1
A. MỞ ĐẦU:
Cách đây gần 2 thế kỷ, Karl Marx đã viết: “Theo đà phát triển của đại công nghiệp,
việc tạo ra của cải ít phụ thuộc vào thời gian lao động và số lượng lao động đã chi
phí… mà phụ thuộc vào việc ứng dụng khoa học vào sản xuất.
BỘ GIO DỤC V ĐO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP.HCM

KINH TẾ HỌC GIÁO DỤC
(Bi tập kết thc mơn học)
GVHD :PGS. TS L SƠN
Học vin : TRẦN THỊ HẠNH THẢO
TP.HỒ CHÍ MINH 2006
2
Thiên nhiên không tạo ra máy móc… Tất cả đó là sản phẩm lao động của con người…
đều là sức mạnh đã vật hóa của tri thức. Sự phát triển của tư bản cố định là chỉ số cho
thấy tri thức xã hội phổ biến đã chuyển hóa đến mức độ nào thành lực lượng sản xuất
trực tiếp, do đó, nó cũng là chỉ số cho thấy những điều kiện của chính quá trình sống
của xã hội đã phục tùng đến mức độ nào sự kiểm soát của tri thức phổ biến”.
Nghiên cứu sự hình thành nền kinh tế hiện đại – nền kinh tế chủ yếu dựa trên việc sản
xuất và sử dụng tri thức- L. Thurow nhận định rằng: “ Sự chuyển hóa hiện nay thường
bị mô tả sai lệch là cuộc cách mạng thông tin, hay được đánh đồng với việc hình thành
xã hội thông tin, trong khi đó, trên thực tế sự chuyển hóa này là một cái gì đó lớn hơn
nhiều”. Thurow cho rằng, hệ thống kinh tế đang hình thành đã đặt nền mống dựa vào
tri thức.
Tốc độ thay đổi công nghệ gia tăng với thế hệ phát minh và ứng dụng mới.
Chu kỳ thiết kế và tiếp thị – đi từ ý tưởng đến phát minh, đổi mới,
bắt chước – đang dần dần rút ngắn. Như vậy các sản phẩm phải
nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường trước khi cạnh tranh có thể sao
chép lại chúng. Vào cuối những năm 1940, chu kỳ sản phẩm kéo dài
tớ 30 hoặc 40 năm, nhưng ngày nay, thật khó mà có thể kéo dài tới 30
hoặc 40 tuần.
Công nghiệp sẽ nhanh chóng áp dụng những công nghệ sản xuất mới
khi chúng có thể được phát triển.
Công việc thiết kế có sự hổ trợ của máy tính trong ngành xe hơi và
các ngành công nghiệp khác sẽ rút ngắn thời gian chậm trể từ ý
tưởng đến hòan chỉnh thiết kế.
Tất cả tri thức công nghệ chúng ta sử dụng hôm nay sẽ chỉ chiếm 1%
tri thức được sử dụng vào năm 2050.
Nguồn: Marvin J Cetron, Owe Davies: Trends now chaging the World:
Technology, the Workplace, management and institutions ( The Futurust,
Vol. 35, Mar/ Apr. 2001).
B.NỘI DUNG
I. NGUỒN GỐC CỦA “KINH TẾ TRI THỨC”.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất diễn ra vào thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ
XIX. Cuộc cách mạng này đã làm cho nền kinh tế nông nghiệp chuyển sang kinh tế
công nghiệp – Việc sản xuất máy hơi nước và nền sản xuất cơ khí là thành tựu chủ
yếu của cuộc cuộc cách mạng này. Hệ thống kỹ thuật cũ có tính truyền thống của thời
đại nông nghiệp (kéo dài 17 thế kỷ) đã bị thay thế. Nếu trong thời đạinông nghiệp,
nguyên liệu chủ yếu là gỗ và năng lượng chủ yếu là sức mạnh cơ bắp, sức gió, sức kéo
động vật… thì đến thời đại cách mạng công nghiệp, nguyên liệu mới là sắt, năng
lượng mới là than đá, nguồn động lực là máy hơi nước.
3
Tiền đề kinh tế chính của bước quá độ này là sự thắng lợi của các quan hệ sản xuất tư
bản chủ nghĩa, còn tiền đề khoa học là sự xuất hiện nền khoa học thực nghiệm.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra vào cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ
XX với một hệ thống kỹ thuật mới dựa trên nguồn động lực là động cơ đốt trong,
nguồn năng lượng là điện năng, dầu mỏ, khí đốt. Còn nguồn nguyên vật liệu là thép,
các kim loại màu, các hóa phẩm tổng hợp… đã tạo nên tiền đề mới và những cơ sở
vững chắc để nền công nghiệp phát triển ở mức cao hơn.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai được chuẩn bị bằng sự phát triển 100 năm
của các lực lượng sản xuất trên cơ sở nền sản xuất đại cơ khí và bằng sự phát triển
khoa học nhờ hệ thống kỹ thuật mới. Yếu tố quyết định của cuộc cách mạng này là
chuyển sang sản xuất trên cơ sở điện – cơ khí và sang giai đọan tự động hóa cục bộ.
Khoa học trở thành ngành lao động đặc biệt.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba hay còn gọi là cuộc cách mạng khoa học và
công nghệ hiện đại . Nếu cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và thứ hai chỉ thay
thế một phần chức năng lao động chân tay của con người bằng máy móc cơ khí hoặc
tự động hóa một phần hay tự động hóa cục bộ thì cuộc cách mạng khoa học và công
nghiệp hiện đại là sự thay thế phần lớn và hầu hết các chức năng của con người cả lao
động chân tay lẫn trí óc bằng các thiết bị máy móc tự động hóa hoàn toàn trong quá
trình sản xuất nhất định.
Sự phát triển và thay thế nhau một cách nhanh chóng của các tri thức đã làm cho các
công nghệ ra đời với tốc độ chưa từng thấy và với vòng đời của chúng cứ rút ngắn lại
dần.
Hiện nay chúng ta chưa thấy có sự thống nhất về định nghĩa “ cuộc cách mạng khoa
học và công nghệ hiện đại”, nhưng có thể hiểu cuộc cách mạng này là sự thay đổi căn
bản trong bản thân các lĩnh vực khoa học và công nghệ cũng như mối quan hệ và chức
năng xã hội của chúng, khiến cho cơ cấu và động thái phát triển của các lực lượng sản
xuất cũng bị thay đổi hoàn toàn. Trong đó , quan trọng nhất làviệc nổi lên vai trò hàng
đầu của yếu tố con người trong hệ thống lực lượng sản xuất dựa trên việc vận dụng
đồng bộ các ngành công nghệ mới có hàm lượng khoa học, công nghệ cao, gọi tắt là
các ngành công nghệ cao (hi- tech) như công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới,
công nghệ sinh học…
Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại là sự biến đổi tận gốc lực lượng sản
xuất của xã hội hiện đại, được thực hiện với vai trò dẩn đường khoa học trong toàn bộ
chu trình “ khoa học – công nghệ – sản xuất – con nguời – môi trường”.
Những đặc điểm lớn của cuộc cách mạng này là:
1. Đó là sự vượt lên của khoa học so với kỹ thuật và công nghệ trong quá trình
diễn ra đồng thời cuộc cách mạng khoa học và cách mạng công nghệ, đã tạo điều kiện
đẩy nhanh tiến bộ kỹ thuật - công nghệ. Ngược lại sự tiến bộ đó thúc đẩy khoa học
phát triển nhanh hơn nữa và đưa khoa học trỏ thành lực lượng sản xuất trực tiếp.
2. Các yếu tố riêng biệt của quá trình sản xuất được kết hợp hữu cơ với nhau và
được kết nối thành một hệ thống liên kết mạng trên quy mô quốc gia và quốc tế.
3. Hầu hết các chức năng lao động dần dần được thay thế từ thấp lên cao ( từ lao
động chân tay sang lao động trí tuệ) trong quá trình thay đổi về chất của quá trình sản
4
xuất, dẫn đến sự thay đổi căn bản về vai trò của con người trong sản xuất, từ chỗ bị lệ
thuộc và bị trói chặt Quan hệ một chiều) vào quá trình sản xuất tiến lên làm chủ và chi
phối lại quá trình sản xuất ( quan hệ hai chiều).
4. Tạo một bước ngoặc trong toàn bộ hệ thống lực lượng sản xuất, nâng cao đáng
kể năng suất và hiệu quả của nền sản xuất xã hội, cũng như tác động một cách sâu sắc
vàtoàn diện tới các quan hệ kinh tế đối ngoại và mọi lĩnh vực đời sống xã hội khiến
phân công lao động xã hội trong phạm vi quốc gia và quốc tế ngày càng tiến bộ.
Nhìn lại trong cuộc cách mạng công nghiệp nói trên, ta thấy rằng mỗi bước phát triển
trong xã hội đều dựa vào tri thức . Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba đã đánh
dấu một bước tiến mới của xã hội nhờ sự gia tăng nhanh chóng những tri thức.
Từ giữa thế kỷ XX, Đặc biệt là từ những năm 1980 đến nay, loài người đã nhờ vào
khoa học và công nghệ mà đạt những thành tựu:
Những cuộc du hành vũ trụ nối tiếp nhau, hứa hẹn mang lại những hiểu biết
mới so với khi loài người chưa thắng được sức hút của trái đất.
Loài người đã tìm ra được nguồn năng lượng mới: Năng lượng nguyên tử.
Năng lượng này vượt xa những năng lượng đã có như than đá, dầu lửa, thủy điện…
Công nghệ sinh học đã làm thay đổi tư duy về sự sống và tiến hóa. Nếu như
Darwin phát hiện ra những quy luật chọn lọc không tự nhiên của muôn loài thì giờ
đây, người ta đã bắt đầu cuộc sống với quy luật chọn lọc không tự nhiên.
Hệ thống máy tính ra đời với những thế hệ nối tiếp nhau cực kỳ nhanh chóng
và mạng Internet đã làm nên sự bùng nổ thông tin trên toàn cầu. Một cuộc cách mạng
tri thức bắt đầu.
Đến đây, nền kinh tế công nghiệp từng bước được thay thế bằng nền kinh tế mới:
Kinh tế tri thức.
Tri thức phải được phân biệt với thông tin. Có được một tri thức bất kể
trong lĩnh vực nào, nghĩa là có khả năng để hành động bằng trí óc hay tay
chân ( Các bài viết của Steinmueller, Forero – Pineda, Jaramillo – Salazar,
Hansson và Lam đều khẳng định như vậy). Như vậy:
Tri thức về cơ bản, là một năng lực nhận thức.
Thông tin ngược lại là một tổng thể những dữ liệu được kết cấu và
thành thạo nhưng trơ lỳ và bất động chừng nào mà nó còn chưa
được sử dụng bởi những người có kiến thức để diễn giải và thao tác.
Sự khác biệt này có tất cả các ý nghĩa của nó khi người ta muốn biết về
các điều kiện tái sản xuất tri thức và thông tin. Khi việc tái sản xuất
thông tin chỉ phí tổn ở giá sao chép ( nghĩa là hầu như bằng không nhờ
5
những phương tiện hiện đại) thì việc tái sản xuất tri thức lại tốn kém
hơn nhiều, bởi vì cái được tái sản xuất là một năng lực nhận thức, khó
mà diễn đạt rõ và cũng khó chuyển giao từ cá nhân này sang cá nhân
khác.
Nguồn: Paul A David, Dominique Foray: Une introductions à l’economie
et à la socíeté du savoir. “ Revue Internationale des Sciences Sociales”.
No. 171, Mars 2002, Pp 13.
II. TRI THỨC VÀ KINH TẾ TRI THỨC.
Vào những năm 80 của thế kỹ XX, các công trình nghiên cứu của
J. Schumpeter, R. Solow, P. Drucker, Paul Romer… Đã khẳng định phải thay đổi lý
thuyết của kinh tế học tân cổ điển, cho rằng tri thức là một thành phần của hệ thống
kinh tế. Với quan điểm này, tri thức là hình thức cơ bản nhất của vốn, sự tăng trưởng
kinh tế là do tích lũy tri thức mang lại ( tri thức được hiểu là khoa học và công nghệ).
Tăng trưởng kinh tế không dựa vào tri thức sẽ không bền vững.
1.Khái niệm về tri thức
Trong sinh họat hàng ngày, không ít người coi thông tin ( Information) và tri thức
(Knowledge) là đồng nghĩa, Thật ra chúng khác nhau nhưng có mối quan hệ với nhau
mật thiết.
Theo Anderson – Bộ trưởng bộ văn hóa Phần Lan: “ Tri thức là thông tin đã được xử
lý qua nhận thức để thành hiểu biết”. Như thế, tri thức không thể là sự tích lũy các
mẩu thông tin, do đó vai trò của tri thức không giống vai trò của thông tin.
Theo Bonaventura: “ Thông tin là tiềm năng của tri thức”.
Theo Rangganathan coi tri thức là tổng hòa những thông tin được nền văn minh gìn
giữ.
Tri thức mang tính cá nhân; trái lại thông tin mang tính cộng đồng có thể giao tiếp
được. Khi người này chia sẻ tri thức với người khác về một chủ đề nào đó thì những gì
được phổ biến qua hành động truyền thông sẽ trở thành thông tin. Sau khi thông tin
này được tiếp nhận và được xử lý, nó sẽ trở thành tri thức – tri thức của cá nhân được
chia sẻ.
Oakeeshott cho rằng, sự xét đoán kết hợp với thông tin sẽ tạo ra tri thức hoặc khả năng
thực hiện, sản sinh hiểu biết và diễn giải. Như vậy: Tri thức là sự kết hợp giữa thông
tin và sự xét đoán.
Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, việc tập trung và huy động các
nguồn lực là có ý nghĩa cơ bản đối với những tiến bộ công nghiệp. Trong cuộc cách
mạng công nghiệp lần thứ hai, ý nghĩa ấy thuộc về vấn đề sao chép các công nghệ
hiện có. Sang cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba, với sự tăng lên gấp bội của tri