Tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền cấp xã (Tập 1): Phần 1

Chia sẻ: Hương Hoa Cỏ Mới | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách Tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền cấp xã (Tập 1): Phần 1 cung cấp cho người đọc những kiến thức như: Vài nét khái quát về tổ chức bộ máy nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tổ chức hoạt động của chính quyền cấp xã và chức trách, nhiệm vụ của cán bộ, công chức cấp xã; cơ chế hoạt động của hệ thống chính trị ở cơ sở. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổ chức bộ máy và xây dựng chính quyền cấp xã (Tập 1): Phần 1

ChØ ®¹o biªn so¹n: - TS. U«ng Chu Lu Uû viªn Trung ¬ng §¶ng, Bé trëng Bé T ph¸p - TS. Vò §øc KhiÓn Chñ nhiÖm Uû ban Ph¸p luËt Quèc héi - TrÇn §¹i Hng Phã trëng Ban thêng trùc Ban Néi chÝnh trung ¬ng - TrÇn Ng¸t Phã BÝ th Thêng trùc tØnh uû L¹ng S¬n Biªn so¹n: - TS. NguyÔn §×nh §Æng Lôc Vô trëng Vô Ph¸p luËt, Ban Néi chÝnh trung ¬ng (Chñ biªn) - ¤ng NguyÔn Huy Ng¸t Vô trëng Vô Hîp t¸c quèc tÕ, Bé T ph¸p - ThS. NguyÔn H¶i Ninh Phã Vô trëng Vô Ph¸p luËt, Ban Néi chÝnh trung ¬ng - TS. Lª Thµnh Long Phã Vô trëng Vô Hîp t¸c quèc tÕ, Bé T ph¸p - ThS. §ång ThÞ Kim Thoa Häc viÖn T ph¸p 4
- ThS. §Æng Hoµng Oanh Bé T ph¸p - ThS. NguyÔn Minh Ph¬ng Bé T ph¸p Tham gia biªn so¹n: - PGS.TS. Lª V¨n HoÌ - ThS. Ng« Trung Thµnh - PGS.TS. Bïi Xu©n §øc - PGS.TS. Lª Minh Th«ng - PGS.TS. NguyÔn H÷u Tri - PGS.TS. NguyÔn V¨n M¹nh - ThS. Chu ThÞ Trang V©n - ThS. NguyÔn Hoµng Anh - TS. Lª M¹nh Lu©n - TS. Ph¹m TuÊn Kh¶i - CN. Lª TiÕn §¹t - CN. NguyÔn TuÊn Anh 5
Tµi liÖu nµy lµ s¶n phÈm cña TiÓu dù ¸n T¨ng cêng n¨ng lùc ph¸p luËt cho c¸n bé, c«ng chøc cÊp x· cña tØnh L¹ng S¬n do Ban Néi chÝnh trung ¬ng chñ tr× thùc hiÖn. TiÓu dù ¸n nµy lµ mét hîp phÇn cña Dù ¸n VIE/02/015 vÒ Hç trî thùc thi ChiÕn lîc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, ®Þnh híng ®Õn n¨m 2020 do UNDP/Sida/DANIDA/ Nauy/Ailen tµi trî. Tµi liÖu nµy sö dông cho c¸c líp tËp huÊn n©ng cao n¨ng lùc ph¸p luËt c¸n bé, c«ng chøc cÊp x· ë tØnh L¹ng S¬n do Dù ¸n VIE/02/015 tæ chøc vµ kh«ng ph¶i lµ tµi liÖu gi¶ng d¹y chÝnh thøc cña bÊt kú c¸ nh©n, tæ chøc nµo. 6
Lêi giíi thiÖu C¸n bé, c«ng chøc cÊp c¬ së (x·, phêng, thÞ trÊn) lµ nh÷ng ngêi gÇn d©n nhÊt, s¸t d©n nhÊt. Trong ph¹m vi chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh, c¸n bé, c«ng chøc cÊp c¬ së chÝnh lµ nh÷ng ngêi trùc tiÕp truyÒn t¶i ph¸p luËt ®Õn víi nh©n d©n th«ng qua gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc liªn quan tíi quyÒn vµ lîi Ých cña nh©n d©n, ®ång thêi còng lµ ngêi thÊu hiÓu nhÊt nh÷ng t©m t, nguyÖn väng cña nh©n d©n, nh÷ng víng m¾c, bÊt cËp cña chÝnh s¸ch, ph¸p luËt khi ¸p dông chóng trong thùc tÕ. Chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt dï cã ®óng ®¾n ®Õn mÊy nhng sÏ khã cã ®îc hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cao nÕu nh kh«ng ®îc triÓn khai thùc hiÖn bëi mét ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc c¬ së cã n¨ng lùc ph¸p luËt tèt. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, n¨ng lùc ph¸p luËt cña c¸n bé, c«ng chøc c¬ së nh×n chung cßn h¹n chÕ; mét sè c¸n bé, c«ng chøc cha ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu cña nhiÖm vô, nhÊt lµ trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, më réng d©n chñ vµ x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Do vËy, n©ng cao n¨ng lùc ph¸p luËt cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt nh»m gãp phÇn x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc c¬ së trong s¹ch, v÷ng m¹nh, ®ñ kh¶ n¨ng thùc thi chøc n¨ng, nhiÖm vô theo ®óng ph¸p luËt, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸ nh©n, tæ chøc trªn ®Þa bµn. NhËn thøc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò trªn trong bèi c¶nh ph¸t triÓn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, ®Þnh híng ®Õn n¨m 2020 vµ c¨n cø vµo kh¶ n¨ng cña Dù ¸n, Ban ChØ ®¹o Dù ¸n VIE/02/015 ®· chän tØnh L¹ng S¬n lµ ®Þa bµn ®Ó thùc hiÖn thÝ 7
®iÓm viÖc t¨ng cêng n¨ng lùc ph¸p luËt cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së, giao cho Ban Néi chÝnh trung ¬ng lµ c¬ quan chñ tr× thùc hiÖn TiÓu dù ¸n T¨ng cêng n¨ng lùc ph¸p luËt cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së tØnh L¹ng S¬n. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña TiÓu dù ¸n, C«ng ty t vÊn luËt Vision & Associates ®îc lùa chän lµ ®¬n vÞ t vÊn ®éc lËp kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng n¨ng lùc ph¸p luËt cña c¸n bé, c«ng chøc c¬ së tØnh L¹ng S¬n. Trªn c¬ së nh÷ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cña ®¬n vÞ t vÊn vµ nhu cÇu cña tØnh L¹ng S¬n, c¸c chuyªn gia ph¸p luËt ®· ®îc TiÓu dù ¸n cña Ban Néi chÝnh trung ¬ng tËp hîp ®Ó x©y dùng bé tµi liÖu tËp huÊn cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së cña tØnh L¹ng S¬n. Bé tµi liÖu nµy gåm n¨m tËp KiÕn thøc ph¸p luËt vµ bèn tËp T×nh huèng ph¸p luËt cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së. Do n¨ng lùc, thêi gian h¹n chÕ vµ khèi lîng kiÕn thøc, c«ng viÖc rÊt lín nªn bé tµi liÖu cã thÓ cßn khiÕm khuyÕt. Ban Qu¶n lý Dù ¸n VIE/02/015 vµ TiÓu dù ¸n Ban Néi chÝnh trung ¬ng c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp vµ xin tr©n träng tiÕp thu ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn bé tµi liÖu nµy. §îc sù ®ång ý cña Ban Qu¶n lý Dù ¸n VIE/02/015 vµ TiÓu dù ¸n Ban Néi chÝnh trung ¬ng, Nhµ xuÊt b¶n T ph¸p xuÊt b¶n tËp 1 Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x· trong bé s¸ch KiÕn thøc ph¸p luËt dµnh cho c¸n bé, c«ng chøc c¬ së cña tØnh L¹ng S¬n. Xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n ®äc! Th¸ng 3 n¨m 2007 Nhµ xuÊt b¶n T ph¸p 8
preface Officials and public servants at grassroots level (communes, precincts, and towns) are the closest to ordinary people. Within their scope of functions, and duties, they directly bring the laws to the people through dealing with matters relating to the legitimate rights and benefits of the people, at the same time, official and public servant at grassroots level understand the most expectations and needs of the peoples, understand well problems and shortcomings of the States policies, laws and regulations in application in the real life. Although policies and laws of the State are proper, its implementation will be less effective if they are not applied by competent public servants. However, because of various objective and subjective reasons, capacity of officials and public servants at grassroots level are limited, there are a part of them are not capable to meet with requirement, especially in the context of industrialisation, modernisation and building of a socialist rule of law State of the people, for the people and by the people. Accordingly, improvement of legal capacity for official and public servants at grassroots level is a pressing need to contribute to strengthen local staff to be qualified and capable to fulfill implement and enforce their duties and tasks as provided for by laws and to protect legitimate rights and benefits of individuals and organisation in the local area. Aware of importance of the issue in the context of development of a legal system for Viet Nam until 2010 and orientation up to 2020, under the framework of Project VIE/02/015, Project Steering Committee selected Lang Son province as the pilot site to 9
implement a sub-project on strengthening the legal capacity for officials and public servants at grassroots level and assigned Central Internal Affairs Committee to deploy the sub-project. In accordance with sub-project work plan, Vision & Associates-an independent legal consultancy firm-was hired to conduct a based-line survey and prepare an assessment report on current status of legal capacity of officials and public servants in Lang Son province. Based on this assessment and based on needs officials at Lang Son province, legal consultants of the sub-project develop a set of training materials for officials and public servants at grassroot level of Lang Son province. These materials comprise of five volumes named Legal Knowledge for officials and public servants at grassroots level and the other four volumes named Legal Case Studies for officials and public servants at grassroots level. Because of limit of time and complexity of work, the materials will certainly have errors or mistakes. Management Unit of Project VIE/02/015 and Sub-project of the Central Internal Affairs Committee sincerely thank for any comments and opinions from the readers to improve the materials. With permission of Management Unit of Project VIE/02/015 and Sub-project of the Central Internal Affairs Committee, Judicial Publishing House publishes Volume 1. State Apparatus and Building of Authority at Commune Level of the Legal Knowledge for Officials and Public Servants at Grassroots Level of Lang Son Province. We kindly introduce this book to the readers! Hanoi, March 2007 The Judicial Publishing house 10
Môc lôc Trang Lêi giíi thiÖu 7 PhÇn I vµi nÐt kh¸i qu¸t VÒ Tæ CHøC Bé M¸Y NHµ N¦íC CéNG HOµ X· HéI CHñ NGHÜA VIÖT NAM 17 I. kh¸i qu¸t CHUNG 17 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm 17 2. Qu¸ tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 20 II. Tæ CHøC Bé M¸Y NHµ N¦íC 24 1. Quèc héi 24 2. Chñ tÞch níc 30 3. ChÝnh phñ 32 4. Tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng 37 5. C¸c c¬ quan t ph¸p 45 6. KiÓm to¸n nhµ níc 53 PhÇn II Tæ CHøC, HO¹T §éNG CñA CHÝNH QUYÒN CÊP X· Vµ CHøC TR¸CH, NHIÖM Vô CñA C¸N Bé, C¤NG CHøC CÊP X· 55 I. VÞ TRÝ, VAI TRß CñA CHÝNH QUYÒN CÊP X· 55 1. VÞ trÝ cña chÝnh quyÒn cÊp x· 55 11
2. Vai trß cña chÝnh quyÒn cÊp x· 56 II. Tæ CHøC Vµ HO¹T §éNG CñA CHÝNH QUYÒN CÊP X· 58 1. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Héi ®ång nh©n d©n cÊp x· 58 2. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Uû ban nh©n d©n cÊp x· 67 3. Mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn cÊp x· víi Trëng th«n 71 III. CHøC TR¸CH, NHIÖM Vô CñA C¸N Bé, C¤NG CHøC CÊP X· 73 1. C¬ cÊu chøc danh c¸n bé, c«ng chøc cÊp x· 73 2. Chøc tr¸ch, nhiÖm vô cña c¸n bé, c«ng chøc cÊp x· 75 IV. C¸C V¡N B¶N PH¸P LUËT VÒ Tæ CHøC CHÝNH QUYÒN Vµ C¸N Bé, C¤NG CHøC CÊP X· 88 PhÇn III C¥ CHÕ HO¹T §éNG CñA HÖ THèNG CHÝNH TRÞ ë C¥ Së 90 I. MéT Sè VÊN §Ò CHUNG 90 1. §Æc ®iÓm cña c¸c tæ chøc trong hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së 90 2. VÞ trÝ, vai trß cña tæ chøc ®¶ng, chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi 91 3. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së 99 II. C¥ Së PH¸P Lý Vµ C¥ CHÕ HO¹T §éNG CñA HÖ THèNG CHÝNH TRÞ ë C¥ Së 103 1. C¬ së ph¸p lý cña c¬ chÕ tæ chøc ®¶ng l·nh ®¹o, chÝnh quyÒn qu¶n lý vµ sù tham gia cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë c¬ së 103 12
2. Sù l·nh ®¹o cña tæ chøc ®¶ng c¬ së 106 3. Sù qu¶n lý nhµ níc cña chÝnh quyÒn c¬ së 107 4. Sù tham gia cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi 108 III. NH÷NG VÊN §Ò CÇN L¦U ý KHI VËN DôNG C¥ CHÕ HO¹T §éNG CñA HÖ THèNG CHÝNH TRÞ ë C¥ Së VµO §IÒU KIÖN Cô THÓ CñA TØNH L¹NG S¥N 109 1. Tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt ph¶i hÕt søc linh ho¹t, phï hîp víi mäi t×nh huèng 109 2. ë ®Þa ph¬ng, do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi cña tõng vïng kh¸c nhau... 110 3. Trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña nhµ níc ë ®Þa ph¬ng... 110 4. Trong ¸p dông vµ thùc thi ph¸p luËt cÇn nhÊn m¹nh vÊn ®Ò d©n chñ trong khu«n khæ ph¸p luËt 110 IV. daNH môc v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh 111 PhÇn IV THùC HIÖN QUY CHÕ D¢N CHñ ë C¥ Së 112 I. NH÷NG VÊN §Ò CHUNG 112 1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 112 2. Ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së lµ mét chñ tr¬ng lín cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam 117 3. Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së 119 4. Nguyªn t¾c trong viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së 121 5. Vai trß, ý nghÜa cña viÖc thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së 122 13
II. NéI DUNG QUY CHÕ D¢N CHñ ë X·, PH¦êNG, THÞ TRÊN 128 1. Hoµn c¶nh ra ®êi 128 2. Néi dung Quy chÕ d©n chñ ë x·, phêng, thÞ trÊn, theo NghÞ ®Þnh sè 79/2003/N§-CP 129 3. Tr¸ch nhiÖm cña hÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së trong thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së 148 III. mét sè VÊN §Ò CÇN L¦U ý TRONG QU¸ TR×NH THùC HIÖN QUY CHÕ D¢N CHñ ë C¥ Së 152 1. Mét sè vÊn ®Ò cÇn lu ý trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së thuéc mäi ®Þa bµn 152 2. Mét sè ®iÓm cÇn lu ý ®èi víi ®Þa bµn n«ng th«n, miÒn nói, biªn giíi, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së 162 IV. C¸C V¡N B¶N PH¸P LUËT HIÖN HµNH VÒ D¢N CHñ ë C¥ Së 175 PhÇn V PH¸P LUËT VÒ THùC HµNH TIÕT KIÖM, CHèNG L·NG PHÝ Vµ PHßNG, CHèNG THAM NHòNG 177 I. PH¸P LUËT VÒ THùC HµNH TIÕT KIÖM, CHèNG L·NG PHÝ 177 1. Mét sè vÊn ®Ò chung 177 2. Mét sè quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ liªn quan ®Õn cÊp x· 179 3. Mét sè lu ý ®èi víi chÝnh quyÒn cÊp x· trong thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ 187 14
II. PH¸P LUËT VÒ PHßNG, CHèNG THAM NHòNG 192 1. Mét sè vÊn ®Ò chung 192 2. Tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña c¸n bé cÊp x· trong phßng, chèng tham nhòng 198 3. Mét sè d¹ng tham nhòng thêng gÆp trong ho¹t ®éng cña chÝnh quyÒn cÊp x· vµ biÖn ph¸p phßng chèng 202 IV. Danh môc v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ vµ phßng, chèng tham nhòng 213 PhÇn VI PH¸P LUËT VÒ GI¶I QUYÕT KHIÕU N¹I, Tè C¸O Vµ Hoµ GI¶I ë C¥ Së 214 I. MéT Sè VÊN §Ò CHUNG VÒ GI¶I QUYÕT KHIÕU N¹I, Tè C¸O Vµ Hoµ GI¶I ë C¥ Së 214 1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ khiÕu n¹i, tè c¸o vµ hoµ gi¶i ë c¬ së 215 2. Quan ®iÓm, nguyªn t¾c c¬ b¶n trong gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vµ hoµ gi¶i ë c¬ së 220 3. Vai trß cña hoµ gi¶i ë c¬ së trong viÖc h¹n chÕ ph¸t sinh khiÕu n¹i, tè c¸o tõ c¬ së 230 II. QUY §ÞNH PH¸P LUËT Vµ NH÷NG L¦U ý KHI ¸P DôNG TRONG GI¶I QUYÕT KHIÕU N¹I, Tè C¸O Vµ hoµ GI¶I ë C¥ Së 232 1. Quy ®Þnh ph¸p luËt vµ nh÷ng lu ý khi ¸p dông trong gi¶i quyÕt khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh, hµnh vi hµnh chÝnh ë c¬ së 232 15
2. Quy ®Þnh ph¸p luËt vµ nh÷ng lu ý trong gi¶i quyÕt khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh kû luËt ®èi víi c«ng chøc cÊp x· 251 3. Quy ®Þnh ph¸p luËt vµ nh÷ng lu ý khi ¸p dông trong gi¶i quyÕt tè c¸o ë cÊp c¬ së 253 4. Quy ®Þnh ph¸p luËt vµ nh÷ng lu ý trong c«ng t¸c tiÕp c«ng d©n ë cÊp x· 266 5. Quy ®Þnh ph¸p luËt vµ nh÷ng lu ý khi ¸p dông trong ho¹t ®éng hoµ gi¶i ë c¬ së... 281 III. NH÷NG L¦U ý KHI VËN DôNG PH¸P LUËT VµO THùC TIÔN GI¶I QUYÕT TRANH CHÊP, KHIÕU N¹I VÒ §ÊT §AI ë CÊP X· 291 1. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a tranh chÊp ®Êt ®ai, khiÕu n¹i vÒ quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Êt ®ai vµ khiÕu n¹i vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai 291 2. Tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn cÊp x· trong viÖc hoµ gi¶i c¸c tranh chÊp ®Êt ®ai 292 3. ViÖc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i vÒ qu¶n lý ®Êt ®ai (theo quy ®Þnh cña LuËt §Êt ®ai) 293 4. Tr×nh tù gi¶i quyÕt khiÕu n¹i ®èi víi quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh cña Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn; hµnh vi hµnh chÝnh cña c¸n bé, c«ng chøc thuéc Uû ban nh©n d©n cÊp x·, thuéc Phßng Tµi nguyªn vµ M«i trêng, thuéc Uû ban nh©n d©n cÊp huyÖn 294 5. Mét sè ®iÓm míi cña LuËt Söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt KhiÕu n¹i, tè c¸o n¨m 2005 vÒ khiÕu n¹i vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i 295 IV. DANH MôC C¸C V¡N B¶N PH¸P LUËT Cã LI£N QUAN 296 16
PhÇn I. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ tæ chøc bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam PhÇn I Vµi nÐt kh¸i qu¸t VÒ Tæ CHøC Bé M¸Y NHµ N¦íC CéNG HOµ X· HéI CHñ NGHÜA VIÖT NAM I. Kh¸i qu¸t CHUNG 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm Bé m¸y nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®îc hiÓu lµ mét hÖ thèng bé m¸y quyÒn lùc ®îc tæ chøc réng kh¾p ë tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, c¸c ®Þa bµn trªn c¶ níc, lµ chç dùa quan träng nhÊt ®Ó nh©n d©n thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn lµm chñ x· héi(1). Ra ®êi sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, bé m¸y nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm phæ biÕn cña mét bé m¸y nhµ níc nãi chung, ®ång thêi mang nÐt ®Æc thï cña bé m¸y nhµ níc x· héi chñ nghÜa nãi riªng, cô thÓ: Thø nhÊt, bé m¸y nhµ níc lµ mét hÖ thèng tæ chøc duy nhÊt n¾m quyÒn lùc nhµ níc, tøc lµ nh©n danh nhµ níc trõng trÞ, trÊn ¸p mäi sù ph¶n kh¸ng, chèng ®èi; tæ chøc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt theo nguyªn t¾c d©n chñ vµ thu hót sù tham gia ngµy cµng ®«ng ®¶o cña nh©n d©n vµo qu¶n lý nhµ níc, x· héi. QuyÒn lùc cña bé m¸y nhµ níc ®îc thùc hiÖn díi ba h×nh thøc c¬ b¶n, ®ã lµ: x©y dùng ph¸p luËt, thùc hiÖn ph¸p luËt vµ b¶o vÖ ph¸p luËt. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø ba BCH TW §¶ng (1) (kho¸ VIII), Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, 1997, tr.8 17
KiÕn thøc ph¸p luËt TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x· C¸c h×nh thøc nµy ®îc triÓn khai cô thÓ th«ng qua chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan nhµ níc vµ ®éi ngò c«ng chøc. §Æc ®iÓm nµy cña bé m¸y nhµ níc ®îc thÓ hiÖn trªn c¸c khÝa c¹nh sau: - VÒ b¶n chÊt, quyÒn lùc cña bé m¸y nhµ níc lµ quyÒn lùc cña nh©n d©n, b¶n th©n c¸c c¬ quan nhµ níc kh«ng tù cã quyÒn mµ lµ ®îc nh©n d©n ñy nhiÖm theo thÈm quyÒn cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh(1). §©y chÝnh lµ nguån gèc, b¶n chÊt nh©n d©n cña quyÒn lùc nhµ níc, kh¼ng ®Þnh trong x· héi ViÖt Nam quyÒn lùc tèi cao thèng nhÊt, kh«ng chia sÎ n»m trong tay nh©n d©n. Nh©n d©n chi phèi môc tiªu sö dông quyÒn lùc, chi phèi c¸ch thøc tæ chøc quyÒn lùc, c¬ chÕ thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc. - ViÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc nh»m b¶o ®¶m vµ kh«ng ngõng ph¸t huy quyÒn lµm chñ vÒ mäi mÆt cña nh©n d©n, nghiªm trÞ mäi hµnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña Tæ quèc vµ cña nh©n d©n; thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn. - ViÖc tæ chøc quyÒn lùc trong bé m¸y nhµ níc tu©n theo nguyªn t¾c thèng nhÊt, kh«ng cã sù ph©n chia thµnh c¸c bé phËn quyÒn lùc cã tÝnh ®¬n lËp, ®èi lËp nhau. MÆc dï, c¸c c¬ quan nhµ níc cã chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n kh¸c nhau, nhng ®Òu phèi hîp chÆt chÏ ®Ó híng tíi thùc hiÖn mét môc tiªu chung. - ViÖc thùc hiÖn quyÒn lùc cña bé m¸y nhµ níc theo c¬ chÕ d©n chñ, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n tham gia vµo qu¶n lý nhµ níc. C¬ chÕ nµy ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ h×nh thøc d©n chñ ®¹i diÖn, d©n chñ trùc tiÕp, d©n chñ ë c¬ së vµ b»ng mét hÖ thèng c¸c quyÒn c«ng d©n. (1) S®d, tr.12 18
PhÇn I. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ tæ chøc bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Thø hai,bé m¸y nhµ níc ®îc tæ chøc vµ vËn hµnh theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh, phï hîp víi b¶n chÊt còng nh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc. HiÖn nay, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam tu©n theo c¸c nguyªn t¾c chung sau: - Nguyªn t¾c b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi bé m¸y nhµ níc; - Nguyªn t¾c tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ nh©n d©n; - Nguyªn t¾c quyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt nhng cã sù ph©n c«ng, ph©n nhiÖm vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p; - Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ; - Nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa; - Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc; - Nguyªn t¾c vÒ sù tham gia ngµy cµng ®«ng ®¶o cña nh©n d©n vµo tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc; - Nguyªn t¾c c«ng khai, minh b¹ch; - Nguyªn t¾c vÒ sù thÝch øng cña bé m¸y nhµ níc ®èi víi mäi biÕn ®æi x· héi. Thø ba, viÖc thµnh lËp c¸c c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc ®Òu ph¶i tu©n theo mét tr×nh tù, thñ tôc nghiªm ngÆt, do luËt ®Þnh; b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc cña c¸c c¬ quan ®ã ®Òu ph¶i trong khu«n khæ ph¸p luËt, bÞ rµng buéc bëi ph¸p luËt. Thø t, bé m¸y nhµ níc kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp ®¬n gi¶n c¸c c¬ quan nhµ níc mµ lµ mét hÖ thèng thèng nhÊt; gi÷a c¸c c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i, quy ®Þnh vµ hç trî nhau. §Æc ®iÓm nµy cña bé m¸y nhµ níc ®îc thÓ hiÖn qua c¸c yÕu tè sau: 19
KiÕn thøc ph¸p luËt TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x· - Thèng nhÊt vÒ môc tiªu lµ nh»m b¶o ®¶m vµ kh«ng ngõng ph¸t huy quyÒn lµm chñ vÒ mäi mÆt cña nh©n d©n, thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn; nghiªm trÞ mäi hµnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña Tæ quèc vµ cña nh©n d©n; - Thèng nhÊt ®¹i biÓu cho ý chÝ, nguyÖn väng, lîi Ých chung cña nh©n d©n vµ cña c¸c d©n téc; - Thèng nhÊt bëi ®îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c chung; - Thèng nhÊt trong mét quy tr×nh chung tõ thÓ chÕ ho¸ ®êng lèi, chñ tr¬ng cña §¶ng thµnh ph¸p luËt, tæ chøc thùc hiÖn cho ®Õn viÖc b¶o vÖ ph¸p luËt. Thø n¨m, cã mét ®éi ngò c«ng chøc ®îc giao quyÒn lùc vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc th«ng qua viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô c«ng vô cña m×nh. ë ViÖt Nam, c«ng chøc lµ c«ng béc cña nh©n d©n, ®îc lùa chän tõ nh©n d©n, liªn hÖ chÆt chÏ vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n, kh«ng cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi. Mäi c«ng d©n nÕu cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®øc vµ tµi ®Òu cã c¬ héi trë thµnh c«ng chøc. 2. Qu¸ tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 2.1. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1946 C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi. Víi c¬ng vÞ ®øng ®Çu ChÝnh phñ l©m thêi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ký nhiÒu s¾c lÖnh quan träng vÒ tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn c¸c cÊp. Theo c¸c s¾c lÖnh nµy, chØ trong mét thêi gian ng¾n bé m¸y chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®· ®îc thµnh lËp tõ 20
PhÇn I. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ tæ chøc bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng. Ra ®êi qua cuéc tæng tuyÓn cö, Quèc héi Kho¸ I ®· th«ng qua b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña Nhµ níc ta (HiÕn ph¸p n¨m 1946). Theo quy ®Þnh cña b¶n HiÕn ph¸p nµy, bé m¸y nhµ níc ®îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tÊt c¶ mäi quyÒn bÝnh trong níc lµ cña toµn thÓ nh©n d©n. VÒ c¬ cÊu tæ chøc, bé m¸y nhµ níc bao gåm c¸c c¬ quan: - ë trung ¬ng cã NghÞ viÖn nh©n d©n vµ ChÝnh phñ. NghÞ viÖn nh©n d©n do nh©n d©n toµn quèc bÇu ra, cã nhiÖm kú ba n¨m, lµ c¬ quan cã quyÒn cao nhÊt, ®Æt ra ph¸p luËt; NghÞ viÖn cã quyÒn biÓu quyÕt kh«ng tÝn nhiÖm Néi c¸c; Bé trëng nÕu kh«ng ®îc NghÞ viÖn tÝn nhiÖm th× ph¶i tõ chøc. Cßn ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña toµn quèc, do NghÞ viÖn thµnh lËp, gåm cã Chñ tÞch níc, Phã Chñ tÞch níc vµ Néi c¸c; Néi c¸c cã Thñ tíng, Bé trëng, Thø trëng vµ cã thÓ cã Phã Thñ tíng. - ë ®Þa ph¬ng cã Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban hµnh chÝnh. Héi ®ång nh©n d©n ®îc tæ chøc ë cÊp tØnh vµ cÊp x·, cã quyÒn ra nghÞ quyÕt ®Ó quyÕt nghÞ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa ph¬ng. Uû ban hµnh chÝnh ®îc tæ chøc ë tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh, gåm: bé (B¾c bé, Trung bé, Nam bé); tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng; huyÖn vµ cÊp t¬ng ®¬ng; cÊp c¬ së lµ cÊp x·. Uû ban hµnh chÝnh cã tr¸ch nhiÖm thi hµnh c¸c mÖnh lÖnh cña cÊp trªn, nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n vµ chØ huy c«ng viÖc hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng. - C¬ quan t ph¸p lµ Toµ ¸n, bao gåm: Toµ tèi cao, Toµ phóc thÈm, Toµ ®Ö nhÞ cÊp vµ Toµ s¬ cÊp. Toµ ¸n lóc nµy ®îc tæ chøc theo cÊp xÐt xö chø kh«ng theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh - l·nh thæ, bao gåm cÊp xÐt xö s¬ thÈm, xÐt xö phóc thÈm vµ xÐt xö gi¸m ®èc thÈm. 2.2. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1959 Ngµy 31.12.1959, Quèc héi Kho¸ I ®· th«ng qua b¶n HiÕn ph¸p míi (HiÕn ph¸p n¨m 1959) trªn c¬ së söa ®æi c¬ b¶n HiÕn 21
KiÕn thøc ph¸p luËt TËp 1: Tæ chøc bé m¸y vµ x©y dùng chÝnh quyÒn cÊp x· ph¸p n¨m 1946. Theo ®ã, c¬ cÊu, tæ chøc cña bé m¸y nhµ níc ViÖt Nam cã mét sè ®iÓm thay ®æi nh sau: - NghÞ viÖn nh©n d©n ®îc ®æi tªn thµnh Quèc héi vµ ®îc x¸c ®Þnh râ lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt, c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp ph¸p; - Chñ tÞch níc trë thµnh mét thiÕt chÕ ®éc lËp, t¸ch ra khái ChÝnh phñ, lµ ngêi thay mÆt cho Nhµ níc vÒ mÆt ®èi néi, ®èi ngo¹i, cã quyÒn tham dù vµ chñ to¹ c¸c phiªn häp cña Héi ®ång ChÝnh phñ; - Héi ®ång ChÝnh phñ thay cho ChÝnh phñ, lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi vµ lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ; - Tæ chøc c¬ quan t ph¸p ®· cã sù thay ®æi lín, bªn c¹nh Toµ ¸n ®· h×nh thµnh nªn mét thiÕt chÕ míi lµ ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n. C¬ quan nµy ®îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt tõ trung ¬ng xuèng ®Þa ph¬ng, ®¶m nhËn hai chøc n¨ng chÝnh lµ kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt vµ thùc hµnh quyÒn c«ng tè. Toµ ¸n chuyÓn tõ chç ®îc tæ chøc theo cÊp xÐt xö sang theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh - l·nh thæ, gåm Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, Toµ ¸n cÊp tØnh vµ Toµ ¸n cÊp huyÖn; - Tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng gåm Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban hµnh chÝnh, ®îc tæ chøc ë tÊt c¶ c¸c cÊp ®¬n vÞ hµnh chÝnh tØnh, huyÖn vµ x·. Héi ®ång nh©n d©n ®îc x¸c ®Þnh lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, do nh©n d©n ®Þa ph¬ng bÇu ra vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh©n d©n ®Þa ph¬ng. Cßn Uû ban hµnh chÝnh ®îc x¸c ®Þnh lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp, lµ c¬ quan hµnh chÝnh cña Nhµ níc ë ®Þa ph¬ng. 2.3. Tæ chøc bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1980 Ngµy 18.12.1980, Quèc héi níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa 22
PhÇn I. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ tæ chøc bé m¸y Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ViÖt Nam th«ng qua HiÕn ph¸p n¨m 1980. HiÕn ph¸p thùc hiÖn mét bíc ®æi míi c¬ b¶n trong tæ chøc bé m¸y nhµ níc ta. Cô thÓ nh sau: - VÞ trÝ, chøc n¨ng, quyÒn h¹n cña Quèc héi ®· ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ h¬n theo híng t¨ng thªm quyÒn h¹n, nh»m n©ng cao vai trß cña c¬ quan ®¹i biÓu cña nh©n d©n. Quèc héi ®îc x¸c ®Þnh râ lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn, lËp ph¸p. Quèc héi quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i, nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, nh÷ng quy t¾c chñ yÕu vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc, vÒ quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng cña c«ng d©n; thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ níc. - §· h×nh thµnh mét thiÕt chÕ quyÒn lùc míi lµ Héi ®ång Nhµ níc. §©y lµ võa lµ c¬ quan cao nhÊt ho¹t ®éng thêng xuyªn cña Quèc héi võa lµ Chñ tÞch tËp thÓ cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Héi ®ång Nhµ níc thay mÆt cho Quèc héi gi÷a hai kú häp, Chñ tÞch Héi ®ång Nhµ níc thay mÆt cho Nhµ níc ViÖt Nam vÒ mÆt ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. - ThiÕt chÕ Héi ®ång Bé trëng thay cho Héi ®ång ChÝnh phñ, lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi vµ lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt, thèng nhÊt qu¶n lý viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, an ninh, quèc phßng vµ ®èi ngo¹i. - Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, do nh©n d©n ®Þa ph¬ng bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh©n d©n ®Þa ph¬ng vµ chÝnh quyÒn cÊp trªn. VÞ trÝ nµy cña Héi ®ång nh©n d©n ®îc triÓn khai thµnh c¸c chøc n¨ng quyÕt ®Þnh, gi¸m s¸t: quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m x©y dùng ®Þa ph¬ng vÒ mäi mÆt; gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña Uû ban nh©n d©n cïng cÊp vµ c¸c c¬ quan nhµ níc kh¸c ë ®Þa ph¬ng. Uû ban nh©n 23