16 Xã hội học, số 4 - 2009<br />
<br />
<br />
<br />
CHñ Hé GIA §×NH VIÖT NAM Lµ AI?<br />
<br />
Vò M¹nh Lîi * F<br />
0<br />
P<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
I. Giíi thiÖu<br />
Giíi tÝnh cña chñ hé lµ ®Ò tµi ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu vµ c¸c nhµ ho¹t ®éng thùc<br />
tiÔn ®Æc biÖt quan t©m. Trong lÞch sö, thêng chñ hé lµ nam giíi. Trong nöa nöa sau thÕ<br />
kû XX vµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngêi ta quan s¸t thÊy tû lÖ hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ<br />
hé gia t¨ng ë rÊt nhiÒu níc trªn kh¾p thÕ giíi. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu cho ®Õn nay chØ<br />
nhÊn m¹nh ®Õn lo¹i gia ®×nh cña c¸c bµ mÑ kh«ng/v¾ng chång, ®Æc biÖt lµ c¸c gia ®×nh cã<br />
con nhá. Ngêi ta lo sî r»ng lo¹i hé gia ®×nh nµy cã thÓ cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ®êi sèng<br />
cña trÎ em trong c¸c gia ®×nh ®ã. VËy trong nh÷ng gia ®×nh cã c¶ nh÷ng ngêi lín kh¸c,<br />
giíi tÝnh cña chñ hé cã thÓ cã mèi liªn hÖ nh thÕ nµo ®Õn c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ, x· héi,<br />
vµ v¨n hãa cña ®êi sèng gia ®×nh hay kh«ng? Nãi c¸ch kh¸c, liÖu vÞ trÝ "chñ hé" chØ lµ kh¸i<br />
niÖm tiÖn dông cho viÖc quy quan hÖ cña nh÷ng ngêi kh¸c víi mét ngêi ®îc lÊy lµm<br />
mèc, hay nã thùc sù cã ý nghÜa vÒ kinh tÕ, uy tÝn, hay quyÒn lùc cña ngêi ®ã ®èi víi c¸c<br />
thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh? LiÖu hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ hé khi cã c¶ nh÷ng<br />
thµnh viªn lµ ngêi lín kh¸c cã ph¶i thêng lµ nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo hay kh«ng?<br />
Nh×n chung, cuéc tranh luËn vÒ néi dung cña kh¸i niÖm chñ hé chñ yÕu xoay quanh<br />
vÊn ®Ò liÖu chñ hé cã ph¶i lµ ngêi cã uy tÝn cao nhÊt vµ cã quyÒn ra quyÕt ®Þnh, hay liÖu<br />
ngêi ®ã cã ph¶i lµ ngêi mang l¹i thu nhËp cho hé gia ®×nh nhiÒu h¬n nh÷ng thµnh viªn<br />
kh¸c hay kh«ng. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy r»ng chñ hé kh«ng thÓ ®îc ®Þnh<br />
nghÜa gi¶n ®¬n hoÆc lµ ngêi mang l¹i thu nhËp chÝnh, hoÆc lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh<br />
cña hé gia ®×nh. ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, n¬i thu nhËp gia ®×nh phô thuéc nhiÒu<br />
vµo lao ®éng cña phô n÷ vµ trÎ em, vµ vµo thu nhËp tõ c¸c khu vùc kh«ng chÝnh thøc<br />
(informal sectors), rÊt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc ®ãng gãp t¬ng ®èi cña mçi thµnh viªn<br />
trong gia ®×nh. MÆt kh¸c, còng kh«ng cã ngêi nµo cã mäi quyÒn lùc vµ quyÕt ®Þnh mäi<br />
vÊn ®Ò quan träng cña hé gia ®×nh. Ngêi vî vµ ngêi chång cã thÓ ®¶m ®¬ng nh÷ng<br />
tr¸ch nhiÖm trong c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®êi sèng gia ®×nh. V× thÕ, ®· cã nh÷ng cè<br />
g¾ng nh»m kÕt hîp c¶ khÝa c¹nh kinh tÕ lÉn khÝa c¹nh uy tÝn trong mét kh¸i niÖm ®a<br />
ph¬ng diÖn vÒ chñ hé. Mét trong nh÷ng nç lùc Êy lµ cña Joan Mencher (Mencher and<br />
Okongwu 1993). Theo bµ th× cã bèn khÝa c¹nh cña kh¸i niÖm chñ hé: (1) uy tÝn hay quyÒn<br />
lùc; (2) viÖc ra quyÕt ®Þnh; (3) quyÒn lùc kinh tÕ; vµ (4) quyÒn ®èi víi con c¸i trong trêng<br />
hîp ly dÞ. Bµ còng ®Ò nghÞ nªn cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c hé gia ®×nh mµ trong ®ã phô n÷<br />
lµ "ngêi mang l¹i thu nhËp chñ yÕu" víi c¸c hé gia ®×nh "do phô n÷ lµm chñ hé".<br />
Nghiªn cøu cña t¸c gi¶ vÒ ®Ò tµi nµy c«ng bè n¨m 1996 (Vu Manh Loi 1996) cho<br />
thÊy tÝnh chÊt ®a diÖn cña quan niÖm chñ hé ë ViÖt Nam. Trong nghiªn cøu ®ã, t¸c gi¶<br />
còng cho thÊy hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ hé ë ViÖt Nam kh«ng hÒ cã xu híng nghÌo<br />
<br />
<br />
*<br />
PGS.TS, ViÖn X· héi häc<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Vũ Mạnh Lợi 17<br />
<br />
h¬n hé gia ®×nh do nam giíi lµm chñ hé. Nghiªn cøu nµy vµ mét sè nghiªn cøu vÒ ®Ò tµi<br />
nµy cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c, tuy nhiªn, chØ dùa trªn kh¸i niÖm "chñ hé" do ngêi ®îc hái tù<br />
nªu trong c¸c cuéc ®iÒu tra. ý nghÜa cña tõ "chñ hé" ®èi víi c¸ch hiÓu cña ngêi ®îc hái<br />
vÉn cßn lµ ®iÒu cha ®îc nghiªn cøu kü.<br />
Quan niÖm cña ngêi ViÖt Nam vÒ chñ Bµi viÕt nµy sö dông sè liÖu thu thËp trong<br />
cuéc ®iÒu tra Gia ®×nh N«ng th«n ViÖt Nam trong ChuyÓn ®æi, do ViÖn X· héi häc, ViÖn Gia<br />
®×nh vµ Giíi, ViÖn D©n téc häc thuéc ViÖn KHXH ViÖt Nam thùc hiÖn t¹i 4 tØnh Yªn B¸i<br />
(2004), Hµ Nam (2008), HuÕ (2006), vµ TiÒn Giang (2005) trong kho¶ng tõ 2004 ®Õn 2008. Mét<br />
b¶ng hái chung ®îc sö dông t¹i c¶ 4 tØnh. T¹i mçi tØnh, mét x· n«ng th«n ®îc chän lµm<br />
nghiªn cøu trêng hîp. Trong mçi x·, mÉu hé ®îc chän ngÉu nhiªn tõ danh s¸ch c¸c hé gia<br />
®×nh cã c¶ chång vµ vî. Còng cã mét sè hé chØ cã ngêi vî hoÆc ngêi chång, nhng c¸ch chän<br />
mÉu kh«ng bao gåm d¹ng hé nµy ë møc ®é cã tÝnh ®¹i diÖn. §©y còng lµ h¹n chÕ cña cuéc<br />
nghiªn cøu nµy vµ kÕt qu¶ tr×nh bµy ë ®©y chñ yÕu ph¶n ¸nh thùc tÕ cña c¸c gia ®×nh cã c¶<br />
chång vµ vî. Trong c¸c ph©n tÝch ë bµi viÕt nµy, tuæi vµ c¸c biÕn sè liªn quan ®Õn thêi gian ®îc<br />
hiÖu chØnh theo thêi ®iÓm ®iÒu tra ë mçi tØnh. Môc ®Ých chÝnh cña bµi viÕt nµy nh»m lµm râ:<br />
hé th«ng qua ph©n tÝch c©u hái trùc tiÕp vÒ ý nghÜa cña "chñ hé";<br />
C¸c ®Æc trng cña chñ hé thÓ hiÖn qua møc thu nhËp so víi ngêi kh¸c (vî/chång),<br />
quyÒn quyÕt ®Þnh, quyÒn ®¹i diÖn cho hé gia ®×nh, tuæi, giíi, vµ mèi quan hÖ gi÷a møc<br />
sèng cña hé gia ®×nh vµ giíi tÝnh cña chñ hé.<br />
II. KÕt qu¶<br />
2.1. Quan niÖm cña ngêi d©n vÒ "chñ hé"<br />
Tong c¸c nghiªn cøu tríc ®©y, c©u hái vÒ chñ hé thêng kh«ng ®i kÌm bÊt cø mét ®Þnh<br />
nghÜa nµo mµ ®Ó ngêi ®îc hái tù tr¶ lêi theo c¸ch hiÓu cña hä. Nh÷ng nghiªn cøu nµy dùa<br />
trªn gi¶ ®Þnh r»ng tù b¶n th©n tõ "chñ hé" ®· râ nghÜa råi vµ ai còng hiÓu tõ nµy nh ai.<br />
Nghiªn cøu nµy lµ nghiªn cøu ®Çu tiªn cã c©u hái trùc tiÕp ngêi d©n vÒ quan niÖm cña hä vÒ<br />
nh÷ng ®Æc ®iÓm cña "chñ hé" theo c¸ch hiÓu cña hä (xem Hép 2.1.1).<br />
<br />
Hép 2.1.1. C©u hái vÒ chñ hé<br />
Theo ý kiÕn cña «ng/bµ, chñ hé lµ ngßi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? §iÒu tra viªn kh«ng ®äc danh<br />
s¸ch nµy; §¸nh dÊu tÊt c¶ c¸c ph¬ng ¸n ngêi ®îc hái nªu.<br />
Lµ ngêi ®¨ng ký lµ chñ hé trong sæ hé tÞch<br />
Lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng trong hé gia ®×nh<br />
Lµ ngêi cã thu nhËp nhiÒu h¬n ngêi kh¸c trong hé gia ®×nh<br />
Lµ ngêi ®îc kÝnh träng nhÊt trong hé gia ®×nh<br />
Lµ ngêi lín tuæi nhÊt dï ®ã lµ nam hay n÷<br />
Lµ ngêi ®µn «ng lín tuæi nhÊt<br />
Lµ ngêi phô n÷ lín tuæi nhÊt<br />
Lµ ngêi ®¹i diÖn cho hé gia ®×nh trong giao dÞch víi ngêi ngoµi<br />
Kh¸c (ghi râ): __________________<br />
Kh«ng thÓ nãi t¹i sao<br />
98. Kh«ng tr¶ lêi<br />
<br />
BiÓu 2.1.1 díi ®©y cho thÊy ý kiÕn cña ngêi ®îc hái ë c¶ 4 tØnh vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ<br />
hé. Lu ý lµ biÓu nµy chØ ph¶n ¸nh c¶m nhËn cña ngêi ®îc hái. §Æc ®iÓm ®îc nhiÒu ngêi<br />
nªu nhÊt lµ "chñ hé lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng trong hé gia ®×nh". Cã tíi 2/3 sè<br />
ngêi ®îc hái cã ý kiÕn nµy. §©y lµ ý kiÕn cã tû lÖ cao nhÊt trong nh÷ng ®Æc ®iÓm ®îc nªu<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
18 Chủ hộ gia đình ở Việt Nam là ai?<br />
<br />
trong b¶ng hái vµ còng lµ ý kiÕn cã tû lÖ cao h¬n h¼n so víi tû lÖ nªu c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c. Tõ<br />
"chñ hé" trong tiÕng ViÖt cã nghÜa lµ ngêi chñ, vµ ®· lµ ngêi chñ th× ®¬ng nhiªn cã tiÕng<br />
nãi cuèi cïng trong c¸c quyÕt ®Þnh cña hé. C¶m nhËn nµy ph¶n ¸nh kh¸ trùc quan ng÷ nghÜa<br />
cña tõ "chñ hé" trong tiÕng ViÖt.<br />
§Æc ®iÓm kh¸c còng næi bËt qua c©u tr¶ lêi cña ngêi ®îc hái lµ "chñ hé lµ ngêi<br />
®¨ng ký lµ chñ hé trong sæ hé tÞch". Cã tíi 46% ngêi ®îc hái ®ång ý víi ý kiÕn nµy, vµ<br />
®©y còng lµ ph¬ng ¸n tr¶ lêi cã tû lÖ cao thø hai, cao h¬n h¼n c¸c ph¬ng ¸n tr¶ lêi kh¸c.<br />
§Þa vÞ chÝnh thøc trong sæ hé tÞch ®¬ng nhiªn lµ rÊt quan träng. Nã cho ngêi cã ®Þa vÞ<br />
nµy tÝnh hîp ph¸p ®Ó thùc hiÖn vai trß lµ chñ hé.<br />
Ngoµi hai ®Æc ®iÓm næi bËt nªu trªn, nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c ®¸ng chó ý bao gåm "chñ<br />
hé lµ ngêi ®¹i diÖn cho hé gia ®×nh trong giao dÞch víi ngêi ngoµi", víi 31% ý kiÕn, chñ<br />
hé lµ nam giíi lín tuæi nhÊt, víi 27% ý kiÕn. Râ rµng tinh thÇn träng xØ (®Ò cao ngêi cao<br />
tuæi), vµ träng nam cña truyÒn thèng v¨n hãa ViÖt Nam vÉn cßn ®ãng vai trß quan träng<br />
trong nhËn thøc cña mét bé phËn ®¸ng kÓ ngêi d©n ViÖt Nam. Tiªu chÝ ®îc nhiÒu t¸c<br />
gi¶ ph¬ng t©y ®Ò cao nhÊt lµ chñ hé "lµ ngêi cã thu nhËp nhiÒu h¬n ngêi kh¸c trong<br />
hé gia ®×nh" chØ ®îc 20% ý kiÕn ®ång ý, vµ 18% ý kiÕn cho r»ng chñ hé "lµ ngêi ®îc<br />
kÝnh träng nhÊt trong hé gia ®×nh". ChØ cã 8% ý kiÕn cho r»ng chñ hé lµ ngêi cao tuæi<br />
nhÊt dï ®ã lµ nam hay n÷, vµ chØ cã 2% ý kiÕn cho r»ng chñ hé lµ phô n÷ lín tuæi nhÊt.<br />
<br />
<br />
BiÓu<br />
Biểu2.1.1. Chñ<br />
2.1.1. hé lµ<br />
Chủ hộngêi...<br />
là người…<br />
(G§<br />
(GĐNTNTVNVN 2004-2008, N=1201)<br />
2004-2008, N=1201)<br />
<br />
70%<br />
63%<br />
60%<br />
<br />
50% 46%<br />
<br />
40%<br />
31%<br />
30% 27%<br />
20%<br />
20% 18%<br />
<br />
<br />
10% 8%<br />
2%<br />
0%<br />
Chủ hộ Người ra Người có Người Người lớn Nam lớn Nữ lớn tuổi Người đại<br />
theo sổ hộ quyết định thu nhập được kính tuổi nhất tuổi nhất nhất diện cho<br />
tịch quan trọng nhiều nhất trọng nhất hộ gia<br />
đình<br />
<br />
<br />
VÒ c¬ b¶n, ngêi ®îc hái ë c¸c tØnh ®Òu cã quan niÖm gièng nhau vÒ ®Æc ®iÓm<br />
cña chñ hé, víi ®a sè ý kiÕn tËp trung vµo ®Æc ®iÓm "lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan<br />
träng" vµ "lµ ngêi ®¨ng ký lµ chñ hé trong sæ hé tÞch". Tuy nhiªn, xem xÐt kü ta còng<br />
thÊy cã biÕn thiªn nhÊt ®Þnh. §¸ng chó ý lµ ë Hµ Nam cã tíi 60% ngêi ®îc hái cho<br />
r»ng chñ hé "lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng". §iÓm ®¸ng chó ý kh¸c lµ ë HuÕ,<br />
n¬i c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cßn rÊt m¹nh, cã tíi 47% ngêi ®îc hái cho r»ng<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Vũ Mạnh Lợi 19<br />
<br />
chñ hé "lµ ngêi ®µn «ng lín tuæi nhÊt". §iÒu nµy ph¶n ¸nh quan niÖm phô quyÒn cña<br />
ngêi d©n HuÕ cßn m¹nh. Tiªu chuÈn nµy chØ ®îc 18% ngêi ®îc hái ë Yªn B¸i vµ<br />
Hµ Nam vµ 24% ngêi ®îc hái ë TiÒn Giang nªu.<br />
Nh vËy, dï cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh trong quan niÖm vÒ chñ hé cña ngêi<br />
d©n ë c¸c tØnh trong mÉu nghiªn cøu, quan niÖm cña ngêi ViÖt Nam vÒ "chñ hé" vÒ c¬<br />
b¶n Ýt mang mµu s¾c kinh tÕ, mµ mang nÆng ®Æc trng hµnh chÝnh (®¨ng ký hé tÞch)<br />
vµ v¨n hãa-x· héi h¬n (nam giíi lín tuæi, ngêi ®¹i diÖn cho hé, ngêi ra quyÕt ®Þnh<br />
chÝnh).<br />
2.2.C¸c ®Æc trng cña chñ hé<br />
PhÇn nµy tr×nh bµy ph©n tÝch vÒ mèi liªn hÖ trªn thùc tÕ (kh«ng ph¶i quan niÖm)<br />
gi÷a ®Þa vÞ chñ hé vµ c¸c ®Æc trng kinh tÕ, x· héi vµ nh©n khÈu häc cña hé nh»m lý<br />
gi¶i viÖc mét ngêi trë thµnh chñ hé lµ do nh÷ng yÕu tè nµo. Ta h·y xem liÖu quan<br />
niÖm vµ thùc tÕ cã kh¸c nhau nhiÒu kh«ng. Ph©n tÝch trong phÇn nµy kh«ng bao gåm<br />
nh÷ng hé mµ vai trß "chñ hé" kh«ng cã lùa chän nµo kh¸c (kh«ng bao gåm nh÷ng hé<br />
chØ cã 1 ngêi lín duy nhÊt, hoÆc khi xÐt vÒ giíi tÝnh cña chñ hé th× kh«ng bao gåm hé<br />
chØ cã ngêi lín lµ nam hoÆc chØ cã ngêi lín lµ n÷).<br />
2.2.1.Chñ hé cã ph¶i lµ trô cét kinh tÕ cña gia ®×nh kh«ng?<br />
§©y lµ luËn ®iÓm quan träng nhÊt trong quan niÖm vÒ chñ hé cña nhiÒu häc gi¶<br />
ph¬ng T©y (Vu Manh Loi 1996). Nh trªn ®· tr×nh bµy, nhiÒu ngêi ViÖt Nam kh«ng<br />
quan niÖm nh vËy. VËy trªn thùc tÕ chñ hé cã ph¶i ngêi ®em l¹i thu nhËp nhiÒu<br />
nhÊt cho gia ®×nh kh«ng?<br />
BiÓu 2.2.1 cho thÊy tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng hé cã tõ 2 ngêi lín trë lªn (20 tuæi<br />
trë lªn) vµ cã chñ hé lµ ngêi ®ãng gãp nhiÒu nhÊt cho thu nhËp cña hé trong 12 th¸ng<br />
tríc ®iÒu tra. KÕt qu¶ nµy hoµn toµn nhÊt qu¸n víi quan niÖm chñ hé lµ trô cét kinh<br />
tÕ cña hé nh ta quan s¸t thÊy ë nhiÒu níc kh¸c. TiÒn Giang lµ tØnh cã tû lÖ nµy thÊp<br />
nhÊt th× còng cã ®Õn 2/3 sè hé cã chñ hé lµ ngêi ®ãng gãp nhiÒu nhÊt vµo thu nhËp.<br />
Tû lÖ nµy ë c¸c tØnh cßn l¹i lªn ®Õn gÇn 90%. Thùc tÕ nµy kh¸c kh¸ xa so víi quan<br />
niÖm cña ngêi ®îc hái vÒ chñ hé, nhÊt lµ ë Hµ Nam, n¬i chØ cã 13% cã quan niÖm<br />
chñ hé lµ trô cét kinh tÕ cña gia ®×nh trong khi cã tíi 89% sè hé cã chñ hé lµ ngêi<br />
®ãng gãp nhiÒu nhÊt cho thu nhËp gia ®×nh trªn thùc tÕ.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
20 Chủ hộ gia đình ở Việt Nam là ai?<br />
<br />
BiÓu<br />
Biểu2.2.1.<br />
2.2.1.Tû<br />
TỷlÖlệphÇn<br />
phầntr¨m<br />
trămcã<br />
hộchñ hé ngêi<br />
có chủ ®ãng gãp<br />
hộ là người đóng góp<br />
nhiÒu nhÊt vµo thu nhËp<br />
nhiều nhất vào thu nhập<br />
(G§ NT NT<br />
(GĐ VN VN<br />
2004-2008, N=1193)<br />
2004-2008, N=1193)<br />
<br />
100%<br />
86% 89%<br />
90% 84% 81%<br />
80%<br />
70% 66%<br />
<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
%<br />
Yên Bái (N=299) Tiền Giang Huế (N=297) Hà Nam (N=297) Chung (N=1193)<br />
(N=300)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2.2.2.Chñ hé cã ph¶i ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng kh«ng?<br />
BiÓu 2.2.2 cho thÊy tû lÖ phÇn tr¨m chñ hé quyÕt ®Þnh chÝnh (quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n hoÆc<br />
b»ng vî/chång m×nh) c¸c c«ng viÖc quan träng trong gia ®×nh. Ta cã thÓ thÊy chñ hé n÷ cã tû lÖ<br />
quyÕt ®Þnh chÝnh thÊp h¬n chñ hé nam ë c¶ 4 tØnh, song sù kh¸c biÖt nµy kh«ng lín ë Yªn B¸i,<br />
TiÒn Giang, vµ Hµ Nam. Riªng ë HuÕ tû lÖ chñ hé n÷ lµ ngêi quyÕt ®Þnh chÝnh thÊp h¬n tû lÖ<br />
nµy ë chñ hé nam ®¸ng kÓ. §iÒu nµy gîi ra r»ng ngêi HuÕ cã lÏ g¾n bã víi c¸c gi¸ trÞ träng<br />
nam khinh n÷ nhiÒu h¬n nhiÒu so víi ngêi d©n ë c¸c tØnh kh¸c. MÆc dï cã sù kh¸c nhau ë c¸c<br />
tØnh vÒ tû lÖ chñ hé quyÕt ®Þnh chÝnh c¸c viÖc quan träng, nh×n chung ta cã thÓ thÊy chñ hé<br />
qu¶ thËt lµ ngêi ra c¸c quyÕt ®Þnh quan träng trong gia ®×nh. Thùc tÕ nµy nhÊt qu¸n víi quan<br />
niÖm cña ngêi d©n ®îc tr×nh bµy ë phÇn tríc.<br />
<br />
BiÓu 2.2.2. Tû lÖ phÇn<br />
Biểu 2.2.2. tr¨m cã<br />
Tỷ lệ phần chñ<br />
trăm chủhéhộ<br />
quyÕt<br />
quyết®Þnh<br />
địnhc¸c<br />
cácviÖc<br />
việc quan träng<br />
quan trọng<br />
(G§ NTNT<br />
(GĐ VNVN<br />
2004-2008, N=1183)<br />
2004-2008, N=1186)<br />
<br />
100% 93%<br />
90% 86% 85% 87% 84%<br />
87% 85% 84%<br />
79%<br />
80% 73% 72%<br />
67%<br />
70% 62%<br />
65%<br />
<br />
60% 56%<br />
<br />
50% 42%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
CH nam CH nữ CH nam CH nữ CH nam CH nữ CH nam CH nữ<br />
(N=245) (N=45) (N=209) (N=55) (N=244) (36) (N=259) (N=25)<br />
Yên Bái Tiền Giang Huế Hà Nam<br />
<br />
Quyết định công việc SX Mua đồ đạc đắt tiền QĐ các công việc trong GĐ và họ<br />
<br />
2.2.3. Chñ hé cã ph¶i lµ nam giíi cao tuæi nhÊt kh«ng?<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Vũ Mạnh Lợi 21<br />
<br />
Tuæi trung b×nh cña chñ hé ë Yªn B¸i vµ Hµ Nam lµ 45, ë TiÒn Giang vµ HuÕ lµ 48. Tû<br />
lÖ hé cã n÷ lµm chñ hé rÊt thÊp, c¶ mÉu chØ cã 17% hé gia ®×nh cã chñ hé lµ n÷. Tû lÖ nµy<br />
thÊp h¬n tû lÖ hé cã chñ hé lµ n÷ trong Tæng ®iÒu tra D©n sè 1999 (21% ë n«ng th«n, tÝnh<br />
to¸n cña t¸c gi¶ dùa trªn mÉu 3% T§TDS 1999). ë Hµ Nam chØ cã 11% chñ hé lµ n÷, ë HuÕ<br />
12%, ë Yªn B¸i 14% sè hé cã n÷ lµm chñ hé. Riªng ë TiÒn Giang cã ®Õn # sè hé cã n÷ lµm chñ<br />
hé. TiÒn Giang thÓ hiÖn lµ trêng hîp kh¸ ®Æc biÖt.<br />
Trong nh÷ng hé cã Ýt nhÊt 1 nam vµ 1 n÷ lµ ngêi lín (20 tuæi trë lªn), nÕu chñ hé lµ<br />
nam th× ®ã thêng lµ nam giíi cao tuæi nhÊt hé, vµ nÕu chñ hé lµ n÷ th× ®ã còng thêng lµ<br />
n÷ giíi cao tuæi nhÊt hé (xem BiÓu 2.2.3). Nh vËy, yÕu tè giíi vµ tuæi vÉn cßn ®ãng vai<br />
trß rÊt quan träng ®èi víi ®Þa vÞ chñ hé. §¹i ®a sè c¸c hé cã chñ hé lµ nam giíi cao tuæi<br />
nhÊt. Trong mét sè Ýt hé cã phô n÷ lµm chñ hé, ®ã còng lµ ngêi phô n÷ cao tuæi nhÊt.<br />
Thùc tÕ nµy phÇn nµo nhÊt qu¸n víi quan niÖm vÒ chñ hé cña ngêi ®îc hái ë HuÕ (47%<br />
quan niÖm chñ hé lµ ngêi ®µn «ng lín tuæi nhÊt), song kh¸c xa víi quan niÖm cña ngêi<br />
®îc hái ë c¸c tØnh cßn l¹i.<br />
<br />
BiÓu Biểu<br />
2.2.3.2.2.3.<br />
Tû lÖ phÇn tr¨m cã<br />
Tỷ lệ phần chñ<br />
trăm hé hộ<br />
chủ lµ nam cao<br />
là nam tuæi<br />
cao nhÊt<br />
tuổi hoÆc<br />
nhất n÷nữ<br />
hoặc<br />
cao cao<br />
thuætuổi<br />
nhÊtnhất<br />
(G§(GĐ<br />
NT NT<br />
VN 2004-2008)<br />
VN 2004-2008)<br />
<br />
120%<br />
<br />
97% 99% 96% 97% 96%<br />
100% 94% 94%<br />
<br />
80%<br />
80%<br />
<br />
60%<br />
<br />
40%<br />
<br />
20%<br />
<br />
0%<br />
CH nam CH nữ CH nam CH nữ CH nam CH nữ CH nam CH nữ<br />
(N=255) (N=40) (N=226) (N=73) (N=263) (33) (N=265) (N=32)<br />
Yên Bái Tiền Giang Huế Hà Nam<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2.2.4.Chñ hé cã ph¶i ngêi ®¹i diÖn cho gia ®×nh kh«ng?<br />
Trong b¶ng hái kh«ng cã c©u nµo hái vÒ thùc tÕ ®¹i diÖn cho gia ®×nh trong c¸c giao<br />
dÞch d©n sù. Tuy nhiªn, trong b¶ng hái cã c©u hái "Trong gia ®×nh «ng/bµ, ai lµ ngêi ®a<br />
ra quyÕt ®Þnh quan träng vÒ nh÷ng ho¹t ®éng x· héi chung cña c¶ hai vî chång?". C©u tr¶<br />
lêi cho c©u hái nµy phÇn nµo ph¶n ¸nh tÝnh ®¹i diÖn cho hé gia ®×nh cña ngêi chång vµ<br />
ngêi vî (mét trong hai ngêi ®ã lµ ngêi ®îc hái). NÕu chØ tÝnh nh÷ng trêng hîp chñ<br />
hé lµ mét trong hai vî chång, ta cã kÕt qu¶ tr×nh bµy ë BiÓu 2.2.5 díi ®©y. ë ®©y ta vÉn<br />
thÊy chñ hé nãi chung lµ ngêi ®¹i diÖn cho gia ®×nh. Tû lÖ chñ hé n÷ quyÕt ®Þnh chÝnh<br />
c¸c ho¹t ®éng x· héi chung cña hai vî chång thÊp h¬n ®¸ng kÓ tû lÖ nµy cña nam chñ hé ë<br />
HuÕ, song vÉn cã ®Õn 50% n÷ chñ hé ë HuÕ quyÕt ®Þnh chÝnh c¸c ho¹t ®éng nµy. §iÒu nµy<br />
cho thÊy trªn thùc tÕ vai trß ®¹i diÖn cña chñ hé lín h¬n nhiÒu so víi quan niÖm cña<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
22 Chủ hộ gia đình ở Việt Nam là ai?<br />
<br />
ngêi d©n vÒ vai trß nµy.<br />
<br />
BiÓu<br />
Biểu 2.2.3.AiAilàlµngười<br />
2.2.4. ngêiquyết<br />
quyÕt định<br />
®Þnh chÝnh<br />
chínhho¹t<br />
hoạt®éng<br />
độngchung<br />
xã hội chung<br />
cña hai vî chång?<br />
của hai vợ chồng?<br />
<br />
100% 92%<br />
89% 88%<br />
90% 86% 86%<br />
<br />
80% 73% 71%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
CH nam CH nữ CH nam CH nữ CH nam CH nữ (36) CH nam CH nữ<br />
(N=245) (N=45) (N=209) (N=55) (N=244) (N=259) (N=25)<br />
<br />
Yên Bái Tiền Giang Huế Hà Nam<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2.2.5. M« h×nh håi quy vÒ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh vÞ trÝ chñ hé<br />
Ph©n tÝch nhÞ biÕn nªu trªn cho thÊy nh×n chung chñ hé thêng lµ nam giíi cao tuæi, cã<br />
®ãng gãp nhiÒu cho thu nhËp gia ®×nh, cã uy tÝn vµ cã nhiÒu quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc trong<br />
gia ®×nh. Tuy nhiªn, ph©n tÝch nhÞ biÕn cã thÓ ®a ra kÕt luËn thiÕu chÝnh x¸c do kh«ng tÝnh ®Õn<br />
t¸c ®éng cña c¸c biÕn sè kh¸c. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy, mét m« h×nh håi quy logistic ®îc thiÕt kÕ<br />
nh»m t¸ch biÖt t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®Õn vÞ trÝ chñ hé.<br />
B¶ng díi ®©y cho thÊy kÕt qu¶ cña m« h×nh håi quy Logistic vÒ nh÷ng yÕu tè quyÕt<br />
®Þnh vÞ trÝ chñ hé. Tuæi vµ giíi lµ hai yÕu tè quan träng ®îc bµn ®Õn ë hÇu hÕt c¸c<br />
nghiªn cøu vÒ chñ hé. Tr×nh ®é häc vÊn cao nhÊt ®· ®¹t ®îc cã thÓ lµ chØ b¸o vÒ møc ®é<br />
hiÓu biÕt, uy tÝn cña ngêi tr¶ lêi trong hé gia ®×nh. NghÒ nghiÖp vµ møc ®é ®ãng gãp vµo<br />
thu nhËp gia ®×nh lµ biÕn sè quan träng trong c¸c lËp luËn vÒ vÞ trÝ chñ hé cña nhiÒu häc<br />
gi¶, ®Æc biÖt ë ph¬ng T©y. Nh÷ng ngêi sèng cïng cha mÑ ®Î (dï lµ nam hay n÷) ®îc<br />
gi¶ thuyÕt lµ cã kh¶ n¨ng trë thµnh chñ hé cao h¬n. Hé cµng cã nhiÒu ngêi lín (20 tuæi<br />
trë lªn) th× sù c¹nh tranh cho vÞ trÝ chñ hé cµng lín vµ kh¶ n¨ng mét ngêi trë thµnh chñ<br />
hé cµng nhá. Kh¸c biÖt theo tØnh cã thÓ ph¶n ¸nh kh¸c biÖt cña tiÓu vïng v¨n hãa ®èi víi<br />
tæ chøc gia ®×nh thÓ hiÖn ë vÞ trÝ chñ hé.<br />
Cét "B" cho thÊy hÖ sè håi quy. HÖ sè nµy b»ng "0" ®èi víi nh÷ng nhãm ngêi ®îc lÊy<br />
lµm nhãm ®Ó so s¸nh. HÖ sè B ©m cã nghÜa lµ kh¶ n¨ng lµm chñ hé cña ngêi cã ®Æc trng ®·<br />
cho thÊp h¬n kh¶ n¨ng ë nhãm so s¸nh. Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña sè ©m cµng lín th× kh¶ n¨ng nµy<br />
cµng thÊp. HÖ sè B cã gi¸ trÞ d¬ng cã nghÜa lµ nhãm ®· cho cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµm chñ hé h¬n,<br />
vµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi ph¶n ¸nh møc ®é kh¸c biÖt nhiÒu hay Ýt. Cét Exp(B) cho thÊy tû sè gi÷a s¸c<br />
xuÊt lµm chñ hé chia cho s¸c xuÊt kh«ng lµm chñ hé. Tû sè nµy nhá h¬n 1 cã nghÜa lµ nhãm ®·<br />
cho Ýt cã kh¶ n¨ng lµm chñ hé. Tû sè nµy lín h¬n 1 cã nghÜa lµ nhãm ®· cho cã nhiÒu kh¶ n¨ng<br />
lµm chñ hé h¬n nhãm so s¸nh. §¸ng lu ý lµ cét "Sig." thÓ hiÖn møc ý nghÜa thèng kª cña biÕn<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Vũ Mạnh Lợi 23<br />
<br />
sè ®ã trong m« h×nh håi quy. Th«ng thêng, møc ý nghÜa thèng kª ®îc coi lµ ®¸ng kÓ vÒ mÆt<br />
thèng kª khi hÖ sè nµy nhá h¬n 0,05. Møc ý nghÜa cµng nhá th× biÕn sè ®ang xÐt cµng cã ý<br />
nghÜa quan träng ®èi víi vÞ trÝ chñ hé.<br />
KÕt qu¶ ë B¶ng 2.2.5 cho thÊy so víi nam, n÷ chØ cã b»ng 3% kh¶ n¨ng trë thµnh chñ<br />
hé khi mäi yÕu tè kh¸c ë c¶ nam vµ n÷ lµ nh nhau. Tuæi còng lµ yÕu tè cã ý nghÜa thèng kª<br />
m¹nh. Cø thªm mét tuæi ngêi ta l¹i cã thªm 4% kh¶ n¨ng trë thµnh chñ hé, nÕu nh÷ng<br />
yÕu tè kh¸c lµ nh nhau. Sè ngêi lín trong hé (tõ 20 tuæi trë lªn) còng lµ yÕu tè hÕt søc<br />
quan träng. Cø thªm mét ngêi lín trong hé th× kh¶ n¨ng trë thµnh chñ hé l¹i gi¶m ®i<br />
40%. Kh¸c biÖt theo tØnh còng cã ý nghÜa thèng kª ®¸ng kÓ. T×nh h×nh ë TiÒn Giang vµ HuÕ<br />
kh«ng kh¸c ®¸ng kÓ so víi Hµ Nam, nhng ë Yªn B¸i kh¶ n¨ng lµm chñ hé cao gÊp 2,5 lÇn<br />
so víi Hµ Nam nÕu c¸c ®Æc trng kh¸c lµ nh nhau. Kh¸c víi gi¶ thuyÕt vÒ t¸c ®éng cña<br />
quyÒn lùc kinh tÕ, nghÒ nghiÖp vµ møc ®é ®ãng gãp vµo thu nhËp hé gia ®×nh kh«ng cã ý<br />
nghÜa ®¸ng kÓ vÒ mÆt thèng kª. Häc vÊn cña ngêi ®îc hái còng kh«ng cã ý nghÜa ®¸ng kÓ<br />
vÒ mÆt thèng kª.<br />
B¶ng 2.2.5. M« h×nh håi quy Logistic vÒ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh vÞ trÝ chñ hé<br />
(chØ bao gåm nh÷ng hé cã tõ 2 ngêi 20 tuæi trë lªn)<br />
<br />
B Exp(B) Sig.<br />
Giíi N÷ -3,520 ,030 ,000<br />
P Nam ,000 1,000<br />
Tuæi Tuæi ,040 1,041 ,000<br />
Häc vÊn Häc vÊn -,053 ,948 ,070<br />
Ngêi ®ãng gãp nhiÒu Kh«ng ph¶i ngêi ®ãng gãp nhiÒu nhÊt -,092 ,912 ,696<br />
nhÊt vµo thu nhËp hé? vµo thu nhËp gia ®×nh<br />
Lµ ngêi ®ãng gãp nhiÒu nhÊt vµo thu ,000 1,000<br />
nhËp gia ®×nh<br />
NghÒ nghiÖp NghÒ phi n«ng l©m ng nghiÖp ,102 1,108 ,595<br />
N«ng l©m ng nghiÖp ,000 1,000<br />
Sèng cïng bè mÑ ®Î Kh«ng sèng cïng bè mÑ ®Î -,003 ,997 ,990<br />
Sèng cïng bè mÑ ®Î ,000 1,000<br />
Sè ngêi 20 tuæi trë lªn -,495 ,609 ,000<br />
trong hé<br />
TØnh TØnh ,000<br />
Yªn B¸i ,945 2,574 ,000<br />
TiÒn Giang -,034 ,967 ,898<br />
HuÕ -,068 ,935 ,796<br />
Hµ Nam ,000 1,000<br />
Constant 1,862 6,436 ,001<br />
<br />
<br />
Nh vËy, nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng mét ngêi lµ chñ hé<br />
chØ lµ giíi tÝnh, tuæi, sè ngêi lín trong hé, vµ ®Þa bµn nghiªn cøu. M« h×nh vÒ chñ hé nµy<br />
vÒ c¬ b¶n kh«ng kh¸c nhiÒu l¾m víi quan niÖm truyÒn thèng r»ng ngêi chñ hé ®îc mÆc<br />
®Þnh lµ nam nhiÒu tuæi nhÊt trong hé. M« h×nh håi quy còng kh«ng hç trî gi¶ thuyÕt vÒ<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
24 Chủ hộ gia đình ở Việt Nam là ai?<br />
<br />
chñ hé lµ trô cét kinh tÕ trong gia ®×nh nh thêng thÊy ë nhiÒu níc ph¬ng T©y.<br />
2.3. Chñ hé n÷ vµ vÊn ®Ò nghÌo khæ<br />
Mét trong nh÷ng luËn ®iÓm thêng thÊy trong c¸c tµi liÖu nghiªn cøu vÒ chñ hé ë<br />
nhiÒu níc, vµ c¶ ë ViÖt Nam lµ hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ hé thêng cã tû lÖ nghÌo<br />
khæ cao h¬n møc nghÌo khæ trung b×nh cña ®Êt níc. Trong nhiÒu nghiªn cøu, kh¸i niÖm<br />
hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ hé thêng chØ h¹n chÕ ë nh÷ng hé cña nh÷ng phô n÷ gãa, ly<br />
dÞ, ly th©n hay phô n÷ kh«ng cã chång nhng cã con nhá. Nh÷ng gia ®×nh nµy thêng lµ<br />
nh÷ng gia ®×nh dÔ bÞ tæn th¬ng tríc c¸c có sèc vÒ kinh tÕ, hay thiªn tai. Tuy nhiªn, khi<br />
nghiªn cøu vÒ chñ hé n÷ ë ViÖt Nam tríc ®©y t«i ®· chØ ra r»ng hé gia ®×nh do phô n÷ lµm<br />
chñ hé kh«ng hÒ nghÌo khæ h¬n hé gia ®×nh do nam giíi lµm chñ hé, kÓ c¶ c¸c hé cña c¸c<br />
phô n÷ gãa hay ly dÞ (Vu Manh Loi 1996).<br />
B¶ng 2.3.1 díi ®©y cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a møc sèng vµ giíi tÝnh cña chñ hé.<br />
Nh×n chung, ta kh«ng thÊy b»ng chøng thuyÕt phôc r»ng hé gia ®×nh do phô n÷ lµm chñ<br />
hé cã møc sèng kÐm h¬n so víi hé gia ®×nh do nam giíi lµm chñ hé. ë Yªn B¸i vµ HuÕ tû lÖ<br />
hé do n÷ lµm chñ hé nghÌo thÊp h¬n ®¸ng kÓ tû lÖ hé do nam giíi lµm chñ hé nghÌo. ë<br />
TiÒn Giang vµ Hµ Nam, tû lÖ hé do n÷ lµm chñ hé cã cao h¬n ®«i chót so víi tû lÖ hé do<br />
nam giíi lµm chñ hé (chØ 3%), song ë TiÒn Giang tû lÖ hé do n÷ lµm chñ hé lµ hé kh¸ gi¶<br />
l¹i cao h¬n tû lÖ hé do nam lµm chñ hé mµ kh¸ gi¶. Nh×n chung, ta cã thÓ kÕt luËn lµ c¶<br />
trong nghiªn cøu nµy còng kh«ng cho thÊy b»ng chøng x¸c thùc cña viÖc hé do phô n÷<br />
lµm chñ hé th× nghÌo h¬n hé do nam giíi lµm chñ hé. ViÖc mét hé nghÌo hay giµu râ rµng<br />
kh«ng phô thuéc vµo viÖc hé ®ã do nam lµm chñ hé hay n÷ lµm chñ hé, mµ phô thuéc vµo<br />
c¸c yÕu tè kinh tÕ, x· héi, nh©n khÈu, vµ v¨n hãa kh¸c.<br />
B¶ng 2.3.1. Møc sèng theo giíi tÝnh cña chñ hé<br />
<br />
Chñ hé lµ nam hay n÷<br />
Chung<br />
CH nam CH n÷ CH ngêi kh¸c<br />
Yªn B¸i<br />
Kh¸ gi¶ 19% 16% 20% 19%<br />
Trung b×nh 60% 69% 60% 61%<br />
NghÌo 21% 16% 20% 20%<br />
N 245 45 5 295<br />
TiÒn Giang<br />
Kh¸ gi¶ 14% 18% 26% 16%<br />
Trung b×nh 60% 53% 49% 58%<br />
NghÌo 26% 29% 26% 26%<br />
N 209 55 35 299<br />
HuÕ<br />
Kh¸ gi¶ 19% 28% 19%<br />
Trung b×nh 42% 42% 44% 42%<br />
NghÌo 38% 31% 56% 38%<br />
N 243 36 16 295<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />
Vũ Mạnh Lợi 25<br />
<br />
Chñ hé lµ nam hay n÷<br />
Chung<br />
CH nam CH n÷ CH ngêi kh¸c<br />
Hµ Nam<br />
Kh¸ gi¶ 29% 16% 38% 29%<br />
Trung b×nh 50% 60% 46% 51%<br />
NghÌo 21% 24% 15% 21%<br />
N 258 25 13 296<br />
<br />
<br />
III. KÕt luËn<br />
Nh÷ng ph©n tÝch nªu trªn cho thÊy "chñ hé" lµ mét kh¸i niÖm ®a diÖn, bao gåm c¶<br />
c¸c khÝa c¹nh vÒ quyÒn lùc kinh tÕ, lÉn uy tÝn, quyÒn ra quyÕt ®Þnh quan träng, quyÒn ®¹i<br />
diÖn cho gia ®×nh, vµ ph¶n ¸nh khu«n mÉu v¨n hãa träng xØ vµ träng nam truyÒn thèng.<br />
Cã kho¶ng c¸ch kh¸ lín gi÷a quan niÖm cña ngêi d©n vµ c¸c ®Æc trng thùc tÕ cña chñ<br />
hé. Trong khi trªn thùc tÕ chñ hé thêng lµ nam giíi cao tuæi nhÊt, th× ngêi d©n chØ ®Ò<br />
cao khÝa c¹nh ra quyÕt ®Þnh quan träng cña chñ hé vµ viÖc ®¨ng ký lµ chñ hé trong sæ hé<br />
tÞch. KhÝa c¹nh tuæi vµ giíi tÝnh cña chñ hé kh«ng thÓ hiÖn m¹nh trong quan niÖm cña<br />
ngêi d©n. Kho¶ng c¸ch gi÷a quan niÖm vµ thùc tÕ cã thÓ b¸o hiÖu qu¸ tr×nh thay ®æi ®Þa<br />
vÞ chñ hé trong bèi c¶nh x· héi vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn<br />
m¹nh mÏ. Chñ ®Ò nµy cÇn ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu thªm. Nghiªn cøu nµy còng mét lÇn<br />
n÷a cho thÊy luËn ®iÓm r»ng chñ hé kh«ng h¼n lµ trô cét kinh tÕ trong gia ®×nh, vµ hé do<br />
phô n÷ lµm chñ hé thêng nghÌo h¬n hé do nam lµm chñ hé còng kh«ng ®îc c¸c b»ng<br />
chøng thùc nghiÖm hç trî. Giíi tÝnh cña chñ hé, v× thÕ, kh«ng nªn lµ tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh<br />
®èi tîng ®îc chÝnh s¸ch xãa ®ãi gi¶m nghÌo hç trî.<br />
<br />
<br />
Tµi liÖu tham kh¶o<br />
<br />
1. Mencher, Joan P., and Anne Okongwu (Eds.). 1993. Where Did All the Men Go?<br />
Colorado: Westview Press.<br />
2. Vu Manh Loi. 1996. Female-Headed Households in Vietnam.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />