Thơ nữ những năm đầu thế kỷ XX nhìn từ phương diện nghệ thuật

An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 14 (2), 103 – 112<br /> <br /> THƠ NỮ NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XX NHÌN TỪ<br /> PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT<br /> Đặng Thị Ngọc Phượng1<br /> 1<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 10/07/2016<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 28/08/2016<br /> Ngày chấp nhận đăng: 04/2017<br /> Title:<br /> Feminist poems in the early 20th<br /> century through artistic<br /> perspectives<br /> Keywords:<br /> Feminist poems, poetic genres,<br /> lyrics, rhythms<br /> Từ khóa:<br /> Thơ nữ, thể thơ, ngôn ngữ,<br /> giọng điệu<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Feminist poems is an indispensable part among the Vietnamese poems. It is<br /> clearly seen that the appearance of numerous female poets in the early 20th<br /> century confirmed their contribution to the innovation of poem arts, including<br /> poetic genres, lyrics, and rhythms. It is needed to do research on the works of<br /> the female poets during the periods to reveal how Vietnamese spirits were<br /> connected the society and could also start a new phase of life.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thơ nữ là một bộ phận không thể thiếu trong nền thơ ca dân tộc. Sự ra đời của<br /> đội ngũ đông đảo các nhà thơ nữ những năm đầu thế kỷ XX khẳng định đóng<br /> góp của họ về những đổi mới trên phương diện nghệ thuật: thể thơ, ngôn ngữ,<br /> giọng điệu. Nghiên cứu thơ của các nhà thơ nữ giai đoạn này để thấy được tâm<br /> hồn Việt đã gắn kết, khơi nguồn từ cuộc sống và mang hơi thở thời đại.<br /> <br /> nhất, nhân vật chính của văn học. Nhà nghiên cứu<br /> Mã Giang Lân lại cho rằng: “Mỗi thời đại, mỗi<br /> giai đoạn lịch sử thường sử dụng những thể loại<br /> thích hợp mà ở đấy chúng ta có thể thấy được sự<br /> vận động trong tư duy sáng tạo của nhà thơ” (Mã<br /> Giang Lân, 2005, tr. 19). Nhìn lại lịch sử thơ ca,<br /> các thể thơ truyền thống của dân tộc ta là những<br /> thể thơ được sử dụng phổ biến và làm cơ sở cho<br /> sự ra đời của những thể Thơ mới sau này (từ năm<br /> 1932 trở đi).<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Thành quả của thơ ca Việt Nam từ xưa đến nay<br /> không thể không nhắc đến sự góp mặt của các cây<br /> bút nữ qua từng thời kỳ. Tuy chưa có sự đông đảo<br /> về lực lượng sáng tác nhưng thành tựu của các nhà<br /> thơ nữ trong những năm đầu thế kỷ XX là không<br /> thể phủ nhận. Nghiên cứu thơ nữ giai đoạn này để<br /> thấy được những đóng góp của họ về phương diện<br /> nghệ thuật: thể thơ, ngôn ngữ, giọng điệu. Đây là<br /> một trong những cách tiếp cận văn học, có khả năng<br /> tái hiện đúng và đa dạng diện mạo thơ nữ Việt Nam<br /> giai đoạn đầu thế kỷ XX.<br /> <br /> Sang thế kỉ XX, quá trình hiện đại hoá văn học đã<br /> làm cho văn học Việt Nam thay đổi một cách cơ<br /> bản. Thể loại thơ ca luôn có những yếu tố vận động,<br /> biến đổi. Do đó, nó vừa có tính truyền thống, vừa<br /> mang tính cách tân hiện đại. Thơ nữ cũng không<br /> nằm ngoài những quy luật ấy.<br /> <br /> 2. NỘI DUNG<br /> 2.1 Thể thơ đa dạng<br /> Mỗi thời kỳ văn học, thể loại có những phân định<br /> và đặc trưng khác nhau; thể hiện thái độ, cách<br /> nhìn nhận, cảm thụ về thế giới và con người. Đây<br /> là nơi tích luỹ và đúc kết những giá trị nhận thức<br /> thẩm mỹ về thế giới sáng tác của nhà thơ, nhà<br /> văn. Theo Bakhtin, thể loại chính là nhân vật thứ<br /> <br /> Thơ Đường luật vốn là thể thơ được sử dụng nhiều<br /> nhất trong thơ trung đại, thể loại thơ đã sản sinh ra<br /> nhiều thi tài ở Trung Quốc, Việt Nam... Đó cũng là<br /> nền thơ có thi pháp riêng được quy định bởi thế giới<br /> quan, nhân sinh quan và thẩm mỹ quan của thời đại<br /> 103<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 14 (2), 103 – 112<br /> <br /> phong kiến Á Đông. Thi pháp đó có nhiều đặc điểm<br /> như sự tôn sùng thiên nhiên, tính quy phạm, tính ước<br /> lệ, tính phi ngã. Những nữ sĩ đứng ở giai đoạn giao<br /> thời như: Đạm Phương, Sương Nguyệt Anh sử<br /> dụng hầu hết các thể thơ truyền thống như: tứ<br /> tuyệt, thất ngôn bát cú Đường luật, ngũ ngôn,<br /> song thất lục bát, lục bát và từ khúc.<br /> <br /> Ngoài thơ thất ngôn tứ tuyệt, thơ thất ngôn bát cú<br /> của bà có phần đặc sắc, gợi tả tâm trạng của nhà<br /> thơ trước cuộc đời. Các bài thơ Hoàng hôn, Vịnh<br /> đêm thu, Vịnh cảnh Ngũ Hành sơn tiêu biểu cho<br /> lối thơ truyền thống, giàu chiêm nghiệm.<br /> Trong khi nhiều nhà thơ lãng mạn cùng thời chịu ảnh<br /> hưởng của văn chương phương Tây thì Ngân Giang<br /> vẫn gắn bó với thơ Đường luật và các thể thơ dân tộc.<br /> Thơ của Ngân Giang gồm các thể: tứ tuyệt, lục bát,<br /> Đường thi thất ngôn bát cú... Bài Xuân mong đợi,<br /> Mười bài tâm sự... được dùng để ký thác niềm riêng<br /> của tác giả. Thơ Đường luật thất ngôn bát cú là thể thơ<br /> khó làm nhất nhưng với Ngân Giang bỗng trở nên “dễ<br /> dàng” như bất cứ thể thơ nào khác. Người đọc bắt gặp<br /> trong Xuân chiến địa:<br /> <br /> Đạm Phương là người góp phần duy trì một<br /> hướng sáng tác thơ Đường luật bằng chữ Quốc<br /> ngữ, mở đầu cho một hướng đi mới của nhiều nhà<br /> thơ về sau. Bài thơ Nhớ bạn, Nhớ cảnh núi… của<br /> Đạm Phương; Đáp Hồ Bá Xuyên, Tỏ chí, Tự thán<br /> của Sương Nguyệt Anh cho thấy sự tài hoa và tố<br /> chất nghệ sĩ của họ. Thể từ gần như ít xuất hiện<br /> trên văn đàn nhưng những bài thơ của Đạm<br /> Phương và Sương Nguyệt Anh là những bài đầu<br /> tiên viết bằng chữ Quốc ngữ theo đúng điệu:<br /> <br /> Lành lạnh bên sông một quán nghèo<br /> Đèn lay dáng trúc gió hiu hiu<br /> <br /> Mảnh trăng đêm dọi bóng quanh thềm<br /> Bóng dọi quanh thềm giấc khó êm.<br /> Giấc khó êm vì thương nhớ bạn<br /> Vì thương nhớ bạn, mảnh trăng đêm.<br /> <br /> Hướng dương trà vẫn thơm như cũ<br /> Khói toả tương tư đượm ít nhiều?<br /> Đường luật thất ngôn bát cú là thể thơ thích hợp<br /> với nữ sĩ. Đọc thơ bà khiến ta thấy nhẹ nhàng,<br /> được sống thoải mái trong không gian cổ kính đầy<br /> yêu thương… Bài thơ Trưng Nữ Vương là một ví<br /> dụ tiêu biểu. Bài thơ hoàn thành vào năm 1939,<br /> thoạt nhìn hình thức vẫn là thể thức của Thơ mới,<br /> gồm có năm đoạn, mỗi đoạn bốn câu, mỗi câu bảy<br /> chữ. Hình thức mới nhưng vẫn còn mang nặng sắc<br /> thái khí vị của thơ Đường, đầy nhạc điệu: Lạc<br /> tướng quên đâu lời tuyết hận/ Non hồng quét sạch<br /> bụi trần ai/ Cờ tang điểm tướng nghiêm hàng trận/<br /> Gót ngọc gieo hoa ngát mấy trời…<br /> <br /> (Nhớ bạn - Đạm Phương)<br /> Năm canh thức nhắp, năm canh những,<br /> Nửa gối so le, nửa gối chờ.<br /> Vườn én rủ ren trên lối cũ,<br /> Canh gà xao xác giục tình xưa.<br /> (Tự thán - Sương Nguyệt Anh)<br /> Thơ của Cao Ngọc Anh gồm thơ viết bằng<br /> chữ Hán và thơ viết bằng chữ Quốc ngữ. Những<br /> bài thơ tứ tuyệt cho thấy tài thơ chữ Hán của bà<br /> Cao Ngọc Anh quả không tầm thường, bài thơ<br /> Đào hoa khẩu chiếm là một bài thơ tiêu biểu:<br /> <br /> Về mặt thể loại, các nhà thơ nữ đã vận dụng thành công<br /> các thể thơ dân tộc nhưng không gò bó trong khuôn khổ<br /> những quy phạm chặt chẽ của thể loại mà luôn có<br /> những phá cách và thể nghiệm mới. Với thể thơ lục bát,<br /> thơ nữ đã thể hiện sự linh hoạt, sáng tạo của mình.<br /> Không mô phỏng hoàn toàn ca dao và lục bát dân tộc,<br /> các bà lựa chọn những đặc điểm, yếu tố thích hợp của<br /> lục bát, ca dao để sáng tác cho phù hợp với tâm hồn<br /> của con người thời đại. Các bà biết phát huy giá trị tích<br /> cực của thơ ca dân tộc để đem đến cho thơ ca những giá<br /> trị phù hợp với thực tế đời sống và thế giới nội tâm của<br /> nhà thơ. Cấu trúc câu thơ được sắp xếp theo quy luật<br /> của cảm xúc và dòng chảy của tâm thức. Lục bát, song<br /> thất lục bát cũng là thể thơ quen thuộc được các nhà thơ<br /> nữ sử dụng với tỷ lệ cao. Những bài thơ lục bát, song<br /> <br /> Tích niên lang tháp song đào thụ<br /> Kim kiến đào hoa bất kiến lang<br /> Giả sử hoa thần như hữu thức<br /> Vị lang tiều tuỵ giảm dung quang.<br /> Tác giả đã tự dịch ra tiếng Việt như sau:<br /> Bói hoa đào<br /> Song đào chàng mới trồng năm trước<br /> Nay thấy đào hoa chẳng thấy chàng<br /> Ví khiến thần hoa như có biết,<br /> Vì chàng nhan sắc giảm phần chăng?<br /> <br /> 104<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 14 (2), 103 – 112<br /> <br /> thất lục bát nhẹ nhàng, giàu cảm xúc: Sóng thơ của Thu<br /> Hồng; Âm thầm, Tơ sầu của Mai Đình; Lòng quê,<br /> Quán cũ trong sương của Hằng Phương; Thuyền đi của<br /> Vân Đài; Vườn trưa, Bóng ai của Cẩm Lai; Ru con,<br /> Ngõ chơ Khâm Thiên của Anh Thơ…<br /> <br /> Sóng lao xao lấp loáng, ánh xa ngời.<br /> <br /> Kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, thể thơ song thất<br /> lục bát tạo nên những dòng cảm xúc riêng biệt, không<br /> hoà lẫn. Để khai thác trọn vẹn hơn những khát khao<br /> thầm kín trong hành trình đi tìm hạnh phúc, các nhà<br /> thơ nữ đã khai thác và khám phá một cách toàn vẹn<br /> nhất trái tim của những người phụ nữ yêu thương và<br /> khát khao được sẻ chia, bày tỏ trong thể thơ song thất<br /> lục bát.<br /> <br /> Gợi lòng cho khách qua đàng nhớ nhung…<br /> <br /> Anh Thơ sáng tác ở nhiều thể thơ và hầu như thể<br /> loại nào cũng thể hiện sự thành công của tác giả.<br /> Thể thơ tám chữ là thể thơ được Anh Thơ sử dụng<br /> tương đối nhiều, qua thể thơ này, Anh Thơ đã<br /> giúp cho chúng ta có thêm những hiểu biết, những<br /> cảm nhận về bức tranh phong cảnh, bức tranh<br /> cuộc sống của con người; giúp người đọc như<br /> đang được đắm mình vào cảnh quê, được sống lại<br /> không khí của thôn quê hay cuộc sống lao động,<br /> chiến đấu của con người mới. Tiêu biểu là các bài:<br /> Trưa hè, Chiều xuân, Rằm tháng bảy, Qua đỉnh<br /> đèo Ngang, Mùa chiêm mới, Theo cánh chim<br /> câu…<br /> <br /> (Quán cũ trong sương - Hằng Phương)<br /> <br /> Trời trong biếc không qua mây gïợn trắng,<br /> <br /> Các nhà thơ nữ hầu như sử dụng các thể thơ quen<br /> thuộc như thơ năm chữ, bảy chữ, lục bát, thơ tám chữ.<br /> Sự tìm tòi, đổi mới trong thơ thể hiện ở việc gia tăng<br /> các khổ thơ, câu thơ hoặc thay đổi nhịp thơ, vần điệu,<br /> từ ngữ… Sự đổi mới ấy tuy không đặc biệt nhưng cho<br /> thấy ít nhiều nét sáng tạo, thấy được ý thức và nỗ lực<br /> kiếm tìm cách thức để làm mới thơ. Nhưng sự đổi<br /> mới đó vẫn không làm thay đổi lối thơ trong sáng,<br /> chân thành; giọng thơ uyển chuyển, êm đềm của các<br /> nhà thơ nữ.<br /> <br /> Gió nồm nam lộng thổi cánh diều xa.<br /> <br /> Và búp hoa nghểnh dậy đón hương trời,<br /> Cây tuôn bóng, lửng lơ, đò chẳng lướt!<br /> (Tơ lòng với đẹp - Thu Hồng)<br /> <br /> Bao thế sự xoá nhoà rêu phủ,<br /> Còn lại đây quán cũ vài gian,<br /> Trong sương lặng đứng mơ màng.<br /> <br /> Hoa lựu nở đầy một vườn đỏ nắng,<br /> Lũ bướm vàng lơ đãng lướt bay qua.<br /> (Trưa hè)<br /> Được cách tân và sáng tạo, thể thơ tám chữ là phương<br /> tiện để các nhà thơ nữ biểu hiện tâm trạng, bộc lộ cái<br /> tôi. Thể thơ này có sự phóng túng trong câu chữ, nhịp<br /> điệu linh hoạt, có sức dung chứa cuộc sống, có khả<br /> năng giãi bày tiếng nói sâu kín trong tâm hồn con<br /> người, thích hợp với kiểu con người tự do, con người<br /> tâm linh, con người cá nhân thành thực với lòng mình<br /> và cuộc sống. Thể thơ này là cơ sở để các nhà thơ nữ<br /> thể hiện những quan niệm của cá nhân về tình yêu, về<br /> lẽ sống, về cái đẹp, về cuộc đời. Bên mồ Hàn Mặc Tử<br /> của Mai Đình; Tơ lòng với đẹp, Lịch của Thu Hồng;<br /> Khúc nhạc bên đường của Hằng Phương; Trưa hè,<br /> Chiều xuân, Rằm tháng bảy, Qua đỉnh đèo Ngang,<br /> Mùa chiêm mới, Theo cánh chim câu của Anh Thơ...<br /> là minh chứng cho những thành công ấy. Những bài<br /> thơ của các bà thể hiện tinh thần, khát vọng tự do<br /> mạnh mẽ nhất, là sản phẩm tinh thần của tầng lớp trí<br /> thức nói chung và các nhà Thơ mới nói riêng.<br /> <br /> Sáng tác của các nhà thơ nữ trong khuôn thơ<br /> tương đối ổn định: thơ thất ngôn, thơ tám chữ và<br /> vận dụng thể thơ lục bát và thơ ngũ ngôn một<br /> cách điêu luyện. Thơ tám chữ là thể thơ có nguồn<br /> gốc từ thể hát nói. Thể thơ này có sức dung chứa<br /> lớn, lời thơ, ý thơ gần với lời kể, giàu yếu tố tự sự,<br /> thi nhân tự do biểu hiện cảm xúc đối với làng quê.<br /> Cuộc sống thường nhật đi vào trong thơ các tác<br /> giả nữ một cách sinh động, cụ thể, neo giữ hồn<br /> người.<br /> Còn có gì hơn thầm lặng anh ơi...<br /> Dồn thương nhớ vào tận cùng cân não<br /> Để đêm nay xây đắp mộng luân hồi<br /> <br /> Thơ bảy chữ là thể thơ ra đời khá sớm trong lịch sử<br /> thơ ca của dân tộc. Thơ bảy chữ gồm tứ tuyệt (bốn<br /> câu bảy chữ), bát cú (tám câu bảy chữ). Gọi thơ bảy<br /> chữ (thất ngôn) vì đặc điểm chính của câu thơ là mỗi<br /> câu có bảy chữ. Bài thơ bảy chữ ngắn nhất cũng phải<br /> <br /> Anh hãy cùng em về căn nhà nhỏ<br /> (Bên mồ Hàn Mặc Tử - Mai Đình)<br /> Kìa trăng vỡ trong hồ khi nước động,<br /> 105<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 14 (2), 103 – 112<br /> <br /> là bốn câu: thất ngôn tứ tuyệt (Mời trầu, Bánh trôi<br /> nước, Con ốc nhồi của Hồ Xuân Hương)..., thất ngôn<br /> bát cú Đường luật (Thăng Long thành hoài cổ, Qua<br /> đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan)...<br /> <br /> Nhìn liễu rơi vàng lá báo thu...<br /> (Chớp mắt)<br /> Thơ năm chữ là thể thơ liên quan đến việc thể<br /> hiện cảm xúc, nội dung giãi bày tâm trạng. Thơ<br /> năm chữ thường ngắt nhịp 2/3 tạo cho câu thơ<br /> chất luyến láy hoặc 3/2 tạo âm hưởng mênh mang,<br /> trầm lắng của nỗi nhớ mong. Vốn có nguồn gốc từ<br /> thơ ca dân gian, hát dặm Nghệ Tĩnh và loại thơ<br /> ngũ ngôn, đến các nhà Thơ mới, thơ năm chữ đã<br /> mở rộng hơn, tự do hơn cho tứ thơ để dễ dàng<br /> diễn tả tâm hồn, cảm xúc mới của thi nhân. Thể<br /> thơ năm chữ cũng được Anh Thơ sử dụng nhiều<br /> như các bài: Tiếng chim tu hú, Vá áo, Tết về…<br /> Với thể thơ này, Anh Thơ thường chia làm nhiều<br /> khổ và nối liền mạch thơ để diễn tả cảm xúc. Nhà<br /> thơ thường thiên về lối kể, tả, để diễn tả tình cảm<br /> yêu thương, trìu mến của mình.<br /> <br /> Thơ thất ngôn tứ tuyệt và thất ngôn bát cú Đường<br /> luật có yêu cầu về niêm luật chặt chẽ. Các nhà thơ<br /> nữ ít sử dụng lại thể thơ Đường luật. Họ chủ yếu<br /> sử dụng thơ bảy chữ theo kiểu cổ phong, do ảnh<br /> hưởng của xon-nê Pháp nên cấu tạo lại thành<br /> những khổ thơ có bốn câu. Nếu các thi gia xưa<br /> sáng tác thơ Đường đã dùng nhiều Hán tự, điển tích<br /> cho bài thơ hàm súc, chặt chẽ và có phần nặng nề<br /> thì thơ bảy chữ của các nhà thơ nữ gần gũi với cuộc<br /> sống. Các nhà thơ nữ làm thơ bảy chữ không hạn<br /> định số dòng, số câu, gởi gắm vào đó những tư<br /> tưởng mới mẻ, với những lời thơ trong sáng nên rất<br /> rõ ràng, khúc chiết. Vần, nhịp trong thơ vừa tiếp<br /> nối thơ truyền thống, vừa linh hoạt, phản ánh hơi<br /> thở của cuộc sống, diễn tả cảm xúc của thi nhân:<br /> <br /> Bỗng tiếng chim tu hú<br /> Đưa từ vườn vải xa<br /> <br /> Ngắt theo nhịp 2/2/3:<br /> Lại thoảng tình hương ở các bông<br /> <br /> Quả bắt đầu chín lự<br /> <br /> Bay ra lan đượm khắp không trung;<br /> <br /> Ngọt như nỗi nhớ nhà…<br /> <br /> Trong cơn ngây ngất say sưa ấy<br /> <br /> Tu hú ơi tu hú!<br /> <br /> Chợt động cành cây tiếng lá rung.<br /> <br /> Kêu hoài chi vườn xanh?<br /> Ta còn đi đi nữa<br /> <br /> (Tiếng đêm - Vân Đài)<br /> <br /> Như dòng sông trôi nhanh...<br /> <br /> Thể thơ thất ngôn được các nhà thơ nữ cách tân, phá<br /> vỡ niêm luật, khổ thơ, vần điệu tạo nên thể thơ bảy<br /> chữ. Đây chính “là sự hoà giải tỉnh táo của ý thức thể<br /> loại” (Lê Duy Anh, Lê Quang Vinh, 2006, tr. 36). Chính<br /> vì thế, thể thơ này trở nên phổ biến rộng rãi, câu thơ<br /> tự do hơn: Ai cấm người thơ yêu quá độ?/ Ai ghì gió<br /> lốc giữa không gian?/ Và ai đặt chữ tình dang dở/<br /> Mà để so le nghĩa thiếp chàng? (Căm giận - Mai<br /> Đình).<br /> <br /> (Tiếng chim tu hú)<br /> Đóng góp không nhỏ cho sự nghiệp thơ ca của<br /> Anh Thơ phải kể đến việc vận dụng thể thơ một<br /> cách linh hoạt vào sáng tác của bà. Anh Thơ sử<br /> dụng nhiều thể thơ: thể thơ bốn chữ, năm chữ, bảy<br /> chữ, tám chữ; thể thơ tự do, thể thơ lục bát... Ở<br /> bất cứ thể thơ nào, Anh Thơ cũng đạt được thành<br /> tựu đáng kể.<br /> <br /> Thể thơ bảy chữ chiếm một số lượng không nhỏ trong<br /> sáng tác của Anh Thơ. Với thể thơ này, Anh Thơ đã<br /> có sự cách tân qua kết cấu, ngắt nhịp, hiệp vần linh<br /> hoạt. Sự điêu luyện đó không chỉ diễn tả cảnh vật<br /> phong phú, đa dạng mà còn thể hiện tình cảm, tâm<br /> trạng của tác giả. Có thể kể đến các bài thơ: Chớp<br /> mắt, Chiếc cáng thơ, Xuân quê, Nắng…<br /> <br /> Có thể nói, thể thơ truyền thống là thể thơ được các<br /> tác giả nữ sử dụng nhiều hơn cả. Đó là âm vang quen<br /> thuộc của thi tứ phương Đông trong dòng chảy mới<br /> mẻ của thơ ca nữ giai đoạn này. Loại hình câu thơ của<br /> các nhà thơ nữ sử dụng phong phú đa dạng tùy từng<br /> thể loại thơ và cảm xúc thơ. Câu thơ vừa mang tính<br /> truyền thống bởi tính chất đều đặn của nhịp điệu thơ,<br /> vừa mang tính hiện đại ở cấu trúc, ý nghĩa và cảm xúc<br /> thơ.<br /> <br /> Có những ngày buồn chả ước mơ<br /> Bỏ ăn, quên ngủ, biếng làm thơ.<br /> <br /> Thanh âm thơ ca truyền thống phương Đông vẫn âm<br /> vang trong thơ nữ. “Chưa bao giờ như bây giờ họ<br /> <br /> Cứ ngồi ngơ ngẩn bên song cửa<br /> <br /> 106<br /> <br /> An Giang University Journal of Science – 2017, Vol. 14 (2), 103 – 112<br /> <br /> cảm thấy tinh thần nòi giống cũng như các thể thơ<br /> xưa chỉ biến thiên chứ không sao tiêu diệt” (Hoài<br /> Thanh, Hoài Chân, 2000, tr. 119). Thơ của các nhà<br /> thơ nữ giai đoạn này vẫn dạt dào dòng chảy<br /> Đường thi. Đó không phải là ngẫu nhiên ở một<br /> tâm hồn luôn luôn chìm trong thâm trầm suy nghĩ<br /> của cuộc trở về với hồn thơ phương Đông. Những<br /> thể Đường thi vừa giản dị, giàu nhạc điệu, gợi<br /> cảm mà các nhà thơ nữ ưa chuộng tồn tại vững<br /> chãi và phát triển trong giai đoạn chuyển mình<br /> của thơ ca dân tộc.<br /> <br /> Cách phản ứng trước thời cuộc và nhân tình thế<br /> thái khiến ta thêm gần gũi bà. Bà bước ra khỏi<br /> chốn gia môn để tham gia các công việc xã hội,<br /> văn hoá, là một nữ sĩ tiên phong; một người phụ<br /> nữ trang nghiêm, chung thủy và thanh cao, xứng<br /> đáng với tinh thần quốc gia dân tộc. “Tài đức và<br /> thi ca của bà là những cánh hoa thơm ngát, những<br /> tia sáng tươi màu trong rừng văn học nước nhà”<br /> (Phạm Xuân Độ, 1959, tr. 65).<br /> Ngôn ngữ chính là chất liệu của thi ca, một hệ<br /> thống từ ngữ có một thế giới tinh thần riêng của<br /> nó. Đặc biệt là động từ “giãi bày”, “tiễn biệt”,<br /> “gửi”, “quên”, tính từ “băn khoăn”, “tươi tỉnh”…<br /> Hệ thống sử dụng các động từ, tính từ cảm xúc<br /> trong thơ Hằng Phương đa dạng và phong phú<br /> biểu hiện các cung bậc của cảm xúc lòng người.<br /> <br /> 2.2 Ngôn ngữ thơ giàu cảm xúc<br /> Ngôn ngữ thơ là cội nguồn chất liệu của thơ ca<br /> qua việc dùng từ, đặt câu, xây dựng hình ảnh…<br /> “Ngôn ngữ là một hình thức cội rễ nhất, là cội<br /> nguồn vật liệu thứ nhất của thơ ca” (Vũ Văn Sỹ,<br /> 2005, tr. 44). Ngôn ngữ ảnh hưởng không nhỏ<br /> trong việc thể hiện ý thức nữ quyền của nhà thơ<br /> nữ trong văn học đầu thế kỷ XX.<br /> <br /> Lòng luống băn khoăn khó giãi bày<br /> Khi nhìn rặng núi khuất ngàn cây<br /> Và khi tiễn biệt trên đường thẳm<br /> <br /> Đến với thơ Cao Ngọc Anh, người đọc hình dung<br /> được trọn vẹn tác giả - một người con gái khuê<br /> các, đoan trang và giàu trí tuệ. Với bà, giao lưu<br /> với bạn bè, du ngoạn đây đó là để bồi dưỡng cho<br /> cái tâm và cái trí của mình. Tâm hồn bà như cánh<br /> bướm dập dờn trên mọi miền cỏ hoa sông núi:<br /> Ngoài giậu, sương gieo chồi cúc đượm/ Trên hồ,<br /> sen nở tiếng chim kêu (Vịnh cảnh chùa Dược Sư).<br /> Hay: Âm thầm nhạn liệng năm canh vắng/ Khắc<br /> khoải quyên sầu mấy dặm khơi (Thu cảm). Những<br /> vần thơ lấp lánh trong veo nỗi buồn, người đọc<br /> nhìn thấy được tận cùng cái cốt lõi nhân bản của<br /> người phụ nữ Việt Nam.<br /> <br /> Muốn gửi hồn theo cánh nhạn bay.<br /> (Tiễn biệt - Hằng Phương)<br /> Nếu giọng điệu tạo cho người đọc nhiều rung cảm<br /> thì ngôn ngữ sẽ giúp ta có được thế giới hình ảnh.<br /> Chính thế giới hình ảnh ấy của ngôn ngữ sẽ tạo<br /> cho người đọc nhiều cái nhìn khác nhau về một<br /> vấn đề và trong thơ Hằng Phương, nhờ những hình<br /> ảnh ấy mà thơ của bà đã đi vào lòng người đọc.<br /> Với hình ảnh của những rặng núi, cánh nhạn chiều<br /> tà, người đọc bắt gặp người phụ nữ đang khát khao<br /> có một tình yêu như thế nào và trong ngay chính<br /> bản thân của bà luôn tiềm ẩn một sức sống một<br /> tình yêu không bao giờ cạn.<br /> <br /> Thơ của Sương Nguyệt Anh phần lớn là tiếng thơ<br /> của khí tiết. Mỗi câu thơ là lời ký thác những tâm<br /> sự nữ nhi giữa thời truân chuyên và loạn lạc. Điều<br /> khiến cho thơ bà trở nên sâu lắng và có sức gợi<br /> qua thời gian chính là tấm lòng chân thành trước<br /> cuộc đời. Câu thơ chứa đựng nỗi ngậm ngùi, kín<br /> đáo và cảm động:<br /> <br /> Trong đời sống văn học, ngôn ngữ là công cụ, là chất<br /> liệu cơ bản đồng thời là thành tố văn hoá có vị trí<br /> quan trọng trong đời sống xã hội. Ngôn ngữ Việt thể<br /> hiện rõ nét tính cách con người Việt. Các nhà thơ nữ<br /> sử dụng ngôn ngữ bình dị, kết hợp cách nói dân gian<br /> và hiện đại. Song, với sự thay đổi của hiện thực đời<br /> sống và hiện thực tâm trạng, những chi tiết bộn bề<br /> của cuộc sống ngày càng thâm nhập vào thơ, những<br /> từ ngữ được dùng để diễn tả trạng thái tâm hồn được<br /> các nhà thơ đẩy đến tận cùng độ căng của cảm xúc.<br /> Vẻ đẹp của thơ Mộng Tuyết, không phải là vẻ đẹp<br /> của cấu tứ và kỹ thuật, mà nó có sức lay động ở sự<br /> trong trẻo trong cảm xúc và những hình ảnh có sức<br /> gợi:<br /> <br /> Ngọc ánh chi nài son phấn đượm<br /> Vàng ròng há sợ mất màu phai<br /> (Cây mai - Sương Nguyệt Anh)<br /> So với Hồ Xuân<br /> Quan, Đoàn Thị<br /> Nguyệt Anh kém<br /> không thiếu phần<br /> <br /> Hương hay Bà Huyện Thanh<br /> Điểm, ngọn bút của Sương<br /> linh động, tài tình nhưng nó<br /> rắn rỏi, tự nhiên, chân thành.<br /> 107<br /> <br />