Thực tiễn quản lý, khai thác tài sản trí tuệ là nhãn hiệu tập thể mang tên địa danh phục vụ phát triển du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Huỳnh Mộc Miên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tập trung nghiên cứu: Thực trạng quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể mang yếu tố địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi; Đề xuất một số giải pháp quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể mang yếu tố địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi mang lại hiệu quả phát triển kinh tế xã hội cho địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thực tiễn quản lý, khai thác tài sản trí tuệ là nhãn hiệu tập thể mang tên địa danh phục vụ phát triển du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi

1. THỰC TIỄN QUẢN LÝ, KHAI THÁC TÀI SẢN TRÍ TUỆ LÀ NHÃN HIỆU TẬP THỂ MANG TÊN ĐỊA DANH PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở TỈNH QUẢNG NGÃI THE PRACTICE OF MANAGEMENT AND EXPLOITATION OF INTELLECTUAL PROPERTY IS COLLECTIVE BRAND NAME FOR TOURISM DEVELOPMENT IN QUANG NGAI PROVINCE Đoàn Đức Lƣơng1 Đoàn Mai Thuỷ Quyên 2 TÓM TẮT: Quảng Ngãi là địa phƣơng đặc biệt quan tâm đến việc xác lập các nhãn hiệu tập thể mang yếu tố địa danh. Mặc dù đã đăng ký và đƣợc cấp văn bằng bảo hộ cho khá nhiều sản phẩm nhƣ trên tuy nhiên hiện nay tỉnh Quảng Ngãi vẫn chƣa có một mẫu mô hình về quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch để làm tiền đề phát triển các mô hình nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch tỉnh sau này. Việc khai thác, nhất là mô hình khai thác các nhãn hiệu tập thể gắn kết với du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái để phục vụ du lịch còn chƣa nhiều. Triển khai các nhãn hiệu tập thể đến các tổ chức kinh tế, cá nhân còn chậm, chƣa có cơ chế rõ ràng. Bài viết tập trung nghiên cứu (1) Thực trạng quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể mang yếu tố địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi; (2) Đề xuất một số giải pháp quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể mang yếu tố địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi mang lại hiệu quả phát triển kinh tế xã hội cho địa phương. Từ khóa: thực tiễn, nhãn hiệu tập thể, địa danh, du lịch, Quảng Ngãi. ABTRACT: Quang Ngai is a locality that is particularly interested in the establishment of collective trademarks with geographical elements. Although registered and granted protection titles for many of the above products, at present, Quang Ngai province still does not have a model of management and exploitation of collective trademarks for tourism to serve as a premise for developing collective trademark models 1 PGS.TS., Trƣờng Đại học Luật, Đại học Huế; Email: luongdd@hul.edu.vn 2 Trƣờng Đại học Luật, Đại học Huế; Email: quyendmt@hul.edu.vn 1
to serve the province's tourism in the future. Deploying collective trademarks to economic organizations and individuals is still slow, without a clear mechanism. The article focuses on research (1) The current situation of management and exploitation of collective trademarks bearing geographical elements in Quang Ngai province; (2) Proposing some solutions to manage and exploit collective trademarks with geographical elements in Quang Ngai province to bring effective socio-economic development to the locality. Keywords: practice, collective trademark, landmark, tourism, Quang Ngai. 1. Đặt vấn đề Ở Việt Nam hiện nay đã và đang chú trọng phát triển các tài sản trí tuệ mang yếu tố địa danh với các sản phẩm đặc trƣng của địa phƣơng thông qua việc xây dựng và đăng lý bảo hộ nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận phục vụ phát triển du lịch. Thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ cho thấy, tính đến ngày 31/10/2019, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp 1.311 Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý (CDĐL), nhãn hiệu chứng nhận (NHCN), nhãn hiệu tập thể (NHTT) cho các sản phẩm, trong đó có 70 CDĐL (5,34%), 305 NHCN (23,3%) và nhãn hiệu tập thể chiếm tỷ lệ lớn nhất 936 NHTT (71,36%)3 Nhiều mô hình quản lý, khai thác các nhãn hiệu tập thể sau khi đƣợc bảo hộ đã góp phần phục vụ ngành du lịch của các tỉnh đã phát huy hiệu quả kinh tế, đóng góp vai trò to lớn trong việc quảng bá, giới thiệu nét đặc trƣng của ngành du lịch. Với những chính sách của tỉnh và việc triển khai thông qua Sở Khoa học và Công nghệ, các sở ban ngành liên quan đã đƣa đến nhiều kết quả đáng khích lệ. Trong giai đoạn 2016 đến tháng 4/2021 đã có hai chỉ dẫn địa lý, hơn 20 nhãn hiệu chứng nhận và 34 nhãn hiệu tập thể đƣợc bảo hộ. Các sản phẩm đƣợc bảo hộ nhãn hiệu tập thể hiện nay tại tỉnh chủ yếu thuộc lĩnh vực nông nghiệp và nuôi trồng. Việc khai thác, nhất là mô hình khai thác các nhãn hiệu tập thể gắn kết với du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái để phục vụ du lịch còn chƣa nhiều. Triển khai các nhãn hiệu 3 Lƣu Đức Thanh (2019), Xây dựng, quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận và nhãn hiệu tập thể, http://www.noip.gov.vn/vi_VN/web/guest/phat-trien-chi-dan-ia-ly/-/asset_publisher/SGA9PgvmYtWI/content/thuc- trang-trong-xay-dung-quan-ly-va-phat-trien-chi-dan-ia-ly-nhan-hieu-chung-nhan-va-nhan-hieu-tap- the?inheritRedirect=false&, cập nhật 25/12/2019 2
tập thể đến các tổ chức kinh tế, cá nhân còn chậm, chƣa có cơ chế rõ ràng. Nhƣ vậy, nếu không triển khai khai thác phát huy những nhãn hiệu tập thể này gắn kết với phát triển du lịch sẽ dẫn đến lãng phí nguồn tài sản trí tuệ tiềm năng của địa phƣơng. 2. Thực trạng và tiềm năng phát triển du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi Quảng Ngãi là tỉnh có tiềm năng du dịch trong đó du lịch cộng đồng, các sản phẩm du lịch cộng đồng gắn với các dịch vụ trải nghiệm nhƣ câu cá, mực, soi đêm, lặn ngắm san hô... ở các huyện có tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng nhƣ Lý Sơn, Bình Sơn; hay trải nghiệm văn hóa đồng bào Hrê và tìm hiểu Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ; du lịch miệt vƣờn tại huyện Nghĩa Hành, du lịch cộng đồng tại làng Gò Cỏ, phƣờng Phổ Thạnh (thị xã Đức Phổ)... cũng đã thu hút nhiều du khách. Ngoài ra, Quảng Ngãi còn có nhiều điểm đến nhƣ Khu lƣu niệm Cố Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng, Mộ cụ Huỳnh Thúc Kháng; Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ, Bảo tàng Khởi nghĩa Trà Bồng, Nhà Chứng tích Sơn Mỹ, Khu quần thể di tích gắn liền với tên tuổi Anh hùng - Bác sĩ - Liệt sỹ Đặng Thuỳ Trâm. Đến với Quảng Ngãi du khách còn đƣợc tham gia các lễ hội mang đậm nét của nền văn hoá lúa nƣớc, văn hoá biển và thƣởng thức những món đặc sản đặc trƣng. Theo thông tin từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ngãi, du lịch Quảng Ngãi những năm gần đây luôn phát triển không ngừng với những con số ấn tƣợng, năm sau luôn cao hơn năm trƣớc. Năm 2019, Quảng Ngãi đã đón 1,14 triệu lƣợt du khách đến tham quan. Doanh thu do ngành Du lịch mang lại ƣớc đạt 1.100 tỷ đồng, tăng 14% so với năm trƣớc. Trong số 1,14 triệu lƣợt khách đã đến với Quảng Ngãi trong năm 2019 có 99 nghìn lƣợt khách quốc tế, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2018. Năm 2020 có 453.000 lƣợt, trong đó khách quốc tế là 9.055 lƣợt, tăng nhiều so với lƣợt khách năm 2019. Thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng cho thấy tổng lƣợt khách đến Quảng Ngãi từ năm 2016–2019 là 3.675.000 lƣợt, trong đó khách quốc tế là 315.000 lƣợt. Sản phẩm du lịch của Quảng Ngãi ngày càng đặc sắc, đa dạng. Trong đó, du lịch biển, đảo đã trở thành loại hình du lịch chủ đạo, góp phần phát huy tài nguyên kinh tế biển của tỉnh. Trong đó, Lý Sơn vẫn là địa điểm du lịch thu hút đƣợc nhiều du khách nhất với 265 nghìn lƣợt du khách, doanh 3
thu đạt trên 317 tỷ đồng4. Công tác quảng bá du lịch Quảng Ngãi đã và đang không chỉ dừng lại ở thị trƣờng nội địa mà vƣơn ra thị trƣờng quốc tế để thu hút ngày càng nhiều lƣợt du khách nƣớc ngoài đến với các danh lam thắng cảnh ở Quảng Ngãi. Mục tiêu của Quảng Ngãi trong thời gian tới là đẩy mạnh phát triển du lịch và xem đây là nhiệm vụ trọng tâm, đƣa ngành du lịch trở thành nghành kinh tế mũi nhọn. Theo đó, phấn đấu đến năm 2025, Quảng Ngãi đạt trên 1,8 triệu lƣợt khách. Tốc độ tăng trƣởng khách quốc tế giai đoạn 2021 - 2025 đạt khoảng 6,5% và khách nội địa tăng 8,5%/năm. Để phục hồi và phát triển du lịch sau dịch Covid-19, Quảng Ngãi đang đẩy mạnh việc lập quy hoạch phát triển ngành du lịch, xây dựng Đề án Phát triển ngành du lịch giai đoạn 2021 - 2025, định hƣớng đến năm 2030; xây dựng kế hoạch định vị và phát triển thƣơng hiệu cho du lịch Quảng Ngãi5. Về định hƣớng hoạt động khoa học công nghệ phục vụ phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh giai đoạn 2021-2025: (i) Nghiên cứu đề xuất các giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ công tác quản lý, khai thác tiềm năng lợi thế về di sản văn hóa và tài nguyên thiên nhiên của các vùng, nhất là đảo Lý Sơn và vùng ven biển trong việc đẩy mạnh phát triển du lịch, từng bƣớc đƣa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh; (ii) Nghiên cứu bảo tồn phát triển du lịch văn hóa, tâm linh trên cơ sở nâng tầm giá trị di sản văn hóa Sa Huỳnh, các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể; phát huy giá trị di sản của công viên địa chất toàn cầu Lý Sơn - Sa Huỳnh trong các hoạt động du lịch; (iii) Nghiên cứu đa dạng hóa sản phẩm du lịch và phát triển các sản phẩm du lịch có tiềm năng, lợi thế nhằm nâng cao hiệu quả đầu tƣ và khai thác du lịch và khẳng định đƣợc thƣơng hiệu, năng lực cạnh tranh; (iv) Đa dạng hóa mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch, giải trí; (v) Phối hợp với các tổ chức khoa học và cơ quan liên quan phấn đấu trong giai đoạn 2021 - 2025 xây dựng và triển khai thực hiện 2-3 nhiệm vụ khoa học và công nghệ 4 http://baoquangngai.vn/channel/2028/201912/quang-ngai-don-114-trieu-luot-du-khach-trong-nam-2019- 2980654/index.htm, truy cập ngày 03/09/2021 5 Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi (2021), Báo cáo tổng kết tình hình triển khai thực hiện các nghị quyết về phát triển du lịch tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2016 – 2020, https://bvhttdl.gov.vn/xay-dung-va-dinh-vi-du- lich-quang-ngai-20210226142823788.htm, truy cập ngày 21/09/2021 4
phục vụ phát triển du lịch6. 3. Thực trạng quản lý, khai thác phát huy các nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi7 3.1. Một số kết quả đạt được Tỉnh Quảng Ngãi có bờ biển trải dài, đa dạng về điều kiện đất đai, thổ nhƣỡng, khí hậu cùng với yếu tố con ngƣời kết hợp với nền văn hoá lịch sử đã tạo nên nhiều sản phẩm, dịch vụ vừa phát triển kinh tế vừa thu hút khách du lịch gắn liền với các địa danh nhƣ: Cá bống, don Sông Trà, kẹo gƣơng Thu Xà, quế Trà Bồng8 Trong những năm qua thông qua các Chƣơng trình hỗ trợ phát triển tài sản trí tuệ của Trung ƣơng và địa phƣơng các sản phẩm, dịch vụ đặc trƣng của tỉnh đƣợc hỗ trợ xác lập quyền sở hữu trí tuệ dƣới hình thức các dự án khác nhau với tổng số nhãn hiệu tập thể đƣợc cấp văn bằng bảo hộ đến năm 2020 là 34 nhãn hiệu tập thể, nhƣ: Bánh tráng Tịnh Hà; Bún Nghĩa Mỹ; Cá lồng Tịnh Sơn; Cây cảnh Hành Đức - Nghĩa Hành; Chả cá Lý Sơn; Chổi Đót Hành Thuận; Dầu lạc Đức Vĩnh; Dầu lạc Tịnh Hiệp; Dầu lạc Tịnh Trà; Dầu mè Đức Vĩnh; Gà đồi Tịnh Bình; Gà đồi Tịnh Phong; Hành tím Bình Hải; Heo Hợp An; Hoa Nghĩa Hiệp; Măng tây Cƣờng thỏ đế; Mật ong rừng Ba Điền; Mộc Nghĩa Hiệp; Muối sa huỳnh; Nén Bình Phú; Nếp cút Nghĩa Kỳ; Nếp Ngự Sa Huỳnh; Nƣớc mắm Đức Lợi; Nghề rèn truyền thống Tịnh Minh; Nghệ vàng Bình Châu; Nhang Nghĩa Hòa; Quế Trà Bồng; Rau an toàn Tịnh Long; Rau củ quả an toàn Đức Thắng; Sachi Hợp An; Tiêu hạt Tịnh Đông; Tiêu hạt Tịnh Giang; Tỏi Lý Sơn; Thỏ Bách Thảo; ... Hiện nay, các địa phƣơng trong địa bàn tỉnh đang tiến hành xây dựng và đăng ký nhãn hiệu tập thể Bò thịt Phổ Vinh, Chanh thơm Xuân Quỳnh, Dầu lạc Bình Thạnh, Dầu phụng 6 Quyết định số 476/QĐ-UBND ngày 31/03/2021 của UBND tỉnh Quảng Ngãi về việc ban hành kế hoạch phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2021 - 2025 7 Bài viết sử dụng một số kết quả nghiên cứu trong Đề tài Nghiên cứu khoa học cấp tỉnh “Nghiên cứu đề xuất giải pháp xác lập, quản lý, khai thác phát huy tài sản trí tuệ mang yếu tố địa danh ở tỉnh Quảng Ngãi” do PGS.TS. Đoàn Đức Lƣơng làm chủ nhiệm. 8 https://vnexpress.net/4-san-vat-quang-ngai-gianh-danh-hieu-dac-san-noi-tieng-2418040.html Truy cập ngày 23/09/2021 5
Vạn Tƣờng, Lạc Tịnh Thọ, Măng Tây Bình Trung, Nấm Đức Nhuận, Nghệ Tịnh Bắc, Nƣớc Mắm Bình Đông, Ớt Bình Dƣơng, Rau an toàn Nghĩa Hà, rau diếp cá Tịnh Châu,... Hoạt động du lịch trải nghiệm cộng đồng, du lịch biển đảo, du lịch văn hóa lịch sử trên địa bàn tỉnh đã và đang diễn ra rất sôi nổi tuy nhiên việc xây dựng, bảo hộ, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ là nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi vẫn còn rất hạn chế, các nhãn hiệu tập thể đã đăng ký chủ yếu là các sản phẩm nông nghiệp gắn liền với tên địa danh. Các sản phẩm trên đƣợc bảo hộ phần nào đóng góp vai trò trong việc kích cầu du lịch của tỉnh Quảng Ngãi thông qua việc khách du lịch đến Quảng Ngãi luôn có mong muốn tìm đến những sản phẩm nông nghiệp đặc trƣng, nổi tiếng của tỉnh. Tuy nhiên, các chủ sở hữu nhãn hiệu đăng ký nhãn hiệu chủ yếu nhằm mục đích quản lý và khai thác sản phẩm nông nghiệp mà chƣa ƣu tiên và có định hƣớng để quản lý, khai thác phát triển du lịch. Việc quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể nói chung trên địa bàn tỉnh đƣợc thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau nhƣ: chú trọng và đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến đa dạng, phong phú để phù hợp với từng đối tƣợng cụ thể nhƣ tổ chức hội thảo khoa học, hội nghị tập huấn, phát hành tài liệu, sách, báo, tuyên truyền trên các phƣơng tiện thông tin đại chúng báo, đài, internet,... Hàng năm sở Khoa học và Công nghệ đã phối hợp Cục Sở hữu trí tuệ, sở ban ngành và các địa phƣơng trong tỉnh tổ chức hội nghị, hội thảo, tập huấn về sở hữu trí tuệ, về đăng ký, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm, dịch vụ chủ lực của địa phƣơng đến trực tiếp các đối tƣợng là cán bộ quản lý nhà nƣớc, cộng đồng doanh nghiệp, hiệp hội, hội, hợp tác xã và ngƣời dân. Ngoài ra, để giúp các địa phƣơng, các doanh nghiệp chủ động hơn nữa trong việc xây dựng, khai thác và phát triển tài sản trí tuệ, Sở Khoa học và Công nghệ đã quan tâm đẩy mạnh công tác hƣớng dẫn, tƣ vấn xác lập quyền sở hữu trí tuệ, hàng năm có văn bản gửi Ủy ban nhân dân các huyện, thị, thành phố trong tỉnh về việc tăng cƣờng sự phối hợp và hƣớng dẫn thủ tục đăng ký xác lập và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp đóng trên địa bàn theo đúng quy định. Qua đó tạo ra động lực mạnh 6
mẽ khuyến khích và thúc đẩy các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tích cực chủ động tham gia đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ để bảo vệ, phát triển tài sản trí tuệ, đặc biệt là xây dựng và bảo hộ các sản phẩm, dịch vụ du lịch của địa phƣơng góp phần tạo dựng uy tín, danh tiếng, năng lực cạnh tranh của trên thị trƣờng. Thực tiễn việc quản lý, phát triển, quảng bá, giới thiệu sản phẩm, dịch vụ mang yếu tố địa danh đã đƣợc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong thời gian qua ở tỉnh Quảng Ngãi đã thu nhiều kết quả khả quan, các mô hình đầu tiên về quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể gắn với du lịch đã đƣợc vận hành vào thực tế và ít nhiều mang lại hiệu quả bƣớc đầu. Cụ thể nhƣ: mô hình quản lý nhãn hiệu tập thể chả cá Lý Sơn của Hợp tác xã thƣơng mại dịch vụ Lý Sơn Xanh, mô hình quản lý nhãn hiệu tập thể sim Bùi Hui của Hội liên hiệp phụ nữ xã Ba Trang. Ngày 08/09/2020, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp văn bằng bảo hộ NHTT cho sản phẩm “sim Bùi Hui”, Hội liên hiệp phụ nữ (HLHPN) xã Ba Trang là đơn vị quản lý, sử dụng NHTT này. Bùi Hui là một thảo nguyên xa tít ở xã Ba Trang, huyện miền núi Ba Tơ, đang trở nên nổi tiếng trên bản đồ du lịch của những ngƣời mê phƣợt. Nhiều du khách, nhất là giới trẻ khắp nơi đã tìm đến đây để đƣợc khám phá, trải nghiệm và tận hƣởng cảm giác mới mẻ giữa đại ngàn kỳ vĩ. Bên cạnh những đồi cỏ xanh mƣớt, bạt ngàn, thảo nguyên Bùi Hui còn có những đồi sim hàng nghìn cây chi chít trái. Vào khoảng tháng năm, tháng sáu, những đồi hoa sim nơi đây bắt đầu bung nở. Đây đƣợc xem là thời điểm đẹp và thơ mộng nhất của thảo nguyên Bùi Hui. Trƣớc hƣơng sắc của hàng nghìn bông sim tím, khi đến đây du khách nhƣ lạc vào thiên đƣờng thảo nguyên mênh mông9. Nhận thấy tiềm năng vốn có từ cây sim của địa phƣơng kết hợp với phong trào phát triển du lịch trải nghiệm, HLHPN xã Ba Trang đã mạnh dạn đăng ký NHTT “sim Bùi Hui” cho các sản phẩm, dịch vụ thuộc nhóm 32: Nƣớc giải khát từ quả sim (không có cồn), nhóm 33: Rƣợu sim, nhóm 35: Mua bán sản phẩm nƣớc giải khát từ quả sim (không có cồn), rƣợu sim. 9 Đánh thức Bùi Hui, http://baoquangngai.vn/channel/2028/201902/danh-thuc-bui-hui-2932177/, truy cập ngày 24/09/2021 7
Với sự hƣớng dẫn kỹ thuật của HLHPN huyện Ba Tơ và sự quản lý của HLHPN xã Ba Trang, đồng bào Hrê đã dùng quả sim chín ngâm rƣợu và bán ra thị trƣờng, mang lại hiệu quả kinh tế, nâng cao sinh kế cho ngƣời dân địa phƣơng nơi đây. Khách du lịch khi đến thảo nguyên Bùi Hui không thể không nhắc đến đặc sản có một không hai của nơi đây là rƣợu sim. Đến nay, thƣơng hiệu “sim Bùi Hui” đang thực sự mang lại lợi ích thiết thực cho bà con đồng bào Hrê10. Đến với Quảng Ngãi, du khách không thể không nhắc đến địa điểm du lịch nổi tiếng là đảo Lý Sơn. Nơi đây nổi tiếng với cảnh đẹp hoang sơ của huyện đảo Lý Sơn và những đặc sản chính gốc không thể bỏ qua nhƣ hành, tỏi, chả cá mang thƣơng hiệu Lý Sơn. Cuối năm 2018, UBND tỉnh thống nhất cho UBND huyện Lý Sơn sử dụng tên địa danh Lý Sơn để đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm “Nƣớc mắm Lý Sơn” và Hợp tác xã Thƣơng mại dịch vụ Lý Sơn Xanh sử dụng tên địa danh Lý Sơn để đăng ký nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm “chả cá Lý Sơn”11. Ngày 05/05/2020, Cục SHTT đã cấp văn bằng bảo hộ đối với NHTT “chả cá Lý Sơn” cho các sản phẩm, dịch vụ thuộc nhóm 29: Chả cá, nhóm 35: Mua bán chả cá. Hợp tác xã thƣơng mại dịch vụ Lý Sơn Xanh là đơn vị quản lý, sử dụng NHTT này. Nhờ nguồn nguyên liệu cá tƣơi, tỏi tƣơi đặc trƣng ở huyện đảo Lý Sơn đã tạo nên hƣơng vị chả cá rất đặc biệt12. Cùng với những di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh độc đáo của Lý Sơn thì những tài sản trí tuệ mang yếu tố địa danh nhƣ thƣơng hiệu hành, tỏi, nƣớc mắm, chả cá Lý Sơn là những sản phẩm góp phần quảng bá, phát triển du lịch của địa phƣơng. Việc phát triển các mô hình quản lý các sản phẩm, dịch vụ đã đƣợc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể có vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch của địa phƣơng bởi lẽ đây cũng chính là sản phẩm nổi bật, đặc trƣng mà khách du lịch khi đến với Quảng Ngãi 10 Rƣợu sim Bùi Hui, http://baoquangngai.vn/channel/2025/201809/ruou-sim-bui-hui-2911445, truy cập ngày 24/09/2021 11 Công văn số 6840/UBND-KGVX ban hành ngày 07/11/2018 của UBND tỉnh Quảng Ngãi về việc sử dụng tên địa danh “Lý Sơn” để đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm “Nƣớc mắm Lý Sơn” và nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm “Chả cá Lý Sơn” 12 Thƣơng hiệu chả cá Lý Sơn nức tiếng nhờ cá tƣơi, tỏi đặc sản, https://truyenhinhdulich.vn/am-thuc/thuong-hieu- cha-ca-ly-son-nuc-tieng-nho-ca-tuoi-toi-dac-san-9598.html, truy cập ngày 24/09/2021 8
không thể không tìm kiếm và muốn sở hữu nó. Thông qua các mô hình nhãn hiệu tập thể đã đăng ký và đƣa vào quản lý, khai thác sẽ góp phần thu hút khách du lịch, các nhóm nghiên cứu, nhà khoa học đến để thăm quan, học hỏi mô hình và đây cũng là một cách để các chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể phát triển kết hợp mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch. 3.2. Một số hạn chế, bất cập khai thác phát huy các nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch Bên cạnh những mặt tích cực, quá trình quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể nói chung và nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch nói riêng trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi còn nhiều khó khăn, hạn chế và bất cập nhƣ: Một là, các tổ chức, hội đoàn thể, hợp tác xã chủ yếu quan tâm đến việc bảo hộ nhãn hiệu tập thể đối với các sản phẩm nông nghiệp đặc trƣng của địa phƣơng mà chƣa ƣu tiên đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể đối với các sản phẩm, dịch vụ phát triển du lịch của địa phƣơng do đó hầu nhƣ chƣa có mô hình mẫu cho việc quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể chuyên về phát triển du lịch trên địa bàn. Hai là, đối với việc quản lý và phát triển các nhãn hiệu tập thể: Do đặc thù về điều kiện sản xuất phân tán, nhỏ lẻ, nên nhiều địa phƣơng không xây dựng và thành lập đƣợc các hợp tác xã, hoặc các hợp tác xã hoạt động chƣa hiệu quả, do đó việc phát triển thƣơng hiệu cho sản phẩm, dịch vụ không lựa chọn đƣợc hợp tác xã mà phải giao cho các hội nghề nghiệp hoặc tổ chức chính trị-xã hội làm chủ sở hữu. Điều này dẫn đến những khó khăn trong quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể, đó là: Năng lực, vai trò tổ chức, phát triển thƣơng mại, tham gia trực tiếp vào các kênh phân phối còn hạn chế, thiếu sự liên kết trong sản xuất do đó ảnh hƣởng đến hoạt động sản xuất của cộng đồng; Các tổ chức chính trị nghề nghiệp thực hiện chức năng kiêm nhiệm, thiếu nguồn lực để tổ chức, thúc đẩy các nhãn hiệu tập thể; Nếu lựa chọn hợp tác xã thì quy mô và khả năng mở rộng thành viên của các hợp tác xã là yếu tố làm ảnh hƣởng đến quyền lợi của các cá nhân khác trong cộng đồng… Ngoài 9
ra, việc giải thế, sắp xếp lại tổ chức của địa phƣơng dẫn đến vấn đề chuyển đổi chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể cũng gây ra những khó khăn trong quản lý và phát triển bền vững các đặc sản địa phƣơng dƣới hình thức nhãn hiệu tập thể. Ba là, các địa phƣơng và chủ sở hữu các nhãn hiệu chƣa chủ động, còn lúng túng và gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch quản lý, phát triển nhãn hiệu vì nhiều nguyên nhân nhƣ: đây là vấn đề mới; đa phần các đơn vị đƣợc giao làm chủ sở hữu nhãn hiệu là các đơn vị quản lý nhà nƣớc, thực hiện công tác quản lý nhãn hiệu theo chế độ kiêm nhiệm, chƣa có kinh nghiệm; phụ thuộc rất nhiều vào các đơn vị tƣ vấn;… Bốn là, vai trò của tổ chức, tập thể trong việc kiểm soát, quản lý và sử dụng tài sản trí tuệ đối với các sản phẩm đã đƣợc bảo hộ trong nhiều trƣờng hợp chƣa phát huy hiệu quả. Trong quá trình đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu tập thể thì việc thành lập các tổ chức tập thể là một quy định bắt buộc và tổ chức này có vai trò rất quan trọng trong việc duy trì chất lƣợng sản phẩm, dịch vụ và phát triển danh tiếng, uy tín của sản phẩm, dịch vụ đƣợc bảo hộ nhƣng trên thực tế vai trò của các tổ chức tập thể này còn mờ nhạt do các yếu tố về con ngƣời, kinh phí hoạt động, sự đoàn kết vì mục tiêu chung bền vững…chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của thị trƣờng, đặc biệt là thị trƣờng nƣớc ngoài, đây chính là một trong những điểm hạn chế trong việc khai thác, phát huy tài sản trí tuệ đã đƣợc bảo hộ tại tỉnh Quảng Ngãi hiện nay. Năm là, nhận thức của doanh nghiệp và ngƣời dân trên địa bàn trong vấn đề bảo hộ, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ còn hạn chế, do thông thƣờng các sản phẩm đƣợc bảo hộ thƣờng chƣa mang lại hiệu quả kinh tế ngay, mà đỏi hỏi cần phải có sự tiếp tục đầu tƣ về kinh phí và thời gian nhất định. Việc phát triển các sản phẩm, dịch vụ có liên quan đến phát triển du lịch của địa phƣơng hiện nay chủ yếu theo hình thức đơn lẻ, manh mún, tự phát, bảo hộ nhãn hiệu chủ yếu hƣớng đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp nhƣng chƣa nghĩ đến phát triển du lịch cho địa phƣơng, những vùng sản xuất tập trung thì lại chƣa tạo đƣợc thói quen tuân thủ theo quy trình nhằm đảm bảo và duy trì sự đồng đều về chất 10
lƣợng của sản phẩm, dịch vụ và hƣớng đến mô hình du lịch trải nghiệm, du lịch cộng đồng. Ngoài ra, một bộ phận ngƣời kinh doanh sản phẩm, dịch vụ du lịch, nhất là ngƣời dân ở những điểm - khu du lịch nỗi tiếng, về lợi ích của việc đăng ký nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch còn chƣa rõ ràng, thậm chí là hoài nghi, không mặn mà với cái gọi là “sở hữu tập thể”. Sáu là, năng lực, hiệu quả hoạt động của một sỗ hợp tác xã, doanh nghiệp trong lĩnh vực du lịch còn hạn chế, sự liên kết giữa chính quyền, ngƣời dân và doanh nghiệp chƣa chặt chẽ dẫn đến tình trạng trong nhiều trƣờng hợp các sản phẩm, dịch vụ phát triển một cách tự phát, thiếu sự quản lý chặt chẽ của các ngành, các cấp làm ảnh hƣởng tới chất lƣợng sản phẩm, dịch vụ du lịch. Bảy là, sự hỗ trợ của Nhà nƣớc chƣa liên tục và chỉ tập trung hỗ trợ các nội dung đăng ký bảo hộ, còn các nội dung về quản lý, phát triển thị trƣờng chƣ đủ mạnh, chƣa đủ để thúc đẩy và nâng cao năng lực của đơn vị quản lý, đặc biệt là các tổ chức tập thể. Bên cạnh đó, sự đồng hành của các doanh nghiệp thành viên cho các hoạt động phát triển thƣơng hiệu cộng đồng cùng với thƣơng hiệu của từng doanh nghiệp còn chƣa cao, trong khi để tiếp cận và phát triển đƣợc thị trƣờng thì các tổ chức tập thể cần sự hỗ trợ, đồng hành thƣờng xuyên, liên tục, đặc biệt là các vấn đề về xây dựng sản phẩm, quảng bá và phát triển thị trƣờng. 4. Một số giải pháp phát triển mô hình quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi Ngoài những tiềm năng sẵn có nhƣ phát triển du lịch biển đảo, du lịch văn hóa - lịch sử, du lịch sinh thái, ... thì hƣớng phát triển du lịch gắn với thƣơng hiệu cộng đồng là một hƣớng đi phù hợp, trở thành công cụ hiệu quả trong phát triển bền vững sản xuất và thị trƣờng, đƣa du lịch Quảng Ngãi xứng đáng là địa chỉ du lịch nỗi tiếng trong nƣớc và thế giới. Tuy vậy, trƣớc bối cảnh sự phát triển các thƣơng hiệu du lịch cộng đồng còn gặp nhiều khó khăn, cần những giải pháp để thúc đẩy hoạt động quản lý trong thời gian tới. 11
Từ kinh nghiệm thực tiễn của tỉnh cho thấy, trong thời gian tới, việc quản lý, khai thác nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch ở tỉnh Quảng Ngãi cần tập trung vào một số nội dung sau: Thứ nhất, xây dựng kế hoạch dài hạn trong việc phát triển tài sản trí tuệ cho các sản phẩm, dịch vụ du lịch đặc trƣng của địa phƣơng, trên cơ sở đó tìm kiếm, huy động các nguồn kinh phí đầu tƣ. Xây dựng chiến lƣợc, quy hoạch phát triển hợp lý để tạo ra đƣợc sản phẩm, dịch vụ du lịch gắn “thƣơng hiệu” du lịch cộng đồng mang bản sắc du lịch Quảng Ngãi đáp ứng đƣợc nhu cầu của thị trƣờng, hƣớng tới các thị trƣờng nƣớc ngoài. Thứ hai, đẩy mạnh các hoạt động liên kết sản xuất, phát triển giá trị sản phẩm, dịch vụ du lịch theo chuỗi, nhằm đảm bảo việc truy xuất nguồn gốc xuất xứ và chất lƣợng của sản phẩm, dịch vụ. Xây dựng mô hình tổ chức sản xuất kinh doanh kiểu mẫu, phù hợp gắn với xây dựng, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ có hiệu quả để liên kết hộ sản xuất kinh doanh, hộ kinh tế gia đình trong sản xuất các sản phẩm, dịch vụ du lịch gắn với cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp khai thác và sử dụng sản phẩm, dịch vụ. Chú trọng đến vai trò của doanh nghiệp, phát triển thƣơng hiệu cần gắn với chuỗi giá trị, thúc đẩy mối liên kết giữa doanh nghiệp và các tổ chức tập thể, ngƣời dân nhằm tạo sự ổn định và bền vững trong từng ngành sản phẩm, dịch vụ. Thứ ba, nâng cao vai trò của các tổ chức tập thể trong việc tập hợp hội viên, giám sát chất lƣợng sản phẩm, dịch vụ du lịch tạo sự đoàn kết thống nhất trong các nhà sản xuất, kinh doanh để cùng khai thác có hiệu quả giá trị tài sản trí tuệ đƣợc bảo hộ. Tiếp tục tuyên truyền, vận động ngƣời dân ở những vùng có sản phẩm, dịch vụ du lịch tích cực tham gia vào các hội, hiệp hội, làng nghề để cùng xây dựng, phát triển và bảo vệ các sản phẩm, dịch vụ truyền thống. Đây đƣợc xem là yếu tố quan trọng trong việc bảo vệ chất lƣợng và danh tiếng cho các sản phẩm, dịch vụ du lịch. Thứ tư, chính quyền địa phƣơng nơi có sản phẩm, dịch vụ du lịch nên có chính sách khuyến khích, hỗ trợ ngƣời dân trong việc lựa chọn, gìn giữ và phát triển các sản phẩm, 12
dịch vụ du lịch mang tính truyền thống văn hóa - lịch sử. Các chủ nhãn hiệu tập thể phải tiến hành quản lý tốt các đối tƣợng này sau khi đăng ký, thông qua các quy chế sử dụng, quy chế quản lý và cần xử lý nghiêm các sai phạm làm ảnh hƣởng đến danh tiếng của sản phẩm, dịch vụ…Các cơ quan quản lý nhà nƣớc trên địa bàn phải làm tốt vai trò cầu nối, hỗ trợ tạo sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và ngƣời dân trong việc khai thác, phát huy các giá trị của các sản phẩm, dịch vụ du lịch đã đƣợc bảo hộ. Thứ năm, thời gian qua, tỉnh Quảng Ngãi đã và đang làm tốt việc đăng ký sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm, dịch vụ dƣới hình thức nhãn hiệu tập thể. Tuy nhiên, nếu chỉ chú trọng đến việc bảo hộ mà quản lý và phát triển quyền sở hữu trí tuệ cho các sản phẩm, dịch vụ du lịch, địa phƣơng không đƣợc quan tâm đúng mức thì các sản phẩm, dịch vụ có uy tín của các địa phƣơng có thể "thua" ngay trên sân nhà. Việc sử dụng công cụ sở hữu trí tuệ để nâng cao giá trị cho các sản phẩm, dịch vụ du lịch đặc trƣng của địa phƣơng cần có sự phối hợp, tham gia tích cực của các cấp, các ngành có liên quan, nâng cao vai trò của doanh nghiệp, cộng đồng ngƣời dân và có lộ trình phù hợp cho sản phẩm, dịch vụ du lich phát triển một cách bền vững. Thứ sáu, tăng cƣờng công tác đào tạo, nâng cao năng lực: trong đó cần xây dựng và bổ sung các nội dung đào tạo, tập huấn về quản trị và phát triển thƣơng hiệu trong các chƣơng trình tập huấn, nâng cao năng lực cho các hợp tác xã , cán bộ quản lý hợp tác xã làng nghề, đào tạo nghề nông thôn. Xác định năng lực quản trị và phát triển thƣơng hiệu du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa - lịch sử là một nội dung chính trong chƣơng trình đào tạo, nhằm thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã, Hội/hiệp hội, đặc biệt là năng lực thƣơng mại. 5. Kết luận Quảng Ngãi là tỉnh có nhiều ƣu tiên và định hƣớng rõ ràng trong việc phát triển khoa học công nghệ, để thực hiện thành công Kế hoạch phát triển ngành du lịch giai đoạn 2021 - 2026, tầm nhìn đến năm 2030 thì ngành du lịch tỉnh Quảng Ngãi trở thành 13
ngành kinh tế mũi nhọn trong các ngành kinh tế đòi hỏi nhiều thành tố, một trong những thành tố có vai trò quan trọng trong việc quảng bá thƣơng hiệu, giới thiệu sản phẩm dịch vụ du lịch đặc trƣng, nỗi bật của tỉnh Quảng Ngãi đó là việc xác lập tài sản trí tuệ mang yếu tố địa danh của từng địa phƣơng trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi nhằm phục vụ phát triển du lịch. Qua phân tích thực trạng quản lý, khai thác các nhãn hiệu tập thể ở tỉnh Quảng Ngãi phục vụ du lịch và đƣa ra một số giải pháp phát triển quản lý, khai thác các nhãn hiệu tập thể ở tỉnh Quảng Ngãi phục vụ du lịch . Bên cạnh đó, xây dựng mô hình xác lập, quản lý, khai thác phát huy tài sản trí tuệ mang yếu tố địa danh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi là nhãn hiệu tập thể phục vụ du lịch thực sự cấp thiết trong giai đoạn hiện nay và thời gian tới nhằm đƣa ngành du lịch tỉnh Quảng Ngãi phát triển xứng tầm với điều kiện kinh tế, thổ nhƣỡng, địa hình, khí hậu và con ngƣời của tỉnh lỵ nằm ở phía Nam Trung Bộ. 14
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lƣu Đức Thanh (2019), Xây dựng, quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận và nhãn hiệu tập thể, http://www.noip.gov.vn/vi_VN/web/guest/phat-trien- chi-dan-ia-ly/-/asset_publisher/SGA9PgvmYtWI/content/thuc-trang-trong-xay-dung- quan-ly-va-phat-trien-chi-dan-ia-ly-nhan-hieu-chung-nhan-va-nhan-hieu-tap- the?inheritRedirect=false&, cập nhật 25/12/2019 2. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi (2021), Báo cáo tổng kết tình hình triển khai thực hiện các nghị quyết về phát triển du lịch tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2016 – 2020. 3. Vƣơng Tiến Lên (2017), Phát triển du lịch tỉnh Quảng Ngãi, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế phát triển, Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng. 4. Quyết định 2172/QĐ-UBND ngày 4 tháng 2 năm 2018 ban hành kế hoạch xây dựng, phát triển nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận và chỉ dẫn địa lý cho một số sản phẩm chủ lực, đặc thù của tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2020. 15