muốn nói: “Lũ chó sói chúng mày!”<br /> - Ồ thì ra giáo chủ đại nhân, ngài ở đây à! - Có ai đó nói.<br /> Mọi người túm giáo chủ kéo ra khỏi thùng rượu và lôi xềnh xệch tận ngoài đường. Mặc<br /> cho giáo chủ thảm thiết van xin thề thốt với mọi người từ nay về sau không bao giờ làm<br /> Giáo chủ của họ nữa, tự nguyện nộp một khoản tiền lớn và đi khỏi thành phố Lăng, nhưng<br /> những người nông nô của lão quyết định không tha thứ cho con chó sói độc ác bội tín bội<br /> nghĩa, lừa trước dối sau đó. Một nông nô giơ cao chiếc rìu hai lưỡi giận dữ bổ xuống đầu<br /> Giáo chủ; một người khác vung kiếm chặt đứt những ngón tay của giáo chủ, tháo chiếc<br /> nhẫn ra khỏi tay. Họ lột hết quần áo trên người Catêrin - nhân vật được tôn kính nhất ở<br /> thành Lăng một thời, rồi quăng xác lão ra đường. Những người qua đường không ai không<br /> nguyền rủa và ném đất vào xác lão, cũng chẳng có ai muốn chôn cất lão.<br /> Sau đó, thị dân trong thành phố bị nhà vua đàn áp. Vị Giáo chủ mới khi đến nhậm chức<br /> tuyên bố. “Thánh đồ Pitơ (một trong 12 tông đồ của Giêsu trong Kinh Thánh của Kitô<br /> giáo) dạy rằng, những người nô lệ phải phục tùng trung thành với chủ của mình. Những<br /> người nông nô bất chấp luật lệ của Chúa và nhân loại, trong công xã lại dùng sức mạnh để<br /> thoát khỏi quyền lực hợp pháp của chủ, những người đó phải khai trừ khỏi Giáo hội và<br /> phải bị trừng phạt”.<br /> Song những người bình dân thành Lăng bỏ ngoài tai những lời đe doạ của vị giáo chủ mới,<br /> tiếp tục phát động khởi nghĩa. Cuối cùng, vị Giáo chủ mới buộc phải nhượng bộ, đồng ý<br /> để thị dân thành phố được tự trị, chỉ đổi tên “công xã” thành “Tổ chức hòa bình!” Cả<br /> Quốc vương cũng nhận thấy thành thị tự trị có lợi cho việc chống lại các lãnh chúa cát cứ,<br /> tăng cường quyền lực tập trung của nhà vua, vì vậy năm 1128 đã phê chuẩn sự nhượng bộ<br /> đó. Mãi hơn 200 năm sau, Quốc vương Pháp mới bãi bỏ quyết định này.<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC PARI<br /> Ở thời kỳ đầu trung thế kỷ, nền văn hóa giáo dục châu Âu còn rất lạc hậu. Hầu hết<br /> người dân đều mù chữ, các kỵ sĩ cũng không mấy người biết, ngay cả một số đại thần quý<br /> tộc cũng chẳng hiểu biết gì. Công văn của nhà nước, thư từ về ngoại giao đều được viết<br /> bằng chữ La-tinh, thứ chữ lúc bấy giờ cũng chỉ có một số ít giáo sĩ biết. Toàn bộ văn hóa<br /> giáo dục đều bị Giáo hội lũng đoạn.<br /> Cùng với sự phát triển của thành thị và công thương nghiệp ngày càng phồn vinh<br /> dần dần đã xuất hiện các trường học ở thành phố. Những trường đó chính là cơ sở cho các<br /> trường đại học trong thời trung thế kỷ sau này.<br /> Trong các trường đại học cổ xưa của Tây Âu, nổi tiếng nhất và điển hình nhất phải<br /> kể đến Trường đại học Pari, của Pháp.<br /> Vào nửa đầu của thế kỷ XII, Trường đại học Pari đã hình thành. Năm 1200, Vua<br /> Pháp là Philíp II đã ban chiếu phê chuẩn pháp lệnh thành lập trường đại học này. Trường<br /> đại học Pari chính thức ra đời.<br /> Trường đại học Pari nhanh chóng trở thành nơi tập hợp sĩ tử khắp châu Âu đến đây<br /> học tập. Nghe nói có thời kỳ sĩ tử của trường đại học Pari lên tới hơn 5 vạn người. Trường<br /> <br /> đại học này sở dĩ thu hút được đông thanh niên như vậy, bởi vì sau khi tốt nghiệp họ được<br /> xếp vào ngạch chức sắc tôn giáo và được hưởng rất nhiều đặc quyền: không bị nhà nước<br /> ràng buộc, không phải nộp thuế, chỉ có Tòa án của Giáo hội mới được xét xử v.v… Cũng<br /> như các trường đại học khác ở phương Tây, Trường đại học Pari hoàn toàn dùng tiếng Latinh để giảng dạy. Cho nên nó có thể tiếp nhận bất cứ học sinh nước nào thông hiểu tiếng<br /> La-tinh.<br /> Trường đại học Pari do học sinh và thầy giáo hợp tác với nhau xây dựng nên. Ngoài<br /> ra, những người phục vụ cho nhà trường như bán sách, đưa thư, hiệu thuốc, làm công việc<br /> sao chép, thậm chí cả chủ trọ đều được coi là thành viên của nhà trường. Các thầy giáo tùy<br /> theo tài năng của mình có năng lực dạy môn khoa học nào thì kết thành những tổ chức<br /> giống như “khoa” trong các trường đại học hiện nay. Hồi đó cả trường có tất cả 4 môn<br /> học: văn nghệ, y học, pháp luật và thần học. Môn “văn nghệ” là môn học phổ thông nhất,<br /> học về 7 ngành: ngữ pháp (bao gồm tiếng la-tinh và văn học), biện chứng pháp (tức lôgic<br /> học), tu từ (bao gồm tản văn, thơ, tập viết văn và pháp luật), kỷ hà (bao gồm địa lý và lịch<br /> sử tự nhiên), toán học, âm nhạc và thiên văn học (bao gồm vật lý học và hóa học). Môn<br /> học này có số lượng người theo học đông nhất, học hết chương trình có thể được phong<br /> học vị “học sĩ”. Ba môn còn lại thuộc những môn cao cấp. Chỉ những học sinh nào tốt<br /> nghiệp các môn phổ thông mới được vào học, học xong có thể được nhận học vị “thạc sĩ”.<br /> Sau khi được nhận học vị mới có quyền giảng dạy ở trường đại học. Nhưng số người được<br /> nhận học vị không nhiều: Học vị “học sĩ” không quá 1/3, học vị “thạc sĩ” chỉ chiếm<br /> khoảng 1/16.<br /> Trong sinh viên cũng có các tổ chức phân chia theo nguyên quán và được gọi là<br /> “học quán”. Mỗi “học quán” đều có ký túc xá, nhà ăn, một nhà thờ nhỏ, và các thầy giáo<br /> dạy dỗ mình. Hình thức “học quán” đó sau này phát triển thành “học viện”, và tên gọi đó<br /> thông dụng cho đến ngày nay.<br /> Sáng sáng, sinh viên đến nhà thờ cầu kinh, sau đó đến lớp học. Phương thức học chủ<br /> yếu là nghe giảng, ghi chép. Giáo trình phần lớn là những cuốn sách nổi tiếng từ xưa<br /> truyền lại. Thầy giáo vừa đọc vừa giải thích, không cho phép sinh viên được thắc mắc và<br /> hầu như không làm thí nghiệm. Giảng về y học mà hoàn toàn không được thực nghiệm<br /> giải phẫu trên cơ thể sống, bởi vì thời trung cổ người ta tuyệt đối cấm không được giải<br /> phẫu cơ thể người. Một số tri thức về giải phẫu học thường được viện dẫn từ trong các<br /> sách vở của người Ảrập.<br /> Hình thức được các thầy giáo và học sinh hứng thú nhất là những buổi thảo luận và<br /> tranh luận. Những sinh viên nào luận có học vị thường phải trải qua những buổi thuyết<br /> trình và tranh luận công khai. Trường đại học Pari thường xuyên tổ chức những buổi tranh<br /> luận như vậy. Trong các buổi tranh luận, các thầy giáo trong trường tham gia là chính,<br /> cũng có lúc mời thêm các thầy giáo ở các trường đại học khác. Có lần, một vị thạc sĩ ở<br /> trường đại học Ôcxpho của Anh đến trường đại học Pari dự một buổi tranh luận. Ông đã<br /> nghe khoảng 200 ý kiến phản đối, ông nhớ được tất cả và ngay tại chỗ lập tức phản bác lại<br /> từng ý kiến một. Không khí tranh luận rất sôi nổi, có lúc cả hai bên đều bị kích động, thậm<br /> chí đã sảy ra ẩu đả.<br /> Giáo hội Kitô hết sức căm ghét trường đại học Pari không chịu trực thuộc Giáo hội,<br /> luôn tìm cách vận dụng những quyền lực của tôn giáo để khống chế, tìm cách hãm hại<br /> những thầy giáo giảng trái với giáo lý Kitô giáo. Trường đại học Pari có một thầy giáo tên<br /> <br /> là Amôri đưa ra quan điểm triết học “phiếm thần luận”, cho rằng thần tồn tại trong mọi sự<br /> vật của giới tự nhiên, không hề có vị chúa tể hay một lực lượng tinh thần nào siêu tự nhiên<br /> cả. Sau khi vị giáo sư ấy qua đời, học trò của ông đã phát triển quan điểm đó, cho rằng<br /> Thượng đế hiển hiện cùng với các bản chất chứ không phải như Thượng đế mà lâu nay<br /> Giáo hội Kitô vẫn tuyên truyền. Họ còn chủ trương Giáo hội nên vứt bỏ những giáo lý và<br /> Thánh lễ hiện hành. Hành động này động chạm đến nền tảng sống còn của Giáo hội. Vin<br /> vào cớ đó, Giáo hội đã áp dụng những biện pháp nghiêm khắc. Năm 1210, Tòa án Giáo<br /> hội đã “xử” hình phạt thiêu sống 10 học trò của Amôri, thậm chí còn quật mả của Amôri,<br /> lôi xác ông lên đốt. Ít lâu sau, Giáo hoàng hạ lệnh cấm học các sách của nhà học giả cổ Hy<br /> Lạp Arixtốt viết về siêu hình học và vật lý học. Giáo sư trường đại học Pari Xêghen vì tiếp<br /> tục truyền bá những cuốn sách đó đã bị bắt và bị đánh chết trong nhà tù của Giáo hội.<br /> Đến giữa thế kỷ XIII, trường đại học Pari bị Giáo hội thao túng hoàn toàn. Rất nhiều<br /> giáo sư của trường có tư tưởng tự do nếu không bị hãm hại một cách tàn khốc, thì cũng bị<br /> Giáo hội đuổi đi. Môn thần học trong nhà trường đều do các cha cố Thiên chúa giáo giảng<br /> dạy. Những lời răn dạy đều lấy từ Kinh Thánh chứ không phải là những tri thức chân<br /> chính. Họ coi thường kinh nghiệm, sùng bái quyền uy của Giáo hội, đàn áp tư tưởng tự do.<br /> Đó chính là cái gọi là “triết học kinh viện”.<br /> Ngoài trường đại học Pari, những trường đại học cổ xưa của châu Âu còn có trường<br /> đại học Bôlônha ở Italia, trường đại học Ôcxpho và Kembơritgiơ ở Anh, trường đại học<br /> Xaramanga ở Tây Ban Nha v.v… Những trường đại học đó đều ra đời trong khoảng từ thế<br /> kỷ XII đến thế kỷ XIV. Đến cuối thế kỷ XV, ở châu Âu đã có hơn 40 trường đại học.<br /> RÔGIÊ BÂYCƠN<br /> - Này, trường đại học Ôcxpho (Anh) có một giáo sư tên là Rôgiê Bâycơn, cậu đã<br /> nghe nói chưa? Ông đã chế tạo ra một tượng đầu người bằng đồng, cậu hỏi gì nó cũng trả<br /> lời vanh vách.<br /> - Thật hả?<br /> - Tất nhiên rồi. Nghe nói ông ta còn dùng phương pháp ngưng kết không khí, tạo ra<br /> một chiếc cầu vượt biển dài tới 30 dặm vượt qua eo biển Anh. Sau khi sang qua cầu ông<br /> làm tan dần không khí, thế là chiếc cầu ngắn dần lại, hẹp dần lại, rồi…<br /> - Rồi thế nào?<br /> - Rồi biến mất, không còn dấu vết gì nữa?<br /> Đó là những truyền thuyết thần kỳ về một bậc thầy thực nghiệm Rôgiê Bâycơn.<br /> Vậy Rôgiê Bâycơn là ai? Và bức tượng đầu người bằng đồng, rồi chiếc cầu lớn vượt<br /> biển đầu đuôi ra làm sao?<br /> Rôgiê Bâycơn là một nhà tư tưởng lớn, một nhà khoa học lớn của nước Anh thế kỷ<br /> thứ XIII. Ông đã từng học ở đại học Ôcxpho, sau đó trở thành giáo sư triết học. Hồi đó, sự<br /> mê tín tôn giáo thống trị tất cả, người ta chỉ được phép sùng bái quyền uy của thần thánh,<br /> không thể đưa ra bất ký một tư tưởng mới nào. Đối với những nguyên lý và những ý tưởng<br /> liên quan đến khoa học mà Arixtốt, nhà triết học cổ Hy Lạp đề ra cũng vậy, đều phải tin<br /> theo thần thánh. Nhưng Bâycơn lại cho rằng, những quan điểm của Arixtốt chỉ có thông<br /> qua thực nghiệm khoa học mới biết đúng sai. Cách nghĩ đó của ông đã bị các giáo sư chế<br /> <br />