Tìm hiểu “Nhân học giáo dục” - Một khuynh hướng của triết học giáo dục phương Tây hiện đại

t×m hiÓu "nh©n häc gi¸o dôc" – mét khuynh h−íng<br /> cña TriÕt häc gi¸o dôc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i<br /> <br /> NguyÔn ChÝ HiÕu(*<br /> <br /> <br /> <br /> N gµy nay, vai trß hÕt søc quan träng<br /> cña gi¸o dôc ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh vµ<br /> cña mçi x· héi vµ mçi nÒn v¨n hãa cÇn<br /> ph¶i trë thµnh mét bé phËn kh«ng t¸ch<br /> rêi cña mét lo¹i h×nh gi¸o dôc míi. Mét<br /> cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy trong chiÕn l−îc<br /> ph¸t triÓn cña mçi quèc gia còng nh− ë bé phËn quan träng cña gi¸o dôc ph¶i lµ<br /> b×nh diÖn quèc tÕ. Gi¸o dôc gãp phÇn viÖc lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu<br /> lµm gia t¨ng tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña c¸ cô thÓ nhÊt, cã ý nghÜa xuyªn quèc gia vµ<br /> nh©n, lµm thay ®æi hoµn toµn lËp liªn v¨n hãa, nh÷ng hÖ qu¶ cña chóng<br /> tr−êng cña c¸ nh©n, c¶i thiÖn quan hÖ ®èi víi nÒn v¨n minh. ∗<br /> gi÷a ng−êi víi ng−êi vµ h×nh thµnh th¸i TriÕt häc gi¸o dôc ph−¬ng T©y hiÖn<br /> ®é ®èi víi nh÷ng thµnh tùu cña tËp thÓ ®¹i nãi chung, ®Æc biÖt lµ "nh©n häc gi¸o<br /> trong mäi lÜnh vùc sinh ho¹t. dôc" nãi riªng, cã nh÷ng ®ãng gãp quan<br /> C¸c hÖ thèng gi¸o dôc truyÒn thèng träng cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò<br /> coi träng ph−¬ng diÖn trÝ tuÖ vµ tri thøc nªu trªn. ViÖc tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu<br /> uyªn b¸c trong nh÷ng thµnh tùu cña cña nã trong bèi c¶nh tiÕp biÕn v¨n hãa<br /> con ng−êi. Tuy nhiªn, hiÖn nay cÇn ph¶i toµn cÇu nh»m môc ®Ých t¹o dùng mét<br /> chó ý nhiÒu h¬n tíi c¸c ph−¬ng diÖn nÒn triÕt häc (gi¸o dôc) riªng, mang<br /> kinh nghiÖm vµ kü thuËt trong viÖc gi¸o ®Ëm s¾c th¸i v¨n hãa ViÖt, cã ý nghÜa lý<br /> dôc c¸ nh©n vµ coi ®ã còng cã gi¸ trÞ vµ luËn vµ thùc tiÔn quan träng.<br /> tÇm quan träng nh− c¸c tri thøc "hµn 1. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ triÕt häc gi¸o dôc ph−¬ng<br /> l©m", thuÇn tuý. T©y hiÖn ®¹i<br /> Kh«ng chØ thÕ, ng−êi ta cßn bµn luËn Cuèi thÕ kû XX - ®Çu thÕ kû XXI,<br /> nhiÒu ®Õn vai trß cña gi¸o dôc ®èi víi triÕt häc gi¸o dôc trë thµnh mét trong<br /> viÖc x©y dùng mét thÕ giíi chung, mét nh÷ng vÊn ®Ò c¨n b¶n nhÊt, thu hót<br /> ng«i nhµ chung trªn tr¸i ®Êt. Khi ®ã nÒn ®−îc sù quan t©m cña c¸c nhµ gi¸o dôc<br /> hoµ b×nh toµn cÇu cã thÓ trë thµnh thùc häc vµ t©m lý häc, c¸c nhµ kinh tÕ häc<br /> t¹i phæ biÕn th«ng qua gi¸o dôc toµn cÇu. vµ chÝnh trÞ häc, c¸c nhµ x· héi häc vµ<br /> Qu¸ tr×nh x©y dùng c«ng thøc vµ cÊu triÕt häc, v.v...<br /> tróc râ rµng cña gi¸o dôc toµn cÇu kh«ng<br /> thÓ vµ kh«ng nªn mang tÝnh tuyÖt ®èi (∗)<br /> ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh<br /> bÊt biÕn. Nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n néi t¹i chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 48 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> Nhµ triÕt häc ng−êi §øc, M. Scheler hai ph−¬ng diÖn: thø nhÊt, gi¸o dôc tù<br /> kh¼ng ®Þnh “trong cuéc chiÕn ®Êu nan th©n nã (nh− mét qu¸ tr×nh hiÖn thùc)<br /> gi¶i v× mét thÕ giíi míi, con ng−êi míi vµ thø hai, t− t−ëng vÒ gi¸o dôc (néi<br /> dòng c¶m s¸ng t¹o ra c¸c h×nh thøc dung, môc ®Ých cña qu¸ tr×nh hiÖn thùc).<br /> míi, vÊn ®Ò gi¸o dôc con ng−êi trë TriÕt häc ghi nhËn r»ng, môc ®Ých (t−<br /> thµnh vÊn ®Ò trung t©m” (1, tr.25). Víi t−ëng) cña gi¸o dôc - ®ã lµ vÊn ®Ò vÒ c¸i<br /> t− c¸ch vÊn ®Ò trung t©m trong viÖc cÇn ph¶i tån t¹i. T− t−ëng vÒ gi¸o dôc lµ<br /> s¸ng t¹o ra c¸c h×nh thøc míi, gi¸o dôc sù kh¸i qu¸t tèi ®a tÊt c¶ mäi qu¸ tr×nh<br /> cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh chÊt gi¸o dôc vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña chóng<br /> nÒn t¶ng, ®Þnh h−íng vµo viÖc h×nh trong c¸c lÜnh vùc vµ c¸c khu vùc kh¸c<br /> thµnh b¶n th©n chñ thÓ ho¹t ®éng – con nhau nhÊt. Nã ®ßi hái ph¶i tiÕp cËn<br /> ng−êi. Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh dù phãng, nghiªn cøu gi¸o dôc chÝnh nh− mét chØnh<br /> nhê nã mµ viÖc s¸ng t¹o ra c¸c h×nh thøc thÓ hîp nhÊt trong m×nh nh÷ng biÓu hiÖn<br /> míi ®−îc ®Þnh h−íng vµo t−¬ng lai. Qua ®a d¹ng cña hiÖn t−îng gi¸o dôc. Do vËy,<br /> ®ã, gi¸o dôc trë thµnh mét trong nh÷ng t− t−ëng vÒ gi¸o dôc trë thµnh xuÊt ph¸t<br /> c¬ chÕ ph¸t triÓn quan träng nhÊt kh«ng ®iÓm cho viÖc nghiªn cøu tÊt c¶ mäi biÓu<br /> nh÷ng cña c¸ nh©n mµ cßn cña toµn thÓ hiÖn vµ tr¹ng th¸i riªng biÖt hiÖn thùc<br /> x· héi, nã ®Þnh h−íng vµo viÖc h×nh cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc.<br /> thµnh vµ triÓn khai nh÷ng tiÒm n¨ng VÊn ®Ò vÒ gi¸o dôc nh− mét hiÖn<br /> thÓ chÊt, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn cña x· héi t−îng thùc t¹i - ®ã lµ vÊn ®Ò: gi¸o dôc<br /> d−íi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh. trong hiÖn thùc lµ g×, nã thÓ hiÖn nh−<br /> Trong lÞch sö t− t−ëng, Hegel ®· x¸c thÕ nµo trong tån t¹i ng−êi hiÖn ®¹i?<br /> ®Þnh b¶n chÊt cña gi¸o dôc khi chØ ra Trong nghiªn cøu triÕt häc, vÊn ®Ò nµy<br /> r»ng viÖc mét con ng−êi riªng biÖt v−¬n ®ßi hái ph¶i so s¸nh c¸i cÇn ph¶i tån t¹i<br /> lªn ®Õn b¶n tÝnh phæ biÕn cña m×nh víi c¸i ®ang tån t¹i: møc ®é phï hîp<br /> chÝnh lµ gi¸o dôc b¶n th©n. Gadamer gi÷a qu¸ tr×nh gi¸o dôc hiÖn thùc víi t−<br /> còng t¸n thµnh víi Hegel vµ cho r»ng, t−ëng (môc ®Ých) cña gi¸o dôc lµ nh−<br /> “víi t− c¸ch sù v−¬n lªn c¸i phæ biÕn, thÕ nµo vµ c¸i g× ®ang thóc ®Èy hay c¶n<br /> gi¸o dôc lµ... nhiÖm vô cña con ng−êi” trë qu¸ tr×nh ®ã?<br /> (2, tr.72). ViÖc v−¬n lªn ®Õn b¶n tÝnh Nghiªn cøu gi¸o dôc trªn ph−¬ng<br /> phæ biÕn cã nghÜa r»ng gi¸o dôc ®éng diÖn triÕt häc xuÊt ph¸t tõ chç cho r»ng<br /> ch¹m ®Õn tÊt c¶ mäi ph−¬ng diÖn cña kh©u trung t©m, h¹t nh©n cña qu¸ tr×nh<br /> tån t¹i ng−êi nãi chung. Khi ®ã gi¸o dôc gi¸o dôc lµ con ng−êi. TriÕt häc ®Æt ra<br /> ®−îc lµm cho hµi hßa víi tån t¹i ng−êi vÊn ®Ò vÒ ®Þa vÞ cña con ng−êi trong thÕ<br /> cïng víi toµn bé tÝnh ®a diÖn vµ toµn vÑn giíi. Theo nghÜa réng nhÊt, gi¸o dôc lµ<br /> cña nã, bao trïm lªn tÊt c¶ mäi lÜnh vùc viÖc con ng−êi tù s¾p ®Æt m×nh trong thÕ<br /> ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi. giíi, lµ qu¸ tr×nh c¶i biÕn lÉn nhau cña<br /> Nghiªn cøu gi¸o dôc trªn ph−¬ng con ng−êi vµ thÕ giíi, nhê ®ã mµ thÕ giíi<br /> diÖn triÕt häc ®ßi hái ph¶i tr¶ lêi cho vÊn cã ®−îc chiÒu c¹nh ng−êi (thÕ giíi cho<br /> ®Ò: gi¸o dôc tù th©n nã lµ g×? ViÖc t×m con ng−êi, thÕ giíi cïng víi con ng−êi),<br /> kiÕm c©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò nµy ®ßi hái cßn con ng−êi trë thµnh mét bé phËn<br /> gi¸o dôc, víi t− c¸ch mét qu¸ tr×nh ®ang kh«ng t¸ch rêi cña tån t¹i thÕ giíi (con<br /> diÔn ra trªn thùc tÕ, cÇn ph¶i cã t− ng−êi trong thÕ giíi, con ng−êi cho thÕ<br /> t−ëng, môc ®Ých. TiÕn hµnh ph©n tÝch giíi). Gi¸o dôc chÝnh lµ qu¸ tr×nh kh«ng<br /> gi¸o dôc, cÇn xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ cã ngõng quan hÖ, héi ngé gi÷a con ng−êi<br /> T×m hiÓu "nh©n häc gi¸o dôc"... 49<br /> <br /> víi thÕ giíi, kÕt qu¶ cña nã lµ c¸c h×nh träng cña c¸c qu¸ tr×nh ®ã, kh«ng cã<br /> thøc tån t¹i cïng nhau cña chóng. nghÜa lµ viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ gi¸o dôc<br /> ViÖc nghiªn cøu c¸ch thøc con ng−êi víi t− c¸ch mét qu¸ tr×nh hiÖn thùc. Bëi<br /> tù s¾p ®Æt m×nh trong thÕ giíi cho phÐp gi¸o dôc chØ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó<br /> t¸ch biÖt bèn chiÒu c¹nh c¬ b¶n cña gi¸o con ng−êi h×nh thµnh b¶n tÝnh ng−êi<br /> dôc, chóng cÊu thµnh c¸i gäi lµ m« h×nh riªng cña m×nh, chØ ®−a con ng−êi vµo<br /> tham biÕn vÒ gi¸o dôc. thÕ giíi v¨n hãa ®ang tån t¹i. Trong khi<br /> ®ã, viÖc con ng−êi ®i vµo thÕ giíi lµ qu¸<br /> 1. Gi¸o dôc lµ sù ®i vµo thÕ giíi cña tr×nh h×nh thµnh tÝnh ®éc ®¸o vµ nh©n<br /> con ng−êi, tøc lµ qu¸ tr×nh “®¾m m×nh” c¸ch cña b¶n th©n con ng−êi. Con ng−êi<br /> cña con ng−êi ®ang h×nh thµnh vµo cã ®−îc diÖn m¹o riªng cña m×nh, theo<br /> kh«ng gian v¨n hãa x· héi, vµo thÕ giíi nghÜa hÑp, ®ßi hái ph¶i triÓn khai hÖ<br /> v¨n hãa ®· ®−îc loµi ng−êi s¸ng t¹o ra thèng gi¸o dôc con ng−êi trong qu¸<br /> tõ tr−íc. NhiÖm vô cña x· héi lµ t¹o ra tr×nh ®µo t¹o. Theo nghÜa réng, nã ®ßi<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó con ng−êi hái mét x· héi, mét nÒn v¨n hãa cô thÓ<br /> tham gia (vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn) vµo ph¶i ®Þnh h−íng qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµo<br /> thÕ giíi, trong ®ã cÇn t×m ra mèi t−¬ng mét lý t−ëng nµo ®ã vÒ con ng−êi.<br /> quan tèi −u gi÷a c¸c thÓ chÕ gi¸o dôc<br /> 4. Gi¸o dôc lµ sù thøc tØnh vµ h×nh<br /> c«ng vµ t− ®a d¹ng, cã thÓ ®¸p øng tèt<br /> thµnh tinh thÇn. §Ó trë thµnh mét thùc<br /> nhÊt nhu cÇu häc tËp cña nh©n d©n.<br /> thÓ cã häc vÊn, tøc ®Ó ®i vµo thÕ giíi,<br /> 2. Gi¸o dôc lµ viÖc con ng−êi ®¹t tíi ®¹t tíi môc ®Ých cña tån t¹i, cã ®−îc<br /> nh÷ng môc ®Ých cña tån t¹i. NhiÖm vô diÖn m¹o riªng cña m×nh, con ng−êi cÇn<br /> ®Æt ra cho x· héi vµ nhµ n−íc lµ: cÇn ph¶i cã nh÷ng kh¶ n¨ng vµ lùc l−îng<br /> ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d¹y cho con riªng cña m×nh. ViÖc con ng−êi v−¬n lªn<br /> ng−êi ®ang h×nh thµnh c¸i g× vµ nh− thÕ tõ b¶n tÝnh ®¬n nhÊt ®Õn b¶n tÝnh phæ<br /> nµo? Gi¸o dôc cÇn ph¶i h−íng con ng−êi biÕn, tøc gi¸o dôc, g¾n liÒn víi b−íc<br /> vµo viÖc lµm s¸ng tá nh÷ng môc ®Ých tèi chuyÓn tõ tri thøc bé phËn sang tri thøc<br /> cao cña tån t¹i. ViÖc con ng−êi ®¹t tíi phæ biÕn, tho¸t ra khái tÝnh chÊt ph¸c<br /> c¸c môc ®Ých cña tån t¹i chØ ®−îc minh vµ kh¾c phôc nh·n quan chñ quan cña<br /> biÖn trong tr−êng hîp con ng−êi lÊp ®Çy m×nh, sö dông hîp lý nh÷ng lùc l−îng<br /> nh÷ng môc ®Ých Êy vµo tån t¹i cña b¶n thÓ chÊt, t©m thÇn vµ tinh thÇn cña<br /> th©n m×nh. Do vËy, gi¸o dôc lµ viÖc con m×nh ®Ó thùc hiÖn sø mÖnh tèi cao cña<br /> ng−êi t×m kiÕm môc ®Ých tån t¹i cña b¶n m×nh. Tinh thÇn lµ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶<br /> th©n nhê ®èi chiÕu nã víi môc ®Ých tèi cña viÖc con ng−êi hiÖn thùc hãa b¶n<br /> cao. NÕu kh«ng cã sù ®Þnh h−íng vµo tÝnh riªng cña m×nh. Do vËy thiÕu bé<br /> môc ®Ých tèi cao, th× c¸c ®Þnh h−íng vµ phËn tinh thÇn th× gi¸o dôc kh«ng thÓ<br /> c¸c gi¸ trÞ sèng còng biÕn mÊt. NÕu mét trë thµnh qu¸ tr×nh h×nh thµnh con<br /> gi¶ môc ®Ých thay thÕ cho môc ®Ých tèi ng−êi cã ®Çy ®ñ gi¸ trÞ.<br /> cao, th× néi dung cña gi¸o dôc tÊt yÕu sÏ 2. Nh©n häc gi¸o dôc<br /> bÞ thùc dông hãa, hoµn toµn ®Þnh h−íng Nh©n häc gi¸o dôc lµ mét khuynh<br /> vµo c¸c h×nh thøc bªn ngoµi cña tån t¹i. h−íng trong triÕt häc gi¸o dôc vµ gi¸o<br /> 3. Gi¸o dôc lµ viÖc con ng−êi cã ®−îc dôc häc lý thuyÕt xuÊt hiÖn nh÷ng n¨m<br /> diÖn m¹o riªng cña m×nh. Con ng−êi ®i 1960-1970. CÇn l−u ý r»ng, qu¸ tr×nh<br /> vµo thÕ giíi vµ ®¹t tíi c¸c môc ®Ých cña h×nh thµnh nh©n häc gi¸o dôc diÔn ra<br /> tån t¹i, bÊt chÊp toµn bé tÇm quan chÝnh vµo nh÷ng n¨m mµ hµng lo¹t<br /> 50 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> ng−êi theo chñ nghÜa hiÖn ®¹i tuyªn bè triÕt häc vµ c¸ch m¹ng nh©n häc trong t−<br /> vÒ “c¸i chÕt cña con ng−êi” (M. t−ëng x· héi (5). M. Foucault tuyªn bè vÒ<br /> Foucault); chñ nghÜa cÊu tróc vµ chñ c¸i chÕt cña con ng−êi vµ cña t¸c gi¶<br /> nghÜa hËu cÊu tróc trong t− t−ëng triÕt trong “Lêi nãi vµ vËt”.<br /> häc x· héi vµ gi¸o dôc häc ®· quan t©m Nh− vËy, cã mét ®iÒu kú quÆc lµ<br /> ®Õn c¸c cÊu tróc thÓ chÕ v« danh tÝnh, nh©n häc gi¸o dôc h×nh thµnh chÝnh vµo<br /> kh«ng ®ßi hái ph¶i tËp trung vµo con giai ®o¹n mµ nh÷ng ng−êi theo chñ<br /> ng−êi nh− t©m ®iÓm cña tån t¹i x· héi, nghÜa hËu hiÖn ®¹i tuyªn bè lµ thêi ®¹i<br /> kh«ng ®−a nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n häc "c¸i chÕt cña con ng−êi". Song, còng<br /> vµo kh¸ch thÓ nghiªn cøu cña m×nh. kh«ng nªn quan niÖm r»ng nh©n häc<br /> Nh©n häc triÕt häc bÞ thay thÕ b»ng b¶n gi¸o dôc xuÊt hiÖn nh− viÖc ¸p dông ®¬n<br /> thÓ luËn c¬ b¶n, hay b»ng chñ nghÜa cÊu gi¶n nh©n häc triÕt häc vµo hiÖn thùc vµ<br /> tróc c«ng khai chèng l¹i c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn gi¸o dôc, mÆc dï trong sè c¸c<br /> nh©n häc (L. Althusser, cïng víi viÖc ®¹i diÖn cña nh©n häc gi¸o dôc cã nhiÒu<br /> phª ph¸n chñ nghÜa nh©n b¶n). Nh÷ng nhµ triÕt häc ®−îc coi lµ nh÷ng ng−êi<br /> n¨m 1980, c¸ch tiÕp cËn nh©n häc trong s¸ng lËp ra nh©n häc triÕt häc thÕ kû<br /> triÕt häc dÇn bÞ ®Èy ra ngo¹i diªn cña XX (nh−: O. Bolnov, M. Buber, Y.<br /> tßa nhµ tri thøc triÕt häc, mÆc dï nã Derbolav, v.v...). Tuy nhiªn, quan hÖ<br /> vÉn phæ biÕn trong gi¸o dôc häc, v¨n gi÷a nh©n häc gi¸o dôc vµ nh©n häc<br /> hãa häc, t©m lý häc. Nh−ng ®Õn nay, vÞ triÕt häc phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi c¶m<br /> trÝ cña nã ®· ®−îc phôc håi. gi¸c ®Çu tiªn. Cã quan ®iÓm l¹i g¾n liÒn<br /> Tr¸i ng−îc víi viÖc ®Æt träng t©m chóng víi nhau, vµ rÊt nhiÒu kh¸i niÖm<br /> vµo nh÷ng c¬ cÊu thÓ chÕ v« danh tÝnh, cña nh©n häc triÕt häc ®−îc ¸p dông vµo<br /> c¸ch tiÕp cËn nh©n häc g¾n liÒn víi chñ nh©n häc gi¸o dôc, ch¼ng h¹n nh−<br /> nghÜa duy danh trong t− t−ëng triÕt häc “quan hÖ gi¸o dôc”, “héi ngé”, v.v...<br /> x· héi. §èi víi chñ nghÜa cÊu tróc, con Nh×n chung, cã thÓ quan niÖm nh©n<br /> ng−êi chØ lµ kÎ thùc hiÖn c¸c cÊu tróc x· häc gi¸o dôc lµ ph−¬ng thøc luËn chøng<br /> héi v« danh tÝnh. Cßn ®èi víi nh©n häc cho gi¸o dôc vÒ mÆt nh©n häc. Quan<br /> triÕt häc, con ng−êi lµ kÎ ho¹t ®éng tÝch niÖm chung nµy vÒ c¸c nhiÖm vô vµ môc<br /> cùc, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sè phËn cña ®Ých cña nh©n häc gi¸o dôc ®−îc c¸c ®¹i<br /> m×nh, vÒ c¸c cÊu tróc x· héi chØ xuÊt diÖn cña nh©n häc gi¸o dôc vµ triÕt häc<br /> hiÖn nhê ho¹t ®éng cña b¶n th©n nã. gi¸o dôc cô thÓ hãa trong nh÷ng trµo<br /> C¸c ®¹i diÖn cña tr−êng ph¸i l−u kh¸c nhau. Mét sè t¸c gi¶ nhÊn<br /> Frankfurt còng phª ph¸n chñ nghÜa m¹nh r»ng, nh©n häc gi¸o dôc lµ lý<br /> nh©n b¶n ë giai ®o¹n nµy. Trong bµi thuyÕt mang tÝnh duy nghiÖm vµ ph©n<br /> luËn chiÕn chèng l¹i M. Heidegger, Th. tÝch nh÷ng kh¸i niÖm gi¸o dôc häc vÒ<br /> Adorno ®· tuyªn bè r»ng hÖ t− t−ëng cña mÆt triÕt häc. Nhãm kh¸c l¹i nhËn thÊy,<br /> con ng−êi lµ hÖ t− t−ëng phi nh©n v¨n nhiÖm vô c¬ b¶n cña nã lµ triÓn khai lý<br /> hãa (3). C¸c m«n ®Ö cña “lý thuyÕt phª luËn vµ sù biÓu sinh cña c¸ nh©n. Nhãm<br /> ph¸n” còng tá ra kh«ng khoan dung ®èi thø ba coi nh©n häc gi¸o dôc lµ lÜnh vùc<br /> víi nh©n häc triÕt häc. ThÝ dô, B. Willms riªng cña c¸c khoa häc vÒ gi¸o dôc.<br /> viÕt: “Nh©n häc chøng tá sù khèn cïng Nhãm thø t− cho r»ng, nh©n häc gi¸o<br /> cña chñ thÓ t− s¶n” (4, tr.78). W. Fischer dôc lµ khoa häc vÒ lÜnh vùc giao tiÕp<br /> nhÊn m¹nh, mèi nguy hiÓm cña chñ liªn ngµnh mµ con ng−êi tham gia vµo<br /> nghÜa chñ quan g¾n liÒn víi nh©n häc vµ trë thµnh ®èi t−îng cña c¸c khoa häc<br /> T×m hiÓu "nh©n häc gi¸o dôc"... 51<br /> <br /> kh¸c nhau ®−îc nã hîp nhÊt l¹i. Nh÷ng c¸c khoa häc x· héi kh«ng cã c¸c<br /> quan niÖm kh¸c nhau ®ã vÒ ®èi t−îng ph−¬ng ph¸p diÔn dÞch kinh nghiÖm<br /> vµ môc ®Ých cña nh©n häc gi¸o dôc nh− c¸c khoa häc tù nhiªn, r»ng c¸c<br /> tr−íc hÕt b¾t nguån tõ c¸c truyÒn thèng ®Þnh luËt cña khoa häc x· héi vµ cña<br /> g¾n liÒn víi c¸c ®¹i diÖn cña nh©n häc khoa häc nh©n v¨n chñ yÕu mang tÝnh<br /> gi¸o dôc. chÊt nh÷ng kh¸i qu¸t kinh nghiÖm tÜnh.<br /> H¬n n÷a, «ng hoµi nghi khoa häc x· héi<br /> Vµo nh÷ng n¨m 1960 - ®Çu nh÷ng<br /> cã kh¶ n¨ng ®¹t tíi quy luËt vµ x©y<br /> n¨m 1970, lý luËn gi¸o dôc häc ®· tr¶i<br /> dùng lý thuyÕt gièng nh− trong khoa<br /> qua cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c vÒ c¸c<br /> häc tù nhiªn. §èi t−îng cña khoa häc x·<br /> c¨n cø cña m×nh. Vèn cÊu thµnh bëi hÖ<br /> héi, theo Brezinka, hoµn toµn kh¸c víi<br /> chuÈn tri thøc gi¸o dôc häc ë giai ®o¹n<br /> ®èi t−îng cña khoa häc tù nhiªn, vai trß<br /> hËu chiÕn, mµ chÝnh lµ quan ®iÓm lÞch<br /> cña sù lý gi¶i trong c¸c khoa häc x· héi<br /> sö tinh thÇn cña W. Dilthey, vµ ®−îc gi÷<br /> lín h¬n nhiÒu so víi trong c¸c khoa häc<br /> l¹i víi t− c¸ch hÖ chuÈn cho ®Õn tËn<br /> tù nhiªn. ¤ng còng kh«ng chÊp nhËn<br /> gi÷a nh÷ng n¨m 1960, quan ®iÓm triÕt<br /> luËn ®iÓm cña triÕt häc gi¸o dôc tinh<br /> häc nµy ®· bÞ phª ph¸n vµ thay thÕ<br /> thÇn cho r»ng cã sù kh¸c biÖt mang tÝnh<br /> b»ng c¸c quan niÖm kh¸c vÒ thùc chÊt<br /> nguyªn t¾c gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p thÊu<br /> cña quan hÖ gi¸o dôc vµ c¸c nhiÖm vô<br /> hiÓu vµ gi¶i thÝch víi t− c¸ch c¸c ph−¬ng<br /> gi¸o dôc häc. KhÈu hiÖu cña nh÷ng<br /> ph¸p cña khoa häc x· héi–nh©n v¨n vµ<br /> quan niÖm nµy lµ, ph¶i thùc hiÖn mét<br /> cña khoa häc tù nhiªn. Gi÷a hai ph−¬ng<br /> “cuéc c¸ch m¹ng duy thùc”, ph¶i tÝnh<br /> ph¸p nµy chØ cã sù kh¸c biÖt vÒ l−îng<br /> ®Õn nh÷ng thµnh tùu cña triÕt häc Anh<br /> chø kh«ng mang tÝnh nguyªn t¾c (7,<br /> – Mü, ph¶i nhËp khÈu triÕt häc nµy vµo<br /> tr.137-139).<br /> Cùu lôc ®Þa. B¶n th©n sù “nhËp khÈu”<br /> nµy diÔn ra theo c¸c khuynh h−íng kh¸c Brezinka ®−îc coi lµ mét trong<br /> nhau vµ ®· dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh nh÷ng nhµ lý luËn gi¸o dôc hµng ®Çu<br /> hµng lo¹t quan ®iÓm triÕt häc gi¸o dôc hiÖn nay. Trong lý thuyÕt gi¸o dôc cña<br /> míi. VËy c¸c quan ®iÓm ®ã lµ g×? m×nh (“Metatheorie”), «ng ph©n biÖt ba<br /> lo¹i lý thuyÕt vÒ gi¸o dôc lµ: khoa häc<br /> Thø nhÊt, tr¸i ng−îc víi triÕt häc gi¸o gi¸o dôc, triÕt häc gi¸o dôc vµ s− ph¹m<br /> dôc lÞch sö tinh thÇn, lµ quan ®iÓm nhÊn thùc hµnh (xem thªm: 8). Theo «ng,<br /> m¹nh sù kh¸c biÖt mang tÝnh nguyªn t¾c triÕt häc gi¸o dôc lµ mét bé m«n triÕt<br /> gi÷a c¸c khoa häc nh©n v¨n vµ c¸c khoa häc ®Ò cËp tr−íc tiªn ®Õn c¸c vÊn ®Ò<br /> häc tù nhiªn. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1960, ®¸nh gi¸ (Wertungsfragen) vµ quyÕt<br /> cã quan niÖm cho r»ng khoa häc lµ thèng ®Þnh c¸c vÊn ®Ò trong sù ®¸nh gi¸. Nã lµ<br /> nhÊt, kh«ng nªn t¹o ra hè ng¨n c¸ch vÒ mét bé m«n kh«ng hoµn toµn thuÇn tuý<br /> ph−¬ng ph¸p luËn gi÷a c¸c khoa häc tù khoa häc: c¸c lý thuyÕt cña nã, gièng<br /> nhiªn vµ c¸c khoa häc nh©n v¨n. Mét sè nh− triÕt häc, ®−îc so¹n th¶o ra theo<br /> ng−êi b¾t ®Çu quay trë l¹i víi lý luËn c¸c nguyªn t¾c vµ ph−¬ng ph¸p khoa<br /> “khoa häc nhÊt thÓ”, víi c¸c quan niÖm häc. Nh−ng chóng cßn bao chøa c¶<br /> thùc chøng chñ nghÜa vÒ mét khoa häc nh÷ng ph¸n ®o¸n gi¸ trÞ ngoµi khoa<br /> kinh nghiÖm thèng nhÊt (xem: 6, tr.156). häc, bëi nh÷ng ph¸n ®o¸n nµy lµ kh«ng<br /> Thùc ra, sau ®ã, b¶n th©n W. thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh<br /> Brezinka - nhµ gi¸o dôc häc næi tiÕng nµo ®ã (ch¼ng h¹n nh− vÒ nh÷ng môc<br /> ng−êi §øc - ®· thõa nhËn r»ng, trong tiªu cña gi¸o dôc).<br /> 52 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2010<br /> <br /> Nh− vËy, khuynh h−íng nµy trong quan cña c¸c nhµ lý luËn gi¸o dôc häc<br /> triÕt häc gi¸o dôc ®· quan t©m ®Õn kinh ®· quay l¹i víi nh©n häc triÕt häc, vµ nã<br /> nghiÖm cña triÕt häc Anh – Mü nhê cè b¾t ®Çu ®−îc lÜnh héi nh− khu«n mÉu<br /> g¾ng chØ ra tÝnh chÊt kinh nghiÖm cña ®Ó ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò<br /> khoa häc gi¸o dôc, nhÊn m¹nh r»ng nã cña khoa häc gi¸o dôc.<br /> còng cã thÓ ®−a ra c¸c ®Þnh luËt vµ phôc<br /> Tãm l¹i, cã thÓ nãi, qu¸ tr×nh ph¸t<br /> tïng c¸c chuÈn t¾c vµ nguyªn t¾c<br /> triÓn cña triÕt häc gi¸o dôc ph−¬ng T©y<br /> ph−¬ng ph¸p luËn chung cña khoa häc.<br /> ®· ®−a nã quay trë l¹i víi nh÷ng vÊn ®Ò<br /> MÆc dï Brezinka ®· c¶i biÕn ®¸ng kÓ<br /> nh©n häc, tøc lÜnh vùc triÕt häc cã<br /> c¸ch tiÕp cËn cña m×nh vµ thËm chÝ ®·<br /> nhiÖm vô kh¸m ph¸ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm<br /> kh−íc tõ c¸c yªu cÇu th¸i qu¸ tr−íc ®ã,<br /> quan träng nhÊt cña tån t¹i ng−êi, víi<br /> song ch−¬ng tr×nh nµy cña triÕt häc gi¸o<br /> t− c¸ch c¬ së ®Ó x©y dùng chiÕn l−îc<br /> dôc vÉn ®Þnh h−íng lý luËn gi¸o dôc vµo<br /> gi¸o dôc, x¸c ®Þnh môc ®Ých, còng nh−<br /> c¸c lý t−ëng vµ chuÈn mùc cña khoa häc<br /> hÖ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh ho¹t ®éng<br /> kinh nghiÖm, vµ ®Õn nay nã vÉn tån t¹i<br /> gi¸o dôc. §©y lµ mét lÜnh vùc míi, ®ßi<br /> vµ ®−îc ¸p dông. Tuy nhiªn, nã ®· dÇn<br /> hái ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu chuyªn<br /> ®¸nh mÊt tÝnh hÊp dÉn cña m×nh.<br /> s©u nh»m tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña<br /> Thø hai, mét nhãm c¸c nhµ triÕt häc triÕt häc gi¸o dôc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i.<br /> gi¸o dôc T©y ¢u ®· cè g¾ng ®−a ra lý<br /> luËn phª ph¸n víi t− c¸ch hÖ chuÈn cña<br /> khoa häc gi¸o dôc. Nhãm nµy ®· kh−íc Tµi liÖu tham kh¶o<br /> tõ triÕt häc gi¸o dôc tinh thÇn nh©n v¨n<br /> 1. M. Scheler. Wissensformen und<br /> vµ triÕt häc gi¸o dôc duy nghiÖm. Sau<br /> Erziehung. Auswahl, Muenchen, 1997.<br /> ®ã, nhãm nµy ®· tan r·. Mét sè trong hä<br /> quay l¹i víi chñ nghÜa duy lý phª ph¸n 2. H. G. Gadamer. Wahrheit und<br /> cña K. Popper nh− quan ®iÓm triÕt häc Methode. Tuebingen: 1987.<br /> cho phÐp xem xÐt vµ lµm s¸ng tá nh÷ng 3. Th. Adorno. Jargon der Eigentlichkeit.<br /> c¨n cø cña tri thøc gi¸o dôc häc, sè kh¸c 7 Aufl. Frankfurt: 1974.<br /> sö dông t− t−ëng gi¶i phãng nh− t−<br /> t−ëng trung t©m ®èi víi gi¸o dôc häc 4. B. Willms. Revolution und Protest oder<br /> Glanz und Elend des buergerlichen<br /> (xem thªm: 9).<br /> Subjekts. Stuttgart: 1969.<br /> Thø ba, c¸c nhµ triÕt häc gi¸o dôc<br /> ®· quay l¹i víi nh©n häc gi¸o dôc nh− 5. W. Fischer. Einige Gedanken zum<br /> c¬ së cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho khoa häc Dialogische im Begriff der Bildung.<br /> gi¸o dôc c¸c ph−¬ng tiÖn kh¸i niÖm vµ Grundfragen der Paedagogik: 1995.<br /> ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó nghiªn cøu con 6. W.Brezinka. Zeitschrift fuer<br /> ng−êi trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc. CÇn Paedagogik. 1967. Bd. 13.<br /> ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, nh©n häc gi¸o<br /> 7. W.Brezinka. Metatheorie der<br /> dôc ®· tån t¹i tõ tr−íc nh÷ng n¨m 1960<br /> Erziehung. Muenchen: 1978.<br /> vµ ®· cã nh÷ng thö nghiÖm ¸p dông c¸c<br /> kh¸i niÖm cña nã vµo gi¸o dôc häc. Song 8. http://de.wikipedia.org/wiki/Wolfgan<br /> c¸c thö nghiÖm Êy ®· kh«ng ®−îc quan g Brezinka.<br /> t©m vµ nh©n häc triÕt häc kh«ng ®−îc 9. Erziehungswissenschaftliche<br /> coi lµ hÖ chuÈn cho tri thøc gi¸o dôc Forschung. Positionen. Perspektiven.<br /> häc. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1970, nh·n Probleme. Paderborn: 1982.<br />