Thông lệ quốc tế về sử dụng hợp lý hay quyền được dùng tài liệu có bản quyền tại các thư viện đại học và thư viện chuyên ngành

Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> <br /> THÖNG LÏÅ QUÖËC TÏË VÏÌ SÛÃ DUÅNG HÚÅP LYÁ HAY QUYÏÌN ÀÛÚÅC DUÂNG TAÂI LIÏÅU<br /> COÁ BAÃN QUYÏÌN TAÅI CAÁC THÛ VIÏÅN ÀAÅI HOÅC VAÂ THÛ VIÏÅN CHUYÏN NGAÂNH<br /> TS Taå Baá Hûng<br /> Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia<br /> Toám tùæt: Baâi viïët àïì cêåp àïën muåc tiïu cú baãn cuãa luêåt súã hûäu trñ tuïå, cuäng nhû luêåt baãn<br /> quyïìn - vêën àïì àaãm baão sûå haâi hoâa, cên bùçng vïì lúåi ñch giûäa taác giaã vaâ ngûúâi sûã duång. Trònh<br /> baây taám thöng lïå phöí biïën vïì quyïìn sûã duång húåp lyá (fair use) hay quyïìn àûúåc duâng taâi liïåu<br /> coá baãn quyïìn coá thïí aáp duång taåi caác thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån chuyïn ngaânh theo hûúáng<br /> dêîn cuãa Hiïåp höåi caác thû viïån nghiïn cûáu (Hoa Kyâ).<br /> Tûâ khoáa: Luêåt súã hûäu trñ tuïå; luêåt baãn quyïìn; thû viïån; sûã duång húåp lyá; nguyïn tùæc sûã duång<br /> taâi liïåu.<br /> International common practice on fair use or right of using copyrighted materials at<br /> university and special libraries<br /> Summary: Mentions basic targets of the Law on intellectual property as well as Copyright<br /> law which assure the harmony and balance of benefits between the author and user. Presents<br /> 8 popular common practices on fair use or right of using copyrighted materials which can be<br /> applied at university and special libraries according to the guidelines of the Association of<br /> Research Libraries (USA)<br /> Keywords: Law on intellectual property; Copyright law; library; fair use; principle of<br /> using materials.<br /> 1. Baãn quyïìn vaâ “sûã duång húåp lyá” hay raâng. Vïë thûá nhêët, chuáng ta, vúái tû caách laâ xaä<br /> quyïìn àûúåc duâng taâi liïåu coá baãn quyïìn höåi, cöng nhêån, baão höå vaâ daânh caác quyïìn súã<br /> Luêåt súã hûäu trñ tuïå hoùåc luêåt baãn quyïìn cuãa hûäu coá giúái haån cho nhûäng ngûúâi taåo ra taác<br /> àa söë caác nûúác, cuäng nhû caác cöng ûúác quöëc phêím àïí khuyïën khñch hoå tiïëp tuåc saáng taåo<br /> tïë vïì súã hûäu trñ tuïå àïìu àïì cêåp úã caác mûác àöå khoa hoåc vaâ vùn hoáa nhiïìu hún nûäa; cuâng luác<br /> khaác nhau, nhûng thöëng nhêët vïì sûå cêìn thiïët àoá, vïë thûá hai, xaä höåi baão àaãm rùçng têët caã caác<br /> taác phêím cuöëi cuâng cuäng seä trúã thaânh möåt<br /> phaãi baão àaãm sûå haâi hoâa, cên bùçng vïì lúåi ñch<br /> phêìn cuãa cöång àöìng (núi moåi ngûúâi coá quyïìn<br /> giûäa ngûúâi taåo ra thöng tin vaâ ngûúâi duâng<br /> sûã duång khöng phaãi xin pheáp, khöng phaãi traã<br /> thöng tin trong xaä höåi [1].<br /> nhuêån buát, thuâ lao) vaâ àöìng thúâi chuáng ta<br /> Muåc tiïu cú baãn cuãa luêåt súã hûäu trñ tuïå hay cuäng daânh cho caác nhaâ saáng taåo vaâ diïîn giaã<br /> luêåt baãn quyïìn laâ àêíy maånh tiïën böå khoa hoåc, khaác cú höåi sûã duång taâi liïåu coá baãn quyïìn<br /> saáng taåo vùn hoáa vaâ phöí biïën yá tûúãng. Àùåc khöng phaãi xin pheáp, khöng phaãi<br /> trûng quan troång nhêët cuãa luêåt baãn quyïìn laâ traã nhuêån buát, thuâ lao trong möåt söë tònh<br /> baão höå quyïìn cuãa chuã súã hûäu taác phêím. Thïë huöëng [2, 3]. Phêìn cuöëi vïë thûá hai cuãa mùåc caã<br /> nhûng, viïåc sao cheáp, trñch dêîn vaâ taái sûã duång xaä höåi noái trïn chñnh laâ baãn chêët cuãa viïåc “sûã<br /> noái chung caác taâi liïåu vùn hoáa vaâ khoa hoåc duång húåp lyá” caác taâi liïåu coá baãn quyïìn hay coá<br /> hiïån àang töìn taåi coá thïí laâ möåt phêìn cûåc kyâ thïí àûúåc goåi laâ quyïìn àûúåc duâng taâi liïåu coá<br /> quan troång cuãa viïåc khúãi taåo möåt nghiïn cûáu baãn quyïìn maâ khöng phaãi xin pheáp, khöng<br /> múái, möåt saáng taác vùn hoáa múái vaâ thuác àêíy phaãi traã nhuêån buát, thuâ lao.<br /> trao àöíi trñ tuïå trong xaä höåi. Chñnh àiïìu naây àaä Sûå haâi hoâa, cên bùçng vïì lúåi ñch giûäa ngûúâi<br /> thuác àêíy hònh thaânh vaâ töìn taåi möåt sûå mùåc caã taåo ra thöng tin vaâ ngûúâi duâng thöng tin trong<br /> xaä höåi trong loâng luêåt baãn quyïìn vúái hai vïë roä xaä höåi àûúåc baão àaãm bùçng luêåt baãn quyïìn,<br /> <br /> 4 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> trong àoá quy àõnh: baãn quyïìn baão vïå taác phêím Vïì nguyïn tùæc, thû viïån coá quyïìn taåo lêåp<br /> bùçng caách daânh cho chuã súã hûäu quyïìn taác giaã nöåi dung söë thñch húåp, liïn quan túái mön hoåc<br /> quyïìn àöåc quyïìn coá giúái haån vïì sao cheáp, giúái hoùåc chuã àïì nghiïn cûáu àïí phuåc vuå baån àoåc<br /> thiïåu/trònh diïîn, phöí biïën vaâ taåo caác taác phêím thöng qua maång àiïån tûã.<br /> phaái sinh vaâ “sûã duång húåp lyá” laâ àiïìu khoaãn Tuy nhiïn, thöng lïå naây coá nhûäng haån chïë<br /> quy àõnh sûå thoaát khoãi hay nhûäng ngoaåi lïå cuãa nhêët àõnh, cuå thïí laâ: cêìn xem xeát chùåt cheä caác<br /> sûå baão höå sûã duång àöåc quyïìn quyïìn taác giaã. àöëi tûúång phuåc vuå coá liïn quan, sûã duång caác<br /> “Sûã duång húåp lyá” laâ quyïìn àûúåc duâng taâi nöåi dung thñch húåp (vñ duå, saách giaáo khoa,<br /> liïåu coá baãn quyïìn maâ khöng phaãi xin pheáp, giaáo trònh, húåp tuyïín àûúåc thiïët kïë cho mön<br /> khöng phaãi traã nhuêån buát, thuâ lao àûúåc quy hoåc). Viïåc sûã duång nhiïìu hún so vúái nhûäng<br /> àõnh möåt caách roä raâng taåi caác àiïìu khoaãn cuå trñch dêîn vùæn tùæt tûâ caác taác phêím àoá trïn maång<br /> thïí hoùåc àûúåc giaãi thñch theo tinh thêìn cuãa àiïån tûã khöng àûúåc coi laâ “sûã duång húåp lyá”.<br /> luêåt súã hûäu trñ tuïå, luêåt baãn quyïìn hiïån haânh. Thúâi haån lûu haânh caác taâi liïåu phaãi khúáp vúái<br /> Trïn thûåc tïë, luêåt baãn quyïìn cuãa hêìu hïët caác thúâi haån mön hoåc hoùåc thúâi haån triïín khai dûå<br /> quöëc gia àïìu quy àõnh möåt söë ngoaåi lïå, möåt söë aán nghiïn cûáu theo chó àaåo cuãa giaáo viïn hoùåc<br /> trûúâng húåp cho pheáp ngûúâi duâng taác phêím maâ ngûúâi chuã trò nghiïn cûáu. Chó nhûäng sinh viïn<br /> khöng phaãi xin pheáp, khöng phaãi traã tiïìn hoùåc caác àöëi tûúång xaác àõnh, vñ duå caác trúå<br /> nhuêån buát, thuâ lao. giaãng cuãa giaáo sû hoùåc trúå lyá chuã trò àïì taâi<br /> 2. Taám thöng lïå “sûã duång húåp lyá” coá thïí nghiïn cûáu àûúåc pheáp truy cêåp, sûã duång taâi<br /> aáp duång taåi thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån liïåu. Caác taâi liïåu chó àûúåc àûa ra phuåc vuå vaâ<br /> chuyïn ngaânh chó àûúåc phuåc vuå theo àuáng muåc àñch sû<br /> phaåm vaâ tûúng ûáng thïí loaåi vaâ söë lûúång taâi<br /> Trong söë caác taâi liïåu hûúáng dêîn vïì “sûã liïåu liïn quan. Caác thû viïån phaãi cung cêëp cho<br /> duång húåp lyá”, “Chuêín thûåc haânh töët nhêët vïì sûã giaáo viïn nhûäng thöng tin hûäu ñch vïì baãn chêët<br /> duång húåp lyá àöëi vúái caác thû viïån àaåi hoåc vaâ vaâ phaåm vi “sûã duång húåp lyá” caác taâi liïåu àïí<br /> thû viïån nghiïn cûáu” (Code of Best Practices giuáp hoå hònh thaânh caác yïu cêìu cung cêëp<br /> in Fair Use for Academic and Research thöng tin húåp lyá. Trong trûúâng húåp thñch húåp,<br /> Libraries) [3] cuãa Hiïåp höåi caác thû viïån coá thïí haån chïë söë lûúång sinh viïn truy cêåp<br /> nghiïn cûáu (Hoa Kyâ) coá thïí àûúåc xem laâ möåt àöìng thúâi túái caác nguöìn tin trûåc tuyïën. Sinh<br /> taâi liïåu àiïín hònh vïì aáp duång caác thöng lïå sûã viïn cuäng phaãi àûúåc cung cêëp thöng tin vïì<br /> duång húåp lyá trong caác thû viïån. Dûúái àêy, xin quyïìn vaâ traách nhiïåm khi hoå tûå sûã duång caác taâi<br /> àûúåc giúái thiïåu vùæn tùæt 8 thöng lïå phöí biïën liïåu theo mön hoåc. Thêím quyïìn àêìy àuã dûúái<br /> àûúåc aáp duång taåi thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån daång àaáp ûáng àöëi vúái caác hoåc giaã trong lônh<br /> chuyïn ngaânh. vûåc chuyïn mön phaãi àûúåc baão àaãm àöëi vúái<br /> (1) Höî trúå giaãng daåy vaâ hoåc têåp bùçng viïåc tûâng taác phêím àûúåc àûa vaâo phuåc vuå hoùåc<br /> cung cêëp truy cêåp túái caác taâi liïåu thû viïån trñch dêîn.<br /> thöng qua caác ûáng duång cöng nghïå thöng Trûúâng húåp “sûã duång húåp lyá” àûúåc nêng<br /> tin cao khi caác thû viïån nhùæc nhúã caác giaáo viïn,<br /> Möåt trong nhûäng sûá mïånh truyïìn thöëng cuãa nhûäng ngûúâi thêëu hiïíu muåc àñch giaáo duåc vaâ<br /> thû viïån àaåi hoåc vaâ chuyïn ngaânh laâ höî trúå baãn chêët chuyïín taãi tri thûác khi sûã duång taác<br /> sinh viïn, nghiïn cûáu viïn trong sûã duång taâi phêím, hûúáng dêîn vùæn tùæt bùçng vùn baãn taåi sao<br /> liïåu thû viïån coá liïn quan túái caác mön hoåc laåi cêìn caác taâi liïåu cuå thïí vaâ taåi sao phaãi cêìn<br /> hoùåc chuã àïì nghiïn cûáu. möåt khöëi lûúång thñch húåp caác taâi liïåu cho muåc<br /> <br /> THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015 5<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> àñch sû phaåm. Sûå lyá giaãi cuãa giaáo viïn coá thïí chi. Khi sûã duång caác trang thöng tin àiïån tûã<br /> àûúåc diïîn àaåt theo caác mêîu chuêín seä giuáp xaác cuãa thû viïån àïí triïín laäm, quyïìn sûã duång taác<br /> àõnh möåt thûåc àún cên bùçng chung hoùåc trúã laåi phêím àïí triïín laäm àûúåc nêng cao hún khi thû<br /> nhûäng luêån giaãi vïì “sûã duång húåp lyá”. viïån aáp duång caác bûúác cöng nghïå, húåp lyá vúái<br /> Àïí baão àaãm sûå phuâ húåp liïn tuåc nöåi dung tñnh chêët caác taác phêím vaâ khaã nùng cuãa thû<br /> caác taâi liïåu àöëi vúái mön hoåc, caác thû viïån phaãi viïån àïí haån chïë viïåc taãi xuöëng cuãa baån àoåc.<br /> yïu cêìu caác giaáo viïn phuå traách mön hoåc àaánh Caác yïu saách vïì quyïìn sûã duång taác phêím seä<br /> giaá caác taâi liïåu àaä àûúåc choån loåc, àûa lïn àûúåc nêng cao khi thû viïån baão àaãm cho chuã<br /> maång vaâ cêåp nhêåt caác taâi liïåu àoá möåt caách súã hûäu taác quyïìn möåt cöng cuå ghi nhêån àún<br /> thñch húåp. giaãn caác yá kiïën phaãn àöëi sûã duång taác phêím coá<br /> (2) Sûã duång caác taâi liïåu choån loåc tûâ vöën baãn quyïìn, chùèng haån nhû àõa chó thû àiïån tûã<br /> taâi liïåu thû viïån àïí tuyïn truyïìn hoùåc töí cuãa möåt nhên viïn chuyïn traách.<br /> chûác triïín laäm thûåc vaâ triïín laäm aão (3) Söë hoáa àïí baão quaãn caác àún võ taâi liïåu<br /> Vïì nguyïn tùæc, thû viïån àûúåc quyïìn sûã coá ruãi ro<br /> duång caác taâi liïåu choån loåc tûúng ûáng tûâ vöën taâi Baão quaãn laâ möåt chûác nùng noâng cöët cuãa<br /> liïåu thû viïån cuãa mònh àïí nêng cao nhêån thûác thû viïån àaåi hoåc vaâ nghiïn cûáu. Baão quaãn<br /> cöng chuáng vaâ tuyïn truyïìn cho vöën taâi liïåu khöng nhûäng coá thïí cûáu caác taâi liïåu coá nguy<br /> thû viïån nhùçm gêy sûå chuá yá, quan têm cuãa baån cú hû haåi maâ coân phaãi àöëi mùåt vúái cuöåc àua<br /> àoåc múái túái caác taâi liïåu cuãa thû viïån. thay àöíi àõnh daång vêåt mang tin vaâ cöng nghïå<br /> Cêìn lûu yá túái möåt söë haån chïë sau: thêím àoåc caác vêåt mang àa phûúng tiïån. Ngay caã khi<br /> quyïìn àêìy àuã dûúái daång àaáp ûáng caác hoåc giaã thû viïån lûu giûä caác baãn göëc, caác baãn thay thïë<br /> phaãi àûúåc baão àaãm àöëi vúái tûâng taác phêím kyä thuêåt söë coá thïí ngùn ngûâa nhûäng hû haåi,<br /> choån loåc hoùåc trñch dêîn trong möåt vêåt trûng raách naát laâm phûúng haåi àïën viïåc truy cêåp,<br /> baây, vïì quy mö, noá coá thïí àûúåc xaác àõnh búãi khai thaác taâi liïåu.<br /> nöî lûåc húåp lyá. Khöëi lûúång bêët kyâ taác phêím cuå Muåc àñch tiïn quyïët cuãa viïåc baão quaãn<br /> thïí naâo àûúåc sûã duång vaâ hònh thûác trûng baây trong thû viïån laâ baão àaãm viïåc tiïëp cêån túái caác<br /> phaãi thñch húåp vúái muåc tiïu minh hoåa, tûác laâ khña caånh di saãn vùn hoáa cho caác thïë hïå tûúng<br /> phaãi höî trúå caác muåc tiïu cuãa triïín laäm hoùåc dûå lai. Hún thïë nûäa, viïåc baão quaãn coá traách<br /> aán trûng baây. Viïåc sûã duång taác phêím (khaác nhiïåm coân laâ tiïìn àïì cêìn thiïët cho viïåc sûã<br /> vúái möåt hònh aãnh àún leã cuãa noá) trong toaân thïí duång taâi liïåu hoåc thuêåt trong tûúng lai vúái caác<br /> thûúâng àoâi hoãi mûác àöå giaãi trònh àùåc biïåt. muåc àñch àa daång nhû phï bònh, bònh luêån,<br /> Tûúng tûå nhû vêåy, hònh aãnh cúä lúán, àöå phên giaãng daåy.<br /> giaãi cao phaãi àûúåc trûng baây chó khi coá sûå Viïåc phên tñch theo böën yïëu töë “sûã duång<br /> phuâ húåp vúái muåc àñch sû phaåm hoùåc minh húåp lyá” taác phêím coá baãn quyïìn cuäng uãng höå<br /> hoåa cuãa vêåt trûng baây. Nguyïn tùæc naây viïåc söë hoáa àïí baão quaãn trong thû viïån: muåc<br /> khöng aáp duång àöëi vúái trûúâng húåp baán caác àñch söë hoáa laâ àaâo taåo, phi thûúng maåi, khöëi<br /> haâng lûu niïåm hoùåc saãn phêím khöng in êën ài lûúång taâi liïåu söë hoáa laâ thñch húåp vúái muåc àñch<br /> keâm vúái triïín laäm. (chó söë hoáa nhûäng phêìn taác phêím khöng àaáp<br /> Àöëi vúái caác xuêët baãn phêím nhû catalo triïín ûáng yïu cêìu baão quaãn lêu daâi, coá ruãi ro hû<br /> laäm, trûúâng húåp “sûã duång húåp lyá” àïí töí chûác haåi), baãn chêët caác taác phêím, phêìn lúán laâ taâi<br /> triïín laäm seä maånh meä hún khi caác taâi liïåu liïåu khoa hoåc, khöng phaãi laâ taác phêím vùn<br /> àûúåc phaát miïîn phñ hoùåc trïn cú súã lêëy thu buâ hoåc, hû cêëu (mùåc duâ àoá coá thïí laâ trûúâng húåp<br /> <br /> 6 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> taâi liïåu àûúåc ghi trïn caác bùng tûâ VHS, loaåi Quyïìn söë hoáa taâi liïåu àïí baão quaãn àûúåc<br /> vêåt mang tin khoá àoåc àûúåc búãi caác thiïët bõ kyä nêng cao khi thû viïån aáp duång caác giaãi phaáp<br /> thuêåt söë hiïån nay), vaâ viïåc söë hoáa àïí baão quaãn cöng nghïå àïí haån chïë viïåc taái phên phöëi tiïëp<br /> àûúåc tiïën haânh trong böëi caãnh khöng coá baãn theo caác baãn söë hoáa thay thïë, vñ duå bùçng cöng<br /> sao thñch húåp coá aãnh hûúãng tiïu cûåc túái thõ nghïå truyïìn phaát taâi liïåu nghe nhòn coá àöå phên<br /> trûúâng tiïìm taâng cuãa taác phêím (trïn thûåc tïë, giaãi thêëp hoùåc sûã duång hònh múâ trïn caác taâi<br /> viïåc söë hoáa taâi liïåu àïí baão quaãn cho àúâi sau liïåu vùn baãn vaâ hònh aãnh. Caác yïu saách vïì<br /> coân coá taác àöång tñch cûåc). Viïåc lyá giaãi cho caác quyïìn söë hoáa àïí baão quaãn seä àûúåc nêng cao<br /> nöî lûåc vaâ chi phñ cho cöng taác söë hoáa àïí baão khi thû viïån baão àaãm cho chuã súã hûäu taác<br /> quaãn trong thû viïån caâng coá yá nghôa khi caác quyïìn möåt cöng cuå àùng kyá àún giaãn caác yá<br /> taâi liïåu cêìn baão quaãn laâ taâi liïåu duy nhêët, kiïën phaãn àöëi sûã duång caác baãn thay thïë kyä<br /> hiïëm, hoùåc khöng coân trong phaát haânh vaâ hoaåt thuêåt söë cuãa taác phêím coá baãn quyïìn, chùèng<br /> àöång àoá cuãa thû viïån khöng chó laâ thay thïë haån nhû cung cêëp àõa chó thû àiïån tûã cuãa möåt<br /> viïåc böí sung baãn kyä thuêåt söë múái cuãa taác nhên viïn chuyïn traách.<br /> phêím. Caác taâi liïåu ñt ngûúâi biïët àïën, taâi liïåu (4) Taåo lêåp caác böå sûu têåp söë cuãa caác böå<br /> dûúái àõnh daång khoá truy cêåp cuäng laâ àöëi tûúång taâi liïåu lûu trûä vaâ taâi liïåu àùåc biïåt<br /> cêìn àûúåc söë hoáa àïí baão quaãn. Caác taâi liïåu Nhiïìu thû viïån coá caác böå sûu têåp taâi liïåu<br /> thuöåc diïån raách naát vaâ caác taâi liïåu coá àõnh àùåc biïåt hoùåc kho taâi liïåu lûu trûä, bao göìm caác<br /> daång ngaây caâng ñt phöí biïën seä biïën mêët hoaân taâi liïåu hiïëm hoùåc caác taâi liïåu vùn baãn vaâ phi<br /> toaân nïëu khöng àûúåc thû viïån söë hoáa vaâ vùn baãn dõ thûúâng (cöng böë vaâ khöng cöng<br /> chuyïín chuáng sang àõnh daång coá thïí àoåc böë). Caác böå sûu têåp naây thûúâng khöng àûúåc<br /> àûúåc. àûa vaâo khai thaác nhû caác böå sûu têåp bònh<br /> Vïì nguyïn tùæc, thû viïån coá quyïìn söë hoáa thûúâng khaác. Tònh traång quyïìn taác giaã cuãa caác<br /> caác taâi liïåu trong kho coá ruãi ro (nguy cú) hû taâi liïåu loaåi naây thûúâng khöng roä raâng. Mùåc duâ<br /> hoãng, hoùåc chó töìn taåi dûúái àõnh daång khoá truy phaãi àêìu tû töën keám cho viïåc böí sung vaâ baão<br /> cêåp, àïí baão quaãn vaâ taåo caác baãn thay thïë caác quaãn caác loaåi taâi liïåu naây, trïn thûåc tïë chuáng<br /> taâi liïåu dïî hû hoãng hoùåc khöng thïí truy cêåp thûúâng àûúåc sûã duång haån chïë búãi caác taâi liïåu<br /> àûúåc. naây thûúâng chó àûúåc khai thaác taåi chöî vaâ trong<br /> Cêìn lûu yá túái caác haån chïë cuãa thöng lïå naây: nhiïìu trûúâng húåp chó sûã duång caác cöng cuå tòm<br /> thû viïån khöng söë hoáa taâi liïåu khi coá baãn kyä kiïëm höî trúå rêët haån chïë. YÁ nghôa nghiïn cûáu<br /> thuêåt söë àêìy àuã tûúng àûúng hiïån coá trïn thõ cuãa caác loaåi taâi liïåu naây thûúâng khöng nùçm úã<br /> trûúâng vúái giaá húåp lyá. Thû viïån khöng àûa tûâng taâi liïåu àún leã cuãa böå sûu têåp (mùåc duâ<br /> vaâo phuåc vuå àöìng thúâi taâi liïåu göëc vaâ taâi liïåu chuáng coá thïí laâ àöåc nhêët), maâ nùçm úã sûå têåp<br /> söë hoáa. Viïåc truy cêåp tûâ bïn ngoaâi túái taâi liïåu húåp duy nhêët hoùåc tñnh töí húåp do chuáng taåo<br /> söë hoáa thay thïë taâi liïåu göëc phaãi àûúåc haån chïë nïn. Caác böå sûu têåp àùåc biïåt coá thïí coá xuêët xûá<br /> cho caác thaânh viïn àûúåc pheáp trong cöång tûâ viïåc chia seã hoùåc àûúåc töí chûác xung quanh<br /> àöìng baån àoåc cuãa thû viïån, àoá laâ sinh viïn, möåt chuã àïì, lônh vûåc hay àïì taâi cöët yïëu naâo àoá.<br /> giaáo viïn, caán böå, caác nhaâ khoa hoåc hûäu quan Caác thû viïån vaâ baån àoåc coá thïí thu àûúåc lúåi<br /> vaâ nhûäng baån àoåc chñnh thûác cuãa thû viïån. ñch àaáng kïí tûâ viïåc söë hoáa vaâ àûa vaâo khai<br /> Thêím quyïìn àêìy àuã, dûúái daång thñch húåp àöëi thaác trûåc tuyïën caác böå sûu têåp coá giaá trõ naây.<br /> vúái caác hoåc giaã trong lônh vûåc, phaãi àûúåc baão Trong khi caác cú quan phaãi tuên thuã caác yïu<br /> àaãm àöëi vúái têët caã caác taâi liïåu söë hoáa àûúåc àûa cêìu, haån chïë cuãa caác nhaâ taâi trúå (biïëu tùång) àöëi<br /> vaâo khai thaác trûåc tuyïën vúái quy mö húåp lyá. vúái caác böå sûu têåp cuãa hoå, vaâ phaãi xem xeát caác<br /> <br /> THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015 7<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> möëi quan têm thûåc tïë vaâ chñnh trõ nhû cêìn duy àöëi vúái caác hoåc giaã trong lônh vûåc, phaãi àûúåc<br /> trò quan hïå töët vúái cöång àöìng caác nhaâ taâi trúå, baão àaãm àöëi vúái têët caã taâi liïåu cuãa böå sûu têåp<br /> caác caán böå thû viïån cêìn biïët têån duång lúåi ñch àùåc biïåt àûúåc àûa vaâo phuåc vuå trûåc tuyïën, vïì<br /> cuãa viïåc phaát huy quyïìn taåo lêåp caác böå sûu têåp quy mö, àiïìu naây laâ coá thïí thûåc hiïån àûúåc.<br /> söë cuãa caác böå sûu têåp taâi liïåu lûu trûä vaâ taâi liïåu Quyïìn taåo lêåp caác phiïn baãn kyä thuêåt söë<br /> àùåc biïåt maâ khöng phaãi xin pheáp vaâ khöng cuãa caác böå sûu têåp àùåc biïåt vaâ caác kho lûu trûä<br /> phaãi traã nhuêån buát, thuâ lao. cuãa thû viïån coá thïí trúã nïn maånh meä hún khi<br /> Viïåc thïí hiïån caác böå sûu têåp àöåc nhêët noái caác àún võ taâi liïåu cêìn söë hoáa bao göìm nhiïìu<br /> trïn nhû möåt töí húåp taâi liïåu söë hoáa, nhêët laâ vúái taác phêím, vñ duå aãnh caá nhên, thû tûâ trao àöíi,<br /> nhûäng bònh luêån, phï phaán keâm theo tûâng àún caác buöíi sinh hoaåt vùn hoáa-nghïå thuêåt, maâ chuã<br /> võ taâi liïåu coá thïí biïën caác taâi liïåu àoá thaânh caác nhên cuãa chuáng khöng khai thaác thûúng maåi<br /> taâi liïåu coá tñnh chuyïín hoáa cao (coá giaá trõ gia taâi liïåu àoá hoùåc khoá tòm kiïëm àïí xin pheáp cho<br /> tùng hún so vúái taâi liïåu göëc). Caác taâi liïåu trong nhûäng sûã duång múái. Thû viïån phaãi aáp duång<br /> caác böå sûu têåp coá thïí phuåc vuå àùæc lûåc hún cho biïån phaáp kyä thuêåt húåp lyá vúái baãn chêët taâi liïåu<br /> caác muåc tiïu nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo so vúái caác vaâ khaã nùng cuãa cú quan nhùçm àïì phoâng viïåc<br /> muåc tiïu ban àêìu thûúâng heåp hún cuãa tûâng taâi baån àoåc taãi caác tïåp dûä liïåu söë hoùåc haån chïë söë<br /> liïåu riïng reä. Caác taâi liïåu trong caác böå sûu têåp lûúång tïåp sûã duång húåp lyá. Thû viïån cuäng cêìn<br /> àùåc biïåt thûúâng bao göìm caác nguöìn taâi liïåu vaâ cung cêëp cho chuã súã hûäu baãn quyïìn cöng cuå<br /> dûä liïåu göëc (thû tûâ, cöng vùn trao àöíi, höì sú àún giaãn àïí ghi nhêån caác yá kiïën phaãn àöëi sûã<br /> lûu trûä cuãa cú quan, caác têåp coá chuá giaãi, caác duång trûåc tuyïën vaâ traã lúâi kõp thúâi àöëi vúái<br /> buöíi sinh hoaåt vùn hoáa nghïå thuêåt maâ giaá trõ nhûäng yá kiïën phaãn àöëi àoá. Vúái nhûäng cên<br /> cuãa noá nhû nhûäng àöëi tûúång lõch sûã cho caác nhùæc nïu trïn, böå sûu têåp àùåc biïåt cêìn àûúåc söë<br /> nghiïn cûáu hoåc thuêåt coá khaác biïåt àaáng kïí so hoáa möåt caách troån böå vaâ thïí hiïån nhû möåt böå<br /> vúái muåc tiïu ban àêìu). sûu têåp gùæn boá nhêët coá thïí.<br /> Vïì nguyïn tùæc, thû viïån coá quyïìn taåo lêåp (5) Taái taåo taâi liïåu phuåc vuå sinh viïn, caán<br /> caác phiïn baãn kyä thuêåt söë cuãa caác böå sûu têåp böå giaãng daåy, nhên viïn nhaâ trûúâng vaâ<br /> àùåc biïåt vaâ caác kho lûu trûä cuãa thû viïån vaâ laâm nhûäng ngûúâi duâng thiïíu nùng khaác<br /> cho chuáng coá thïí truy cêåp àûúåc qua maång Trong cöång àöìng baån àoåc coá thïí coá caác baån<br /> àiïån tûã trong caác böëi caãnh thñch húåp. àoåc thiïíu nùng (khiïëm thõ, khiïëm thñnh hoùåc<br /> Vïì mùåt haån chïë, cêìn cên nhùæc kyä lûúäng khi khuyïët têåt). Hoå coá nhu cêìu sûã duång nguöìn tin<br /> cung cêëp truy cêåp túái caác taâi liïåu cöng böë hiïån cuãa thû viïån phuâ húåp vúái khaã nùng cuãa mònh<br /> coá trïn thõ trûúâng vúái giaá phaãi chùng. Vïì quy vaâ àiïìu kiïån cuå thïí cuãa thû viïån. Baån àoåc<br /> mö, baãn sao loaåi taâi liïåu nhû vêåy trong böå sûu khiïëm thõ muöën àûúåc “àoåc” taâi liïåu dûúái daång<br /> têåp cuå thïí laâ duy nhêët (vñ duå, chûáa àûång caác chûä nöíi Braille hoùåc àûúåc phoáng to. Baån àoåc<br /> ghi chuá bïn lïì, caác chöî àaánh dêëu hoùåc buát tñch khiïëm thñnh coá nhu cêìu sûã duång caác taâi liïåu<br /> duy nhêët), viïåc truy cêåp túái caác khña caånh duy nghe nhòn. Baån àoåc khuyïët têåt coá nhu cêìu<br /> nhêët cuãa baãn sao àûúåc cho laâ sûã duång húåp àûúåc khai thaác taâi liïåu àiïån tûã tûâ nhaâ, khöng<br /> phaáp. Khi àûa caác böå sûu têåp söë hoáa lïn phuåc phaãi àïën thû viïån. Viïåc ûáng duång caác cöng<br /> vuå trûåc tuyïën, cêìn aáp duång caác giaãi phaáp kyä nghïå hiïån àaåi coá thïí àaáp ûáng caác nhu cêìu<br /> thuêåt cêìn thiïët àïí haån chïë viïåc truy cêåp túái taâi “àoåc” cuãa nhûäng baån àoåc thiïíu nùng vúái chi<br /> liïåu chûáa caác thöng tin coá haåi hoùåc nhaåy caãm, phñ tûúng àöëi thêëp. Viïåc quan têm thûåc sûå àöëi<br /> riïng tû. Thêím quyïìn àêìy àuã dûúái daång húåp lyá vúái caác baån àoåc thiïíu nùng chñnh laâ taåo ra caác<br /> <br /> 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> phûúng tiïån truy cêåp, khai thaác caác taâi liïåu cuãa võ chûác nùng, hoùåc böå phêån tûúng àûúng cuãa<br /> thû viïån theo yïu cêìu, taåo sûå bònh àùèng àöëi nhaâ trûúâng vïì dõch vuå cho nhûäng ngûúâi thiïíu<br /> vúái caác baån àoåc bònh thûúâng. Bïn caånh tònh nùng vaâ tuên thuã caác quy àõnh chuêín vïì xaác<br /> caãm, traách nhiïåm nghïì nghiïåp cuãa thû viïån, àõnh caác caá nhên thuöåc diïån àûúåc phuåc vuå.<br /> coân coá caác traách nhiïåm phaáp lyá cuãa thû viïån Caác àoâi hoãi vïì quyïìn taåo lêåp caác taâi liïåu<br /> phaãi àaáp ûáng caác nhu cêìu thöng tin àa daång cho ngûúâi thiïíu nùng coá thïí àûúåc tùng cûúâng<br /> cuãa hoåc giaã, caán böå nghiïn cûáu, baån àoåc cuãa nïëu caác biïån phaáp baão vïå bùçng cöng nghïå<br /> thû viïån. Viïåc laâm cho taâi liïåu thû viïån coá thïí àûúåc aáp duång nhùçm tuên thuã caác haån chïë vïì sûã<br /> tiïëp cêån àûúåc töët hún coá thïí àaáp ûáng muåc tiïu duång caác taâi liïåu àûúåc tiïëp cêån. Quyïìn taåo lêåp<br /> cuãa taác quyïìn, chûa kïí àïën caác muåc tiïu cuãa caác taâi liïåu cho ngûúâi thiïíu nùng coá thïí àûúåc<br /> xaä höåi. Viïåc naây cuäng khöng coá hïå quaã tiïu nêng cao bùçng caác chûúng trònh àaä àûúåc cöng<br /> cûåc naâo àöëi vúái caác chuã súã hûäu taác quyïìn böë röång raäi àöëi vúái caác cöång àöìng chõu sûå taác<br /> khöng tham gia thõ trûúâng phuåc vuå nhu cêìu<br /> àöång cuâng vúái caác chñnh saách àûúåc aáp duång<br /> cuãa caác baån àoåc thiïíu nùng. Caách sûã duång taâi<br /> möåt caách nhêët quaán.<br /> liïåu àaáp ûáng nhu cêìu ngûúâi thiïíu nùng coân<br /> laâm gia tùng giaá trõ cuãa taâi liïåu bùçng caách biïën (6) Duy trò tñnh toaân veån caác taâi liïåu lûu<br /> noá sùén saâng àïí sûã duång àöëi vúái cöång àöìng leä chiïíu trong caác kho taâi liïåu nöåi sinh cuãa cú<br /> ra coá thïí bõ laäng quïn, thïí hiïån taâi liïåu dûúái quan<br /> daång chuã súã hûäu taác quyïìn khöng cung cêëp vaâ Nhiïìu thû viïån tiïën haânh söë hoáa hoùåc taåo<br /> khöng thuöåc àöëi tûúång phuåc vuå cuãa chuã súã lêåp kho taâi liïåu àiïån tûã àöëi vúái caác nguöìn taâi<br /> hûäu taác quyïìn. Viïåc naây cuäng khöng hïì laâm liïåu nöåi sinh cuãa cú quan, àùåc biïåt laâ caác luêån<br /> phûúng haåi cho caác khaách haâng tiïìm taâng aán, luêån vùn, baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu.<br /> (khöng phaãi ngûúâi thiïíu nùng), vñ duå, bùçng Viïåc phuåc vuå caác taâi liïåu nöåi sinh coá thïí àûúåc<br /> caách ruát boã taâi liïåu göëc trong khi coá phiïn baãn giúái haån trong cöång àöìng baån àoåc cuãa nhaâ<br /> daânh cho ngûúâi thiïíu nùng. trûúâng hoùåc àûúåc múã röång àöëi vúái caác àöëi<br /> Vïì nguyïn tùæc, khi khöng coá caác baãn tiïëp tûúång cöng chuáng khaác. Viïåc trñch dêîn, sûã<br /> cêån àûúåc möåt caách àêìy àuã tûâ caác nguöìn duång hònh aãnh, minh hoåa tûâ caác taâi liïåu nöåi<br /> thûúng maåi, thû viïån coá quyïìn taåo lêåp caác baãn sinh laâ möåt thöng lïå trong hoåc thuêåt vaâ àoá<br /> àiïån tûã tûâ caác böå sûu têåp trong kho cuãa mònh cuäng laâ têm àiïím cuãa “sûã duång húåp lyá” caác taâi<br /> dûúái daång tiïëp cêån àûúåc àöëi vúái caác nhoám baån liïåu nöåi sinh maâ khöng phaãi xin pheáp vaâ<br /> àoåc thiïíu nùng vaâ duy trò, àûa caác taâi liïåu àoá khöng phaãi traã nhuêån buát, thuâ lao. Caác thû<br /> vaâo phuåc vuå, àaáp ûáng caác yïu cêìu tûâ nhoám viïån tön troång quyïìn sûã duång àoá cuãa taác giaã<br /> baån àoåc xaác àõnh. khi hoå tiïëp nhêån nguyïn baãn caác taâi liïåu vaâo<br /> Haån chïë cuãa thöng lïå naây laâ thû viïån phaãi kho lûu chiïíu cuãa cú quan vaâ àûa chuáng vaâo<br /> cung cêëp cho baån àoåc thöng tin vïì quyïìn vaâ phuåc vuå cöng cöång möåt caách nguyïn veån,<br /> traách nhiïåm cuãa baån àoåc thiïíu nùng liïn quan khöng thay àöíi. Caác thû viïån vêån haânh caác<br /> túái caác taâi liïåu àûúåc cung cêëp theo phûúng kho lûu chiïíu taâi liïåu nöåi sinh coá thïí vaâ phaãi<br /> thûác naây. Khi thñch húåp (coá tñnh àïën caác nhu tön troång vaâ duy trò tñnh toaân veån cuãa caác taâi<br /> cêìu cuãa baån àoåc thiïíu nùng), viïåc sûã duång caác liïåu àûúåc tiïëp nhêån lûu chiïíu hún laâ àoâi hoãi sûå<br /> taâi liïåu daânh cho ngûúâi thiïíu nùng phaãi àûúåc cho pheáp hoùåc nhûäng xoáa boã khöng cêìn thiïët.<br /> haån chïë vïì thúâi gian tûúng ûáng vúái nhûäng haån Quyïìn àûúåc sûã duång caác taâi liïåu nöåi sinh söë<br /> chïë àûúåc thû viïån aáp àùåt cho caác baån àoåc hoáa hoùåc àiïån tûã coá thïí baão àaãm tñnh toaân veån<br /> khaác. Thû viïån phaãi phöëi húåp chùåt cheä vúái àún cuãa taâi liïåu nöåi sinh khi lûu giûä vaâ àûa vaâo<br /> <br /> THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015 9<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> phuåc vuå. Nhiïìu cú quan thuï caác nhaâ cung cêëp (7) Xêy dûång caác cú súã dûä liïåu nhùçm taåo<br /> dõch vuå lûu giûä vaâ duy trò caác kho luêån aán, àiïìu kiïån thuêån lúåi cho nhûäng sûã duång<br /> luêån vùn vaâ caác kho taâi liïåu nöåi sinh. Trong khöng töën keám trong nghiïn cûáu (bao göìm<br /> trûúâng húåp naây, caác thû viïån phaãi laâm viïåc vúái viïåc tòm kiïëm thöng tin, tri thûác)<br /> nhaâ cung cêëp dõch vuå àïí hoå cuäng baão àaãm tön Bïn caånh viïåc taåo lêåp vaâ àûa vaâo phuåc vuå<br /> troång “sûã duång húåp lyá” caác taâi liïåu noái trïn. baån àoåc caác böå sûu têåp söë cuãa caác böå taâi liïåu<br /> Nguyïn tùæc cuãa thöng lïå naây laâ thû viïån coá lûu trûä vaâ taâi liïåu àùåc biïåt, taâi liïåu nöåi sinh àïí<br /> quyïìn tiïëp nhêån vaâ taåo kho lûu chiïíu taâi liïåu phuåc vuå àùæc lûåc cho cöng taác nghiïn cûáu vaâ<br /> àiïån tûã nöåi sinh cuãa cú quan vaâ àûa caác taâi liïåu àaâo taåo, caác cú quan thöng tin-thû viïån luön<br /> lûu chiïíu vaâo phuåc vuå cöng cöång úã daång àoáng vai troâ quan troång trong viïåc tiïën haânh<br /> nguyïn traång (toaân veån), bao göìm caã nhûäng vaâ höî trúå hoåc têåp, giaãng daåy vaâ nghiïn cûáu<br /> taâi liïåu coá baãn quyïìn àûúåc sûã duång trïn trong caác lônh vûåc hûäu quan thöng qua viïåc<br /> nguyïn tùæc “sûã duång húåp lyá”. cung cêëp caác cöng cuå xem xeát, àaánh giaá xu<br /> hûúáng vaâ thay àöíi xuyïn suöët caác doâng thöng<br /> Vïì mùåt haån chïë, trong trûúâng húåp caác kho<br /> tin khöíng löì, sûã duång caác thaânh tûåu khoa hoåc<br /> taâi liïåu nöåi sinh cuãa cú quan àûúåc àûa vaâo<br /> thöng tin, ngön ngûä hoåc, thû muåc hoåc vaâ lõch<br /> phuåc vuå cöng cöång, caác thû viïån phaãi cung<br /> sûã khoa hoåc. Viïåc phaát triïín caác hïå thöëng<br /> cêëp cho caác chuã súã hûäu baãn quyïìn ngoaâi cú<br /> àõnh chó söë vaâ höî trúå tòm kiïëm thöng tin cuäng<br /> quan cöng cuå àún giaãn àïí ghi nhêån caác yá kiïën<br /> laâ möåt böå phêån cöët loäi trong chûác nùng,<br /> phaãn àöëi sûã duång caác taâi liïåu trong caác kho lûu<br /> nhiïåm vuå cuãa cú quan thöng tin-thû viïån. Caác<br /> chiïíu taâi liïåu nöåi sinh cuãa cú quan, vaâ phuác<br /> thû viïån coá thïí cung cêëp cho baån àoåc, hoåc<br /> àaáp kõp thúâi àöëi vúái caác yá kiïën phaãn àöëi àoá. giaã, caán böå giaãng daåy, nghiïn cûáu caác cú súã<br /> Thû viïån vaâ cú quan chuã quaãn phaãi cung cêëp dûä liïåu (CSDL) kyä thuêåt söë vïì caác taâi liïåu<br /> cho caác taác giaã nöåp taâi liïåu lûu chiïíu nhûäng trong kho thû viïån dûåa vaâo àoá àïí tiïën haânh<br /> thöng tin vïì baãn chêët, phaåm vi quyïìn sûã duång caác phên tñch bùçng maáy tñnh, vaâ baån àoåc coá<br /> taâi liïåu khöng phaãi xin pheáp vaâ traã thuâ lao, thïí sûã duång chñnh caác CSDL àoá àïí phaát triïín<br /> nhuêån buát cuäng nhû caác hònh thûác thñch húåp caác cöng cuå tra cûáu, chó dêîn múái, maånh meä<br /> khi trñch dêîn, sûã duång caác taâi liïåu àuáng quy cho chñnh mònh. Vò baån àoåc khöng phaãi trûåc<br /> àõnh trong caác taác phêím cuãa mònh. Thêím tiïëp tham gia vaâo quaá trònh xûã lyá hùçng ngaây<br /> quyïìn àêìy àuã dûúái daång húåp lyá àöëi vúái caác caác taâi liïåu khi xêy dûång caác CSDL, nïn viïåc<br /> hoåc giaã trong lônh vûåc, phaãi àûúåc baão àaãm àöëi khai thaác caác CSDL do thû viïån cung cêëp<br /> vúái toaân böå caác taâi liïåu cuãa bïn thûá ba àûúåc thûúâng àûúåc goåi laâ “sûã duång khöng töën keám”.<br /> àûa vaâo caác taác phêím lûu chiïíu trong kho taâi Viïåc sûã duång khöng töën keám laâ cöng viïåc<br /> liïåu nöåi sinh cuãa cú quan. coá tñnh chuyïín hoáa, saáng taåo cao. Viïåc söë hoáa<br /> Trûúâng húåp “sûã duång húåp lyá” àûúåc tùng vaâ àõnh chó söë caác taâi liïåu nhùçm muåc àñch tòm<br /> cûúâng khi caác cú quan xêy dûång vaâ aáp duång kiïëm vaâ phên tñch siïu dûä liïåu thöëng kï coá thïí<br /> chñnh saách roä raâng vïì viïåc sûã duång thñch húåp taåo ra nguöìn taâi liïåu hoåc thuêåt coá sûác maånh<br /> trong trñch dêîn, minh hoåa, v.v... trong giaãng múái, khöng chó coá yá nghôa thay thïë taâi liïåu<br /> daåy vaâ hoåc têåp cuãa nhaâ trûúâng. Cuäng nhû vêåy, göëc. Caác phên tñch àûúåc höî trúå bùçng viïåc<br /> caác thû viïån coá thïí xem xeát viïåc tû vêën caá nhên queát, tòm kiïëm thöng tin trong toaân böå CSDL<br /> vïì caách thûác sûã duång thñch húåp caác taâi liïåu coá khöng sûã duång caác taâi liïåu vúái muåc àñch dûå<br /> baãn quyïìn trong hoåc têåp khi coá yïu cêìu. àõnh ban àêìu cuãa chuáng. Khöng ai àoåc tûâng<br /> <br /> 10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> hoùåc têët caã caác taâi liïåu trong CSDL. Thay vaâo söë hoáa cho muåc àñch sûã duång khöng töën keám<br /> àoá, loaåi phên tñch naây têåp trung vaâo caác dûä khöng àûúåc duâng theo caách thûác khaác (vñ duå,<br /> kiïån cú baãn vïì caã böå sûu têåp taâi liïåu (chùèng cung cêëp truy cêåp söë àïí àoåc thöng thûúâng),<br /> haån, möåt khaái niïåm cuå thïí àûúåc taác giaã sûã maâ khöng coá lyá giaãi àöåc lêåp, hoùåc khöng coá<br /> duång bao nhiïu lêìn trong caác taác phêím cuãa license tûâ chuã súã hûäu, hoùåc theo ngoaåi lïå àûúåc<br /> mònh, caác nhaâ khoa hoåc thûúâng sûã duång böå luêåt phaáp cho pheáp. Viïåc truy cêåp àïí tòm kiïëm<br /> phêån naâo cuãa chuöåt vúái tû caách laâ àöëi tûúång taâi liïåu cuãa CSDL phaãi àûúåc haån chïë àöëi vúái<br /> thûã nghiïåm, v.v.) hún laâ têåp trung xem xeát caác phêìn tûúng ûáng cho muåc àñch nghiïn cûáu<br /> caách thïí hiïån cuãa möåt taác phêím àún leã naâo khöng töën keám.<br /> àoá. Cuäng chñnh vò leä àoá, viïåc caác böå maáy tòm Trûúâng húåp àûúåc quyïìn sûã duång khöng<br /> tin sao cheáp haâng triïåu trang thöng tin vaâo phaãi xin pheáp, khöng phaãi traã nhuêån buát, thuâ<br /> caác cú súã dûä liïåu àûúåc àaánh chó söë àïí giuáp lao seä maånh meä nhêët khi caác CSDL chûáa àûång<br /> ngûúâi sûã duång tòm kiïëm caác trang thöng tin thöng tin giaâu siïu dûä liïåu laâm tùng giaá trõ<br /> phuâ húåp laâ “sûã duång húåp lyá” tûác laâ àûúåc nghiïn cûáu vaâ tra cûáu, chó dêîn. Viïåc sûã duång<br /> quyïìn, khöng phaãi xin pheáp vaâ khöng phaãi traã khöng töën keám coá sûác thuyïët phuåc àùåc biïåt khi<br /> nhuêån buát, thuâ lao. caác thû viïån húåp taác vúái caác àún võ khaác xêy<br /> Sûã duång khöng töën keám laâ hiïån tûúång thúâi dûång caác CSDL liïn húåp cho pheáp tiïën haânh<br /> sûå taåi nhiïìu cú quan thöng tin-thû viïån. Mùåc cöng taác nghiïn cûáu vaâ tòm kiïëm, tra cûáu<br /> duâ baãn chêët chuyïín hoáa, saáng taåo cuãa viïåc sûã maånh meä hún.<br /> duång naây laâ rêët hiïín nhiïn, song vêîn tiïìm êín (8) Thu thêåp taâi liïåu trïn Internet vaâ àûa<br /> ruãi ro laâ cú höåi sûã duång caác kyä thuêåt àoá bõ vaâo phuåc vuå baån àoåc<br /> tûúác boã do caác àiïìu khoaãn haån chïë thaái quaá Viïåc thu thêåp caác taâi liïåu tröi nöíi trïn Internet<br /> cuãa caác baãn quyïìn sûã duång (license) àûúåc nhû caác trang thöng tin àiïån tûã, video trûåc<br /> cêëp. Nïëu caác thû viïån àöìng yá vúái nhûäng haån tuyïën, v.v... àang trúã thaânh möåt hoaåt àöång<br /> chïë trong license cêëm nhûäng sûã duång khöng tùng trûúãng nhanh trong xêy dûång nguöìn tin<br /> töën keám noái trïn, thû viïån seä àaánh mêët khaã cuãa thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån chuyïn<br /> nùng tiïën haânh hoùåc cho pheáp baån àoåc tiïën ngaânh. Caác böå sûu têåp taâi liïåu naây thïí hiïån sûå<br /> haânh quyïìn sûã duång húåp phaáp àoá. Caác caán böå àoáng goáp vö song cho tri thûác vaâ khöng àùåt ra<br /> thöng tin-thû viïån phaãi luön coá yá thûác vïì viïåc caác ruãi ro àaáng kïí naâo àöëi vúái chuã súã hûäu caác<br /> naây khi tiïën haânh àaâm phaán vïì license vúái trang thöng tin àiïån tûã hoùåc caác taâi liïåu cuãa<br /> nhaâ cung cêëp CSDL vaâ phaãi àaâm phaán àïí bïn thûá ba àûúåc caác trang thöng tin àiïån tûã sûã<br /> daânh cho baån àoåc cuãa mònh quyïìn tiïën haânh duång. Nïëu khöng coá caác böå sûu têåp taâi liïåu<br /> nghiïn cûáu khöng töën keám àöëi vúái têët caã caác naây, nhiïìu thöng tin quan troång cho nghiïn<br /> taâi liïåu trong CSDL àaä àûúåc cêëp baãn quyïìn cûáu vaâ àaâo taåo coá thïí bõ boã qua.<br /> sûã duång, khai thaác.<br /> Viïåc choån loåc vaâ thu thêåp taâi liïåu trïn<br /> Vïì nguyïn tùæc, thû viïån coá quyïìn phaát Internet theo caách thûác trïn coá tñnh chuyïín<br /> triïín vaâ taåo àiïìu kiïån phaát triïín caác CSDL kyä hoáa, saáng taåo cao. Thû viïån àûáng ra thu thêåp<br /> thuêåt söë nhùçm höî trúå phên tñch khöng töën keám taâi liïåu trïn Internet coá thïí chuåp nhanh àûúåc<br /> xuyïn suöët kho taâi liïåu àïí phuåc vuå caác muåc bûác aãnh lõch sûã cuãa caác àöëi tûúång àöång vaâ tröi<br /> àñch hoåc thuêåt vaâ tra cûáu, chó dêîn. nöíi vaâ àùåt caác dêëu êën thu thêåp àûúåc vïì möåt<br /> Tuy nhiïn, caác taâi liïåu coá baãn quyïìn àûúåc trang thöng tin àiïån tûã vaâo möåt ngûä caãnh múái:<br /> <br /> THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015 11<br />  Nghiïn cûáu - Trao àöíi<br /> <br /> kho lûu trûä lõch sûã àûúåc tröng nom, quaãn lyá 3. Kïët luêån<br /> chu àaáo. Caác taâi liïåu àûúåc àûa lïn Internet Vúái chûác nùng höî trúå tñch cûåc vaâ hiïåu quaã<br /> thûúâng coá muåc àñch haån chïë vïì thúâi gian vaâ cöng taác hoåc têåp, giaãng daåy vaâ nghiïn cûáu<br /> nhùæm túái möåt maång lûúái ngûúâi duâng nhêët cuäng nhû baão àaãm quyïìn tiïëp cêån thöng tin,<br /> àõnh, trong khi böå sûu têåp cuãa chuáng àûúåc thû caác thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån chuyïn<br /> viïån taåo ra seä tû liïåu hoáa trang thöng tin àiïån ngaânh, möåt mùåt coá traách nhiïåm tuyïn truyïìn,<br /> tûã àïí phuåc vuå cho nhiïìu àöëi tûúång baån àoåc thûåc thi nghiïm tuác quyïìn taác giaã vaâ quyïìn<br /> liïn quan theo luêåt àõnh, mùåt khaác phaãi chuã<br /> trûúác mùæt vaâ lêu daâi sau naây.<br /> àöång aáp duång “sûã duång húåp lyá” trong hoaåt<br /> Nguyïn tùæc cuãa thöng lïå naây laâ thû viïån coá àöång thûúâng nhêåt cuãa mònh.<br /> quyïìn taåo lêåp caác böå sûu têåp chuyïn àïì tûâ caác Mùåc duâ àûúåc quy àõnh úã caác mûác àöå khaác<br /> trang thöng tin àiïån tûã vaâ caác taâi liïåu khaác trïn nhau, nhûng “sûã duång húåp lyá” khöng àûúåc<br /> Internet vaâ àûa chuáng vaâo phuåc vuå nghiïn cûáu thïí hiïån möåt caách cuå thïí, maåch laåc, roä raâng<br /> vaâ àaâo taåo. trong caác luêåt súã hûäu trñ tuïå hay luêåt baãn<br /> Vïì haån chïë, caác taâi liïåu thu thêåp tûâ Internet quyïìn. Àiïìu naây dêîn àïën ranh giúái mong<br /> manh giûäa haânh vi xêm phaåm quyïìn taác giaã<br /> phaãi àûúåc thïí hiïån y nguyïn nhû khi thu thêåp<br /> vúái haânh vi “sûã duång húåp lyá” trong hoaåt<br /> chuáng, keâm theo thöng tin thñch húåp vïì caách<br /> àöång cuãa caác thû viïån àaåi hoåc, thû viïån<br /> thûác vaâ ngaây thaáng thu thêåp. Nïëu coá thïí àûúåc, chuyïn ngaânh. Àïí khùæc phuåc tònh traång àoá,<br /> caác chuã súã hûäu húåp phaáp cuãa caác trang thöng caác thû viïån àaåi hoåc vaâ thû viïån chuyïn<br /> tin àiïån tûã hûäu quan phaãi àûúåc xaác àõnh theo ngaânh hoùåc Höåi Thû viïån Viïåt Nam cêìn<br /> caác quy àõnh hiïån haânh. Thû viïån phaãi cung cêëp nghiïn cûáu vaâ tham khaão kinh nghiïåm,<br /> cho chuã súã hûäu baãn quyïìn cöng cuå àún giaãn àïí thöng lïå quöëc tïë vïì “sûã duång húåp lyá” àïí súám<br /> ghi nhêån caác yá kiïën phaãn àöëi viïåc àûa caác taâi àûa ra nhûäng hûúáng dêîn coá tñnh nguyïn tùæc<br /> liïåu tûâ böå sûu têåp naây vaâo phuåc vuå trûåc tuyïën, vïì “sûã duång húåp lyá” cho baån àoåc vaâ cho caác<br /> vaâ traã lúâi kõp thúâi caác yá kiïën phaãn àöëi àoá. caán böå thöng tin-thû viïån úã nûúác ta. Àiïìu àoá<br /> cuäng cêìn thiïët àïí tùng cûúâng thûåc thi quyïìn<br /> Nhûäng àoâi hoãi vïì sûã duång taâi liïåu Internet taác giaã vaâ quyïìn liïn quan trong caác thû<br /> khöng phaãi xin pheáp, khöng phaãi traã nhuêån viïån, cú quan thöng tin cuãa Viïåt Nam, goáp<br /> buát, thuâ lao àûúåc àûa lïn Internet vúái nhûäng phêìn hoaân thiïån caác vùn baãn quy phaåm phaáp<br /> tiïu àïì àöåc quyïìn nhùçm ngùn caãn viïåc thu luêåt hiïån haânh vïì quyïìn taác giaã vaâ quyïìn<br /> thêåp tûå àöång coá thïí trúã nïn maånh meä hún khi liïn quan úã nûúác ta trong thúâi kyâ höåi nhêåp.<br /> cú quan chêëp nhêån vaâ theo àuöíi möåt chñnh<br /> Taâi liïåu tham khaão<br /> saách nhêët quaán vïì vêën àïì naây, coá lûu yá túái<br /> 1. Prentice, Ann E. (1997). Copyright, WIPO and User Interests:<br /> nhûäng lyá do húåp lyá cuãa viïåc thu thêåp caác taâi<br /> Achieving Balance among the Shareholders. Journal of Academic<br /> liïåu trïn Internet vaâ baãn chêët caác taâi liïåu hûäu<br /> Librianship, July, 309-312.<br /> quan. Böå sûu têåp caác trang thöng tin àiïån tûã 2. Martine Courant Rife (2007). The fair use doctrine: History,<br /> caâng àêìy àuã vïì möåt lônh vûåc cuå thïí, caâng coá application, and implications for (new media) writing teachers. Com-<br /> sûác thuyïët phuåc vïì quyïìn thu thêåp vaâ àûa vaâo puters and Composition, 24, 154-178.<br /> phuåc vuå baån àoåc bêët kyâ möåt trang thöng tin 3. Association of Research Libraries et al. (2012). Code of best<br /> àiïån tûã cuå thïí naâo. practices in Faire Use for Academic and Research Libraries.<br /> (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 06-10-2014; Ngaây phaãn biïån<br /> àaánh giaá: 02-11-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 01-12-2014).<br /> <br /> 12 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2015<br />