Tình hình quản lý bệnh nhân hen phế quản tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương từ năm 2004-2006

TÌNH HÌNH QUẢN LÝ BỆNH NHÂN HEN PHẾ QUẢN TẠI BỆNH<br /> VIỆN NGUYỄN TRI PHƯƠNG TỪ NĂM 2004 – 2006<br /> Nguyễn Chí Thành*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá tình hình HPQ tại Bệnh Nguyễn Tri Phương ñược quản lý và ñiều trị<br /> phòng ngừa ở bệnh nhân HPQ mạn ổn ñịnh.<br /> Phương pháp : Cắt ngang mô tả.<br /> Kết quả : Nghiên cứu trên 127 bệnh nhân hen phế quản. Tỷ lệ bệnh hen trước quản lý bậc 2:<br /> 17,3%, bậc 3: 65,4%, bậc 4: 17,3%. Bệnh nhân ở tất cả nhóm tuổi và ở cả hai giới quản lý<br /> ñược, kiểm soát bệnh tốt hơn nhóm chưa quản lý ñược. Tỷ lệ bệnh nhân ñược hạ bậc so với<br /> trước quản lý lần lượt bậc 2 có 11,1% hạ xuống bậc 1, bậc 3 có 38,9% hạ xuống bậc 2, bậc<br /> 4 có 66,6% hạ xuống bậc 3.<br /> Kết luận : Quản lý bệnh nhân hen phế quản tại bệnh viện Nguyễn Tri Phương: tỷ lệ bệnh<br /> nhân quản lý ñược kiểm soát tốt hơn nhóm chưa quản lý ñược. Bệnh nhân ñược hạ bậc hen<br /> ñáng kể, ñặc biệt là hen bậc 3 và bậc 4.<br /> Từ khóa: hen phế quản, quản lý hen, hạ bậc hen, hen mạn ổn ñịnh<br /> ABSTRACT<br /> MANAGEMENT SITUATION OF ASTHMA AT NGUYEN TRI PHUONG HOSPITAL<br /> FROM 2004 TO 2006<br /> Dr. Nguyễn Chí Thành<br /> Objectives : Estimate asthmatic situation at Nguyen Tri Phuong Hospital being managed<br /> and prevented in stable asthmatic patients.<br /> Methods: cross- sectional study.<br /> Results: Study in 127 asthmatic patients. Before management, asthmatic step ratio are : step<br /> 2: 17.3%, step 3: 65.4%, step 4: 17.3%. Patients with all age and sex being managed are<br /> better management than patients not being managed. Patient ratio was stepped down<br /> compare with prior management: 11,1% step 2 down to step 1; 38,9% step 3 down to step<br /> 2; 66,6% step 4 down to step 3.<br /> Conclusion: Management asthmatic patients at Nguyen Tri Phuong hospital: Patients being<br /> managed are better management than patients not being managed. Patients are stepped<br /> down noticeable, especially in asthmatic patient grade 3 and grade 4.<br /> Key words: asthma, management, step down, stable asthma.<br /> *Khoa hô hấp, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương<br /> Tác giả liên lạc: ThS.BS Nguyễn Chí Thành ĐT: 0913155456<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hen phế quản là bệnh lý ñặc trưng bởi tình trạng viêm mạn tính của khí ñạo, là một<br /> vấn ñề sức khỏe toàn cầu (4)(5)(7)(8). HPQ xảy ra ở mọi lứa tuổi, mọi nơi, bệnh diễn tiến xấu<br /> nếu không ñiều trị ñúng và kịp thời có thể nặng lên ñôi khi gây tử vong.<br /> Hiện nay trên thế giới có khoảng 4 – 12% dân số các nước mắc bệnh này, 300 triệu<br /> người mắc bệnh này. (9)<br /> Tại Việt Nam, Vương Thị Tâm và cộng sự qua ñiều tra ñộ lưu hành HPQ tại một<br /> trường học ở Miền Bắc (1991) 3.3%. Năm 1996 là 4.3% (1).<br /> Tại thành phố Hồ Chí Minh theo nghiên cứu của Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch năm<br /> 1996 ñộ lưu hành HPQ là 3.2 ± 0.3% (6).<br /> Ở Việt Nam có khoảng 4 triệu người mắc bệnh HPQ tương ứng khoảng 5% (1).<br /> Mục ñích nghiên cứu nầy tìm hiểu hiệu quả của ñiều trị phòng ngừa ở bệnh HPQ<br /> mạn ổn ñịnh.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu : Cắt ngang<br /> Đối tượng nghiên cứu :<br /> Dân số mục tiêu : gồm tất cả các bệnh nhân HPQ > 15 tuổi.<br /> <br /> 62<br /> <br /> Dân số chọn mẫu : gồm những bệnh nhân ñến khám bệnh tại phòng khám khoa Hô<br /> hấp Bệnh viện Nguyễn Tri Phương từ tháng 9/2005 ñến tháng 4/2006.<br /> Cỡ mẫu : có 127 bệnh nhân.<br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu :<br /> Gồm tất cả các bệnh nhân ñược chẩn ñoán và ñiều trị theo chương trình quản lý bệnh<br /> nhân HPQ mạn.<br /> Chẩn ñoán dựa vào :<br /> - Bệnh nhân ñã ñược chẩn ñoán trước ñó là HPQ bậc 2, bậc 3, bậc 4.<br /> - Có cơn khò khè, khó thở, nặng ngực sau khi tiếp xúc với một số yếu tố như: nhiễm<br /> siêu vi, thay ñổi thời tiết, gắng sức, hóa chất, khói thuốc lá, biểu lộ tình cảm quá mức ...<br /> Triệu chứng này thường tái ñi tái lại.<br /> Đáp ứng với nghiệm pháp giãn phế quản: với FEV1 < 80%, FEV1 tăng > 12% giá trị<br /> dự ñoán và tăng 200ml sau khi dùng 2-3 nhát bóp thuốc giãn phế quản tác dụng ngắn.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ :<br /> - Phụ nữ có thai, cho con bú.<br /> - Bệnh nhân không hợp tác.<br /> - Bệnh nhân có bệnh lý nội khoa nặng ñi kèm như : suy tim, dị dạng lồng ngực, tràn<br /> khí màng phổi, tràn dịch màng phổi, ho ra máu...<br /> - Hút thuốc lá 10 gói – năm (20 ñiếu/ ngày/ 10 năm).<br /> KẾT QUẢ<br /> Xác ñịnh tỷ lệ phân bố bệnh trước theo dõi<br /> Bậc HPQ<br /> Bảng 1 Phân bố bậc HPQ<br /> Bậc HPQ<br /> Tần số<br /> Tỉ lệ %<br /> Bậc 1<br /> 0<br /> 0<br /> Bậc 2<br /> 22<br /> 17.3<br /> Bậc 3<br /> 83<br /> 65.4<br /> Bậc 4<br /> 22<br /> 17.3<br /> Tổng cộng<br /> 127<br /> 100.0<br /> Phần lớn là HPQ bậc 3, HPQ bậc 2 và bậc 4 tương ñương nhau.<br /> Hiệu quả quá trình theo dõi:<br /> Quản lý bệnh<br /> Bảng 2. Quản lý bệnh<br /> Quản lý<br /> Tần số<br /> Tỉ lệ %<br /> Tái khám<br /> Thường xuyên<br /> 46<br /> 36.2<br /> 55<br /> 43.3<br /> Không thường<br /> xuyên<br /> 26<br /> 20.5<br /> Bỏ khám<br /> Tránh yếu tố khởi<br /> 75<br /> 59.1<br /> phát<br /> Có<br /> 52<br /> 40.9<br /> Không<br /> 70<br /> 54.9<br /> Dùng thuốc theo toa<br /> - Tỉ lệ bệnh nhân tái khám thường xuyên còn thấp 36,2%<br /> - Tỉ lệ bệnh nhân bỏ khám còn cao 20,5%<br /> - Tỉ lệ bệnh nhân tránh ñược yếu tố gây khởi phát cơn HPQ 59,1%<br /> Mối liên hệ giữa quản lý và mức ñộ kiểm soát theo ñặc ñiểm dân số<br /> Bảng 3. Mối liên hệ giữa quản lý và mức ñộ kiểm soát theo tuổi<br /> Kiểm soát bệnh P<br /> Tuổi<br /> Quản lý Tốt Không tốt<br /> <br /> 63<br /> <br /> Được<br /> Chưa ñược<br /> Được<br /> 30 – 39<br /> Chưa ñược<br /> Được<br /> 40 – 49<br /> Chưa ñược<br /> Được<br /> 50 – 59<br /> Chưa ñược<br /> Được<br /> 60 – 69<br /> Chưa ñược<br /> 20 – 29<br /> <br /> 10<br /> 5<br /> 8<br /> 4<br /> 13<br /> 2<br /> 4<br /> 3<br /> 2<br /> 0<br /> <br /> 0<br /> 13<br /> 0<br /> 7<br /> 1<br /> 14<br /> 0<br /> 13<br /> 0<br /> 2<br /> <br /> 0.001<br /> 0.013<br /> < 0.001<br /> 0.007<br /> 0.333<br /> <br /> Phép kiểm chính xác Fischer<br /> Phần lớn tất cả các nhóm tuổi số bệnh nhân kiểm soát tốt ở nhóm quản lý ñược nhiều<br /> hơn nhóm chưa quản lý ñược. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 4. Mối liên hệ giữa quản lý và mức ñộ kiểm soát theo giới<br /> Giới<br /> p*<br /> Kiểm soát bệnh<br /> Quản lý Tốt Không tốt<br /> Nữ<br /> Được<br /> 22<br /> 1<br /> < 0.001<br /> Chưa<br /> 8<br /> 22<br /> ñược<br /> Nam Được<br /> 15<br /> 0<br /> < 0.001<br /> Chưa<br /> 6<br /> 27<br /> ñược<br /> (*) Phép kiểm chính xác Fischer<br /> Cả 2 giới nam và nữ số bệnh nhân kiểm soát bệnh tốt ở nhóm quản lý ñược nhiều hơn nhóm<br /> chưa quản lý ñược. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê.<br /> Mối liên hệ giữa bậc HPQ trước và bậc HPQ sau quá trình theo dõi:<br /> Bảng 5. Mối liên hệ giữa bậc HPQ trước và bậc HPQ sau theo dõi.<br /> Bậc sau Bậc 1 Bậc 2 Bậc 3 Bậc 4 Tổng<br /> theo dõi n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)<br /> Bậc HPQ<br /> trước<br /> theo dõi<br /> 2<br /> 9<br /> 7<br /> 0<br /> 18<br /> (11.1) (50.0) (38.9)<br /> 0<br /> 30<br /> 29<br /> 9<br /> 68<br /> Bậc 3<br /> (44.1) (42.6) (13.2)<br /> 0<br /> 0<br /> 10<br /> 5<br /> 15<br /> Bậc 4<br /> (66.7) (33.3)<br /> Tổng 2 (2.0) 39<br /> 46<br /> 14<br /> 101<br /> (38.6) (45.5) (13.9)<br /> Phép kiểm chính xác Fischer với p < 0.001<br /> Sau 6 tháng quản lý<br /> - Ở nhóm bậc 2 : có 11.1% hạ xuống bậc 1, 50% giữ nguyên bậc 2, 38,9% tăng lên<br /> bậc 3.<br /> - Ở nhóm bậc 3 : có 44.1% hạ xuống bậc 2; 42,6% giữ nguyên bậc 3; 13,2% tăng lên<br /> bậc 4.<br /> - Ở nhóm bậc 4 : có 66.% hạ xuống bậc 3, 42,6% giữ nguyên bậc 4.<br /> Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p < 0.001<br /> BÀN LUẬN<br /> Xác ñịnh tỷ lệ phân bố bậc hen trước quản lý:<br /> Bậc 2<br /> <br /> 64<br /> <br /> Theo kết quả ghi nhận của chúng tôi bảng 1 không có HPQ bậc 1, vì HPQ bậc 1 là<br /> HPQ nhẹ không ảnh hưởng ñến sức khỏe và cuộc sống sinh hoạt của bệnh nhân. Thỉnh<br /> thoảng bệnh nhân có khó thở nhẹ nên thường không ñi khám bệnh. Bệnh nhân ñến khám tại<br /> Bệnh Viện Nguyễn Tri Phương, phần lớn là HPQ nặng, có triệu chứng ban ngày ảnh hưởng<br /> ñến cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, hoặc triệu chứng ban ñêm ảnh hưởng ñến giấc ngủ của<br /> bệnh nhân. Nên không có bệnh nhân HPQ bậc 1.<br /> Về HPQ bậc 2 so sánh với nhiều nghiên khác (AIRIAP 2000) (3) kết quả nầy cũng<br /> phù hợp.<br /> Về HPQ bậc 3, trong nghiên cứu của chúng tôi nhiều hơn so với những nghiên cứu<br /> khác, là do phần lớn bệnh nhân ñến khám với triệu chứng nặng ban ngày lẫn ban ñêm. Nên<br /> khám lâm sàng và ño CNHH thì bệnh nhân ñược phân bậc là HPQ bậc 3, chính vì vậy bậc 3<br /> gặp nhiều hơn.<br /> Về HPQ bậc 4 trong nghiên cứu của chúng tôi cũng tương tự một số tác giả khác<br /> (AIRIAP 2000) (3).<br /> Hiệu quả quá trình quản lý:<br /> Mối liên hệ của quá trình quản lý bệnh :<br /> - Về tái khám trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 2) tỷ lệ bệnh nhân tái khám<br /> thường xuyên là 36.2% so với kết quả nghiên cứu năm 1996 tại TP.HCM là 45.1% (tỷ lệ<br /> bệnh nhân khám bác sĩ tư: 35.4%; tỷ lệ bệnh nhân khám ở bệnh viện: 9.7%). Kết quả nghiên<br /> cứu của chúng tôi có thấp hơn một ít, phần do chúng tôi chỉ nghiên cứu bệnh nhân ñiều trị ở<br /> bệnh viện, không nghiên cứu bệnh nhân tại phòng khám Bác sĩ tư.<br /> Tỷ lệ bệnh nhân bỏ khám là : 20.5% so với kết quả khảo năm 1996 tại Thành Phố Hồ<br /> Chí Minh là 54.9%. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi có thấp hơn ñó là dấu hiệu ñáng<br /> mừng. Chứng tỏ bệnh nhân có quan tâm ñến sức khỏe của họ nhiều hơn.<br /> - Về dùng thuốc theo toa :<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 2) tỷ lệ bệnh nhân dùng thuốc ñúng theo toa là:<br /> 59.4%. Kết quả nầy cũng phù hợp với kết quả khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh năm<br /> 1996 là 57.2%.<br /> - Tránh ñược yếu tố gây khởi phát cơn HPQ :<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 2) tỷ lệ bệnh nhân tránh ñược yếu tố nguy cơ<br /> khởi phát cơn HPQ là: 59.1%. Bao gồm những yếu tố có thể tránh ñược như: khói thuốc lá,<br /> bụi nhà, lông thú, thể dục, gắng sức. Những yếu tố không thể tránh ñược như: thời tiết, ô<br /> nhiễm không khí, nhiễm trùng hô hấp.<br /> Mối liên hệ giữa quản lý và kiểm soát bệnh theo ñặc ñiểm dân số :<br /> Mức ñộ quản lý và kiểm soát theo tuổi :<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi( bảng 3) phần lớn ở tất cả các nhóm tuổi, bệnh nhân<br /> kiểm soát tốt ở nhóm quản lý ñược cao hơn so với nhóm chưa quản lý ñược, sự khác biệt nầy<br /> có ý nghĩa thống kê với p < 0.05.<br /> Từ kết quả trên cho thấy rằng, nếu bệnh nhân ñược quản lý tốt mức ñộ kiểm soát<br /> bệnh sẽ tốt hơn, và ngựơc lại nếu bệnh nhân không ñược quản lý tốt mức ñộ kiểm soát bệnh<br /> sẽ xấu hơn. Như vậy mức ñộ kiểm soát bệnh chỉ phụ thuộc vào: mức ñộ quản lý bệnh nhân<br /> tốt hay không tốt chứ không phụ thuộc tuổi của bệnh.<br /> Mức ñộ quản lý và kiểm soát theo giới :<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 4) phần lớn ở 2 giới nam và nữ, bệnh nhân<br /> kiểm soát tốt ở nhóm quản lý ñược cao hơn so với nhóm chưa quản lý ñược, sự khác biệt nầy<br /> có ý nghĩa thống kê với p < 0.05.<br /> Từ kết quả trên cho thấy rằng, nếu bệnh nhân ñược quản lý tốt mức ñộ kiểm soát<br /> bệnh sẽ tốt hơn, và ngựơc lại nếu bệnh nhân không ñược quản lý tốt mức ñộ kiểm soát bệnh<br /> sẽ xấu hơn. Như vậy mức ñộ kiểm soát bệnh chỉ phụ thuộc vào: mức ñộ quản lý bệnh nhân<br /> tốt hay không tốt chứ không phụ thuộc tình trạng giới tính của bệnh nhân.<br /> Mối liên hệ giữa bậc HPQ trước và bậc HPQ sau quản lý: (bảng 5)<br /> <br /> 65<br /> <br /> Bậc 2:<br /> + 9 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 50% vẫn còn HPQ bậc 2.<br /> + 7 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 38.9% tăng lên thành HPQ bậc 3.<br /> + 2 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 11.1% giảm bậc xuống còn HPQ bậc 2.<br /> Sự khác biệt nầy có ý nghĩa thống kê với p < 0.005.<br /> Qua kết trên chúng ta thấy rằng : tỷ lệ bệnh nhân không giảm bậc còn cao : 50% bệnh<br /> nhân không giảm bậc, 38.9% bệnh nhân tăng lên thành HPQ bậc 3.<br /> Bậc 3:<br /> + 30 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 38.9% giảm xuống HPQ bậc 2.<br /> + 29 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 50% vẫn còn HPQ bậc 3.<br /> + 9 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 11.1% tăng lên thành HPQ bậc 4.<br /> Sự khác biệt nầy có ý nghĩa thống kê với p < 0.005.<br /> Qua kết quả trên ta thấy rằng tỷ lệ bệnh nhân hạ xuống còn bậc 2 là 44%. Phần lớn<br /> những bệnh nhân nầy tái khám thường xuyên, dùng thuốc theo ñúng toa và có tránh ñược<br /> những yếu tố gây khởi phát cơn HPQ.<br /> Bậc 4:<br /> + 10 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 66.6% giảm xuống còn HPQ bậc 3.<br /> + 5 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 33.3% vẫn còn bậc 4.<br /> Qua kết quả trên ta thấy rằng tỷ lệ bệnh nhân hạ bậc chiếm tỷ lệ tương ñối cao 66.6%.<br /> Những bệnh nhân nầy ña số là bệnh nhân nặng nên tuân thủ ñiều trị tốt hơn.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua quản lý sau thời gian 6 tháng chúng tôi rút ra những ñặc ñiểm sau : bệnh nhân ở tất cả<br /> các nhóm tuổi và cả hai giới ñược quản lý có kiểm soát bệnh tốt hơn nhóm chưa ñược quản<br /> lý. Hen bậc 3 và bậc 4 có tỷ lệ hạ bậc ñáng kể, nhưng ở nhóm hen bậc 2 tỷ lệ bệnh nhân giữ<br /> nguyên bậc và tăng lên bậc 3 còn cao.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> (1) Adams RJ, Fuhlbrigge A, Guibert T, Lozano P, Martinez F, (2002), “Inadequate use<br /> of asthma medication in the United States: result of the Asthma in America national<br /> population survey”, J Allergy Clin Immunol , 110, pp.58-64.<br /> (2) Báo cáo khoa học kỹ thuật chuyên ñề hen. Trung Tâm Lao và bệnh phổi Phạm Ngọc<br /> Thạch 1997.<br /> (3) Barne PJ, Pedersen S, Busse WW (1998), “Efficacy and safety of inhaled<br /> corticoisteroide New developments”, Am J Respir Crit Care Med , 157,pp.1(4) Boulet LP (1994), Long – versus short- acting beta 2 agonists, Implication for drug<br /> therapy Drugs , 47, pp. 207-222.<br /> (5) Global Initiative for Asthma (GINA) ( 2002), Global strategy for asthma<br /> manegement and prevention. National Heart, Lung and Blood Institute.<br /> (6) Hướng dẫn thực hiện phòng và chống hen phế quản (2000), Trung Tâm ñào tạo và<br /> bồi dưỡng cán bộ Y tế, tr. 7-10.<br /> (7) Lazarus SC, Boushey HA, Fahy JV, Chinchilli VM, Lemanske RF Jr, Sorkness CA,<br /> et al ( 2001), “Long- acting beta2- agonist monotherapy vs continued therapy with<br /> inhaled corticosteroids in patients with persistent asthma: a randomized controlled<br /> trial” JAMA , 285, pp. 2583- 2593.<br /> (8) Martinez- Moragon E, Plaza V, Serrano J, Picado C, Galdiz JB, Lopez – Vina A,<br /> Sanchiz (2004), “Near – fatal asthma related to menstruation”, J Allergy Clin<br /> Immuunol,113 (2), pp. 242-244.<br /> (9) Nguyễn Năng An (2004), “Tình hình kiểm soát hen tại Việt Nam”, Tài liệu sinh hoạt<br /> khoa học kỹ thuật 12/2004.<br /> <br /> 66<br /> <br />