Thực trạng dạy học tích hợp liên môn và phát triển chương trình bồi dưỡng năng lực dạy học liên môn cho sinh viên Vật lý ở trường đại học Cần Thơ

T. T. K. Thu, L. P. Lượng, P. T. Phú / Thực trạng dạy học tích hợp liên môn và phát triển chương trình…<br /> <br /> THỰC TRẠNG DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN VÀ PHÁT TRIỂN<br /> CHƢƠNG TRÌNH BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC LIÊN MÔN<br /> CHO SINH VIÊN VẬT LÝ Ở TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ<br /> Trần Thị Kiểm Thu (1), Lê Phƣớc Lƣợng (2), Phạm Thị Phú (3)<br /> 1<br /> Khoa Sư phạm, Trường Đại học Cần Thơ<br /> 2<br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang<br /> 3<br /> Viện Sư phạm tự nhiên, Trường Đại học Vinh<br /> Ngày nhận bài 17/10/2017, ngày nhận đăng 10/01/2018<br /> Tóm tắt: Bài viết trình bày kết quả khảo sát thực trạng nhận thức của giáo viên<br /> Vật lý trung học phổ thông cũng như thông tin về việc vận dụng quan điểm dạy học<br /> tích hợp liên môn khoa học tự nhiên vào nhà trường phổ thông hiện nay. Đáng chú ý<br /> là, hầu hết, giáo viên đều đánh giá cao năng lực dạy học tích hợp liên môn khoa học tự<br /> nhiên và đề xuất với trường đại học có đào tạo sinh viên sư phạm Vật lý nên phát triển<br /> chương trình đào tạo ở bậc đại học theo hướng tăng cường bồi dưỡng kiến thức liên<br /> môn cho sinh viên sư phạm Vật lý.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Trường đại học có đào tạo sinh viên<br /> (SV) sư phạm cần gắn mục tiêu đào tạo<br /> với chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung<br /> học phổ thông (THPT). Trong bối cảnh<br /> giáo dục nước ta có nhiều chuyển biến và<br /> thay đổi cơ bản và toàn diện như hiện nay<br /> thì kiến thức, kĩ năng và phương pháp dạy<br /> học tiếp cận năng lực cần được trang bị<br /> cho SV sư phạm nói chung, SV sư phạm<br /> Vật lý nói riêng. “Xây dựng chương trình<br /> mới, giáo trình mới, đổi mới phương pháp<br /> dạy học và kiểm tra đánh giá đào tạo các<br /> trường sư phạm phải đáp ứng yêu cầu<br /> phát triển năng lực cho sinh viên theo<br /> chuẩn đầu ra” [1; tr. 17]. Vì thế, việc điều<br /> chỉnh và phát triển chương trình đào tạo<br /> bậc đại học (ĐH) để ngày càng phù hợp<br /> với mục tiêu, yêu cầu mới là rất cần thiết.<br /> Bài viết phản ảnh kết quả nghiên cứu<br /> thực trạng dạy học tích hợp (DHTH) liên<br /> môn khoa học tự nhiên (KHTN) ở trường<br /> THPT hiện nay và qua đó thăm dò ý kiến<br /> đóng góp của thầy, cô là cựu SV của<br /> Trường ĐH Cần Thơ về phát triển chương<br /> trình các học phần Vật lý đại cương nhằm<br /> Email: ttkthu@ctu.edu.vn (T. T. K. Thu)<br /> <br /> 54<br /> <br /> bồi dưỡng cho SV sư phạm Vật lý năng<br /> lực DHTH liên môn khoa học tự nhiên.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Chọn mẫu điều tra<br /> Hầu hết SV sư phạm Vật lý sau khi<br /> tốt nghiệp tại Trường ĐH Cần Thơ đều<br /> công tác ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu<br /> Long. Cho đến nay chưa có một khảo sát<br /> nào dành cho họ để ghi nhận phản hồi<br /> hiệu quả đào tạo của trường. Do đó,<br /> chúng tôi chọn mẫu điều tra là GV đang<br /> giảng dạy môn Vật lý ở các trường THPT<br /> khu vực các tỉnh Vĩnh Long, Sóc Trăng,<br /> Cần Thơ, Trà Vinh, Cà Mau, Kiên<br /> Giang…<br /> 2.2. Phương pháp điều tra<br /> - Dùng phiếu hỏi, mỗi trường THPT có<br /> trung bình khoảng 6-7 GV dạy môn Vật<br /> lý, do đó, chúng tôi dùng phiếu hỏi gửi<br /> đến các GV thông qua gửi trực tiếp, bưu<br /> điện và email. Đã có 256 GV đồng ý tham<br /> gia khảo sát từ tháng 4 năm 2017 đến<br /> tháng 9 năm 2017. Để thuận tiện cho việc<br /> thống kê kết quả, chúng tôi chia ra thành<br /> 2 nhóm câu hỏi.<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 54-61<br /> <br /> Nhóm câu hỏi thứ nhất: Bộ gồm 5 câu<br /> hỏi khảo sát về thực trạng DHTH liên<br /> môn KHTN đối với GV Vật lý, mục đích<br /> để điều tra về nhận thức của GV, các hình<br /> thức mà họ đã được bồi dưỡng, tình hình<br /> triển khai dạy học (DH) của GV và các<br /> yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng DHTH<br /> liên môn khoa học tự nhiên.<br /> Nhóm câu hỏi thứ hai: Bộ gồm 3 câu<br /> hỏi để khảo sát ý kiến đóng góp của GV<br /> về phát triển chương trình Vật lý đại<br /> cương nhằm bồi dưỡng cho SV sư phạm<br /> Vật lý ở trường ĐH Cần Thơ. Với kinh<br /> nghiệm đã và đang giảng dạy ở trường<br /> phổ thông, ý kiến của GV là kênh thông<br /> tin hữu ích để trường có cơ sở điều chỉnh<br /> và phát triển chương trình đào tạo sát với<br /> thực tiễn, đáp ứng tốt yêu cầu kiến thức,<br /> chuyên môn, nghiệp vụ của GV Vật lý.<br /> - Phỏng vấn và quan sát: Chúng tôi đã<br /> tiến hành phỏng vấn một số người tham<br /> gia, quan sát thái độ của GV khi trả lời<br /> phiếu hỏi. Từ đó rút ra một số nhận xét bổ<br /> sung cho kết quả nghiên cứu.<br /> <br /> ra kết luận khách quan, khoa học.<br /> <br /> 2.3. Phương pháp xử lý số liệu<br /> - Tính tỉ lệ phần trăm, dùng đồ thị<br /> biểu diễn các thông số thống kê; từ đó rút<br /> ra nhận xét và tổng hợp để đưa ra nhận<br /> định khái quát.<br /> - Cho điểm từng yếu tố và tính điểm<br /> trung bình, xếp hạng các yếu tố, từ đó rút<br /> <br /> 3.2. Nhận thức của giáo viên Vật lý<br /> THPT về ý nghĩa của dạy học tích hợp<br /> liên môn<br /> Đối với câu hỏi khảo sát: “Theo<br /> thầy, cô quan điểm DHTH liên môn các<br /> môn KHTN có ý nghĩa như thế nào?”, kết<br /> quả khảo sát được trình bày ở bảng 1.<br /> <br /> .<br /> <br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> * Kết quả tổng hợp nhóm câu hỏi<br /> thứ nhất: Thực trạng dạy học tích hợp<br /> liên môn KHTN trong môn Vật lý.<br /> 3.1. Tầm quan trọng của năng lực<br /> dạy học tích hợp đối với giáo viên Vật lý<br /> THPT<br /> Với câu hỏi khảo sát: “Theo thầy, cô<br /> dạy học tích hợp có phải là năng lực sư<br /> phạm cần thiết đối với giáo viên dạy Vật<br /> lý THPT không?”. Dựa theo kết quả<br /> thống kê được, đã có tổng số 207/256 số<br /> GV trả lời dạy học tích hợp (DHTH) là<br /> một năng lực sư phạm rất cần thiết, đạt tỉ<br /> lệ 81%. Điều này cho thấy phần lớn GV<br /> coi trọng khả năng DHTH, một trong số<br /> đó có ý kiến cho rằng: “Ở đại học mà<br /> không áp dụng để cho SV rèn luyện thì<br /> sau này ra trường không áp dụng được”<br /> (Hoàng Văn Linh, Trường THPT Nguyễn<br /> Trung Trực, Rạch Giá, Kiên Giang).<br /> <br /> Bảng 1: Ý nghĩa của dạy học tích hợp liên môn<br /> Số GV tham gia trả lời: 256.<br /> TT<br /> <br /> Nội dung khảo sát<br /> <br /> 1 Là phương pháp dạy học cốt lõi giúp tạo ra năng lực cho HS<br /> 2 Nâng cao năng lực GV, đáp ứng chuẩn nghề nghiệp GV THPT<br /> trong bối cảnh đổi mới nền giáo dục theo hướng hiện đại<br /> 3 Tăng hứng thú học tập cho HS thông qua các bài giảng tích hợp,<br /> nâng cao chất lượng dạy học<br /> 4 Là công cụ đánh giá năng lực học tập của HS thông qua bài tập giải<br /> quyết tình huống liên quan thực tiễn, vận dụng vào các tình huống<br /> có ý nghĩa hay không<br /> 5 Là một tiêu chí lựa chọn và bồi dưỡng HS giỏi, HS năng khiếu tham<br /> gia các kì thi olympic quốc gia và quốc tế thông qua các bài tập thực<br /> tiễn như thí nghiệm, bài tập định tính và định lượng<br /> <br /> Ý kiến trả lời của GV<br /> Đồng ý<br /> TL (%)<br /> 138<br /> 54<br /> 228<br /> <br /> 89<br /> <br /> 202<br /> <br /> 79<br /> <br /> 189<br /> <br /> 74<br /> <br /> 179<br /> <br /> 70<br /> <br /> 55<br /> <br /> T. T. K. Thu, L. P. Lượng, P. T. Phú / Thực trạng dạy học tích hợp liên môn và phát triển chương trình…<br /> <br /> TT<br /> <br /> Ý kiến trả lời của GV<br /> Đồng ý<br /> TL (%)<br /> <br /> Nội dung khảo sát<br /> <br /> 6 Là phương tiện để tạo tình huống có vấn đề trên lớp bằng các câu<br /> hỏi tích hợp. Tăng cường hoạt động tích cực của HS<br /> 7 GV giúp cho HS cảm thấy việc học có ý nghĩa hơn<br /> 8 Kiến thức liên môn KHTN tốt sẽ giúp cho GV có nền tảng, cơ sở để<br /> nghiên cứu tốt hơn các ngành khoa học khác<br /> <br /> Kết quả cho thấy phần lớn GV đều<br /> đánh giá cao vai trò của DHTH liên môn<br /> (tất cả lựa chọn đều đạt tỉ lệ trên 50%).<br /> Theo các GV, các tác dụng nổi bật (tỉ lệ<br /> chọn 92%) của DHTH liên môn là: i) Là<br /> phương tiện để tạo tình huống có vấn đề<br /> trên lớp bằng các câu hỏi tích hợp, tăng<br /> cường hoạt động tích cực của HS; ii) Kiến<br /> thức liên môn KHTN tốt sẽ giúp cho GV<br /> có nền tảng, cơ sở để nghiên cứu tốt hơn<br /> các ngành khoa học khác. Đây cũng như<br /> sự khẳng định lại ý nghĩa của quan điểm<br /> <br /> 236<br /> <br /> 92<br /> <br /> 212<br /> <br /> 83<br /> <br /> 236<br /> <br /> 92<br /> <br /> DH này, là thông tin quan trọng để các<br /> trường đại học có đào tạo SV sư phạm<br /> cần đưa ra các giải pháp để bồi dưỡng<br /> năng lực DHTH liên môn cho SV.<br /> 3.3. Tình hình GV THPT môn Vật lý<br /> được bồi dưỡng về DHTH liên môn.<br /> Đối với câu hỏi khảo sát: “Theo thầy,<br /> cô hoạt động bồi dưỡng về DHTH liên<br /> môn ở trường THPT hiện nay diễn ra<br /> như thế nào?”, kết quả khảo sát được<br /> trình bày ở biểu đồ 1.<br /> <br /> .<br /> <br /> Biểu đồ 1: Thực trạng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ về DHTH liên môn<br /> Số GV tham gia trả lời: 256.<br /> <br /> 56<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 54-61<br /> <br /> Từ biểu đồ 1, chúng tôi nhận thấy các<br /> hình thức mà GV tham gia để nâng cao<br /> kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ về<br /> DHTH liên môn khá đa dạng, song có sự<br /> khác biệt rõ rệt. Các GV thường xuyên<br /> chọn hình thức thảo luận tổ, nhóm để biên<br /> soạn giáo án DHTH liên môn (43%), tiếp<br /> theo là thao giảng hoặc dự giờ lẫn nhau<br /> (41%). Đa phần GV ít quan tâm đến báo<br /> cáo seminar và ít tham gia vào các hội<br /> thảo, nghĩa là còn hạn chế về nghiên cứu<br /> khoa học. Nguyên nhân này là do trường<br /> <br /> THPT chủ yếu tập trung vào hoạt động<br /> giảng dạy, trong khi nghiên cứu khoa học<br /> là đặc thù của các bậc học cao hơn.<br /> 3.4. Tình hình triển khai DHTH của<br /> giáo viên Vật lý hiện nay<br /> Dựa vào cách phân loại mức độ<br /> DHTH [2; tr. 18], chúng tôi đưa ra câu<br /> hỏi khảo sát: “Theo thầy, cô tình hình<br /> triển khai DHTH của GV Vật lý hiện nay<br /> như thế nào?”. Kết quả được trình bày ở<br /> bảng 2 và biểu đồ 2.<br /> <br /> .<br /> <br /> Bảng 2: Tình hình triển khai DHTH của GV Vật lý THPT<br /> Số GV tham gia trả lời: 256.<br /> TT<br /> I<br /> II<br /> III<br /> IV<br /> <br /> V<br /> <br /> Nội dung điều tra<br /> Dạy học tích hợp thông qua tiết bài học<br /> Dạy học tích hợp thông qua tiết bài tập<br /> Dạy học lồng ghép/liên hệ (mức thấp)<br /> Dạy học vận dụng kiến thức liên môn (mức vừa) tức<br /> là các môn học được dạy học riêng rẽ, cuối năm sẽ<br /> có ứng dụng vào thực tiễn nhằm giúp học sinh xác<br /> lập các mối liên hệ đã được lĩnh hội<br /> Dạy học hòa trộn (mức cao) là tiến trình dạy “không<br /> môn học” nghĩa là kiến thức trong bài học không<br /> thuộc riêng một môn học nào mà thuộc về nhiều<br /> môn học khác nhau<br /> <br /> Ý kiến trả lời của giáo viên (%)<br /> Thƣờng<br /> Thỉnh<br /> Không<br /> xuyên<br /> thoảng<br /> bao giờ<br /> 39<br /> 61<br /> 0<br /> 22<br /> 69<br /> 8<br /> 42<br /> 56<br /> 1<br /> 25<br /> <br /> 59<br /> <br /> 16<br /> <br /> 8<br /> <br /> 46<br /> <br /> 46<br /> <br /> Biểu đồ 2: Các hình thức ở triển khai DHTH của GV Vật lý THPT<br /> <br /> 57<br /> <br /> T. T. K. Thu, L. P. Lượng, P. T. Phú / Thực trạng dạy học tích hợp liên môn và phát triển chương trình…<br /> <br /> Từ kết quả nói trên, chúng tôi rút ra<br /> hai nhận xét: i) Về hình thức DHTH liên<br /> môn: GV thường xuyên dạy tích hợp liên<br /> môn thông qua tiết bài học trong khi tiết<br /> bài tập được vận dụng ít thường xuyên; ii)<br /> Về mức độ DHTH liên môn: GV thường<br /> xuyên áp dụng mức độ thấp nhất (lồng<br /> ghép, liên hệ) với chiếm 42%; dạy học ở<br /> mức cao và mức vừa chưa được vận dụng<br /> thường xuyên, có tỉ lệ thấp hơn nhiều (8%<br /> mức cao, 25% mức vừa); trong khi đó<br /> <br /> muốn phát triển kĩ năng sống và rèn luyện<br /> tư duy bậc cao (phân tích, so sánh, tổng<br /> hợp) cho người học thì mức độ hòa trộn<br /> và liên môn có ưu điểm hơn mức độ còn<br /> lại.<br /> 3.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến<br /> chất lượng dạy học tích hợp của GV.<br /> Đối với câu hỏi khảo sát: “Theo thầy,<br /> cô những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất<br /> lượng DHTH của GV Vật lý THPT”, kết<br /> quả được trình bày ở bảng 3.<br /> <br /> .<br /> <br /> Bảng 3: Những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng DHTH của GV Vật lý THPT<br /> Số GV tham gia trả lời: 256.<br /> TT<br /> <br /> Nội dung điều tra<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> <br /> Không có nhiều kiến thức liên môn, liên ngành<br /> HS không hứng thú vào các bài giảng liên môn<br /> Phân phối chương trình không đủ thời gian<br /> Không có kinh nghiệm<br /> Chưa được bồi dưỡng về phương pháp này ở bậc đại học<br /> Chưa tiếp cận được nguồn tài liệu hướng dẫn dạy tích hợp<br /> Trường THPT nơi Thầy, Cô đang công tác ít quan tâm đến<br /> vấn đề này<br /> <br /> 7<br /> <br /> Trong các yếu tố ảnh hưởng đến chất<br /> lượng DHTH vừa nêu, có đến 89% GV<br /> cho rằng việc họ chưa được bồi dưỡng về<br /> PPDH này ở bậc đại học là nguyên nhân<br /> chính ảnh hưởng đến chất lượng DHTH<br /> liên môn khi ra trường. Các yếu tố tiếp<br /> theo là không có nhiều kiến thức liên<br /> môn, liên ngành (88%) và phân phối<br /> chương trình không đủ thời gian (88%).<br /> Ngoài yếu tố khách quan do phân phối<br /> chương trình thì 2 yếu tố còn lại là chủ<br /> quan từ phía GV. Các lựa chọn phủ định<br /> ở mức cao bao gồm: Trường THPT nơi<br /> Thầy, Cô đang công tác ít quan tâm đến<br /> vấn đề này (chỉ có 35% chọn đúng), HS<br /> không hứng thú vào các bài giảng liên<br /> môn (chỉ có 41% chọn đúng). Điều này có<br /> nghĩa là các trường THPT có chú trọng<br /> .<br /> <br /> 58<br /> <br /> Ý kiến trả lời của<br /> GV<br /> Đúng<br /> TL (%)<br /> 225<br /> 88<br /> 105<br /> 41<br /> 225<br /> 88<br /> 200<br /> 78<br /> 228<br /> 89<br /> 202<br /> 79<br /> 90<br /> <br /> 35<br /> <br /> đến DHTH liên môn và HS thích được<br /> học theo hình thức này.<br /> * Kết quả tổng hợp nhóm câu hỏi<br /> thứ hai: Góp ý của GV về phát triển<br /> chương trình Vật lý đại cương nhằm bồi<br /> dưỡng năng lực DHTH cho SV sư phạm<br /> Vật lý ở trường ĐH Cần Thơ.<br /> 3.6. Khó khăn, hạn chế lớn nhất SV<br /> có thể gặp phải khi áp dụng DHTH liên<br /> môn sau khi tốt nghiệp.<br /> Với câu hỏi khảo sát “Theo thầy, cô<br /> trong số các khó khăn, hạn chế bên dưới,<br /> khó khăn nào là lớn nhất mà sinh viên tốt<br /> nghiệp có thể gặp phải khi áp dụng dạy<br /> học tích hợp liên môn? Thầy, cô vui lòng<br /> khoanh tròn vào ô được lựa chọn, I = rất<br /> nhiều, II = nhiều, III = không nhiều)”, kết<br /> quả được trình bày ở bảng 4.<br /> <br />