zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Giáo dục học

Thiết kế cấu trúc bài học trên lớp theo hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Báo xấu

68
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết làm rõ một số định nghĩa như: bài học, bài học lịch sử, năng lực, năng lực của học sinh và xác định trình tự và cấu trúc dạy học truyền thống của lịch sử.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thiết kế cấu trúc bài học trên lớp theo hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 8/2018, tr 159-162 THIẾT KẾ CẤU TRÚC BÀI HỌC TRÊN LỚP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG Lê Thị Thu Hương Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên Ngày nhận bài: 09/07/2018; ngày sửa chữa: 10/08/2018; ngày duyệt đăng: 20/08/2018. Abstract: Designing lesson structure flexibly in teaching history helps teachers more active and students more interesting in learning, which is important for the development of learners‘ competency. The article clarifies some definitions such as: lesson, history lesson, competency, students’ competency, and specifies the traditional teaching sequence and structure of history lessons. Accordingly, the article proposes lesson structure towards the development of students’ competency through Unit 20 (period 2) History Textbook for grade twelve. Keywords: Lessons, lesson structure, lesson on class, competency development. 1. Mở đầu 2.1.2. Bài học Lịch sử Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn Tác giả Nguyễn Thị Côi trong cuốn Các con đường, diện GD-ĐT đã nhấn mạnh nhiệm vụ: “Tiếp tục đổi mới biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào phổ thông cho rằng “hình thức lên lớp do GV chủ trì, tạo theo hướng coi trọng phẩm chất, năng lực người trực tiếp tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học”. Đây chính là cơ sở cho các đề xuất đổi mới phương HS” [3; tr 31]; hay “nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và pháp và hình thức tổ chức dạy học lịch sử (DHLS) ở phát triển của khóa trình lịch sử ở trường phổ thông trường phổ thông hiện nay. được thể hiện cụ thể ở từng bài học. Mỗi bài học là một Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới đồng bộ giáo dục, bộ phận của hệ thống thống nhất của các bài học được vẫn còn một số giáo viên (GV) môn Lịch sử dạy học theo quy định theo chương trình” [3; tr 32]. Như vậy, bài học “lối mòn”, khi lên lớp vẫn “rập khuôn” theo cấu trúc bài lịch sử là một khâu của quá trình DHLS, trong đó, GV học truyền thống, khiến tiết học trở nên nặng nề, khô điều khiển, tổ chức, hướng dẫn; HS tích cực, chủ động khan, cứng nhắc, không phát huy được tính tích cực học phát hiện kiến thức mới, bồi dưỡng tư tưởng đạo đức và tập của học sinh (HS). Nếu thiết kế cấu trúc bài học mềm rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo cần thiết cho bản thân. dẻo, linh hoạt sẽ giúp GV hoàn toàn chủ động trong hoạt 2.1.3. Năng lực động dạy học, HS được tham gia vào các hoạt động học tập, có thêm hứng thú, góp phần quan trọng phát triển các Theo Từ điển tiếng Việt, “Năng lực là khả năng, là năng lực người học. Trong bài viết này, chúng tôi vận điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một dụng xây dựng cấu trúc bài học lịch sử linh hoạt theo định hoạt động nào đó”[1; tr 1021]; hay “Năng lực là khả hướng phát triển năng lực HS qua ví dụ bài 20 (tiết 2) năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các trong sách giáo khoa Lịch sử 12 với mong muốn góp thuộc tính tâm lí cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý phần nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ chí....để thực hiện thành công một loại công việc trong thông hiện nay. một bối cảnh nhất định” [4; tr 7]. 2. Nội dung nghiên cứu Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, 2.1. Một số khái niệm “năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát 2.1.1. Bài học triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, Theo Từ điển tiếng Việt: “Bài học là bài HS phải cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ học” [1; tr 43]. Còn trong cuốn Bài học là gì, tác giả Hồ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm Ngọc Đại cho rằng: “Bài học là một quá trình thầy tổ tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất chức cho trò hoạt động để lĩnh hội một khái niệm và kĩ định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ năng, kĩ xảo tương ứng với nó, trong một thời gian xác thể” [5]. định, ở một trình độ phát triển nhất định”[2; tr 240]. Như Từ các định nghĩa trên, có thể hiểu, năng lực luôn gắn vậy, có thể hiểu, bài học là một hình thức tổ chức cơ bản với khả năng thực hiện, nghĩa là các cá nhân, trên cơ sở của quá trình dạy học. những kĩ năng, kĩ xảo học được hoặc có sẵn, phải biết 159
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 8/2018, tr 159-162 vận dụng chúng một cách linh hoạt để giải quyết các vấn - Củng cố, dặn dò, GV chốt lại nội dung chính của đề mà thực tiễn cuộc sống đặt ra. toàn bài giúp HS xác định những kiến thức cơ bản cần 2.1.4. Năng lực của học sinh ghi nhớ, thuận lợi cho việc học bài cũ ở nhà. Trong giáo trình Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục, - Hướng dẫn HS tự học, ra bài tập về nhà để rèn luyện tác giả Nguyễn Công Khanh, Đào Thị Oanh cho rằng năng lực làm việc độc lập của HS. “Năng lực của HS là khả năng làm chủ những hệ thống Trong thực tế DHLS ở trường phổ thông, nhiều GV kiến thức, kĩ năng, thái độ... phù hợp với lứa tuổi và vận thực hiện cấu trúc bài học như trên một cách máy móc, hành chúng một cách hợp lí vào thực hiện thành công rập khuôn, khiến giờ học trở nên căng thẳng, HS không nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả các vấn đề đặt ra hứng thú, các hoạt động dạy học vẫn chủ yếu hướng vào cho chính các em trong cuộc sống” [6; tr 111]. Vì vậy, thiết việc cung cấp kiến thức từ phía người thầy. Vì vậy, cần kế cấu trúc bài học lịch sử phải hướng vào việc giúp HS tự thiết phải đổi mới việc thiết kế cấu trúc bài học lịch sử bộc lộ và rèn luyện các năng lực tư duy và hành động. theo định hướng phát triển năng lực HS. 2.2. Hình thức tổ chức dạy học trên lớp và cấu trúc bài 2.3. Cấu trúc bài học lịch sử theo định hướng phát triển học lịch sử truyền thống năng lực học sinh 2.2.1. Hình thức tổ chức dạy học trên lớp Theo logic của quá trình nhận thức, cấu trúc mỗi bài Có thể nói, dạy học trên lớp là hình thức dạy học cơ học lịch sử được thiết kế thành các hoạt động nối tiếp bản nhất và được tiến hành thường xuyên trong DHLS ở nhau, đó là: trường phổ thông. Hình thức tổ chức dạy học này được - Hoạt động khởi động: Mục đích của hoạt động này thực hiện trong phạm vi một lớp học đã quy định sẵn, là dẫn dắt HS vào bài học, nối liền kiến thức cũ với kiến trong đó toàn bộ HS của lớp được tham gia vào các hoạt thức mới, chuẩn bị tâm thế học tập giúp HS hào hứng động học tập theo ý định sư phạm của GV, với một khối đón nhận tiết học mới. Đồng thời, khởi động sẽ giúp GV lượng kiến thức như nhau. Tuy nhiên, GV phải đảm bảo khái quát nội dung cơ bản của bài, hướng sự suy nghĩ, tư trong khoảng thời gian quy định của tiết học, tất cả các duy của HS vào nội dung chính ngay từ đầu. Ở hoạt động hoạt động học tập mà GV tổ chức, điều khiển, HS đều khởi động, GV hoàn toàn có thể lồng ghép việc kiểm tra hứng thú tham gia và đều hiểu bài. bài cũ nếu phù hợp. GV sử dụng các cách khởi động vào bài học như sau: Lí luận và thực tiễn DHLS đã gợi ý cho GV rất nhiều cách để vận dụng hình thức tổ chức dạy học trên lớp một + Khởi động với một tình huống có vấn đề: GV sẽ cách hiệu quả, đặc biệt ở đây chúng tôi quan tâm đến việc tạo tình huống học tập dựa trên việc huy động kiến thức, sử dụng những cách thức dạy học phù hợp với trình độ kinh nghiệm của bản thân HS có liên quan đến vấn đề HS, điều kiện dạy của nhà trường và phát huy các năng xuất hiện trong tài liệu hướng dẫn học; làm bộc lộ “cái” lực của người học. HS đã biết, bổ khuyết những gì cá nhân HS còn thiếu, giúp HS nhận ra “cái” chưa biết và muốn biết thông qua 2.2.2. Cấu trúc bài học lịch sử truyền thống hoạt động này. Từ đó, giúp HS suy nghĩ và bộc lộ những Thông thường, một bài học lịch sử truyền thống sẽ quan niệm của mình về vấn đề sắp tìm hiểu, học tập. được cấu trúc thành 5 bước sau: + Khởi động với một mẩu chuyện: Việc mở bài bằng - Ổn định tổ chức lớp là bước để GV ổn định trật tự, các mẩu chuyện ngắn gọn, súc tích, phù hợp với nội dung nền nếp lớp học ngay từ đầu, giúp HS chuẩn bị tâm thế sẽ làm HS thích thú, tò mò và trọn vẹn theo dõi ngay từ bước vào bài học mới. Ngoài ra, GV cũng theo dõi và đầu. quan sát HS để phát hiện những dấu hiệu đặc biệt ở HS + Khởi động với một trích dẫn: Một câu trích dẫn cô (nếu có) để kịp thời khích lệ và giúp đỡ các em cùng thực đọng và thích hợp sẽ thu hút ngay sự quan tâm của HS hiện nhiệm vụ học tập. trong việc khám phá kiến thức mới. - Kiểm tra bài cũ nhằm đánh giá việc lĩnh hội kiến + Khởi động bằng một hình ảnh, một thước phim, một thức; tư tưởng, thái độ của HS; đồng thời bổ sung, hoàn video ca nhạc: GV sử dụng sự hỗ trợ của công nghệ thiện những thiếu xót trong nhận thức của các em; nối thông tin, trình chiếu cho HS xem một video, một thước liền kiến thức cũ với bài học mới. phim hoặc những hình ảnh có liên quan đến nội dung bài - Dẫn dắt vào bài mới nhằm khái quát nội dung cơ học; sau đó, sử dụng những câu hỏi hướng vào nội dung bản của bài, giúp các em hứng thú với bài học. của bài để định hướng tư duy cho HS. Trên cơ sở câu trả - Trình bày bài mới là bước quan trọng nhất của giờ lời của HS, GV đưa ra nhận xét và khái quát những vấn học. GV lần lượt tổ chức các hoạt động học tập như đã đề trọng tâm, giúp các em dễ dàng tham gia vào hoạt xây dựng trong giáo án. động học tập. 160
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 8/2018, tr 159-162 - Hoạt động hình thành kiến thức: Hoạt động này là giúp HS tự phát hiện, chiếm lĩnh được kiến thức, kĩ năng mới và chuyển thành hệ thống kiến thức, kĩ năng của bản thân. GV tổ chức, điều khiển, hướng dẫn HS xây dựng những kiến thức mới thông qua các hoạt động khác nhau như: nghiên cứu tài liệu; hoạt động nhóm; hoạt động cá nhân; thực hành; hoạt động trải nghiệm sáng tạo... Ở mỗi hoạt động, GV cần nêu yêu cầu cụ thể và hướng dẫn HS cách thực hiện, kịp thời giúp đỡ các em tháo gỡ những khó khăn trong quá trình giải quyết các nhiệm vụ học tập. Kết thúc hoạt động này, trên cơ sở các sản phẩm học tập mà HS hoàn thành, GV cần chốt kiến thức mới HS chính thức ghi nhận và vận dụng. - Hoạt động luyện tập: Hoạt động này yêu cầu HS phải vận dụng trực tiếp kiến thức vừa lĩnh hội vào giải quyết các câu hỏi, bài tập cụ thể. Qua đó, GV sẽ đánh giá được HS hiểu bài hay chưa và hiểu ở mức độ nào. Hoạt động luyện tập có thể được tiến hành bằng nhiều cách như: sử dụng sơ đồ tư duy, niên biểu kết hợp với trao đổi đàm thoại để tổng kết lại nội dung cơ bản của bài học; thiết kế các câu hỏi trắc nghiệm khách quan trên Powerpoint rồi chiếu lên để HS toàn lớp chọn đáp án trả lời và GV cho điểm; sử dụng trò chơi ô chữ... Kết thúc hoạt động này, GV có thể lựa chọn phương pháp, cách thức giải quyết các câu hỏi để HS hoàn chỉnh câu trả lời cho vấn đề đặt ra trong “hoạt động khởi động”. - Hoạt động vận dụng, tìm tòi, mở rộng: Hoạt động này nhằm tạo cơ hội cho HS biết vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết các tình huống trong thực tiễn cuộc sống; tiếp tục có những tìm tòi để mở rộng kiến thức, bởi vì mục đích của việc học tập là không bao giờ dừng lại với những gì đã biết. Thông qua đó, bồi dưỡng cho HS + GV cho HS xem quan sát hình ảnh “Lán Tỉn Keo”, lòng ham hiểu biết và sự say mê học tập suốt đời. GV có rồi yêu cầu HS trả lời hai câu hỏi: thể giao bài tập cá nhân hoặc theo nhóm và hướng dẫn 1) Em hãy cho biết tên của di tích lịch sử trong bức các em cách tìm kiếm tài liệu để hoàn thành nhiệm vụ ảnh hình 1; 2) Nơi đây (hình 2), Bộ chính trị đã cho ra được giao. HS cũng có thể tự đặt ra các tình huống có đời quyết định lịch sử quan trọng nào của dân tộc ?” vấn đề nảy sinh từ nội dung bài học và đề xuất hướng giải + GV dành thời gian cho HS suy nghĩ và trả lời, sau quyết bằng những cách khác nhau. GV khuyến khích HS đó nhận xét, cung cấp thông tin và gợi dẫn vào bài: Hình tìm tòi, khám phá và tự nguyện chia sẻ sản phẩm với tập ảnh Lán Tỉn Keo (ATK Định Hóa, Thái Nguyên). Nơi thể lớp. đây, Bộ chính trị đã họp, quyết định mở chiến dịch Điện 2.4. Vận dụng xây dựng cấu trúc bài 20 “Cuộc kháng Biên Phủ. chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc” (tiết Rõ ràng, khi được quan sát hình ảnh kết hợp với tư 2, Lịch sử 12) theo định hướng phát triển năng lực duy trên cơ sở các câu hỏi mà GV định hướng, HS sẽ có học sinh tâm thế và ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú với - Khởi động trước khi vào bài: học bài mới. Kết thúc hoạt động này, GV không “chốt” 161
VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 8/2018, tr 159-162 về nội dung kiến thức mà chỉ giúp HS phát biểu được vấn * Câu 4: “... Xiết bao sướng vui từ ngày lên Tây Bắc, đề để chuyển sang các hoạt động học tập tiếp theo để tiếp đồng bào nao nức mong đón ta trở về. Giờ chiến thắng tục hoàn thiện câu trả lời hoặc giải quyết vấn đề học tập. ta đã về, vui mừng đón chúng ta tiến về. Núi sông bừng - Hình thành kiến thức mới: lên, Đất nước ta sáng ngời...”. Đây là lời của bài hát có + Để hướng dẫn HS tìm hiểu nội dung cơ bản của bài, tên là gì? ở Mục 2. “Chiến dịch Lịch sử Điện Biên Phủ”, GV chia * Câu 5: Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, anh hùng lớp thành 4 nhóm với 4 nhiệm vụ cụ thể sau: Nhóm 1: nào đã “lấy thân mình lấp lỗ châu mai?”. Tìm hiểu về vị trí của Điện Biên Phủ và âm mưu của - Vận dụng, tìm tòi, mở rộng: GV nêu hai yêu cầu và Pháp - Mĩ; Nhóm 2: Tìm hiểu cơ sở để Pháp - Mĩ khẳng hướng dẫn HS cách khai thác tài liệu để hoàn thành: định Điện Biên Phủ là pháo đài bất khả xâm phạm; Nhóm + Câu 1: Tìm hiểu dư luận quốc tế đối với chiến thắng 3: Tìm hiểu chủ trương của Đảng và Chính phủ; Nhóm Điện Biên Phủ. 4: Tìm hiểu công cuộc chuẩn bị của quân dân ta cho + Câu 2: Sưu tầm tranh ảnh, bài viết đề cập đến những chiến dịch. Sau khi giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm, đóng góp của địa phương em cho chiến dịch lịch sử Điện GV dành cho mỗi nhóm là 3 phút thảo luận tại nhóm, sau Biên Phủ năm 1954. đó trình bày nội dung trên giấy A2. Hết thời gian, đại diện (Gợi ý: Tìm đọc cuốn “Âm mưu của bọn Pháp - Mĩ nhóm trình bày sản phẩm với nhóm khác, theo cặp nhóm trong chiến dịch Điện Biên Phủ” và mạng Internet cùng tương tác 1-3; 2-4, thời gian 2 phút. Cuối cùng, các nhóm những sách báo có liên quan). báo cáo sản phẩm trước lớp, GV nhận xét. Sau đó, GV 3. Kết luận lần lượt bổ sung và chốt ý cho các nội dung mà HS đã trình bày thông qua việc sử dụng đồ dùng trực quan như Như vậy, trong DHLS, để phát triển năng lực HS, GV bản đồ (bản đồ Việt Nam), lược đồ (tập đoàn cứ điểm có thể sử dụng nhiều cách thức và biện pháp. Thiết kế Điên Biên Phủ), tranh ảnh (về công tác hậu cần phục vụ cấu trúc bài học mềm dẻo, linh hoạt giúp GV dễ dàng chiến dịch của quân dân ta), bài hát (Hò kéo pháo), các thực hiện các ý tưởng sư phạm, một cách tự nhiên thu hút mẩu chuyện lịch sử (về sự hi sinh của anh hùng Phan được HS tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, Đình Giót, Bế Văn Đàn, mẩu chuyện về Đại tướng Võ chủ động trong việc khám phá kiến thức mới. Việc xây Nguyên Giáp với sự thay đổi phương châm chiến lược từ dựng cấu trúc bài học theo hướng phát triển năng lực HS “đánh nhanh thắng nhanh” sang “đánh chắc tiến chắc”)... như đã nêu trên đòi hỏi GV phải đầu tư thời gian, công sức và trí tuệ; thực hiện linh hoạt phù hợp với nội dung + Ở Mục III. “Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về chấm học tập, trình độ HS và điều kiện dạy học của nhà trường. dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương”, GV tổ chức trao đổi đàm thoại kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan, kể chuyện giúp HS khám phá kiến thức mới. Tài liệu tham khảo Cách tổ chức các họat động học tập như trên HS sẽ [1] Hoàng Phê (chủ biên, 2007). Từ điển tiếng Việt. hào hứng do được chủ động tham gia vào quá trình hình NXB Đà Nẵng. thành kiến thức, lịch sử được tái hiện sinh động thông [2] Hồ Ngọc Đại (2007). Bài học là gì?. NXB Hà Nội. qua các phương pháp sư phạm mà GV thể hiện. [3] Nguyễn Thị Côi (2008). Các con đường, biện pháp - Củng cố, luyện tập: nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ + GV thiết kế 1 số câu hỏi trên các slide của thông. NXB Đại học Sư phạm. PowerPoint với nội dung tổng hợp các kiến thức cơ bản [4] Trần Thị Thanh Thủy (chủ biên, 2016). Dạy học tích của bài, sau đó chiếu lên cho cả lớp cùng tham gia trả lời. hợp phát triển năng lực học sinh. NXB Đại học Sư Chẳng hạn: phạm. * Câu 1: Điện Biên Phủ từ chỗ không nằm trong kế [5] Bộ GD-ĐT (2017). Chương trình giáo dục phổ hoạch Nava đã trở thành tâm điểm của kế hoạch Nava, thông - Chương trình tổng thể. đúng hay sai? [6] Nguyễn Công Khanh (chủ biên) - Đào Thị Oanh * Câu 2: Anh hùng nào đã “lấy thân mình chèn pháo” (2016). Giáo trình kiểm tra, đánh giá trong giáo trong chiến dịch Điện Biên Phủ? dục. NXB Đại học Sư phạm. * Câu 3: Trong bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”, [7] Nguyễn Mạnh Hưởng (2017). Thiết kế và tổ chức nhà thơ Tố Hữu viết: “Năm mươi sáu ngày đêm khoét hoạt động dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông theo núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt. Máu trộn bùn non. Gan hướng phát triển năng lực học sinh. Tạp chí Khoa không núng, chí không mòn!...” Hãy cho biết “56 ngày học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tháng đêm” là thời gian nào? 1/2017, tr 119-126. 162

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.