Thực trạng hoạt động thể lực của bệnh nhân tăng huyết áp tại xã Trường Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Nội năm 2013

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> THỰC TRẠNG HOẠT ðỘNG THỂ LỰC<br /> CỦA BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP TẠI XÃ TRƯỜNG YÊN,<br /> HUYỆN CHƯƠNG MỸ, HÀ NỘI NĂM 2013<br /> Vũ Thị Thanh Huyền1, Nguyễn Hồng Trang2<br /> 1<br /> <br /> Trường ðại học Y Hà Nội, 2Trường ðại học Y tế công cộng<br /> <br /> Nghiên cứu nhằm ñánh giá thực trạng hoạt ñộng thể lực của bệnh nhân tăng huyết áp tại xã Trường<br /> Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Nội, năm 2013. Kết quả cho thấy tuổi trung b ình 68 ± 1,13; 33% hoạt ñộng tích<br /> cực, 27,2% hoạt ñộng trung b ình và 39,8% hoạt ñộng thấp. Nữ giới ñi bộ nhiều hơn so với nam giới. 59,5%<br /> nữ và 40,5% nam không sử dụng xe ñạp trong tuần. Tỷ lệ hoạt ñộng trung b ình ở các ngày ở nữ ñều có xu<br /> hướng cao hơn nam giới (60,0% nữ và 40,0% nam có hoạt ñộng từ 1 - 3 ngày 53,7% nữ và 46,3% nam có<br /> hoạt ñộng từ 4 - 7 ngày). Phụ nữ có thời gian ngồi/nằm nhiều hơn nam giới (52,7% và 62,5% so với 47,3%<br /> và 37,5% tại mốc thời gian là 1 - 3h và 4 - 7h trong tuần). Kết quả nghiên cứu ñã cho thấy thực trạng hoạt<br /> ñộng thể lực của b ệnh nhân tăng huyết áp tại xã Trường Yên, Chương Mỹ, Hà Nội tạo tiền ñề cho truyền<br /> thông về luyện tập thể lực cho các b ệnh nhân tăng huyết áp ñang ñiều trị và theo dõi tại trạm y tế xã.<br /> Từ khóa: hoạt ñộng thể lực, tăng huyết áp<br /> <br /> I. ðẶT VẤN ðỀ<br /> Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ chủ yếu<br /> và phổ biến nhất của bệnh tim mạch và là<br /> nguyên nhân gây tử vong hàng ñầu trên toàn<br /> thế giới. Theo dự báo của Tổ chức Y tế thế<br /> giới (WHO), tới năm 2025 trên thế giới có<br /> khoảng 1,56 tỷ người mắc bệnh t ăng huyết áp<br /> [1]. Nguy cơ tử vong tăng gấp ñôi khi huy ết áp<br /> tâm thu tăng thêm 20mmHg (ngưỡng 115<br /> mmHg) và huyết áp tâm trương tăng thêm 10<br /> mmHg (ngưỡng 75 mmHg) [2].<br /> Mặc dù vẫn có nhiều ý kiến cho rằng bệnh<br /> nhân tăng huy ết áp không nên hoạt ñộng t hể<br /> lực, các nhà tim mạch hàng ñầu thế giới ñã<br /> khẳng ñịnh rằng tập luyện, rèn luy ện sức khoẻ<br /> là một trong những phương pháp chữa bệnh<br /> bệnh tăng huyết áp hữu hiệu không dùng<br /> <br /> thuốc. Cơ sở sinh lý của rèn luyện sức khoẻ ở<br /> bệnh nhân tăng huyết áp là ñiều hòa lượ ng<br /> cholesterol máu, kìm chế xơ vữa ñộng mạch,<br /> làm giãn và tăng tính ñàn hồi của các mạch<br /> máu trong các cơ hoạt ñộng và giảm sức cản<br /> máu ngoại biên - kết quả là giảm huyết<br /> áp. Tuy nhiên, phải qua 2 - 3 tháng tập luy ện<br /> thường xuyên, huyết áp mới bắt ñầu hạ<br /> xuống, bởi vậy tập luyện ñòi hỏi phải kiên trì<br /> [1; 2].<br /> Tại Việt Nam, hầu hết các nghiên cứu về<br /> tăng huyết áp tập trung vào thực trạng và các<br /> yếu tố nguy cơ, tuân thủ ñiều trị chủ yếu là<br /> tuân thủ ñiều trị dùng thuốc hoặc lồng ghép<br /> vào những nghiên cứu về quản lý bệnh nhân<br /> tăng huy ết áp [3; 4]. Một vài nghiên cứu cũng<br /> bắt ñầu quan tâm ñến các khuyến cáo khác<br /> như tuân thủ chế ñộ ăn, tuân thủ luy ện tập [5;<br /> 6]. Qua hơ n 2 năm triển khai can thiệp tại xã<br /> <br /> ðịa chỉ liên hệ: Vũ Thị Thanh Huyền, Bộ môn Nội tổng<br /> hợp, Trường ðại học Y Hà Nội<br /> Email: vuthanhhuyen11@yahoo.com<br /> Ngày nhận: 25/1/2015<br /> Ngày ñược chấp thuận: 18/5/2015<br /> <br /> 78<br /> <br /> Trường Yên, huyện Chương Mỹ, ngoài việc<br /> khám, theo dõi và ñiều trị, còn có các chươ ng<br /> trình truyền thông về chế ñộ dinh dưỡ ng, chế<br /> ñộ luyện tập cho bệnh nhân tăng huyết áp.<br /> <br /> TCNCYH 93 (1) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Tuy nhiên ngoài việc tuân thủ dùng thuốc, ăn<br /> <br /> 2.5. PhDEng pháp: mô tả cắt ngang.<br /> <br /> hạn chế muối, chất béo thì câu hỏi ñặt ra là<br /> <br /> Cỡ mẫu nghiên cứu: công thức tính cỡ<br /> <br /> các bệnh nhân tăng huyết áp có nên hoạt<br /> <br /> mẫu là ước lượng một tỷ lệ trong quần thể với<br /> <br /> ñộng thể lực không? hoạt ñộng như thế nào?<br /> <br /> ñộ chính xác tuyệt ñối. Áp dụng công thức tính<br /> <br /> có ñược tư vấn từ các cán bộ y tế không? họ<br /> có biết ñược tác dụng của hoạt ñộng thể lực<br /> <br /> cỡ mẫu cho nghiên cứu mô tả:<br /> Z2(1 – α/2). p . (1 - p)<br /> <br /> ñối với việc ñiều chỉnh huyết áp cũng như<br /> phòng ngừa c ác biến chứng không? ðể trả lời<br /> <br /> n=<br /> d2<br /> <br /> và cũng như tìm hiểu kỹ hơn về vấn ñề này,<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm ñánh giá<br /> thực trạng hoạt ñộng thể lực của bệnh nhân<br /> <br /> – α/2)<br /> <br /> = 1,96 (với ñộ tin cậy<br /> <br /> tăng huyết áp tại xã Trường Yên, Chương Mỹ,<br /> Hà Nội, năm 2013.<br /> <br /> chế ñộ luyện tập (theo nghiên cứu của<br /> <br /> II. ðỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. ðối tượng<br /> Bệnh nhân tăng huyết áp (ñược chẩn ñoán<br /> theo Quyết<br /> <br /> ñịnh số 3192/Qð/BYT ngày<br /> <br /> 31/8/2010 của Bộ trưởng Bộ Y tế) [7] ñang<br /> ñược ñiều trị và quản lý tại Trạm Y tế xã<br /> Trường Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Nội.<br /> 1.1. Tiêu chu*n l-a ch/n<br /> - Có trong danh sách quản lý bệnh nhân<br /> <br /> Nguy ễn Thị Hải Yến [12] là 21,9% ); p = 0,219,<br /> d: ñộ c hính xác tuy ệt ñối c ủa p (chọn d =<br /> 0,06), q = (1 – p) = 1 – 0,219 = 0,781, n: cỡ<br /> mẫu nghiên cứu tối thiểu. Thay số vào công<br /> thức ta có: n = 182, 5. Thực tế phỏng vấn<br /> ñược 220 người, sau khi kiểm tra lại số phiếu<br /> hợp lệ là 206 phiếu.<br /> KI thuJt ch/n mKu: chọn mẫu theo<br /> phương pháp ngẫu nhiên hệ thống.<br /> + Lập danh sách bệnh nhân ñang ñược<br /> quản lý tại trạm y tế xã Trường Yên, có 483<br /> <br /> tăng huyết áp tại trạm y tế xã<br /> <br /> bệnh nhân (t ính ñến tháng 2/2013).<br /> <br /> - ðã uống thuốc ñiều t rị tăng huyết áp tại<br /> trạm y tế xã.<br /> <br /> có trong danh sách trên số ñối tượng cần<br /> <br /> - ðang sinh sống trên ñịa bàn xã.<br /> - Có khả năng trả lời phỏng vấn<br /> - ðồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> 1.2. Tiêu chí lo3i tr6<br /> - Người từ chối tham gia nghiên cứu.<br /> - Người không ñủ tỉnh táo ñể trả lời câu hỏi<br /> nghiên cứu.<br /> 2.3. Th8i gian nghiên c:u: từ tháng<br /> 01/2013 ñến tháng 06/2013.<br /> 2.4. ð>a ñi@m nghiên c:u: x ã Trường<br /> Yên, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội.<br /> <br /> 2015<br /> <br /> Trong ñó: Z(1<br /> <br /> 95%, α = 0,05), p: tỷ lệ bệnh nhân t uân t hủ<br /> <br /> TCNCYH 93 (1) - 2015<br /> <br /> + Tính khoảng cách k bằng số ñối tượng<br /> chọn. Tính theo công thức, ñược k = 2,356<br /> (làm tròn là 2).<br /> + Chọn bệnh nhân ñầu tiên ñược chọn<br /> trong danh sách là một số ngẫu nhiên k = 1.<br /> + Tiếp tục chọn ñối tượng tiếp theo bằng<br /> cách lấy số thứ tự c ủa ñối tượng ñầu + hệ số<br /> k = 2. Nếu bệnh nhân không ñủ tiêu chẩn,<br /> chọn bệnh nhân có thứ tự ngay sau ñó. Chọn<br /> cho ñến khi có ñủ ñối tượng nghiên cứu.<br /> Các ñối tượng nghiên cứu ñược phỏng<br /> vấn trực tiếp theo bộ câu hỏi về hoạt ñộng t hể<br /> lực do nhóm tác giả xây dựng chủ yếu dựa<br /> trên bộ câu hỏi về hoạt ñộng thể lực quốc tế<br /> <br /> 79<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> ñã<br /> <br /> Nam<br /> <br /> - Thống k ê phân t ích: xác ñịnh mối liên<br /> <br /> (International physical activity questionnaire -<br /> <br /> ñược<br /> <br /> chuẩn<br /> <br /> hóa<br /> <br /> cho<br /> <br /> Việt<br /> <br /> quan giữa mức ñộ hoạt ñộng thể lực và các<br /> <br /> IPAQ) [8] và thực tế hoạt ñộng thể lực tại xã<br /> <br /> ñặc ñiểm của ñối tượng nghiên cứu. Sử dụng<br /> <br /> Trường Yên.<br /> <br /> kiểm ñịnh χ² với khoảng tin cậy 95%, α = 0,05.<br /> <br /> 2.6. ðánh giá ho3t ñMng th@ l-c<br /> <br /> ðạo ñức nghiên cứu<br /> <br /> Hoạt ñộng thể lực ñược ñánh giá bằng<br /> <br /> Tất cả các ñối tượng trong nghiên cứu ñều<br /> <br /> năng lượng chuyển hóa tương ñươ ng<br /> (metabolic equivalents – ME T). ME T là tỷ lệ<br /> <br /> tự nguyện ký giấy ñồng ý tham gia. Các thông<br /> <br /> của hoạt ñộng thể lực cụ thể thể hiện tỷ lệ trao<br /> <br /> phục vụ cho mục ñích nghiên cứu.<br /> <br /> ñổi chất khi nghỉ ngơi. Một ñơn vị ME T là chi<br /> phí năng lượng ñang ngồi yên lặng (1 kcal/kg/<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> <br /> giờ) và oxy hấp thu khoảng 3,5 ml/kg/phút.<br /> <br /> tin của bệnh nhân ñều ñược bảo mật và chỉ<br /> <br /> 1. ðặc ñiểm chung của ñối tượng<br /> <br /> Như vậy, hoạt ñộng nghỉ tương ñương 1<br /> MET, các hoạt ñộng nhẹ nhàng tương ñương<br /> <br /> nghiên cứu<br /> <br /> với giá trị từ 1 - 3 ME T, các hoạt ñộng có<br /> cường ñộ trung bình tương ñương với giá trị<br /> <br /> cứu là 206, trong ñó có 89 bệnh nhân nam,<br /> <br /> từ 3 - 6 ME T và các hoạt ñộng trên 6 ME T<br /> <br /> chiếm tỷ lệ 43,2%, có 117 bệnh nhân nữ<br /> chiếm 56,8%. Tuổi trung bình là 68 ± 1,13,<br /> <br /> ñược coi là gắng sức ở mức ñộ nhiều [8].<br /> - Hoạt ñộng tích cực: một trong hai tiêu chí<br /> sau ñây:<br /> <br /> - Tuổi và giới: Tổng số ñối tượng nghiên<br /> <br /> tuổi cao nhất là 91, tuổi thấp nhất là 40.<br /> - Nghề nghiệp hiện tại: người dân chủ yếu<br /> <br /> (a) cường ñộ hoạt ñộng mạnh ít nhất trên 3<br /> <br /> sinh sống bằng nghề làm ruộng (47,6%), một<br /> <br /> ngày và tích lũy ít nhất 1.500 MET - phút/tuần.<br /> <br /> số nhỏ buôn bán, dịc h vụ (10,7%). Có 18,4%<br /> <br /> (b) ñi bộ kết hợp với hoạt ñộng cường ñộ<br /> <br /> làm nội trợ ở nhà và rất ít cán bộ viên chức<br /> <br /> vừa phải trong 7 ngày hoặc hoạt ñộng mạnh,<br /> <br /> hay công nhân. Có 20,9% ñối tượng nghiên<br /> <br /> tích lũy ít nhất 3.000 ME T - phút/tuần.<br /> <br /> cứu ñã về hưu.<br /> <br /> - Hoạt ñộng trung bình: một trong ba tiêu<br /> chí sau ñây.<br /> (a) ≥ 3 ngày hoạt ñộng cường ñộ mạnh ít<br /> <br /> - Tiền sử phát hiện tăng huyết áp: bệnh<br /> nhân ở trong nghiên cứu chủ yếu ñược phát<br /> hiện tăng huyết áp trong khoảng thời gian từ 3<br /> <br /> nhất 20 phút mỗi ngày.<br /> <br /> - 5 năm gần ñây (chiếm 52,4%). Tỷ lệ ñược<br /> <br /> (b) ≥ 5 ngày có hoạt ñộng cường ñộ trung<br /> bình và /hoặc ñi bộ ít nhất 30 phút mỗi ngày.<br /> <br /> phát hiện dưới 3 năm chiếm 21,4% và có tới<br /> <br /> (c) ≥ 5 ngày có sự kết hợp của ñi bộ, hoạt<br /> ñộng trung bình, tích lũy ít nhất 600 ME T -<br /> <br /> 26,2% có tiền sử phát hiện t ăng huyết áp trên<br /> 5 năm.<br /> 2. Thực trạng hoạt ñộng thể lực<br /> <br /> phút/tuần.<br /> - Hoạt ñộng thấp: không có hoạt ñộng nào<br /> hay một số hoạt ñộng trong thời gian rảnh rỗi:<br /> ñọc báo, xem ti vi, chơi cờ …..<br /> Xử lý và phân tích số liệu: bằng phần<br /> <br /> M:c ñM ho3t ñMng th@ l-c chung<br /> Có khoảng 1/3 ñối tượng nghiên cứu có<br /> mức ñộ hoạt ñộng thể lực ở mức tích cực,<br /> 27,2 % hoạt ñộng ở mức trung bình và có ñến<br /> <br /> mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> 39,8% hoạt ñộng thấp (biểu ñồ 1).<br /> <br /> - Thống kê mô t ả: sự phân bố tần số các<br /> biến số.<br /> <br /> viQc hàng ngày<br /> <br /> 80<br /> <br /> M:c ñM ho3t ñMng th@ l-c trong công<br /> <br /> TCNCYH 93 (1) - 2015<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Biểu ñồ 1. Mức ñộ hoạt ñộng thể lực chung<br /> * HðTL: hoạt ñộng thể lực.<br /> Bảng 1. Hoạt ñộng thể lực có liên quan ñến công việc<br /> Nam<br /> <br /> ðặc ñiểm<br /> <br /> Hoạt ñộng thể lực<br /> tích cực<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tần số (n1 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> Tần số (n2 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 66<br /> <br /> 39,7<br /> <br /> 100<br /> <br /> 60,3<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 23<br /> <br /> 57,5<br /> <br /> 17<br /> <br /> 42,5<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 16<br /> <br /> 72,7<br /> <br /> 6<br /> <br /> 27,3<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 54<br /> <br /> 42,5<br /> <br /> 73<br /> <br /> 57,5<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 10<br /> <br /> 40,0<br /> <br /> 15<br /> <br /> 60,0<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 25<br /> <br /> 46,3<br /> <br /> 29<br /> <br /> 53,7<br /> <br /> χ² = 11,281; p = 0,08<br /> Hoạt ñộng thể lực<br /> trung bình<br /> χ² = 2,917; p = 0,893<br /> <br /> Trong công việc hàng ngày, hầu như các ñối tượng nghiên cứu không phải làm những việc<br /> nặng nhọc. Có 39, 7% trong số nam giới không hoạt ñộng t ích cực bất kỳ một ngày nào trong<br /> tuần, với nữ giới là 60, 3%. Hoạt ñộng t ích cực từ 1-3 ngày ñối với nam là 57,5% và với nữ là<br /> 42,5%. Riêng hoạt ñộng tíc h cực từ 4 - 7 ngày, thì nam giới chiếm ưu thế hơn hẳn (72,7% so với<br /> 27, 3%). Tỷ lệ hoạt ñộng t rung bình ở các ngày ở nữ ñều có x u hướng cao hơn nam giới (60, 0%<br /> nữ và 40,0% nam có hoạt ñộng từ 1 - 3 ngày và 53,7% nữ và 46,3% nam có hoạt ñộng từ 4 - 7<br /> ngày). Tuy vậy, sự khác biệt này không có ý nghĩa thông kê, (p > 0,05).<br /> <br /> 2015<br /> <br /> TCNCYH 93 (1) - 2015<br /> <br /> 81<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Ho3t ñMng th@ l-c liên quan ñVn phDEng tiQn ñi l3i<br /> Bảng 2. Hoạt ñộng thể lực liên quan ñến ñi lại<br /> Nam<br /> <br /> ðặc ñiểm<br /> <br /> ðạp xe<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tần số (n1 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> Tần số (n2 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 62<br /> <br /> 40,5<br /> <br /> 91<br /> <br /> 59,5<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 7<br /> <br /> 38,9<br /> <br /> 11<br /> <br /> 61,1<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 20<br /> <br /> 57,1<br /> <br /> 15<br /> <br /> 42,9<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 19<br /> <br /> 38,0<br /> <br /> 31<br /> <br /> 62,0<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 15<br /> <br /> 36,6<br /> <br /> 26<br /> <br /> 63,4<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 55<br /> <br /> 47,8<br /> <br /> 60<br /> <br /> 52,2<br /> <br /> χ² = 13,179; p = 0,068<br /> <br /> ði bộ<br /> <br /> χ² = 6,755 ; p = 0,455<br /> Liên quan ñến cách thức ñi lại, nam giới có xu hướng ñạp xe nhiều hơn nữ giới và ngược lại,<br /> nữ giới ñi bộ nhiều hơn so với nam giới. Trong số bệnh nhân không sử dụng xe ñạp trong tuần,<br /> có ñến 59,5% là phụ nữ, 40, 5% là nam giới. Tỷ lệ sử dụng xe ñạp từ 1 - 3 ngày ở phụ nữ cao<br /> hơn nam giới (61,1% so với 38,9%), Tỷ lệ sử dụng xe ñạp từ 4 - 6 ngày ở nam giới chiếm tỷ lệ<br /> cao hơn (57,1% ở nam và 42,9% ở nữ). Trong hoạt ñộng ñi lại, phần lớn phụ nữ ñi bộ là chính<br /> (khoảng 60%).<br /> Ho3t ñMng th@ l-c trong th8i gian rWnh rXi<br /> Bảng 3. Hoạt ñộng thể lực trong thời gian rảnh rỗi<br /> Nam<br /> <br /> ðặc ñiểm<br /> <br /> Hoạt ñộng<br /> thể thao<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Tần số (n1 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> Tần số (n2 = 206)<br /> <br /> %<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 32<br /> <br /> 43,8<br /> <br /> 41<br /> <br /> 56,2<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 7<br /> <br /> 30,4<br /> <br /> 16<br /> <br /> 69,6<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 51<br /> <br /> 46,4<br /> <br /> 59<br /> <br /> 53,6<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 87<br /> <br /> 43,3<br /> <br /> 114<br /> <br /> 56,7<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 1<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 1<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> 3<br /> <br /> 75,0<br /> <br /> 0 ngày<br /> <br /> 64<br /> <br /> 41,3<br /> <br /> 91<br /> <br /> 58,7<br /> <br /> 1 - 3 ngày<br /> <br /> 15<br /> <br /> 51,7<br /> <br /> 14<br /> <br /> 48,3<br /> <br /> 4 - 7 ngày<br /> <br /> 10<br /> <br /> 45,5<br /> <br /> 12<br /> <br /> 54,5<br /> <br /> χ² = 6,175 ; p = 0,404<br /> Hoạt ñộng thể lực<br /> tích cực<br /> <br /> 0<br /> <br /> χ² = 2,874 ; p = 0,411<br /> Hoạt ñộng thể lực<br /> vừa phải<br /> χ² = 5,329; p = 0,502<br /> 82<br /> <br /> TCNCYH 93 (1) - 2015<br /> <br />