Tìm hiểu vấn đề nghèo khổ từ quan điểm giới qua nghiên cứu tại một xã miền núi ở Thanh Hóa - Nguyễn Khánh Bích Trâm

46<br /> X· héi häc sè 1(73), 2001<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ quan ®iÓm giíi<br /> qua nghiªn cøu t¹i mét x· miÒn nói ë Thanh Hãa<br /> <br /> NguyÔn Kh¸nh BÝch Tr©m<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> Nh÷ng n¨m qua, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë n−íc ta ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu<br /> sau khi chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Tuy<br /> nhiªn ë n«ng th«n, nhÊt lµ c¸c vïng s©u vïng xa, ®êi sèng cña ng−êi d©n vÉn cßn<br /> nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thu nhËp. Nh÷ng yÕu tè nµo lµ<br /> nguyªn nh©n chñ yÕu cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ë n«ng th«n? Môc ®Ých cña nghiªn cøu<br /> nµy lµ t×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ quan ®iÓm giíi qua ho¹t ®éng cña c¸c ch−¬ng<br /> tr×nh tÝn dông.<br /> 2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi cña ®Þa bµn nghiªn cøu.<br /> Th¹ch S¬n lµ mét x· miÒn nói cña Thanh Hãa cã diÖn tÝch tù nhiªn lµ 15<br /> km2, d©n sè cã 6100 khÈu, 1100 hé, gåm hai d©n téc chÝnh lµ M−êng vµ Kinh. Trong<br /> ®ã d©n sè ng−êi Kinh chñ yÕu lµ bµ con ®Õn ®Þnh c− tõ n¨m 1963. §Æc ®iÓm kinh tÕ<br /> lµ thuÇn n«ng, chñ yÕu ®éc canh c©y lóa. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê sù chuyÓn<br /> dÞch c¬ cÊu c©y trång, ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp, bªn c¹nh h¬n 300 ha lóa, Th¹ch<br /> S¬n hiÖn nay cã thªm gÇn 300 ha mÝa. VÒ ngµnh nghÒ, ë ®©y chñ yÕu cã c¸c nghÒ<br /> dÞch vô nh− khai th¸c vËt liÖu x©y dùng nh− ®¸, v«i, g¹ch vµ ®å méc gia dông. Ph¸t<br /> triÓn c©y c«ng nghiÖp vµ ngµnh nghÒ lµ mét h−íng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, xãa ®ãi<br /> gi¶m nghÌo vµ dÉn ®Õn t¨ng nhu cÇu vÒ vèn cña c¸c hé gia ®×nh.<br /> VÊn ®Ò quy ho¹ch l¹i s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ thñy lîi còng lµ mét trong nh÷ng ho¹t<br /> ®éng cÇn nhiÒu nguån vèn ®Çu t− tõ nhµ n−íc vµ hé gia ®×nh. Ch−¬ng tr×nh bª t«ng hãa<br /> thñy lîi néi ®ång víi nguån vèn tr−íc hÕt do nh©n d©n ®ãng gãp, sau ®ã lµ sù hç trî cña<br /> x· vµ huyÖn.<br /> Trªn ®Þa bµn x·, bªn c¹nh c¸c ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña nhµ n−íc<br /> nh»m gióp c¸c hé gia ®×nh nµy ph¸t triÓn s¶n xuÊt th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh tÝn<br /> dông nh− ho¹t ®éng cña ng©n hµng ng−êi nghÌo, ch−¬ng tr×nh tÝn dông th«ng qua<br /> ho¹t ®éng cña Héi phô n÷. Ho¹t ®éng cña c¸c ch−¬ng tr×nh tÝn dông còng h−íng tíi<br /> c¸c hé gia ®×nh cã n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ cã nhu cÇu vÒ vèn.<br /> 3. Nh÷ng nguyªn nh©n cña sù nghÌo khæ tõ l¨ng kÝnh giíi<br /> 3.1 Nh÷ng t¸c ®éng cña ch−¬ng tr×nh tÝn dông<br /> Víi sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i vµ t¸c ®éng cña c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh BÝch Tr©m 47<br /> <br /> tÝn dông, c¬ cÊu kinh tÕ cña x· ®· ph¸ ®−îc thÕ ®éc canh c©y lóa, ch¨n nu«i hé gia<br /> ®×nh ®· ph¸t triÓn. NÕu nh− tr−íc ®©y, hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh lµ n«ng nghiÖp th×<br /> hiÖn t¹i sè hé thuÇn n«ng chØ cßn kho¶ng 50% trªn tæng sè c¸c hé gia ®×nh cña x·.<br /> §èi víi nh÷ng hé ®ang s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c¬ cÊu c©y trång còng cã sù thay ®æi.<br /> Do nhu cÇu vÒ mÝa cña nhµ m¸y ®−êng, nhiÒu hé gia ®×nh ®· chuyÓn mét phÇn ®Êt<br /> canh t¸c hoÆc khai ph¸ ®Êt hoang trång mÝa ®Ó t¨ng thu nhËp. Theo ý kiÕn cña mét<br /> phô n÷, 35 tuæi, hé gia ®×nh cã møc sèng trung b×nh, ®ang vay vèn trong ch−¬ng<br /> tr×nh th× hiÖn nay, mÆc dï cßn nhiÒu khã kh¨n vÒ chi tiªu nh−ng thu nhËp ®· t¨ng<br /> lªn nhê chuyÓn ®æi c©y trång:<br /> “Thu nhËp tõ nguån mÝa vµ s¾n lµ chÝnh. L−¬ng thùc th× bän em ph¶i ®ong<br /> thªm 2 th¸ng. Nãi chung cuèi n¨m th× b¸n mÝa hay nu«i con lîn con gµ cã d− ®−îc<br /> ®ång nµo th× vµo cuèi n¨m l¹i ®Çu t− vµo tiÒn mÝa lu«n.” N÷ giíi, 35 tuæi, häc vÊn líp<br /> 7, kinh tÕ trung b×nh, hiÖn cã vay vèn.<br /> C¸c gia ®×nh ë ®©y ngoµi viÖc b¸n s¶n phÈm cho nhµ m¸y ®−êng cßn ®Ó mét<br /> phÇn mÝa ®Ó b¸n lÎ ë c¸c chî phiªn hoÆc Ðp mËt b¸n víi gi¸ 2500 ®/ kg. Sù ph¸t triÓn<br /> s¶n xuÊt còng ®ång thêi víi viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ, dÞch vô. Nhê vËy, mét sè<br /> hé ®· cã sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu ngµnh nghÒ nh−, ngoµi lµm n«ng nghiÖp lµ chÝnh hä<br /> cßn lµm thªm dÞch vô. Sè hé lµm c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn ®¸ng<br /> kÓ nhÊt lµ ®èi víi c¸c nghÒ xay x¸t, dÞch vô, bu«n b¸n, vËt liÖu x©y dùng, söa ch÷a xe<br /> ®¹p, lµm thî may, bu«n b¸n vµ ®· h×nh thµnh nh÷ng th«n lµm dÞch vô. VÝ dô th«n<br /> M.S. chñ yÕu lµm dÞch vô vµ ngµnh nghÒ b¸n n«ng nghiÖp; lµng B.C. chuyªn s¶n<br /> xuÊt g¹ch ngãi<br /> Qua c¸ch thøc ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh tÝn dông, ®Æc biÖt lµ ch−¬ng tr×nh<br /> dµnh cho phô n÷ nghÌo, n¨ng lùc cña phô n÷ ®· ®−îc n©ng lªn qua viÖc qu¶n lý ®ång<br /> vèn vay mét c¸ch hiÖu qu¶. ChÞ em ®−îc chia thµnh nh÷ng nhãm n¨m ng−êi lÇn l−ît<br /> vay víi møc vèn tèi thiÓu lµ 500.000® vµ tèi ®a lµ 1.000.000® trong thêi h¹n 1 n¨m,<br /> l·i tr¶ hµng th¸ng. C¸n bé Héi phô n÷ ®ång thêi lµ c¸n bé cña ch−¬ng tr×nh ®·<br /> h−íng dÉn, kiÓm tra viÖc sö dông vèn cña c¸c thµnh viªn trong nhãm theo ®óng môc<br /> ®Ých ®Ó võa t¨ng thu nhËp c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh võa gióp chÞ em biÕt<br /> c¸ch qu¶n lý ®ång vèn mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ trªn c¬ së ®ã, ph¸t triÓn sang c¸c nhãm<br /> phô n÷ kh¸c ch−a ®−îc vay. Tõ ®ã chÞ em phô n÷ b−íc ®Çu biÕt sö dông ®ång vèn ®Ó<br /> kÕt hîp gi÷a trång trät vµ ch¨n nu«i, hoÆc kÕt hîp gi÷a ph¸t triÓn ngµnh nghÒ vµ<br /> dÞch vô ®Ó t¨ng thu nhËp. Theo ý kiÕn cña mét phô n÷, nhê vèn vay, gia ®×nh ®·<br /> ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ n©ng cao thu nhËp cña hé gia ®×nh:<br /> “Trong gia ®×nh em nãi chung thu nhËp cao nhÊt chØ cã ch¨n nu«i th«i. Cßn<br /> lµm hµng may mÆc th× nh÷ng th¸ng mµ nhiÒu hµng còng chØ ®−îc n¨m tr¨m”. N÷<br /> giíi, 22 tuæi, häc vÊn líp10, kinh tÕ trung b×nh, hiÖn cã vay vèn.<br /> HoÆc nhê vay vèn, kÕt hîp víi nh÷ng tiÒm n¨ng vèn cã cña gia ®×nh lµm cho<br /> kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n nhê ph¸t triÓn ch¨n nu«i:<br /> “T«i ch¨n nu«i nhiÒu l¾m. Lîn mçi n¨m hai løa, con gièng m×nh cung cÊp lÊy,<br /> nu«i mét lîn n¸i, ®Î ®−îc con nµo ®Ó nu«i con ®ã, cßn gµ th× t«i nu«i gµ Tam Hoµng,<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 48 T×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ quan ®iÓm giíi ...<br /> <br /> t«i nu«i kÕt hîp. VÝ dô ®Çu n¨m t«i lÊy ®−îc mét løa trøng ®−îc kho¶ng h¬n 1000<br /> qu¶ sau ®ã ®Õn cuèi n¨m t«i l¹i chuyÓn c¸i ®ã sang b¸n gµ thÞt, n¨m nµo t«i còng kÕ<br /> cËn nh− thÕ mçi n¨m ®−îc kho¶ng 2 triÖu tiÒn gµ”. Nam giíi, 49 tuæi, häc vÊn ®¹i<br /> häc, kinh tÕ kh¸, hiÖn cã vay vèn.<br /> Nh− vËy c¸c gia ®×nh nhê vay vèn ®· b−íc ®Çu biÕt ch¨n nu«i theo kiÓu s¶n xuÊt<br /> hµng hãa. Cã nh÷ng gia ®×nh nu«i lîn, vÝ dô mçi n¨m nu«i ®−îc kho¶ng 8 t¹ lîn th× còng<br /> ph¶i mÊt 1 t¹ cho ®Çu t− nh− gièng, thøc ¨n. §èi víi nhiÒu hé gia ®×nh, ®Þnh h−íng ch¨n<br /> nu«i s¶n xuÊt hµng hãa ®· ®−a l¹i nguån thu cao h¬n so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong<br /> n«ng nghiÖp. Sù kÕt hîp gi÷a trång trät víi ch¨n nu«i hoÆc trång trät, ch¨n nu«i vµ dÞch<br /> vô vµ mét sè ho¹t ®éng kh¸c nh− bu«n b¸n ®· cho phÐp c¸c gia ®×nh cã thÓ huy ®éng hÕt<br /> mäi kh¶ n¨ng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ nh− thÕ nã còng lµm cho kinh tÕ hé gia ®×nh<br /> ph¸t triÓn theo xu h−íng tæng hîp, ®a d¹ng. Do vËy, sè hé cã møc sèng kh¸ ®· t¨ng lªn.<br /> Nh÷ng chuyÓn biÕn míi trong ®êi sèng kinh tÕ cña nhiÒu gia ®×nh thÓ hiÖn ë viÖc c¸c gia<br /> ®×nh ®ã chi tiªu ®Ó n©ng cao sinh ho¹t, vÝ dô:<br /> “Nãi chung tõ khi cho vay vèn, c¶ xãm sµn sµn nh− nhau nh−ng riªng gia<br /> ®×nh t«i th× ®ì khã kh¨n h¬n tr−íc. Nh÷ng ti vi, qu¹t, xe ®¹p t«i mua sau khi vay vèn<br /> ph¸t triÓn ch¨n nu«i, ®−îc lêi l·i t«i gom l¹i dÇn dÇn ®Ó mua cho vî con sö dông...<br /> Cuéc sèng sung tóc h¬n. Mét tuÇn hai ngµy ¨n thÞt lîn, cßn c¸ t−¬i còng thÕ. Cßn rau<br /> xanh th× quanh n¨m mµ ®i chî mua th«i”. Nam giíi, 32 tuæi, häc vÊn líp 5, kinh tÕ<br /> nghÌo, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> Nhê vay vèn, nh÷ng hé nghÌo kh«ng chØ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng<br /> nh÷ng nhu cÇu hiÖn t¹i, mµ cßn cã nh÷ng dù ®Þnh lín h¬n:<br /> “Nãi chung lµ bän em míi chØ ®ñ ¨n, ch−a cã g× lµ kh¸ gi¶, mµ tr−íc ®©y «ng bµ<br /> lµ ®«ng anh chÞ em l¾m, chÝn con c¬ nªn «ng bµ còng lo cho c¸c con th× còng nî mét Ýt,<br /> bän em vÒ ®©y th× còng tr¶ xong hÕt nî cña «ng bµ ®Ó l¹i råi, míi n¨m nay lµ xong nµy,<br /> sang n¨m ®Þnh lµm c¸i nhµ ba gian. Giê c¸i nhµ nµy còng h− háng råi, nãi chung lµ<br /> còng ch−a háng nÆng nh−ng m×nh còng ph¶i söa sang l¹i cho con c¸i nã häc, nã ë, chø<br /> ®Õn khi nã lín l¹i kh«ng lµm ®−îc, giê lµ em muèn lµ vî chång cßn trÎ th× phÊn ®Êu<br /> lµm c¸i nhµ”. N÷ giíi, 27 tuæi, häc vÊn líp 6, kinh tÕ nghÌo, hiÖn cã vay vèn.<br /> Qua ý kiÕn cña ng−êi tr¶ lêi c¶ nam giíi vµ n÷ giíi, ch−¬ng tr×nh tÝn dông<br /> n«ng th«n ®ãng vai trß quan träng trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù<br /> chuyÓn ®æi c¬ cÊu ngµnh nghÒ ë n«ng th«n, n©ng cao møc sèng. Ch−¬ng tr×nh tÝn<br /> dông kh«ng chØ cã t¸c dông ®èi víi c¸c hé gia ®×nh nghÌo, mµ c¶ nh÷ng gia ®×nh cã<br /> kinh tÕ kh¸ ®ang quan t©m lµm sao cã nhiÒu vèn ®Ó ®Çu t− cho s¶n xuÊt. Tuy nhiªn,<br /> viÖc vay vèn cña hé gia ®×nh còng ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c<br /> ch−¬ng tr×nh tÝn dông vµ ®ã còng lµ mét thùc tÕ khã gi¶i quyÕt ®èi víi c¸c cÊp chÝnh<br /> quyÒn vµ c¶ ngµnh ng©n hµng. Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t triÓn ®−îc s¶n xuÊt, ®ång thêi<br /> b¶o toµn ®−îc vèn, gi¶m sù rñi ro ®Õn møc thÊp nhÊt.<br /> Dù ¸n cho phô n÷ nghÌo vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt qua ch−¬ng tr×nh tÝn<br /> dông cña Héi phô n÷ míi chØ ®¸p øng phÇn nµo nhu cÇu cña chÞ em phô n÷ nghÌo vÒ<br /> vÊn ®Ò vèn. ViÖc b×nh chän, chia phô n÷ thµnh nh÷ng nhãm, gi¸m s¸t, qu¶n lý, kiÓm<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh BÝch Tr©m 49<br /> <br /> tra hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông vèn, ®i thu l·i ®Ó gãp vµo quü tiÕt kiÖm ph¸t triÓn<br /> nguån vèn, chi cho ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh. Trong tõng ®ît cho vay, chØ nh÷ng<br /> chÞ em nµo thËt sù khã kh¨n míi ®−îc vay vèn hoÆc ph¶i chê ®îi. NÕu hä thùc sù cã<br /> nhu cÇu vay vèn tõ ng©n hµng th× cã nhiÒu khã kh¨n. HÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh nam<br /> giíi lµ chñ hé, nÕu phô n÷ muèn vay vèn th× ph¶i th«ng qua ng−êi chång. MÆt kh¸c,<br /> ®èi víi nh÷ng hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ hé th× th−êng cuéc sèng còng rÊt khã<br /> kh¨n. V× vËy, ®èi víi nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo th× hä kh«ng lÊy ®©u ra tµi s¶n ®Ó thÕ<br /> chÊp. §©y còng thÓ hiÖn mét sù bÊt b×nh ®¼ng giíi trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch xãa<br /> ®ãi gi¶m nghÌo.<br /> 3.2 Häc vÊn vµ vÊn ®Ò nghÌo khæ<br /> Mét khÝa c¹nh kh¸c liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghÌo khæ lµ tr×nh ®é häc vÊn víi<br /> gi¶ ®Þnh r»ng tr×nh ®é häc vÊn ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng lùc tÝnh to¸n, n¾m b¾t nhu cÇu<br /> thÞ tr−êng, kh¶ n¨ng hiÓu vµ ¸p dông khoa häc kü thuËt trong s¶n xuÊt. V× vËy, häc<br /> vÊn thÊp lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña sù nghÌo khæ.<br /> Mét thùc tÕ trong mÉu nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh gi¶ thuyÕt nµy. HÇu hÕt c¸c hé<br /> gia ®×nh nghÌo, häc vÊn cña vî vµ chång ®Òu thÊp vµ häc vÊn cña ng−êi vî thÊp h¬n<br /> häc vÊn cña ng−êi chång. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã ë n«ng th«n lµ con g¸i chØ<br /> häc hÕt cÊp 2 råi ë nhµ lµm ruéng lµ ®iÒu rÊt phæ biÕn. Cã nh÷ng lý do vÒ kinh tÕ<br /> nh−ng phÇn nhiÒu lµ do t©m lý träng nam khinh n÷. MÆt kh¸c, do viÖc xãa bá bao<br /> cÊp, x· héi hãa gi¸o dôc ®· g©y khã kh¨n lín cho c¸c gia ®×nh ë n«ng th«n vµ nhÊt lµ<br /> miÒn nói cã con c¸i ®i häc. NÕu hoµn c¶nh ®Çu t− häc hµnh cho con c¸i cÇn sù −u tiªn<br /> th× vÉn lµ −u tiªn cho con trai, cßn con g¸i chØ cÇn biÕt ch÷, ë nhµ lµm ruéng gióp cha<br /> mÑ vµ ®Õn tuæi th× ®i lÊy chång.<br /> Thùc tÕ ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña tÝn dông cña Héi phô n÷ cho thÊy: nh÷ng<br /> phô n÷ nghÌo kh«ng chØ ®−îc hç trî vèn tõ héi mµ ho¹t ®éng lång ghÐp cña nhiÒu<br /> ch−¬ng tr×nh kh¸c cßn nh»m cung cÊp cho hä kiÕn thøc vÒ ch¨m sãc søc kháe, khoa<br /> häc kü thuËt lµ nh÷ng yÕu tè quan träng trong viÖc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Vèn lµ mét<br /> yÕu tè rÊt quan träng nh−ng quan träng kh«ng kÐm lµ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc kü<br /> thuËt nh−ng d−êng nh− kh«ng cã mét tæ chøc hay ®oµn thÓ nµo ®ãng vai trß chñ yÕu<br /> trong viÖc tæ chøc c¸c ch−¬ng tr×nh h−íng dÉn vÒ kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i cho<br /> ng−êi d©n. Trong vÊn ®Ò nµy Héi phô n÷ lµm ®−îc nhiÒu nhÊt viÖc truyÒn b¸ nh÷ng<br /> kiÕn thøc khoa häc kü thuËt cho nh÷ng ng−êi vay vèn ¸p dông vµo trong s¶n xuÊt,<br /> ch¨n nu«i. Sù lång ghÐp c¸c ch−¬ng tr×nh trong ho¹t ®éng tÝn dông cña Héi phô n÷<br /> cho thÊy nhu cÇu vay vèn kh«ng t¸ch rêi nhu cÇu cung cÊp kiÕn thøc.<br /> Theo ý kiÕn cña ng−êi tr¶ lêi, phô n÷ thiÕu th«ng tin vµ kiÕn thøc khoa häc vÒ<br /> trång trät, ch¨n nu«i. NhiÒu chÞ em tá ra rÊt lóng tóng trong s¶n xuÊt do tr×nh ®é<br /> häc vÊn thÊp:<br /> “Lµm c¸i c©y lóa nh−ng mµ bãn ph©n nµo lµ thÝch hîp, bãn thêi kú nµo lµ<br /> thÝch hîp ®Ó c©y lóa vô Êy t¨ng tr−ëng ®−îc, ph¸t triÓn ®−îc th× kh«ng nh÷ng b¶n<br /> th©n t«i còng lê mê mµ nhiÒu chÞ em cßn mï tÞt...”. N÷ giíi, 52 tuæi, häc vÊn líp 7,<br /> kinh tÕ trung b×nh, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 50 T×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ quan ®iÓm giíi ...<br /> <br /> HoÆc hä yªu cÇu c¸c biÖn ph¸p hç trî ®Ó ng−êi vay vèn gi¶m rñi ro trong ch¨n<br /> nu«i nÕu hä gÆp ph¶i.<br /> “§èi víi hé gia ®×nh nghÌo cÇn cã biÖn ph¸p hç trî, vÝ dô cho hä vay 200.000 ®ång<br /> ®Ó ch¨n nu«i. Nh−ng nÕu kh«ng cã dÞch vô thó y th× ch¾c lµ hä mÊt c¶ vèn, nh− chóng<br /> t«i nu«i gµ còng thÕ nÕu s¬ suÊt mét chót th× dÞch bÖnh cã thÓ tiªu hÕt c¶ vèn lÉn l·i. T«i<br /> cho r»ng ®»ng sau ®ång vèn ®ã ph¶i cã c¸i g× ®ã t¹o cho nã chç dùa, ®ã lµ kiÕn thøc vµ<br /> c¸ch lµm ¨n”. Nam giíi, 49 tuæi, häc vÊn líp 7, kinh tÕ kh¸, hiÖn cã vay vèn.<br /> Nh− vËy, kiÕn thøc vÒ khoa häc kü thuËt lµ nguyÖn väng cña chÞ em phô n÷<br /> vµ c¶ ®èi víi nam giíi. Hä mong muèn ®−îc tham gia c¸c líp tËp huÊn h−íng dÉn vÒ<br /> kü thuËt s¶n xuÊt, ch¨m sãc vËt nu«i c©y trång, phßng chèng bÖnh tËt còng nh− c¸ch<br /> sö dông lo¹i ph©n bãn nµo cho phï hîp. HÇu hÕt ng−êi tr¶ lêi ®Òu cã tr×nh ®é häc vÊn<br /> thÊp. Hä lµm h»ng ngµy dùa trªn kinh nghiÖm nh−ng nhiÒu khi kinh nghiÖm kh«ng<br /> thÓ gióp hä khi cã dÞch bÖnh ®èi víi vËt nu«i c©y trång.<br /> 3.3 §«ng con vµ vÊn ®Ò nghÌo khæ<br /> Gi¶ thuyÕt thø ba mµ chóng t«i xem xÐt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u,<br /> vïng xa, vÊn ®Ò d©n sè kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ch−a ®−îc ng−êi chång h−ëng øng triÖt<br /> ®Ó. T©m lý sinh con trai vÉn nÆng nÒ. Sinh ®Î, ch¨m sãc con c¸i vÉn lµ g¸nh nÆng<br /> c¶n trë lín cho sù ph¸t triÓn n¨ng lùc s¶n xuÊt, dÉn ®Õn sù nghÌo khæ.<br /> Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sinh ®Î nhiÒu ë n«ng th«n lµ t©m lý<br /> thÝch con trai. Ng−êi phô n÷ chÞu søc Ðp sinh thªm con tõ ng−êi chång, gia ®×nh, hä<br /> hµng. D−íi ®©y lµ ý kiÕn cña mét phô n÷ 30 tuæi, kinh tÕ nghÌo, ®· cã 3 con g¸i. ChÞ<br /> nãi lªn t©m tr¹ng cña m×nh vµ cña chång khi ch−a cã con trai:<br /> “... ChÞ b¶o lµ ®µn «ng l¹i lµ con tr−ëng, ë n«ng th«n hä kh«ng nh− thµnh phè<br /> c¸c chÞ, quan niÖm con trai vÉn cßn nÆng nÒ l¾m. Gia ®×nh, hä hµng, b¹n bÌ hä nãi ra<br /> nãi vµo còng bùc m×nh chø. Anh nhµ em th× con trai hay con g¸i còng ®−îc, nhÏ ra lµ<br /> em chØ sinh 2 ch¸u th«i, nh−ng anh Êy l¹i ®éng viªn lµ nhµ anh cã m×nh anh lµ con<br /> trai nªn sinh thªm mét ®øa n÷a nÕu lµ con trai th× tèt mµ con g¸i còng ®−îc. Nh−ng<br /> sinh 3 ch¸u g¸i th× anh còng kh«ng cã ®iÒu chi, chØ cã lóc ®Çu th× còng buån, em còng<br /> ph¶i ®éng viªn”. N÷ giíi, 30 tuæi, häc vÊn líp 7, kinh tÕ nghÌo, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> ThËm chÝ c¶ viÖc dïng c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai nµo sau khi sinh phô n÷ còng<br /> kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh: “Cã thªm ®øa con thø ba nµy lµ do t«i quyÕt ®Þnh.V× h¾n<br /> b¶o lµ th«i triÖt s¶n, m×nh b¶o kh«ng triÖt tõ tõ. §i ®Æt vßng kh«ng chÞu ®−îc”. Nam<br /> giíi, 36 tuæi, häc vÊn líp 2, kinh tÕ nghÌo, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> ViÖc cã bao nhiªu con vµ dïng biÖn ph¸p tr¸nh thai nµo lµ thÝch hîp d−êng<br /> nh− phô thuéc vµo tr×nh ®é häc vÊn, sè con ®· cã vµ ®Æc biÖt lµ cã con trai hay ch−a.<br /> XÐt theo tr×nh ®é häc vÊn cña ®èi t−îng ®−îc pháng vÊn, ng−êi nµo häc vÊn cµng<br /> thÊp th× cµng thÝch cã nhiÒu con, vµ ng−êi cã häc vÊn cao th× thÝch Ýt con. Mong muèn<br /> cã ®øa con g¸i khi ®· cã con trai ®Çu còng lµ yÕu tè lµm t¨ng møc sinh. Tuy nhiªn,<br /> t©m lý thÝch con trai vÉn lµ phæ biÕn ë n«ng th«n. Râ rµng, t©m lý nµy ë nam giíi<br /> m¹nh h¬n n÷ giíi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh BÝch Tr©m 51<br /> <br /> C¸c ch−¬ng tr×nh lång ghÐp trong ho¹t ®éng tÝn dông nh− ch¨m sãc søc kháe,<br /> ch−¬ng tr×nh d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®· cã t¸c dông cung cÊp kiÕn thøc cho<br /> phô n÷. Vµ chÞ em tõ chç ý thøc ®−îc thÕ m¹nh cña m×nh ®· cã mét quan niÖm rÊt<br /> m¹nh b¹o, bµn b¹c th¶o luËn víi chång vÒ vÊn ®Ò kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh hoÆc thËm<br /> chÝ cã chÞ ®· tõ chèi rÊt th¼ng th¾n víi chång vÒ chuyÖn sinh thªm con:<br /> “ChÞ em còng cã t©m sù víi nhau nh÷ng chuyÖn nh− quan hÖ vî chång, råi<br /> sinh con c¸i, nhiÒu chuyÖn nh− kiÓu chÞ em m×nh chång con cã b¾t ®Î m×nh còng<br /> kh«ng ®Î n÷a, m×nh ph¶i kiªn quyÕt nãi lµm sao ®Ó cho c¸c anh ph¶i nghe. Nh−ng<br /> ch¾c ch¾n lµ tr−íc ®©y chÞ em kh«ng d¸m nãi thÕ. B©y giê em nãi cã b¾t em ®Î em<br /> còng kh«ng ®Î. B©y giê lµ b×nh ®¼ng råi mµ, tr−íc ®©y th× lµ träng nam khinh n÷,<br /> cßn b©y giê th× nam còng ®−îc mµ n÷ còng ®−îc, m×nh chØ cã 1-2 ®øa råi th«i, m×nh<br /> còng chØ ®Î 2 ®øa ®Ó võa víi søc cña m×nh, ch¨m lo cho con c¸i”. N÷ giíi, 27 tuæi, häc<br /> vÊn líp 6, kinh tÕ nghÌo, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> Bªn c¹nh g¸nh nÆng vÒ sinh ®Î, ng−êi phô n÷ ë n«ng th«n cßn ph¶i ®¶m nhËn<br /> toµn bé c«ng viÖc néi trî, ch¨m sãc con c¸i lµ mét sù c¶n trë cho n¨ng lùc s¶n xuÊt<br /> cña phô n÷. Qua ý kiÕn cña ng−êi tr¶ lêi, chØ cã kho¶ng mét nöa sè ng−êi ®−îc pháng<br /> vÊn tr¶ lêi lµ vî chång hä cã chia sÎ c«ng viÖc néi trî. T©m lý ®ã b¾t nguån tõ thµnh<br /> kiÕn giíi vÒ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh:<br /> “Ng−êi ®µn «ng trong nhµ c«ng viÖc nÆng nhäc hä ph¶i lµm, thÕ th× nh÷ng<br /> c«ng viÖc trong gia ®×nh nh− nÊu c¬m, giÆt giò råi ®i chî ®i bóa th× c¸c c¸i viÖc vÆt<br /> v·nh røa th× nãi chung lµ chØ cã vî con lµm th«i anh ¹. Em nghÜ lµ nh÷ng viÖc vÆt<br /> nh− c¸m lîn c¸m gµ, giÆt giò råi ch¨m sãc con c¸i, nãi chung c¸i ®ã lµ viÖc cña phô<br /> n÷. Em nghÜ røa cho nªn em c¶m thÊy l¾m b÷a mµ em èm hoÆc lµ em ®i v¾ng mµ<br /> thÊy anh giÆt cho con, hoÆc lµ quÇn ¸o cña anh Êy lµ c¶m thÊy ë ngoµi ng−êi ta ®¸nh<br /> gi¸ thÕ nä thÕ tª cho nªn lµ em còng kh«ng cã ®Ó cho anh Êy lµm viÖc ®ã. Ch¾c lµ anh<br /> Êy nghÜ røa”. N÷ giíi, 31 tuæi, häc vÊn líp 5, kinh tÕ nghÌo, hiÖn cã vay vèn.<br /> 3.4 Thµnh kiÕn vÒ vai trß giíi trong gia ®×nh<br /> Nh÷ng thµnh kiÕn giíi lµ hiÖn t−îng phæ biÕn vµ ®iÒu ®ã c¶n trë sù tham gia<br /> cña phô n÷ lµ nguyªn nh©n s©u xa h¬n cña sù nghÌo khæ. Do ®−îc gi¸o dôc tõ bÐ vÞ trÝ<br /> cña ng−êi phô n÷ ë trong gia ®×nh lµ ®Ó sinh ®Î, ch¨m sãc nu«i d¹y con c¸i vµ lµm néi<br /> trî, phô n÷ th−êng cã t©m lý tù ti, mÆc c¶m vµ ®iÒu nµy còng ®· ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng<br /> lùc s¶n xuÊt vµ sù nhËn thøc kh«ng ®óng ë c¶ chång con hä. Qua ý kiÕn cña ng−êi tr¶<br /> lêi, cã kho¶ng mét phÇn ba nãi r»ng nam giíi lµ ng−êi quyÕt ®Þnh mäi viÖc trong gia<br /> ®×nh. Nh÷ng thµnh kiÕn giíi kh«ng chØ ®èi víi nam giíi mµ c¶ n÷ giíi còng quan niÖm<br /> nh− vËy vÒ quyÒn cña ng−êi phô n÷ trong gia ®×nh. Ngay c¶ ®èi víi nam giíi, nh÷ng<br /> ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao còng ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña phô n÷:<br /> “C¸c c«ng viÖc ®Çu t− th× t«i ph¶i quyÕt ®Þnh v× thùc tÕ ra th× sù hiÓu biÕt vµ<br /> n¨ng ®éng cña c¸c bµ còng cã h¹n cho nªn cã nh÷ng c¸i m×nh lµm còng cã thÓ c¸c bµ<br /> kh«ng ®ång t×nh v× hä kh«ng hiÓu, thùc ra nh·n quan cña c¸c bµ còng cã møc ®é”.<br /> Nam giíi, 49 tuæi, häc vÊn ®¹i häc, kinh tÕ kh¸, hiÖn cã vay vèn.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 52 T×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ quan ®iÓm giíi ...<br /> <br /> HoÆc cã nh÷ng «ng chång cßn thÓ hiÖn vai trß ng−êi chñ trong gia ®×nh quyÕt<br /> ®Þnh hÕt mäi viÖc vµ hä ý thøc rÊt râ phô n÷ lµ ng−êi phô thuéc, ph¶i biÕt râ t«n ti trËt<br /> tù trong gia ®×nh:<br /> “Trong x· héi ta hiÖn nay th× trô cét vÉn lµ ng−êi nam giíi, g¸nh tr¸ch nhiÖm<br /> vµ vai trß th× mäi vÊn ®Ò ng−êi nam giíi ph¶i quyÕt. Chø cßn lÆp l¹i c¸i ®o¹n ng−êi<br /> n÷ giíi lµm ra kinh tÕ nhiÒu h¬n nam giíi th× ta ph¶i ®Æt ra suy nghÜ thÕ nµy: ch¾c lµ<br /> ng−êi nam giíi ®ã bÞ yÕu ít hoÆc bÖnh tËt, hoÆc lµ kh«ng am hiÓu x· héi, tiÕp xóc<br /> xung quanh kÐm. Dï ng−êi phô n÷ kiÕm ra nhiÒu tiÒn, lµm ra kinh tÕ h¬n nam giíi<br /> nh−ng biÕt ®−îc t«n ti trËt tù gia ®×nh th× ph¶i biÕt phôc tïng chång”. Th¶o luËn<br /> nhãm nam.<br /> MÆc dï theo ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi tr¶ lêi lµ nam giíi, b×nh ®¼ng nam n÷ lµ<br /> cÇn thiÕt, nh−ng trong t©m thøc cña hä, nÕu phô n÷ cã lµm chñ gia ®×nh th× ®Êy lµ<br /> mét gia ®×nh kh«ng b×nh th−êng, hoÆc nh÷ng c«ng viÖc quan träng vÉn ph¶i ®Ó nam<br /> giíi quyÕt ®Þnh th× míi thµnh c«ng ®−îc.<br /> VÒ phÝa phô n÷, hä lu«n mang trong ®Çu mét t©m lý tù ti mÆc c¶m r»ng hä<br /> lu«n ph¶i phô thuéc, hä kh«ng thÓ cã tÝnh quyÕt ®o¸n nh− nam giíi, ®èi víi nh÷ng<br /> viÖc cã tÝnh chÊt quan träng trong gia ®×nh, nÕu cã bµn b¹c c¶ hai vî chång nh−ng<br /> ng−êi quyÕt ®Þnh chÝnh vÉn ph¶i lµ nam giíi. ChÝnh phô n÷ còng mang nÆng nh÷ng<br /> thµnh kiÕn giíi vÒ ph©n c«ng vai trß trong gia ®×nh nh− nam giíi:<br /> “Mua b¸n hay ®Çu t− c¸i g× th× quyÕt ®Þnh lµ anh Êy, c¬ b¶n lµm nh÷ng chuyÖn<br /> to th× lµ anh Êy quyÕt ®Þnh. Kh«ng ph¶i nh− thÕ lµ t−íc quyÒn phô n÷ ®©u nh−ng mµ<br /> ®ã lµ sù qu¶ quyÕt cña nam giíi th«i, nh− phô n÷ nghÜ th× nghÜ ®−îc nh−ng lµm sù qu¶<br /> quyÕt th× h¬i yÕu”. N÷ giíi, 45 tuæi, häc vÊn líp 10, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> Nh− vËy, tõ nh÷ng ý kiÕn võa nªu trªn, chóng t«i thÊy r»ng trong suy nghÜ<br /> cña mét sè phô n÷ vÒ chÝnh b¶n th©n hä th× sù hiÓu biÕt, n¨ng lùc, tÝnh quyÕt ®o¸n<br /> cña hä trong c«ng viÖc hÇu nh− vÉn cßn h¹n chÕ. ThËm chÝ cã lµm ra tiÒn ®i ch¨ng<br /> n÷a th× vÉn ph¶i biÕt vµ phôc tïng t«n ti trËt tù trong gia ®×nh.<br /> Tuy nhiªn, møc ®é thµnh kiÕn giíi biÓu hiÖn kh¸c nhau tïy theo nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm kinh tÕ cña gia ®×nh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi. Khi hoµn c¶nh t¹o cho phô n÷<br /> n©ng cao vai trß vµ nhËn thøc cña m×nh th× hä còng nhËn thøc ®óng h¬n vÒ quyÒn vµ<br /> nghÜa vô trong gia ®×nh. Nh÷ng t¸c ®éng cña ch−¬ng tr×nh tÝn dông vµ c¸c ch−¬ng<br /> tr×nh lång ghÐp ®· chøng minh cho luËn ®iÓm nµy. Kho¶ng hai phÇn ba sè ng−êi<br /> ®−îc hái tr¶ lêi ®· cã sù thay ®æi nhËn thøc vÒ vai trß cña phô n÷ trong gia ®×nh vµ<br /> x· héi khi ®−îc Héi phô n÷ tæ chøc cho vay vèn ®Ó lµm kinh tÕ vµ hä lµm kinh tÕ ®¹t<br /> hiÖu qu¶ nh− mong muèn, gãp phÇn n©ng cao møc sèng trong gia ®×nh th× chång con<br /> hä ®· cã c¸ch ®èi xö kh¸c h¼n. Cã ng−êi nãi r»ng hä muèn mua b¸n c¸i g× lµ tù hä cã<br /> thÓ quyÕt ®Þnh hÕt hoÆc lµm viÖc g× lín nhá th× c¶ hai vî chång ®Òu bµn b¹c víi nhau,<br /> hoÆc chång lµm c«ng viÖc g× liªn quan ®Õn kinh tÕ th× ®Òu hái ý kiÕn ng−êi vî. Râ<br /> rµng, kh¾c phôc nh÷ng thµnh kiÕn giíi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao tÝnh n¨ng ®éng, tù<br /> chñ cña phô n÷ trong lµm kinh tÕ, lµ yÕu tè quan träng ®Ó xãa ®ãi gi¶m nghÌo.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Kh¸nh BÝch Tr©m 53<br /> <br /> “Vay vèn cña Héi phô n÷ th× anh chång nÓ nang h¬n. C¸i ngµy mµ ®i vay anh<br /> ý cßn nãi lµ ®è em ®i vay ®−îc ng©n hµng. B©y giê vay ®−îc råi th× anh ý còng ph¶i<br /> t«n träng m×nh h¬n. C¸i ®Êy míi lµ quan träng”. N÷ giíi, 24 tuæi, häc vÊn líp 8, kinh<br /> tÕ trung b×nh, hiÖn kh«ng vay vèn.<br /> §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng giíi, hÇu hÕt c¸c ®Ò nghÞ h−íng ®Õn viÖc<br /> t¹o thªm nhiÒu c¬ héi cho chÞ em ®−îc vay vèn tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, ®−îc häc tËp<br /> thªm kiÕn thøc khoa häc kü thuËt ®Ó n©ng cao sù hiÓu biÕt, ®Ó cã tiÕng nãi trong gia<br /> ®×nh, n©ng cao vai trß cña phô n÷ trong gia ®×nh vµ x· héi. Còng cã ý kiÕn ®Ò nghÞ nhµ<br /> n−íc nªn d¹y nghÒ, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm ë ®Þa ph−¬ng ®Ó chÞ em phô n÷ cã viÖc<br /> lµm vµ thu nhËp trong lóc n«ng nhµn.<br /> 4. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ<br /> Qua ph©n tÝch ho¹t ®éng cña ch−¬ng tr×nh tÝn dông th«ng qua Héi Liªn hiÖp<br /> Phô n÷ ë x· Th¹ch S¬n nh»m hç trî cho nh÷ng phô n÷ nghÌo ph¸t triÓn kinh tÕ,<br /> chóng t«i thÊy r»ng vÊn ®Ò xãa ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng t¸ch rêi vÊn ®Ò xãa bá vÊn ®Ò<br /> bÊt b×nh ®¼ng giíi.<br /> Mét trong nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi c¸c gia ®×nh nghÌo lµ t×nh tr¹ng<br /> thiÕu vèn, thiÕu n¨ng lùc s¶n xuÊt. Víi sù t¸c ®éng cña ch−¬ng tr×nh tÝn dông vµ c¸c<br /> ch−¬ng tr×nh lång ghÐp, ®Þa vÞ cña ng−êi phô n÷ ®−îc n©ng lªn chÝnh lµ ë chç hä cã<br /> ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn tèt h¬n c¸c vai trß trong gia ®×nh. Tuy nhiªn trong sù ph¸t<br /> triÓn, viÖc t¸i ®Çu t− víi quy m« ngµy cµng t¨ng míi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t<br /> triÓn liªn tôc. Trong ®ã, sù ®Çu t− vµo nguån lùc con ng−êi míi lµ yÕu tè quan träng<br /> nhÊt. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ gi¶m tû lÖ sinh ®Î lµ<br /> nh÷ng yÕu tè liªn quan víi nhau vµ cã t¸c dông trùc tiÕp tr−íc m¾t còng nh− l©u dµi.<br /> ViÖc xãa bá nh÷ng thµnh kiÕn giíi còng lµ vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra trong qu¸ tr×nh<br /> ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn x· héi ®· cã nh÷ng biÕn ®æi th× chÝnh thµnh kiÕn giíi lµ<br /> nh÷ng trë ng¹i cho sù tham gia n¨ng ®éng cña phô n÷ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.<br /> Trªn c¬ së ph©n tÝch tõ nghiªn cøu nµy, chóng t«i xin ®−a ra mét sè khuyÕn nghÞ:<br /> - Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ còng nh− c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> cho vay tÝn dông vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó thùc sù ®Õn ®−îc víi ng−êi<br /> d©n cÇn tiÕp cËn tõ quan ®iÓm giíi v× phô n÷ lµ mét lùc l−îng quan träng trong lao<br /> ®éng x· héi.<br /> - C¸c ch−¬ng tr×nh lång ghÐp trong ho¹t ®éng tÝn dông cÇn kÕt hîp gi÷a viÖc<br /> n©ng cao kiÕn thøc víi viÖc khuyÕn khÝch sù tham gia tÝch cùc trong c¸c ho¹t ®éng<br /> céng ®ång cña phô n÷; më réng ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc vÖ sinh m«i tr−êng.<br /> - N©ng cao nhËn thøc vÒ b×nh ®¼ng giíi lµ mét ho¹t ®éng cÇn thiÕt lång ghÐp<br /> c¸c dù ¸n tÝn dông ®Ó hä hiÓu vµ cã thÓ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®ã mét c¸ch cã hiÖu qu¶<br /> vµ gãp phÇn xãa bá nh÷ng thµnh kiÕn giíi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />