Thu hút vốn đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Thu hút vốn đầu tư . . .<br /> <br /> Kinh tế - Kỹ thuật<br /> THU HÚT VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TRÊN THỊ TRƯỜNG<br /> CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM<br /> <br /> Lê Thị Tuyết Hoa*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Về phương diện lý luận và từ kinh nghiệm thực tiễn của các nước trên thế giới, có thể khẳng<br /> định rằng, trong số các kênh tạo vốn trong nước, thị trường chứng khoán (TTCK) là một trong những<br /> kênh có vị trí quan trọng nhất. Tuy nhiên, TTCK là một định chế tài chính trực tiếp, có cơ chế vận hành<br /> rất phức tạp và có mức độ ảnh hưởng rất sâu rộng, tới hầu hết các lĩnh vực hoạt động khác của nền<br /> kinh tế xã hội. Do vậy, con đường phát triển TTCK phải trên nguyên tắc hội nhập nhưng thận trọng,<br /> cân nhắc kỹ lưỡng điều kiện trong nước và hoàn cảnh quốc tế để có biện pháp phù hợp.<br /> Một trong những vấn đề mang tính nguyên tắc, pháp lý, thu hút sự quan tâm đặc biệt của<br /> các nhà đầu tư đối với một TTCK nào đó, chính là quyền hạn tham gia đầu tư chứng khoán của các<br /> nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK đó. Nội dung của bài viết tập trung vào viêc bàn về những lợi ích<br /> và bất lợi của việc tăng dòng vốn ngoại vào TTCK, kinh nghiệm thực tiễn của một số quốc gia và sự<br /> cần thiết của việc thu hút dòng vốn ngoại trên TTCK Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở lý luận và thực<br /> tiễn, bài viết cũng đề xuất một số giải pháp trước mắt và lâu dài cho vấn đề này.<br /> Từ khóa: thị trường chứng khoán, vốn đầu tư nước ngoài trong giao dịch chứng khoán<br /> <br /> ATTRACTING INVESTMENT CAPITAL IN VIETNAM STOCK MAKET<br /> ABSTRACT<br /> In theory and based on the pratical experiences from all of the world, we can affirm that,<br /> among the national capital channels, the Stock Exchange (SEs) is one of the most important channels.<br /> However, the SE is the direct financial institution which has the complex operating mechanism and<br /> indepth influence level toward all the fields of socio-economic operations. So, the road of developing<br /> SE should be based on the integration principles, but we must be careful with weghing-up the national<br /> conditions and international environments in order to have the appropriate solutions.<br /> One of the problems with the principle and legal characteristics atttracting the special<br /> considerations of the investors with respect to a Stock Exchange is mainly the authority of participating<br /> in the SE investment of the foreign investors into that SE. The reseach focuses on the advantages and<br /> disadvantages of increasing foreign capital flow into SE; pratical exeriences from some countries;<br /> and the needs of attracting foreign capital into Vietnam SE at the present time. Based on the theory<br /> and practices, the research also proposes some present and long- run solutions to this problem.<br /> Keywords: the Stock market, foreign capital flow into Stock Exchange<br /> * PGS.TS. Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 1. Một số quan điểm<br /> Các nhà nghiên cứu soạn thảo chính sách,<br /> liên quan tới lĩnh vực thu hút vốn đầu tư nước<br /> ngoài trên thị trường chứng khoán, đã bàn luận<br /> nhiều về vấn đề này và có thể quy tụ thành hai<br /> loại quan điểm trái ngược nhau như sau:<br /> <br /> các quốc gia chậm phát triển và đang thiếu<br /> vốn. Do đó cần mạnh dạn cho phép các chủ<br /> thể nước ngoài được tự do đầu tư vốn vào<br /> TTCK trong nước. Chính điều này sẽ đem lại<br /> một số lợi ích sau:<br /> - Cho phép thực hiện được mục tiêu tăng<br /> nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài<br /> - Học tập được kinh nghiệm và khoa học<br /> kỹ thuật tiên tiến của các nước trong lĩnh vực<br /> thị trường chứng khoán<br /> - Mở rộng mối quan hệ giao lưu kinh tế<br /> trên các lĩnh vực.<br /> <br /> ● Loại quan điểm thứ nhất<br /> Cho dù nguồn vốn nước ngoài là hết sức<br /> cần thiết cho sự phát triển kinh tế quốc gia.<br /> Nhưng trong điều kiện TTCK mới hình thành<br /> và phát triển, không thể mở rộng cho người<br /> nước ngoài tham gia đầu tư vào TTCK trong<br /> nước. Bởi vì:<br /> - Nhà đầu tư nước ngoài thường có tiềm<br /> lực về vốn mạnh, có sự hiểu biết và kinh<br /> nghiệm hoạt động trên TTCK. Do vậy khả<br /> năng dẫn dắt thị trường, kiểm soát hệ thống<br /> tài chính là rất có thể nếu họ nắm giữ một tỷ<br /> trọng cổ phiếu đáng kể;<br /> - Kinh nghiệm của các nước cho thấy,<br /> mức độ quốc tế hóa thị trường càng cao, thì<br /> bên cạnh những mặt tích cực cũng có những<br /> mặt tiêu cực khôn lường. Mối quan hệ kinh tế<br /> qua lại giữa TTCK các nước đã dẫn tới việc<br /> chuyển những rủi ro kinh tế từ nước này sang<br /> nước khác, trong đó các nước càng chậm phát<br /> triển càng gánh chịu rủi ro nhiều hơn;<br /> - Nguồn vồn nước ngoài trên TTCK có<br /> thể làm hỗn loạn thị trường trong trường hợp<br /> nhà đầu tư nước ngoài bán tháo cổ phiếu và ồ<br /> ạt rút vốn khỏi thị trường (như đã từng xảy ra<br /> trong thời gian khủng hoảng tài chính châu Á<br /> năm 1997).<br /> <br /> 2. Kinh nghiệm thực tiễn<br /> Quá trình hình thành và phát triển của<br /> TTCK một số nước trên thế giới cho thấy, quy<br /> định về sự tham gia của các nhà đầu tư nước<br /> ngoài trên TTCK ở mỗi nước và mỗi thời kỳ<br /> khác nhau. Nhưng đại đa số các nước khi mới<br /> thành lập TTCK, đều hạn chế khả năng tham<br /> gia của các nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK.<br /> Thị trường chứng khoán Hàn Quốc, thành<br /> lập năm 1956, sau 36 năm mới chính thức mở<br /> cửa thị trường cổ phiếu cho người nước ngoài<br /> với giới hạn 10% trên tổng số cổ phần của<br /> một công ty.<br /> Thị trường chứng khoán Indonesia bắt đầu<br /> được thành lập và đi vào hoạt động từ năm<br /> 1912. Nhưng cho đến tháng 10/1988 (nghĩa<br /> là sau 76 năm), chính phủ mới thông qua quy<br /> chế cho phép tổ chức nước ngoài tham gia<br /> vào hoạt động của TTCK, nhưng hạn chế nhà<br /> đầu tư nước ngoài chỉ được sở hữu tối đa 49%<br /> trong một công ty.<br /> Thị trường chứng khoán Philippines<br /> cũng chỉ cho phép người nước ngoài được<br /> quyền nắm giữ 49% vốn cổ phần của một<br /> công ty địa phương. Nhưng không phải tất cả<br /> các ngành, mà có một số ngành công nghiệp<br /> cụ thể không cho phép người nước ngoài<br /> <br /> ● Loại quan điểm thứ hai<br /> Sự tham gia của các nhà đầu tư nước<br /> ngoài trên TTCK là vô cùng quan trọng,<br /> đối với sự phát triển của nền kinh tế và thị<br /> trường vốn trong nước, đặc biệt là đối với<br /> 2<br /> <br /> Thu hút vốn đầu tư . . .<br /> <br /> được đầu tư. Ngoài ra, việc hạn chế nhà đầu<br /> tư nước ngoài còn được thực hiện bằng cách<br /> phát hành hai loại chứng khoán A và B hoặc<br /> bằng việc khước từ đăng ký chuyển nhượng.<br /> Bên cạnh đó, còn có một loại cổ phiếu dành<br /> riêng cho các quỹ đầu tư nước ngoài mà<br /> người nắm giữ có thể thu lợi nhuận nhưng<br /> không được quyền bỏ phiếu.<br /> Tuy nhiên, cũng có một số quốc gia, ngay<br /> khi TTCK mới thành lập, đã mạnh dạn cho<br /> phép các nhà đầu tư nước ngoài được tư do<br /> tham gia hoạt động trên thị trường này, chẳng<br /> hạn như trường hợp TTCK ở Đức.<br /> Ở Việt Nam, TTCK đã được chính thức<br /> thành lập và hoạt động từ cách đây gần 15<br /> năm, trong bối cảnh nền kinh tế các nước<br /> đang phát triển theo hướng mở cửa, hướng<br /> ngoại; cùng với xu thế mạnh mẽ của toàn<br /> cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Do đó<br /> việc thực hiện cơ chế thị trường đóng, nghĩa<br /> là một thị trường không có sự tham gia của<br /> nhà đầu tư nước ngoài là điều không thể.<br /> Nhưng cũng chưa thể phù hợp nếu thực hiện<br /> ngay một TTCK hoàn toàn mở cửa và hướng<br /> ngoại. Do đó trong giai đoạn đầu, khi TTCK<br /> Việt Nam mới thành lập (7/2000), Việt Nam<br /> đã chọn con đường trung gian - nghĩa là vẫn<br /> cho phép sự tham gia của các nhà đầu tư<br /> nước ngoài trên TTCK, nhưng có sự khống<br /> chế giới hạn tham gia thông qua các quy định<br /> của pháp luật- theo quy định, khi mới thành<br /> lập là 30% và hiện nay là 49%.<br /> Mặc dù có những quy định hạn chế,<br /> nhưng trong thời gian qua, sự tham gia của<br /> nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK Việt Nam<br /> đã và đang có những đóng góp to lớn cho sự<br /> phát triển của TTCK. Bên cạnh sự đóng góp<br /> nguồn lực tài chính dưới hình thức ngoại tệ,<br /> chính sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài,<br /> với kiến thức, kinh nghiệm và tiềm lực về vốn<br /> <br /> đã kéo theo sự quan tâm của các nhà đầu tư<br /> trong nước, từ đó làm cho TTCK càng phát<br /> triển mạnh hơn. Ngay từ cuối năm 2005 và<br /> đầu năm 2006, với sự tăng mạnh các giao dịch<br /> của chủ thể nước ngoài trên TTCK, đã góp<br /> phần đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng cả về khối<br /> lượng giao dịch và quy mô niêm yết, tạo đà<br /> cho VN-Index tăng mạnh.<br /> 3. Sự cần thiết mở rộng đầu tư nước<br /> ngoài trên thị trường chứng khoán Việt<br /> Nam trong giai đoạn hiện nay<br /> Thị trường chứng khoán Việt Nam đã có<br /> thời gian hình thành và phát triển gần 15<br /> năm. Tuy thời gian không phải là dài so với<br /> lịch sử, nhưng cũng đủ để khẳng định sự cần<br /> thiết và quan trọng của TTCK- kênh đầu tư<br /> và huy động vốn hữu hiệu cho nền kinh tế.<br /> Thông qua TTCK, Chính phủ đã huy động<br /> được 1.200.000 tỷ đồng vốn bằng trái phiếu<br /> chính phủ, các doanh nghiệp và các thành<br /> phần kinh tế khác huy động được 800.000<br /> tỷ đồng vốn bằng cổ phiếu và chứng chỉ quỹ<br /> qua thị trường này. “Với quy mô vốn hóa<br /> 31 đến 32% GDP, TTCK Việt Nam không<br /> thể nói là còn nhỏ, mà đã định hình là một<br /> kênh huy động vốn trong nền kinh tế”(3).<br /> Đã đến lúc Việt Nam cần mạnh dạn mở rộng<br /> hoạt động đầu tư của chủ thể nước ngoài<br /> trên TTCK, xuất phát từ những cơ sở thực<br /> tiễn sau:<br /> Thứ nhất, Điều kiện kinh tế thuận lợi<br /> Điều mà các nhà đầu tư nước ngoài quan<br /> tâm nhiều nhất khi đầu tư trên TTCK Việt nam<br /> đó là sự ổn định và tăng trưởng của nền kinh<br /> tế. Cho đến nay, Việt Nam đã vượt qua giai<br /> đoạn kém phát triển để vươn lên tầm quốc gia<br /> có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao. Năm 2014,<br /> các chỉ số kinh tế vĩ mô đã có những chuyển<br /> biến tích cực.<br /> 3<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> Hình 1: Tình hình chỉ số giá cả hàng hóa tiêu dùng và giá bán lẻ xăng dầu<br /> <br /> Nguồn; SSI (1)<br /> <br /> Mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2015 chính phủ Việt Nam đặt ra là 6,2% , ổn định chỉ số giá<br /> cả hàng hóa tiêu dùng (CPI) ở mức thấp hơn 5% và ổn định Việt Nam đồng (VND) đặt mục tiêu<br /> 2% cho sự trượt giá của VND. Theo Ủy ban Kinh tế-Xã hội khu vực châu Á-Thái Bình Dương<br /> (ESCAP) của Liên Hợp Quốc đánh giá, năm 2015 và năm 2016, tăng trưởng kinh tế của Việt<br /> Nam dự báo sẽ tăng vào khoảng 6,1 đến 6,2% (2).<br /> Đánh giá chung về triển vọng tăng trưởng kinh tế Việt Nam, ESCAP cho rằng, kinh tế sẽ tiếp<br /> tục tăng trưởng, hòa nhập tốt vào bối cảnh toàn cầu, lạm phát sẽ giảm do giá dầu thế giới thấp.<br /> Đây là cơ hội tốt để Việt Nam có thể thu hút nguồn vốn nước ngoài đầu tư trên TTCK Việt Nam.<br /> Bảng 1: Một số chỉ tiêu tiền tệ tín dụng của hệ thống tài chính Việt Nam<br /> Đơn vị tính: % GPD<br /> Nguồn: vietbao.vn (3)<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 2011<br /> <br /> 2012<br /> <br /> 2013<br /> <br /> 2014<br /> <br /> M2<br /> <br /> 114,85<br /> <br /> 99,8<br /> <br /> 106,45<br /> <br /> 117,03<br /> <br /> -<br /> <br /> Tín dụng<br /> <br /> 124,66<br /> <br /> 110,22<br /> <br /> 104,91<br /> <br /> 108,23<br /> <br /> 100<br /> <br /> Chứng khoán<br /> <br /> 39<br /> <br /> 27,3<br /> <br /> 26<br /> <br /> 31<br /> <br /> 32,23<br /> <br /> Thứ hai, Yêu cầu phát triển nguồn vốn cho nền kinh tế từ TTCK<br /> Không thể phủ nhận sự phát triển của TTCK Việt Nam trong thời gian qua, đã góp phần<br /> quan trọng trong việc cung ứng khối lượng vốn đầu tư rất lớn cho sự phát triển kinh tế Việt<br /> Nam. Tuy nhiên, nguồn vốn cung ứng cho nền kinh tế từ TTCK vẫn còn chiếm một tỷ trọng khá<br /> khiêm tốn, so với nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển . Thực tế cho thấy, đến nay nguồn cung ứng<br /> vốn cho nền kinh tế Việt Nam vẫn phụ thuộc rất lớn (gần 70%) vào nguồn vốn từ hệ thống các<br /> định chế tài chính trung gian.<br /> Với mục tiêu phát triển cân bằng, lành mành và toàn diện thị trường tài chính bao gồm cả<br /> thị trường vốn và thị trường tiền tệ, đòi hỏi phải chú trọng hơn nữa đối với các dòng vốn chảy<br /> vào TTCK. Đánh giá về vấn đề này, Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia cũng cho rằng, để<br /> 4<br /> <br /> Thu hút vốn đầu tư . . .<br /> <br /> TTCK phát triển bền vững cần có sự tham gia<br /> tích cực của cả dòng tiền ngoại và dòng tiền<br /> trong nước.<br /> Thứ ba, góp phần thúc đẩy nhanh tiến<br /> trình cổ phần hóa doanh nghiệp<br /> Theo kế hoạch cổ phần hóa doanh nghiệp<br /> nhà nước đã được Chính phủ phê duyệt, trong<br /> giai đoạn 2014 – 2015, Việt Nam sẽ thực hiện<br /> cổ phần hóa 432 doanh nghiệp. Trong năm<br /> 2014 vừa qua, chúng ta đã thực hiện cổ phần<br /> hóa được 143 doanh nghiệp.<br /> Như vậy, phần nhiệm vụ kế hoạch còn lại<br /> phải hoàn thành trong năm 2015 là 289 doanh<br /> nghiệp. Đây là chỉ tiêu nhiệm vụ vô cùng<br /> nặng nề, khó có khả năng hoàn thành, bởi lẽ<br /> tính đến hết quý I/2015, cũng mới chỉ có 29<br /> doanh nghiệp được phê duyệt phương án cổ<br /> phần hóa, tương đương với 10% kế hoạch cả<br /> năm được thực hiện. Với một phần tư quỹ<br /> thời gian đã trôi qua, song chỉ tiêu kế hoạch<br /> mới chỉ thực hiện được 10%; lại thêm những<br /> khó khăn mới xuất phát từ nguồn vốn trên thị<br /> trường hạn chế. Đây quả là một thách thức<br /> không nhỏ, trong việc thực hiện nhiệm vụ kế<br /> hoạch cổ phần hóa năm 2015.<br /> Có thể thấy, kế hoạch cổ phần hóa trong<br /> năm nay sẽ được hoàn thành đến mức độ nào,<br /> phụ thuôc vào nhiều yếu tố, trong đó yếu tố<br /> quan trọng mang tính quyết, chí là khả năng<br /> hấp thụ của TTCK. Vì vậy, sự tham gia tích<br /> cực của dòng vốn ngoại vào TTCK trong giai<br /> đoạn này là hết sức cần thiết và có ý nghĩa rất<br /> quan trọng.<br /> Thứ tư, sự quan tâm của các nhà đầu tư<br /> nước ngoài<br /> Tính đến ngày 30/4/2015, Trung tâm Lưu<br /> ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) đã cấp mã<br /> số giao dịch chứng khoán cho 17.776 nhà đầu<br /> tư nước ngoài, trong đó có 2.654 nhà đầu tư tổ<br /> chức và 15.122 nhà đầu tư cá nhân (4)<br /> <br /> Điều đặc biệt là trong hơn 17 ngàn tài<br /> khoản nhà đầu tư nước ngoài, có tới 40% là<br /> của các nhà đầu tư Nhật Bản.Trong khi đó,<br /> nếu xét về quy mô, TTCK Việt nam nhỏ hơn<br /> rất nhiều so với TTCK Nhật Bản. Điều này<br /> cho thấy kỳ vọng của nhà đầu tư nước ngoài<br /> vào TTCK Việt Nam.<br /> Tuy nhiên, dòng vốn ngoại chảy vào<br /> TTCK Việt Nam vẫn còn hạn chế. Một trong<br /> những nguyên nhân là do giới hạn tỷ lệ sở<br /> hữu đối với nhà đầu tư ngoại. Hiện nay có<br /> nhiều cổ phiếu được nhiều nhà đầu tư nước<br /> ngoài quan tâm nhưng đã hết room trong đó<br /> tập trung vào những doanh nghiệp lớn, đầu<br /> ngành, ví dụ như: Hàng tiêu dùng (VNM,<br /> EVE, KMR, PNJ, TCM, BBC, MWG), Dược<br /> (DHG, DMC, JVC), và một số cổ phiếu khác<br /> FPT, REE, CTD, BMP, VNS, GMD…<br /> Đại đa số các nhà đầu tư nước ngoài đều<br /> mong muốn, Việt Nam nâng tỷ lệ trần sở hữu<br /> hoặc dỡ bỏ hoàn toàn mức trần 49% của khối<br /> ngoại. Nếu việc tăng room được thực hiện, có<br /> nghĩa là cơ hội để cho nhà đầu tư nước ngoài<br /> tham gia vào TTCK Việt Nam càng cao, từ đó<br /> thu hút thêm dòng vốn ngoại và tăng khả năng<br /> thanh khoản cho TTCK Việt Nam.<br /> 5. Một số đề xuất<br /> Với các phân tích về lý luận và thực tiễn<br /> trên cho thấy, trong thời gian tới, bên cạnh việc<br /> tiếp tục duy trì và đẩy mạnh khai thác nguồn<br /> vốn từ các nhà đầu tư trong nước, cần nghiên<br /> cứu áp dụng những chính sách, biện pháp phù<br /> hợp, để gia tăng việc thu hút dòng vốn đầu tư<br /> nước ngoài qua kênh TTCK Việt Nam.<br /> Tác giả có một số suy nghĩ đề xuất với các<br /> nhà nghiên cứu, các chuyên gia hoạch định<br /> chính sách về lĩnh vực TTCK như sau:<br /> Thứ nhất, trước mắt cần tiến hành xem xét<br /> và phân loại doanh nghiệp để thực hiên nâng<br /> tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài tại<br /> 5<br /> <br />