Thiết lập mô hình cảnh báo với độ trễ thời gian cho dịch sốt Dengue sốt xuất huyết Dengue tại Hà Nội

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> THIẾT LẬP MÔ HÌNH CẢNH BÁO VỚI ĐỘ TRỄ THỜI GIAN<br /> CHO DỊCH SỐT DENGUE/SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE TẠI HÀ NỘI<br /> Lê Thị Ngọc Anh1, Nguyễn Thị Lan Hương1, Nguyễn Hoàng Long1,<br /> Nguyễn Thị Thanh Xuân1, Nguyễn Nhật Cảm2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Hà Nội; 2Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội<br /> <br /> Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Bên cạnh các tác động<br /> đến môi trường tự nhiên và hoạt động của con người, biến đổi khí hậu còn có ảnh hưởng mạnh mẽ đến dịch<br /> bệnh và các thực thể trong sinh quyển. Sốt xuất huyết Dengue là bệnh chịu sự ảnh hưởng lớn bởi khí hậu.<br /> Với tính chất như vậy, nhưng số nghiên cứu về khí hậu lien quan tới số lượng ca mắc còn hạn chế. Mục tiêu<br /> nghiên cứu nhằm phân tích mối tương quan giữa các yếu tố khí hậu với tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết<br /> Dengue trong giai đoạn 2009 - 2011 dựa trên phương pháp nghiên cứu sinh thái học. Kết quả cho thấy có<br /> mối liên quan chặt chẽ giữa các yếu tố thời tiết với sự gia tăng tỷ lệ mắc và khoảng thời gian từ tháng 6 đến<br /> tháng 12 là thời gian thường xảy ra dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue, khi nhiệt độ, lượng mưa, hay<br /> lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm. Mô hình dự báo với độ trễ 2 tháng có khả năng dự báo<br /> tốt hơn so với các mô hình khác.<br /> Từ khóa: sốt dengue, mô hình, dự báo, thời tiết<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue<br /> (SD/SXHD) là một vấn đề luôn mang tính chất<br /> thời sự của Y tế công cộng, do bệnh thường<br /> có tính chất bùng phát thành dịch lớn và gây<br /> tỷ lệ tử vong khá cao. Theo báo cáo của Tổ<br /> chức Y tế Thế giới, mỗi năm có tới 50 đến 100<br /> <br /> gió mùa rất thích hợp cho sự bùng phát dịch<br /> bệnh sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.<br /> Trong những năm gần đây, tình hình dịch sốt<br /> Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Việt Nam<br /> có nhiều diễn biến phức tạp. Tại Hà Nội, từ<br /> năm 1992 đến nay sốt xuất huyết Dengue<br /> luôn là bệnh nguy hiể̉m hàng đầu trong các<br /> bệnh truyề̀n nhiễm với số mắc cao. Hàng năm<br /> <br /> triệu người bị nhiễm sốt Dengue/sốt xuất<br /> huyết Dengue, khoảng 500.000 người phải<br /> <br /> số ca nghi mắc sốt xuất huyết cao, đặc biệt<br /> năm 2009 là năm với số mắc cao nhất từ<br /> <br /> nhập viện do bệnh mỗi năm, và xấp xỉ 2,5 tỷ<br /> <br /> trước đến nay với tổng số 15.746 ca nghi mắc<br /> [9]. Theo thống kê của tác giả Thiều Đức Anh,<br /> <br /> người đang phải sống chung với sốt Dengue/<br /> sốt xuất huyết Dengue [1]. Tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue đặc biệt cao tại<br /> các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, các nước<br /> Nam và Đông Nam Á; các nước Trung và<br /> Nam Mỹ.<br /> Việt Nam là một quốc gia thuộc khu vực<br /> Đông Nam Á, với đặc điểm khí hậu nhiệt đới<br /> Địa chỉ liên hệ: Lê Thị Ngọc Anh, Phòng Công nghệ thông<br /> tin, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: lengocanh@hmu.edu.vn<br /> Ngày nhận: 08/03/2013<br /> Ngày được chấp thuận: 20/6/2013<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> từ năm 1998 đến 2009, tỷ lệ mắc tại Hà Nội từ<br /> 132,4 ca (1998) trên 100.000 dân, đạt thấp<br /> nhất vào giai đoạn 1999 - 2005 (từ 1,7 - 4,7<br /> ca/100.000 dân) rồi tăng lên trong năm 2006 2008 (60 - 80 ca/100.000 dân) và đạt đỉnh<br /> năm 2009 với 217,9 ca/100.000 dân. Vì<br /> những lý do trên, cần thiết phải xây dựng các<br /> mô hình dự báo dịch để hỗ trợ công<br /> phòng chống dịch đạt hiệu quả cao.<br /> <br /> tác<br /> <br /> Nhiều nghiên cứu trên thế giới phát triển<br /> các mô hình cảnh báo dịch bệnh dựa vào các<br /> yếu tố khí hậu cũng được xây dựng, với các<br /> 187<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> thông số được sử dụng nhiều nhất bao gồm:<br /> <br /> được áp dụng nhằm tìm mối tương quan<br /> <br /> độ ẩm tương đối, nhiệt độ, lượng mưa [2, 3,<br /> 4]. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Đỗ Thị<br /> <br /> giữa các yếu tố khí hậu với số ca mắc sốt<br /> Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo<br /> <br /> Thanh Toàn và cộng sự cũng đưa ra mô hình<br /> dự báo tỷ lệ mắc bệnh tại Hà Nội dựa trên số<br /> <br /> theo tháng.<br /> Số liệu hàng tháng các trường hợp mắc<br /> <br /> liệu về tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết<br /> Dengue giai đoạn 1998 - 2009 và 3 yếu tố<br /> <br /> sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue từ tháng<br /> 1/2009 tới tháng 12/2011 ở Hà Nội được thu<br /> <br /> này, cùng với yếu tố tốc độ gió [5]. Tuy nhiên<br /> <br /> thập từ Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội với<br /> <br /> mô hình này chưa tính toán đến độ trễ thời<br /> gian, do đó có thể có sai sót trong việc dự<br /> <br /> các dữ liệu về số ngày mắc, địa điểm những<br /> <br /> báo. Với mong muốn cập nhập thêm các dữ<br /> kiện, cũng như xây dựng các mô hình cảnh<br /> <br /> chẩn đoán xét nghiệm. Tổng số ca mắc trong<br /> 3 năm là 23.857 trường hợp. Do số ca mắc,<br /> <br /> báo dịch bệnh chính xác hơn, chúng tôi tiến<br /> <br /> phân bố không chuẩn, nhóm nghiên cứu tiến<br /> <br /> ca mắc, tuổi, giới, nghề nghiệp bệnh nhân và<br /> <br /> hành nghiên cứu với các mục tiêu: Xác định<br /> mối liên quan giữa một số yếu tố thời tiết với<br /> <br /> hành chuyển dạng số liệu sang dạng lôgarit<br /> <br /> tỷ lệ mắc sốt Dengue/Sốt xuất huyết Dengue<br /> tại Hà Nội từ năm 2009 - 2011.<br /> <br /> tuyến tính đa biến.<br /> <br /> nhằm áp dụng phương pháp phân tích hồi quy<br /> Số liệu thời tiết và khí hậu theo tháng tại<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Địa điểm<br /> Thành phố Hà Nội nằm ở phía Bắc Việt<br /> Nam và nằm trong vùng Đồng bằng châu thổ<br /> sông Hồng. Hà Nội mang đủ khí hậu cận nhiệt<br /> đới ẩm đặc trưng của miền Bắc với mùa hè<br /> nóng ẩm, mưa nhiều và mùa đông lạnh-khô, ít<br /> mưa về đầu mùa và có mưa phùn vào nửa<br /> cuối mùa. Do tác động của biển, Hà Nội có độ<br /> ẩm và lượng mưa khá lớn, trung bình 114<br /> ngày mưa một năm. Một đặc điểm rõ nét của<br /> khí hậu Hà Nội là sự thay đổi và khác biệt của<br /> hai mùa nóng, lạnh. Mùa nóng kéo dài từ<br /> tháng 5 tới tháng 9, kèm theo mưa nhiều,<br /> <br /> Hà Nội từ năm 2009 đến 2011 được cung cấp<br /> bởi Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia,<br /> bao gồm số liệu về nhiệt độ trung bình, nhiệt<br /> độ lớn nhất và nhỏ nhất trong tháng, lượng<br /> mưa trung bình, lượng mưa cao nhất, độ ẩm<br /> tương đối và lượng bốc hơi. Các biến khí hậu<br /> này được coi là biến độc lập, trong khi biến số<br /> về số ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue được coi là biến phụ thuộc trong mô hình.<br /> Phương trình hồi quy có dạng:<br /> Y = a + b1x1 + b2x2 + b3x3 + b4x4 + ... + bixi<br /> Trong đó: Y là số ca mắc mới sốt Dengue/<br /> sốt xuất huyết Dengue.<br /> <br /> nhiệt độ trung bình 28,1°C. Từ tháng 11 tới<br /> <br /> a là độ dốc.<br /> <br /> tháng 3 năm sau là mùa đông với nhiệt độ<br /> trung bình 18,6°C. Nhiệt độ xuống thấp nhất<br /> <br /> b là hệ số chặn và x là giá trị hàng tháng<br /> <br /> được được ghi nhận tại đây có thể đạt tới 6 7°C và cao nhất lên tới 38 - 40°C, cá biệt năm<br /> 2008 kỷ lục là 42,8°C.<br /> 2. Phương pháp<br /> Phương pháp nghiên cứu sinh thái học<br /> 188<br /> <br /> của các yếu tố thời tiết khí hậu. Độ chính xác<br /> của mô hình được đo lường bằng hệ số xác<br /> định R2 được hiệu chỉnh.<br /> Kết quả mô hình sẽ cho thấy sự thay đổi<br /> của bất kỳ yếu tố thời tiết nào được bao gồm<br /> trong mô hình cũng sẽ dẫn đến sự thay đổi về<br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> tỷ lệ mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue.<br /> 3. Xử lý số liệu: Số liệu được phân tích bằng phần mềm STATA 10.0<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> Trong thời gian từ tháng 1/2009 đến tháng 12/2011, tổng cộng 23.857 trường hợp mắc sốt<br /> Dengue/sốt xuất huyết Dengue được báo cáo.<br /> <br /> Biểu đồ 1. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue được khai báo theo tháng<br /> (1/2009 - 12/2011) tại Hà Nội (tổng = 23.857)<br /> Biểu đồ 1 cho thấy, số ca mắc cao nhất vào tháng 9/2009 (4,157 ca) và thấp nhất vào tháng 2<br /> - 3/2009 (12 ca).<br /> <br /> Biểu đồ 2. Tổng số ca mắc sốt dengue/sốt xuất huyết dengue theo tháng được báo cáo<br /> (từ tháng 1 đến tháng 12) tại Hà Nội (tổng = 23.857)<br /> Kết quả biểu đồ 2 cho thấy, dịch tập trung bùng phát từ tháng 6 đến tháng 12 hàng năm, đặc<br /> biệt từ tháng 8 đến tháng 11, dịch bùng phát mạnh mẽ với tỷ lệ mắc cao hơn đáng kể so với các<br /> tháng khác trong năm.<br /> Bảng 1 cho thấy thời gian từ tháng 6 đến tháng 12 tỷ lệ mắc bệnh tăng cao, đặc biệt là các<br /> tháng từ tháng 8 tới tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi các yếu tố như nhiệt độ, lượng<br /> mưa, hay lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất trong năm.<br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> 189<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 1. Phân bố các ca bệnh mới mắc SD/SXHD và các yếu tố thời tiết theo tháng<br /> Lượng mưa<br /> (mm)**<br /> <br /> Nhiệt độ (oC)**<br /> Tháng<br /> <br /> Số ca<br /> mắc*<br /> <br /> Trung<br /> bình<br /> <br /> Cao<br /> nhất<br /> <br /> Thấp<br /> nhất<br /> <br /> Trung<br /> bình<br /> <br /> Cao<br /> nhất<br /> <br /> Độ ẩm<br /> tương<br /> đối (%)**<br /> <br /> Lượng<br /> bốc hơi<br /> (mm)**<br /> <br /> Tháng 1<br /> <br /> 216<br /> <br /> 16,80<br /> <br /> 16,87<br /> <br /> 14,70<br /> <br /> 10,33<br /> <br /> 5,33<br /> <br /> 76,67%<br /> <br /> 73,00<br /> <br /> Tháng 2<br /> <br /> 101<br /> <br /> 18,03<br /> <br /> 21,03<br /> <br /> 16,23<br /> <br /> 21,33<br /> <br /> 8,33<br /> <br /> 82,67%<br /> <br /> 51,00<br /> <br /> Tháng 3<br /> <br /> 103<br /> <br /> 20,93<br /> <br /> 24,17<br /> <br /> 19,07<br /> <br /> 27,67<br /> <br /> 7,67<br /> <br /> 85,00%<br /> <br /> 48,67<br /> <br /> Tháng 4<br /> <br /> 103<br /> <br /> 24,50<br /> <br /> 28,53<br /> <br /> 22,17<br /> <br /> 79,33<br /> <br /> 51,33<br /> <br /> 79,00%<br /> <br /> 68,33<br /> <br /> Tháng 5<br /> <br /> 171<br /> <br /> 27,40<br /> <br /> 31,67<br /> <br /> 24,47<br /> <br /> 147,33<br /> <br /> 57,67<br /> <br /> 77,67%<br /> <br /> 87,00<br /> <br /> Tháng 6<br /> <br /> 488<br /> <br /> 29,67<br /> <br /> 34,33<br /> <br /> 26,70<br /> <br /> 180,67<br /> <br /> 39,67<br /> <br /> 74,33%<br /> <br /> 94,67<br /> <br /> Tháng 7<br /> <br /> 1307<br /> <br /> 29,93<br /> <br /> 34,30<br /> <br /> 27,13<br /> <br /> 319,00<br /> <br /> 96,33<br /> <br /> 78,67%<br /> <br /> 93,33<br /> <br /> Tháng 8<br /> <br /> 3821<br /> <br /> 28,77<br /> <br /> 32,70<br /> <br /> 26,20<br /> <br /> 333,33<br /> <br /> 88,33<br /> <br /> 82,00%<br /> <br /> 68,50<br /> <br /> Tháng 9<br /> <br /> 5623<br /> <br /> 27,90<br /> <br /> 32,03<br /> <br /> 25,27<br /> <br /> 256,67<br /> <br /> 82,00<br /> <br /> 76,50%<br /> <br /> 92,00<br /> <br /> Tháng 10<br /> <br /> 5896<br /> <br /> 26,60<br /> <br /> 30,55<br /> <br /> 24,10<br /> <br /> 86,50<br /> <br /> 31,00<br /> <br /> 76,50%<br /> <br /> 86,00<br /> <br /> Tháng 11<br /> <br /> 4819<br /> <br /> 25,25<br /> <br /> 29,40<br /> <br /> 22,55<br /> <br /> 130,50<br /> <br /> 70,00<br /> <br /> 76,50%<br /> <br /> 85,00<br /> <br /> Tháng 12<br /> <br /> 1209<br /> <br /> 19,35<br /> <br /> 22,85<br /> <br /> 17,10<br /> <br /> 11,00<br /> <br /> 8,00<br /> <br /> 76,00%<br /> <br /> 71,50<br /> <br /> * Tổng số ca mắc từ 1/2009 - 12/2011<br /> ** Số liệu chia trung bình trong 3 năm từ 2009 - 2011<br /> Bảng 2. Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến ảnh hưởng của các yếu tố thời tiết lên tỷ lệ<br /> mới mắc SD/SXHD tại Hà Nội (2009 - 2011)<br /> Mô<br /> hình<br /> <br /> Hệ số<br /> hồi<br /> quy<br /> <br /> Sai số<br /> chuẩn<br /> <br /> t<br /> <br /> p<br /> <br /> 95%CI<br /> <br /> Hệ số chặn<br /> <br /> 1,192<br /> <br /> 1,142<br /> <br /> 1,04<br /> <br /> 0,305<br /> <br /> -1,143 - 3,529<br /> <br /> Lượng bốc hơn<br /> <br /> 0,049<br /> <br /> 0,015<br /> <br /> 3,39<br /> <br /> 0,002<br /> <br /> 0,020 - 0,079<br /> <br /> Hệ số chặn<br /> <br /> 1,103<br /> <br /> 0,920<br /> <br /> 1,20<br /> <br /> 0,241<br /> <br /> -0,783 - 2,988<br /> <br /> Lượng mưa trung bình<br /> <br /> 0,007<br /> <br /> 0,002<br /> <br /> 3,49<br /> <br /> 0,002<br /> <br /> 0,003 - 0,010<br /> <br /> Lượng bốc hơi<br /> <br /> 0,041<br /> <br /> 0,012<br /> <br /> 3,28<br /> <br /> 0,003<br /> <br /> 0,015 - 0,066<br /> <br /> Hệ số chặn<br /> <br /> -2,734<br /> <br /> 1,458<br /> <br /> -1,87<br /> <br /> 0,073<br /> <br /> -5,738 - 0,269<br /> <br /> Lượng bốc hơi<br /> <br /> 0,039<br /> <br /> 0,019<br /> <br /> 2,09<br /> <br /> 0,047<br /> <br /> 0,001 - 0,078<br /> <br /> Lượng mưa trung bình<br /> <br /> 0,010<br /> <br /> 0,003<br /> <br /> 2,99<br /> <br /> 0,006<br /> <br /> 0,003 - 0,017<br /> <br /> Lượng mưa cao nhất<br /> <br /> -0,021<br /> <br /> 0,009<br /> <br /> -2,34<br /> <br /> 0,001<br /> <br /> -0,040 - -0,003<br /> <br /> Biến<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 190<br /> <br /> Prob<br /> >F<br /> <br /> R2<br /> <br /> 0,002<br /> <br /> 0,26<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> 0,52<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> 0,73<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Mô<br /> hình<br /> <br /> Biến<br /> Nhiệt độ trung bình<br /> <br /> Hệ số<br /> hồi<br /> quy<br /> <br /> Sai số<br /> chuẩn<br /> <br /> t<br /> <br /> p<br /> <br /> 95%CI<br /> <br /> Prob<br /> >F<br /> <br /> R2<br /> <br /> 0,257<br /> <br /> 0,070<br /> <br /> 3,69<br /> <br /> 0,028<br /> <br /> 0,114 - 0,401<br /> <br /> 0,000<br /> <br /> 0,73<br /> <br /> Mô hình 1: Không có độ trễ thời gian: Log (Dm*) = 1,19 + 0,05*lượng bốc hơi<br /> Mô hình 2: Sau 1 tháng: Log(D1m*) = 1,10 + 0,041*lượng bốc hơi + 0,01*lượng mưa<br /> Mô hình 3: Sau 2 tháng: Log(D2m*) = -2.73 + 0.26*nhiệt độ trung bình + 0.04* lượng bốc hơi +<br /> 0.01*lượng mưa trung bình - 0.02*lượng mưa tối đa<br /> <br /> *Dm: số trường hợp bệnh<br /> Ba mô hình hồi quy tuyến tính đa biến<br /> <br /> chứng minh là bệnh dịch có xu hướng chịu<br /> <br /> được sử dụng để xem xét ảnh hưởng của các<br /> yếu tố thời tiết tới khả năng mắc bệnh sốt<br /> <br /> ảnh hướng lớn của khí hậu [6]. Các nghiên<br /> cứu cũng đưa ra những mô hình cảnh báo<br /> <br /> Dengue/sốt xuất huyết Dengue, thể hiện tại<br /> bảng 2. Mô hình đầu tiên được sử dụng để<br /> <br /> dịch bệnh sớm dựa vào các yếu tố khí hậu<br /> nhằm giúp khống chế dịch bệnh một cách có<br /> <br /> xem xét mối tương quan giữa các yếu tố khí<br /> hậu trong một tháng và tỷ lệ mắc sốt Dengue/<br /> <br /> hiệu quả nhất. Kết quả phân tích của nhóm<br /> nghiên cứu cũng cho thấy, các yếu tố khí hậu<br /> <br /> sốt xuất huyết Dengue trong chính tháng đó.<br /> <br /> cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc gia<br /> <br /> 2<br /> <br /> Giá trị R sau khi hiệu chỉnh của mô hình là<br /> 0,26 chỉ ra rằng mô hình này chỉ giải thích<br /> <br /> tăng số lượng ca bệnh sốt Dengue/sốt xuất<br /> huyết Dengue tại Hà Nội. Kết quả cho thấy,<br /> <br /> được 26% sự tăng giảm các ca mắc sốt<br /> Dengue/sốt xuất huyết Dengue tại Hà Nội.<br /> <br /> dịch thường xảy ra từ tháng 6 tới tháng 12<br /> hàng năm, đặc biệt là các tháng từ tháng 8 tới<br /> <br /> Dựa vào đặc điểm sinh sản và phát triển<br /> của muỗi (phát triển từ trứng thành muỗi<br /> <br /> tháng 11, sau thời điểm từ tháng 4 trở đi, khi<br /> các yếu tố như nhiệt độ, lượng mưa, hay<br /> <br /> trưởng thành từ 7 đến 45 ngày), nhóm nghiên<br /> <br /> lượng bốc hơi có xu hướng tăng cao nhất<br /> <br /> cứu phát triển các mô hình đánh giá tương<br /> quan giữa các yếu tố thời tiết một tháng với số<br /> <br /> trong năm. Kết quả này phù hợp với nghiên<br /> cứu giai đoạn từ năm 1998 - 2009 của tác giả<br /> <br /> ca mắc sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue<br /> sau 1 tháng và sau 2 tháng. Kết quả cho thấy,<br /> <br /> Đỗ Thị Thanh Toàn và cộng sự [5] khi các tác<br /> giả nhận định dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết<br /> <br /> giá trị R2 sau khi hiệu chỉnh của mô hình sau 1<br /> tháng là 0,52 và của mô hình sau 2 tháng là<br /> <br /> Dengue xảy ra vào khỏang thời gian từ tháng<br /> 6 tới tháng 11, là khoảng thời gian có nhiệt độ<br /> <br /> 0,73. Nhóm nghiên cứu chọn mô hình 3 là mô<br /> <br /> trung bình, lượng mưa và độ ẩm cao nhất, và<br /> <br /> hình tối ưu cho nghiên cứu này, với các yếu tố<br /> nhiệt độ trung bình, lượng bốc hơi, lượng<br /> <br /> tốc độ gió giảm. Nghiên cứu này có sử dụng<br /> thêm yếu tố lượng mưa lớn nhất trong tháng,<br /> <br /> mưa trung bình và lượng mưa tối đa giải thích<br /> được 73% sự tăng giảm các ca mắc sốt Den-<br /> <br /> do theo nghiên cứu tại Đài Loan năm 2011,<br /> lượng mưa lớn bất thường cũng có khả năng<br /> <br /> gue/sốt xuất huyết Dengue.<br /> <br /> gây bệnh dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue sau 70 ngày gấp 2,09 lần so với bình<br /> <br /> IV. BÀN LUẬN<br /> Dịch sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue,<br /> qua các nghiên cứu trên thế giới, đã được<br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> thường [7].<br /> Nghiên cứu của chúng tôi bước đầu xây<br /> dựng mô hình dự báo có sử dụng thêm độ trễ<br /> 191<br /> <br />