Thương hiệu đầu tiên trên thế giới
Hoạt động ngân hàng đã có từ rất lâu, nhưng ngân hàng của
dòng họ Medici ở Italia trong thế kỷ 15 mới có thể coi là
thương hiệu đầu tiên trên thế giới theo cách định nghĩa
thương hiệu ngày nay.
Thế kỷ 13, thành phố Florence là trung tâm thương mại và
tài chính không chỉ của Italia mà của cả châu Âu. Những
ngân hàng ở Florence thời ấy cho các thương lái vay tiền
trả lãi, nhưng đặc biệt là cho những vua chúa ở châu Âu
vay mượn tiền của họ để sống xa xỉ. Đổi lại, ngân hàng có
quyền thu thuế ở các lãnh địa khác nhau. Cả hai đều có lợi.
Vỏ quýt dày có móng tay nhọn
Ngân hàng của dòng họ Medici phất lên nhờ cuộc khủng
hoảng tài chính của Vương triều Anh trong thế kỷ 14. Nhà
vua Anh quốc Eduard Đệ Tam không có tiền để trang trải
những khoản nợ các ngân hàng ở Florence khiến cho hàng
loạt ngân hàng ở Florence bị phá sản. Giữa lúc đó, Vieri di
Cambio de Medici thành lập ngân hàng mang tên dòng họ
này năm 1348 và từ đó cho tới năm 1392 đã phát triển cả
một mạng lưới chi nhánh ngân hàng ở gần như tất cả các thị
thành lớn của Châu Âu. Người cháu trai là Giovanni Bicci
de Medici đã phát triển ngân hàng này trở thành một thế
lực về tài chính và chính trị ở Châu Âu. Nhưng người đã
biến tên dòng họ trở thành thương hiệu thực sự với đầy đủ
uy tín và quyền lực, được khâm phục và nể sợ là con trai
của Giovanni de Medici, ông Cosimo de Medici – người kế
nghiệp cha vào năm 1429.
Thói đời ở đâu và thời nào cũng vậy: nghèo thì bị khinh rẻ
và coi thường, giàu thì bị đố kỵ và thù ghét. Năm 1433,
dòng họ Albizzi mua chuộc và ép buộc giới cầm quyền ở
Florence dùng quyết định hành chính đày Cosimo de
Medici ra khỏi Florence trong thời gian 10 năm. Tuy nhiên,
những gì dòng tộc Albizzi làm được thì nhà Medici còn có
thể làm tốt hơn. Họ bỏ ra nhiều tiền hơn để hối lộ và mua
chuộc, họ lập mưu tinh vi hơn và họ tống tiền ép buộc
thẳng tay hơn, cho nên không đầy một năm sau, Cosimo de
Medici đã được trở lại Florence. Bài học mà Cosimo rút ra
được cho mình từ va vấp với chính quyền là muốn làm ăn
yên ổn và thành đạt thì phải chinh phục được giới chính trị
bằng mọi cách và mọi giá. Đối tượng được Cosimo lựa
chọn chinh phục đầu tiên là Tòa thánh Vatican.
Tòa thánh Vatican – chỗ dựa và công cụ
Cosimo de Medici là người đầu tiên nhận ra rằng muốn
thành danh thì trước hết phải gây dựng được uy tín, mà
muốn gây dựng được uy tín thì phải có được 3 nhân tố sau:
khả năng tài chính thực sự, lòng tin của khách hàng và sự
hậu thuẫn của các thế lực chính trị, đặc biệt là của Tòa
thánh Vatican. Cái tên Medici có thể mở được mọi cánh
cửa, khai thông được mọi trở ngại, khai thác được mọi tiềm
năng.
Năm 1410, Baldassare Cossa, một tên cựu cướp biển người
Napoli, bạn thân của Giovanni de Medici được bầu làm
Giáo hoàng. Ngày đăng quang của vị Giáo hoàng này cũng
là ngày Medici trở thành ngân hàng chính thức của Tòa
thánh Vatican. Liên minh giữa Tòa thánh và Medici đã đem
lại lợi ích cho cả hai bên. Một khi được coi là ngân hàng và
cố vấn tài chính cho đích thân người đứng đầu nhà thờ
thiên chúa giáo, Medici có thể giao du với mọi lãnh chúa,
ông hoàng, ông vua hay công tước quý tộc ở châu Âu. Đổi
lại, Medici đã giúp tiền bạc của Tòa thánh sinh sôi nảy nở.
Chẳng là thời đó, Nhà thờ Thiên chúa giáo cấm ngân hàng
cho vay nặng lãi. Nhưng kẽ hở của chính sách này là các
chi nhánh ở nước ngoài lại không bị ràng buộc như vậy.
Phần lãi của các khoản cho vay tín dụng có thể được tính
dưới dạng các tín phiếu thanh toán ở các chi nhánh ở nước
ngoài bằng đồng tiền khác mà khách hàng phải chịu rủi ro
về biến động tỷ giá chuyển đổi tiền tệ. Medici giúp Tòa
thánh và kiếm tiền cho chính mình bằng cách ấy. Cosimo
chọn 7 người con và cháu, cấp tiền và cử họ đi sang các
thành phố trung tâm khác của châu Âu để thành lập các chi
nhánh.
Ngân hàng Medici kiêm luôn chức năng của một công ty
thương mại. Khách hàng có thể vay tiền của Medici ở chỗ
này, mua hàng của Medici ở chỗ khác và thanh toán ở một
chi nhánh ngân hàng của Medici ở chỗ khác nữa. Giữa thế
kỷ 15, doanh số hàng năm của Medici đã vượt quá mức độ
giàu có của một số quốc gia ở châu Âu.
Phân quyền mạnh mẽ
Nhưng cách thức quản lý của Cosimo mới thực sự đi trước
thời đại. Thời đó, giao thông đi lại khó khăn và mất nhiều
thời gian mà việc ra quyết định lại không thể chậm trễ. Vì
thế, Cosimo giảm bớt quyền lực trung tâm và tăng quyền
hạn cho các chi nhánh ở xa, ai không có vốn thì làm thuê,
ai có khả năng tài chính thì góp cổ phần, được quyền tự chủ
kinh doanh rộng rãi. Tại trung tâm điều hành của Cosimo ở
Florence chỉ có không đầy 10 người làm việc trực tiếp dưới
quyền của Cosimo. Năm 1458, Cosimo sở hữu đa số cổ
phần của 13 “tập đoàn” khác, tất cả đều mang tên Medici
và đối tác. Mỗi chi nhánh và tập đoàn nói trên đều có tư
cách pháp nhân riêng.
Medici cũng còn là tập đoàn đầu tiên ý thức về cái gọi là
“văn hóa doanh nghiệp” như cách hiểu ngày nay. Cosimo