Tộc ước trong đời sống cộng đồng làng xã qua nghiên cứu tại một làng ở Bắc Trung bộ

TéC ¦íC TRONG §êI SèNG CéNG §åNG LµNG X·<br /> QUA NGHI£N CøU T¹I MéT LµNG ë B¾C TRUNG Bé<br /> <br /> <br /> NguyÔn TuÊn Anh(*)<br /> <br /> <br /> <br /> m ét sè nhµ x· héi häc kinh ®iÓn ®·<br /> tin r»ng trong x· héi hiÖn ®¹i,<br /> tÇm quan träng cña c¸c nhãm s¬ cÊp(**)<br /> dßng hä vµ quan hÖ hä hµng d−êng nh−<br /> bÞ ch×m lÊp trong thêi kú hîp t¸c ho¸ l¹i<br /> ®−îc phôc h−ng m¹nh mÏ vµ ¶nh h−ëng<br /> (primary group) sÏ suy gi¶m [13], cïng kh«ng nhá ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi<br /> víi sù mÊt ®i c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, ë n«ng th«n [1; 2; 10; 12; 14]. (*)(**)<br /> chÝnh trÞ vµ t«n gi¸o cña gia ®×nh, hä Gãp phÇn t×m hiÓu thªm vai trß cña<br /> hµng ë x· héi ph−¬ng T©y [15]. Tuy quan hÖ hä hµng ®èi víi ®êi sèng céng<br /> nhiªn, d−íi gãc nh×n kh¸c, nhiÒu nhµ ®ång lµng x·, bµi viÕt bµn ®Õn téc −íc -<br /> nghiªn cøu ®−¬ng ®¹i l¹i kh¼ng ®Þnh: nh− lµ luËt (c¸c quy ®Þnh, quy −íc) cña<br /> víi c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng hiÖn dßng hä - trong ®êi sèng céng ®ång lµng<br /> ®¹i, giao tiÕp vµ liªn hÖ gi÷a nh÷ng x·, dùa trªn nghiªn cøu thùc ®Þa t¹i<br /> ng−êi cã quan hÖ hä hµng vÉn tiÕp tôc lµng Quúnh §«i, x· Quúnh §«i, huyÖn<br /> ®−îc duy tr×, bÊt chÊp kho¶ng c¸ch vÒ Quúnh L−u, tØnh NghÖ An. Lµng Quúnh<br /> mÆt ®Þa lý. H¬n thÕ n÷a, ngay trong c¸c §«i c¸ch trung t©m huyÖn Quúnh L−u 5<br /> x· héi ph−¬ng T©y ®−¬ng ®¹i, nh÷ng x· km vÒ h−íng §«ng B¾c, c¸ch quèc lé 1A<br /> héi ®· ®−îc c«ng nghiÖp hãa, quan hÖ hä kho¶ng 2 km, phÝa T©y gi¸p x· Quúnh<br /> hµng gÇn vÉn ®ãng vai trß quan träng Yªn vµ s«ng Mai Giang, phÝa Nam gi¸p<br /> ®èi víi viÖc trî gióp vÒ mÆt x· héi cho x· Quúnh B¸, phÝa B¾c gi¸p x· Quúnh<br /> c¸c c¸ nh©n [9]. Thanh ®Òu thuéc huyÖn Quúnh L−u,<br /> ë ViÖt Nam, quan hÖ hä hµng ng−êi tØnh NghÖ An. Theo s¸ch Tõ Thæ §«i<br /> Kinh nãi chung, dßng hä nãi riªng, cã Trang ®Õn x· Quúnh §«i cña Hå SÜ<br /> vai trß quan träng ®èi víi ®êi sèng céng Giµng th× lµng Quúnh §«i ®−îc thµnh<br /> ®ång lµng x·, trong qu¸ khø lÉn hiÖn lËp vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XIV<br /> t¹i, nhÊt lµ ë miÒn B¾c. §iÒu nµy ®· [4]. NÐt næi bËt ë Quúnh §«i lµ truyÒn<br /> ®−îc kh¼ng ®Þnh qua nhiÒu c«ng tr×nh<br /> cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi (*)<br /> TS., Khoa X· héi häc, Tr−êng §¹i häc Khoa häc<br /> n−íc. C¸c t¸c gi¶ ®· chØ ra r»ng, dßng x· héi vµ nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> hä ®· vµ ®ang lµ mét kiÓu tæ chøc x· héi<br /> (**)<br /> Nhãm ®−îc ®Æc tr−ng bëi t−¬ng t¸c gÇn gòi,<br /> th©n mËt, mÆt ®èi mÆt, ch¼ng h¹n nh− nhãm gia<br /> t¸c ®éng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau ®×nh hay nhãm b¹n bÌ (Scott and MarShall<br /> cña lµng x·. NhÊt lµ tõ khi §æi míi, 2005:116).<br /> Téc −íc trong ®êi sèng… 11<br /> <br /> thèng v¨n ho¸, nhÊt lµ truyÒn thèng hä hµng. KÓ c¶ nh÷ng ng−êi ®¶m nhiÖm<br /> khoa b¶ng. Theo c¸c nguån sö liÖu, ë tr¸ch nhiÖm nµy nä trong x· héi còng<br /> Quúnh §«i, ngay tõ buæi ®Çu dùng lµng, kh«ng d¸m nh¾c l¹i nguån gèc cña<br /> viÖc häc hµnh ®· ®−îc c¸c «ng tæ cña m×nh. Râ rµng lµ mét sù thôt lïi cña c¸c<br /> lµng rÊt quan t©m, trë thµnh phong trµo dßng hä, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n” [11,<br /> ®ua tranh gi÷a c¸c gia ®×nh vµ dßng hä, 81-82]. (*)<br /> trë thµnh truyÒn thèng khæ häc cña Thùc tÕ t¹i Quúnh §«i còng vËy,<br /> lµng Quúnh [16, 30]. VÒ nghÒ nghiÖp, nhiÒu di tÝch liªn quan ®Õn lµng vµ hä<br /> ngoµi nghÒ n«ng lµ nghÒ chÝnh trong ®· bÞ mai mét nh−: Nhµ V¨n Th¸nh<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi víi ®a sè c− d©n (Nhµ Th¸nh) ®−îc x©y dùng n¨m 1531,<br /> cña lµng Quúnh §«i, cßn cã nghÒ phô do Bao Vinh HÇu Hå Nh©n Hy ®øng ra<br /> nh− lµm bón, lµm h−¬ng trÇm, méc, chñ tr× x©y dùng. Nhµ Th¸nh thê Khæng<br /> nÒ,… Tö vµ c¸c bËc tiªn triÕt, tiªn hiÒn, tiªn<br /> Trong khu«n khæ bµi viÕt, chóng t«i nho, ®ång thêi cßn lµ n¬i tÕ lÔ cña nhãm<br /> chØ sö dông mét phÇn nhá nh÷ng sè liÖu V¨n héi, gåm nh÷ng ng−êi ®ç tó tµi trë<br /> ®Þnh tÝnh qua c¸c ®ît ®iÒn d· t¹i Quúnh lªn. N¨m 1961, Nhµ Th¸nh ®· bÞ dì bá<br /> §«i trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m ®Ó lµm tr−êng häc. Chïa Quúnh Thiªn,<br /> 2000-2012 vµ mét sè kÕt qu¶ ®Þnh l−îng mét ng«i chïa ®Ñp cña lµng ®−îc x©y<br /> tõ cuéc kh¶o s¸t vµo th¸ng 9/2012 thuéc dùng tõ n¨m 1531 còng ®· bÞ ph¸ vµo<br /> §Ò tµi “Nghiªn cøu so s¸nh lµng x·, th¸ng 12/1945 ®Ó lµm trô së x· [15; 16].<br /> quan hÖ th©n téc ViÖt Nam, Hµn Quèc Theo nguyªn tr−ëng ban c¸n sù hä<br /> vµ Trung Quèc”(*). Dung l−îng mÉu cña D−¬ng, ë Quúnh §«i, sau c¸ch m¹ng<br /> cuéc kh¶o s¸t lµ 198 ng−êi, thuéc 198 hé th¸ng T¸m mét thêi gian, ng−êi ta<br /> gia ®×nh. tuyªn bè (ë x·): ®èt b»ng s¾c, ph¸ chïa,<br /> dì bít nhµ ë ®Òn thê thµnh hoµng<br /> 1. Téc −íc trong bèi c¶nh phôc håi c¸c chøc n¨ng (1959). Cã mét sè nhµ thê hä, chi còng<br /> cña dßng hä bÞ b¸n(**).<br /> Trong mét kho¶ng thêi gian dµi Tuy nhiªn, tõ khi tiÕn hµnh §æi míi<br /> tr−íc thêi kú §æi míi, quan hÖ dßng hä ®Êt n−íc ®Õn nay, xu h−íng trë vÒ céi<br /> ë c¸c lµng x· cã nh÷ng b−íc thôt lïi. T¹i nguån, sù phôc h−ng sinh ho¹t dßng hä<br /> cuéc Héi th¶o khoa häc “V¨n ho¸ c¸c diÔn ra m¹nh mÏ. Nh÷ng biÓu hiÖn cô<br /> dßng hä ë NghÖ An víi sù nghiÖp thùc thÓ cña sù phôc h−ng nµy lµ viÖc chÊn<br /> hiÖn chiÕn l−îc con ng−êi ®Çu thÕ kû chØnh l¹i c¸c nghi lÔ thê cóng tæ tiªn mµ<br /> XXI”, t¸c gi¶ Vò Ngäc Kh¸nh nhËn xÐt tr−íc ®©y ®· bÞ sao nh·ng. §i liÒn víi<br /> “Cã mét thêi gian dµi quan niÖm vÒ viÖc chÊn chØnh nghi lÔ thê cóng lµ viÖc<br /> dßng hä tuy kh«ng bÞ lªn ¸n nh−ng qu¶ x©y míi, trïng tu hoÆc söa sang nhµ<br /> lµ ®· bá qua, hoÆc bÞ xem th−êng. Dßng<br /> hä nµo tr−íc ®©y næi tiÕng mµ kh«ng cã<br /> ng−êi ®ç ®¹t, lµm quan hoÆc cã nh÷ng<br /> (*)<br /> §Ò tµi “A Comparative Study of Family Values<br /> in East Asia: Surveys of Lineage Villages in<br /> c¬ ng¬i kh¸ gi¶. Khi chóng ta ®¸nh ®uæi Korea, China, Vietnam” ®−îc tµi trî bëi Posco<br /> vua quan phong kiÕn th× nh÷ng gia Cheongam Foundation, do GS.TS. Han Do Hyun<br /> ®×nh, gia téc nµy ph¶i bÞ liªn luþ. Lóc ®ã (The Academy of Korean Studies, Republic of<br /> Korea) vµ t¸c gi¶ bµi viÕt tæ chøc thùc hiÖn th¸ng<br /> Ýt ai tù nhËn m×nh lµ con nhµ thÕ gia 9/2012 t¹i Quúnh §«i.<br /> väng téc. Cã ng−êi cßn kh«ng d¸m nhËn (**)<br /> Pháng vÊn s©u thùc hiÖn n¨m 2003.<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2013<br /> <br /> <br /> thê, mé tæ vµ nghÜa trang c¸c hä. Mét sè d−¬ng, khen th−ëng kÞp thêi nh÷ng<br /> hä cã c¸c vÞ tiªn tæ tr−íc ®©y cã c«ng víi ng−êi trong dßng hä cã thµnh tÝch cao<br /> n−íc th× tËp thÓ dßng hä ®Ò nghÞ Nhµ trong häc tËp vµ lao ®éng s¶n xuÊt giái,<br /> n−íc c«ng nhËn nhµ thê c¸c vÞ lµ di tÝch kÕt hîp víi gia ®×nh vµ x· héi ®Ó gi¸o<br /> lÞch sö v¨n ho¸. TiÕp ®Õn lµ viÖc s−u dôc nh÷ng ng−êi vi ph¹m khuyÕt ®iÓm”<br /> tÇm vµ dÞch ra tiÕng ViÖt c¸c bé gia ph¶, [8]. Nh− vËy, h−¬ng −íc cña lµng ®· t¹o<br /> hoÆc viÕt l¹i c¸c gia ph¶, truy t×m gèc c¬ së cho viÖc vËn hµnh cña téc −íc<br /> tÝch tæ tiªn ë c¸c n¬i. Thªm n÷a, nhiÒu trong céng ®ång c¸c dßng hä.<br /> dßng hä cßn viÕt lÞch sö dßng hä, lËp quü 2. ý nghÜa x· héi cña téc −íc trong ®êi sèng céng<br /> khuyÕn häc, khuyÕn tµi, viÕt l¹i c¸c téc ®ång lµng x·<br /> −íc cña dßng hä [1].<br /> Tuy kh«ng cã vai trß chÝnh thøc nh−<br /> §Ó ph©n tÝch cô thÓ vai trß cña téc h−¬ng −íc trong ®êi sèng céng ®ång<br /> −íc - “luËt cña dßng hä” - trong ®êi sèng lµng x·, nh−ng nh÷ng quy −íc cña c¸c<br /> céng ®ång lµng x·, chóng t«i t×m hiÓu dßng hä còng cã søc m¹nh riªng cña nã.<br /> vµi nÐt vÒ h−¬ng −íc - “luËt cña lµng” §iÓm chung cña c¸c téc −íc th−êng lµ<br /> bëi “hai lo¹i luËt” nµy cã mèi liªn hÖ víi x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña c¸c<br /> nhau. D−íi mét gãc nh×n nhÊt ®Þnh, cã bËc cha mÑ víi con c¸i, «ng bµ víi ch¸u<br /> thÓ nãi r»ng b¶n chÊt cña h−¬ng −íc lµ ch¾t, anh víi em, chi trªn víi chi d−íi,<br /> nh÷ng tho¶ thuËn do tËp thÓ céng ®ång nghÜa vô thê cóng tæ tiªn, nghÜa vô<br /> d©n c− cña lµng ®−a ra. Bµn vÒ néi ®ãng gãp cho hä, tr¸ch nhiÖm ®ïm bäc<br /> dung, h−¬ng −íc gi÷a c¸c lµng võa cã lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn trong<br /> nh÷ng ®iÓm chung, l¹i võa cã nh÷ng dßng hä, v.v…<br /> ®iÓm kh¸c nhau. Nh÷ng nÐt chung cña<br /> Kh¶o s¸t t¹i Quúnh §«i cho thÊy,<br /> c¸c b¶n h−¬ng −íc th−êng lµ c¸c quy<br /> hiÖn nay téc −íc cña mét sè dßng hä lµ<br /> ®Þnh vÒ c¬ cÊu tæ chøc, quyÒn lùc lµng<br /> mét phÇn trong c¸c quyÓn gia ph¶, sö<br /> x·, b¶o vÖ an ninh lµng x·, b¶o ®¶m<br /> hä. ë mét sè dßng hä kh¸c, téc −íc ®−îc<br /> t©m linh céng ®ång, b¶o ®¶m nghÜa vô<br /> t¸ch khái gia ph¶, hay sö hä. Téc −íc ë<br /> cña lµng ®èi víi nhµ n−íc, c¸c h×nh thøc<br /> Quúnh §«i tuú theo mçi dßng hä mµ cã<br /> khen th−ëng vµ xö ph¹t.<br /> nh÷ng néi dung vµ h×nh thøc kh¸c<br /> Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m nhau. Téc −íc cña hä Hå ®−îc th«ng qua<br /> 1945, c¸c b¶n h−¬ng −íc kh«ng cßn cã ngµy 20/11/2008 (®−îc bæ sung, chØnh<br /> t¸c dông ®èi víi ®êi sèng lµng x· n÷a. söa vµ in l¹i vµo n¨m 2012)(*) gåm: 10<br /> Tuy nhiªn, do cã gi¸ trÞ trong qu¶n lý phÇn, 33 ®iÒu; téc −íc hä NguyÔn ®−îc<br /> lµng x· nªn trong giai ®o¹n hiÖn nay Héi nghÞ toµn hä th«ng qua vµ tr−ëng<br /> nhiÒu lµng x· ®· x©y dùng h−¬ng −íc téc ký ban hµnh ngµy 01/4/2009(*), gåm<br /> míi. H−¬ng −íc míi cña lµng Quúnh §«i 11 ch−¬ng vµ 53 ®iÒu; téc −íc hä Ph¹m<br /> ban hµnh ngµy 10/8/2002 vµ ®iÓm ®¸ng ®−îc cuéc häp hä nh©n dÞp Xu©n tÕ,<br /> l−u ý cña b¶n h−¬ng −íc nµy lµ c¸c quy ngµy 10/01/2000 th«ng qua, gåm 4 ®iÒu,<br /> ®Þnh liªn quan ®Õn dßng hä. Trong ®ã, mçi ®iÒu bao gåm mét sè kho¶n.<br /> §iÒu 29 viÕt: “Th−êng xuyªn gi¸o dôc<br /> truyÒn thèng dßng hä lµ thÓ hiÖn lßng<br /> t«n kÝnh vµ tù hµo cña con ch¸u ®èi víi B¶n téc −íc n¨m 2008 ®−îc ph¸t triÓn lªn tõ<br /> (*)<br /> <br /> b¶n s¬ th¶o n¨m 2005. B¶n téc −íc míi nhÊt cña<br /> tæ tiªn. Mçi hä cÇn ph¶i cã nh÷ng quy hä Hå ®−îc in n¨m 2012, dùa trªn viÖc chØnh söa<br /> ®Þnh cô thÓ nh−: khuyÕn khÝch, biÓu vµ bæ sung b¶n téc −íc n¨m 2008.<br /> Téc −íc trong ®êi sèng… 13<br /> <br /> NÕu nh− téc −íc ®−îc coi lµ nh÷ng th−¬ng, phÊn ®Êu v−¬n lªn ®ãng gãp<br /> quy −íc cña dßng hä hay cã thÓ t¹m coi kh¶ n¨ng, trÝ tuÖ, ph¸t triÓn dßng hä,<br /> nã nh− lµ nh÷ng “®iÒu luËt” cña mét gãp phÇn x©y dùng quª h−¬ng ®Êt n−íc,<br /> dßng hä th× Héi ®ång gia téc (ë Quúnh Hä x©y dùng quy −íc ho¹t ®éng nµy, ®Ó<br /> §«i cã hä gäi lµ Ban c¸n sù dßng hä, con ch¸u thèng nhÊt thùc hiÖn” [5]. Téc<br /> Ban ®¹i diÖn dßng hä) l¹i nh− lµ “c¬ −íc hä NguyÔn viÕt: “§Ó tri ©n tæ tiªn<br /> quan th−êng trùc cña dßng hä”, mµ mét víi ®¹o lý uèng n−íc nhí nguån, ph¸t<br /> trong nh÷ng chøc n¨ng cña “c¬ quan” huy truyÒn thèng tèt ®Ñp cña dßng hä,<br /> nµy lµ ®¶m b¶o cho téc −íc ®−îc thùc Héi ®ång gia téc quyÕt ®Þnh biªn so¹n<br /> thi trªn thùc tÕ. Héi ®ång gia téc ®ãng cuèn Téc −íc nµy ®Ó con ch¸u cïng thùc<br /> vai trß quan träng ®Ó téc −íc ®i vµo ®êi hiÖn. Téc −íc lµ quy ®Þnh, quy −íc dùa<br /> sèng hµng ngµy. Cô thÓ lµ, Héi ®ång gia trªn nÒn t¶ng kû c−¬ng vµ ®¹o lý truyÒn<br /> téc th−êng nh¾c l¹i téc −íc trong c¸c thèng, nh÷ng ®Þnh h−íng tr¸ch nhiÖm,<br /> buæi häp hä. Trong c¸c dÞp tÕ lÔ ®Çu nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña con ch¸u ®èi<br /> n¨m, Héi ®ång gia téc in s½n c¸c b¶n téc víi dßng hä, víi tæ tiªn, c¸c bËc tiÒn<br /> −íc vµ trao cho con ch¸u ë xa quª vÒ lÔ nh©n vµ quª h−¬ng ®Êt n−íc. V× sù ph¸t<br /> tæ. §©y lµ c¸ch ®Ó nh÷ng quy ®Þnh cña triÓn bÒn v÷ng vµ tr−êng tån cña dßng<br /> dßng hä ®i vµo cuéc sèng. Trªn thùc tÕ, Hä NguyÔn TriÖu C¬, tÊt c¶ con ch¸u<br /> néi dung téc −íc ®−îc con ch¸u c¸c hä h·y thùc hiÖn tèt nh÷ng néi dung cña<br /> rÊt coi träng. §iÒu nµy phÇn nµo ®−îc b¶n téc −íc nµy” [7]. Nh− vËy, môc ®Ých<br /> minh chøng qua sè liÖu kh¶o s¸t ®Þnh cña téc −íc tr−íc hÕt lµ ®Ó cñng cè, duy<br /> l−îng mµ chóng t«i thùc hiÖn t¹i Quúnh tr× viÖc cóng tÕ tæ tiªn. §©y lµ mét khÝa<br /> §«i vµo th¸ng 9/2012. KÕt qu¶ kh¶o s¸t c¹nh ®¹o ®øc - t©m linh quan träng<br /> cho thÊy, 47,0% sè ng−êi cho r»ng viÖc trong ®êi sèng tinh thÇn. H¬n n÷a, téc<br /> x©y dùng, viÕt l¹i téc −íc trong giai −íc cßn gãp phÇn ph¸t huy truyÒn thèng<br /> ®o¹n hiÖn nay rÊt cÇn thiÕt; 49,0% cho dßng hä, cñng cè ®oµn kÕt dßng hä,<br /> lµ cÇn thiÕt; sè ng−êi cho lµ kh«ng cÇn khuyÕn khÝch tµi n¨ng, khuyÕn khÝch sù<br /> thiÕt chØ chiÕm 4,0%. Nh− vËy, cã thÓ cèng hiÕn cña c¸c thµnh viªn dßng hä ®Ó<br /> nãi, phÇn lín ng−êi d©n ë Quúnh §«i x©y dùng quª h−¬ng, ®Êt n−íc vµ ph¸t<br /> ®Òu ®¸nh gi¸ cao tÇm quan träng cña triÓn dßng hä.(*)<br /> téc −íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Thø hai, c¸c b¶n téc −íc th−êng cã<br /> nh÷ng quy ®Þnh vÒ viÖc thê tù, c¬ cÊu tæ<br /> Nghiªn cøu cô thÓ nhiÒu b¶n téc −íc<br /> chøc, ho¹t ®éng cña Tr−ëng téc, Héi<br /> ë Quúnh §«i cho thÊy, c¸c b¶n téc −íc<br /> ®ång gia téc (Ban ®¹i diÖn, Ban c¸n sù)<br /> kh¸c nhau vÒ néi dung vµ h×nh thøc thÓ<br /> vµ sinh ho¹t dßng hä. Néi dung nµy quy<br /> hiÖn. Tuy nhiªn, nh×n mét c¸ch kh¸i<br /> ®Þnh cô thÓ c¸c ngµy cóng tÕ, t¶o mé,<br /> qu¸t, c¸c téc −íc ph¶n ¸nh c¸c néi dung<br /> häp mÆt con ch¸u, thèng nhÊt v¨n cóng,<br /> sau ®©y:<br /> hµnh vi cö chØ trong khi cóng tÕ, nhiÖm<br /> Thø nhÊt lµ ý nghÜa, môc ®Ých cña vô cña Héi ®ång gia téc, c¸ch thøc bÇu<br /> viÖc lËp téc −íc vµ duy tr× téc −íc trong vµ b·i miÔn Héi ®ång gia téc, nghÜa<br /> ®êi sèng cña céng ®ång dßng hä. Téc −íc trang, tµi s¶n, tµi chÝnh vµ téc ph¶ cña<br /> hä Hå ghi: “§Ó tri ©n tiªn tæ, ph¸t huy<br /> nh÷ng truyÒn thèng vµ thuÇn phong mü B¶n téc −íc nµy ®−îc ph¸t triÓn lªn tõ b¶n téc<br /> (*)<br /> <br /> tôc, ®éng viªn con ch¸u ®oµn kÕt th©n −íc n¨m 2004.<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2013<br /> <br /> <br /> hä. §¬n cö nh− viÖc thê tù, téc −íc ghi ho¹t hä do Ban c¸n sù triÖu tËp vµ chñ<br /> râ c¸c ngµy tÕ lÔ trong n¨m. Ch¼ng h¹n, tr×. Con ch¸u cã tr¸ch nhiÖm sinh ho¹t<br /> §iÒu 7, téc −íc hä Hå ghi: bèn ngµy tÕ lÔ ®Çy ®ñ, cã ý kiÕn ®ãng gãp x©y dùng<br /> trong n¨m ®ã lµ Hîp tÕ ®Çu Xu©n vµo ch©n thµnh vµ th¼ng th¾n” (®iÒu 15) [5].<br /> chiÒu ngµy 11 s¸ng ngµy 12 th¸ng Nh− vËy, nh×n vµo mét sè quy ®Þnh<br /> Giªng ©m lÞch, LÔ t−ëng niÖm th¸i thñy liªn quan ®Õn thê tù vµ chøc n¨ng,<br /> tæ cña dßng hä vµo s¸ng ngµy 01/3 ©m nhiÖm vô cña Héi ®ång gia téc, chóng ta<br /> lÞch, LÔ kû niÖm Quèc kh¸nh, LÔ t−ëng thÊy ®−îc phÇn nµo sù vËn hµnh cña tæ<br /> niÖm §øc nguyªn tæ cña dßng hä ®−îc tæ chøc hä hµng hiÖn nay ë n«ng th«n.<br /> chøc vµo ngµy §«ng chÝ hµng n¨m. Trªn thùc tÕ, ho¹t ®éng thê cóng tæ tiªn<br /> Ngoµi ra, ®iÒu 7 cña b¶n téc −íc nµy cßn vµ c¸c sinh ho¹t dßng hä cã t¸c ®éng ®Õn<br /> quy ®Þnh ngoµi bèn lÔ chÝnh hµng n¨m, ®êi sèng cña mçi c¸ nh©n sinh sèng<br /> ngµy r»m vµ ngµy mång mét hµng trong vµ ngoµi lµng. §iÒu nµy ®−îc thÓ<br /> th¸ng, Ban c¸n sù dßng hä thay mÆt con hiÖn ë hai chØ b¸o: ChØ b¸o thø nhÊt lµ<br /> ch¸u th¾p h−¬ng t−ëng niÖm tæ tiªn. sè l−îng con ch¸u sinh sèng ë nh÷ng ®Þa<br /> VÒ Héi ®ång gia téc, c¸c b¶n téc −íc ph−¬ng kh¸c nhau ngoµi lµng Quúnh<br /> th−êng nãi râ sè l−îng thµnh viªn vµ §«i trë vÒ tham gia tÕ lÔ tæ tiªn gia t¨ng<br /> chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tæ chøc nµy. hµng n¨m. §¬n cö nh− hä NguyÔn, Phã<br /> B¶n téc −íc hä NguyÔn x¸c ®Þnh râ r»ng chñ tÞch Héi ®ång Gia téc hä NguyÔn<br /> “Héi ®ång gia téc ®¹i diÖn cao nhÊt cho cho biÕt, trong dÞp Xu©n tÕ n¨m 2012, cã<br /> mäi quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña dßng hä, h¬n 500 con ch¸u tham gia lÔ Xu©n tÕ.<br /> cã chøc n¨ng qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ gi¶i Trong ngµy tÕ tæ, mçi b÷a tr−a/tèi cã 35<br /> quyÕt mäi c«ng viÖc liªn quan ®Õn hä” m©m cç ®−îc dän ®Ó phôc vô con ch¸u,<br /> (®iÒu 7). Mçi nhiÖm kú cña Héi ®ång gia chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi sinh sèng ë xa<br /> téc hä NguyÔn cã thêi gian lµ 5 n¨m vµ vÒ(*). ChØ b¸o thø hai lµ sè tiÒn con ch¸u<br /> “Héi ®ång gia téc sinh ho¹t d©n chñ, cung tiÕn ®Ó hä söa ch÷a, trïng tu nhµ<br /> bµn b¹c thèng nhÊt, trªn c¬ së ®ång thê, nghÜa trang, phôc vô c¸c ho¹t ®éng<br /> thuËn, kh«ng bá phiÕu. Tr−êng hîp Héi tÕ lÔ hµng n¨m. §èi víi nhiÒu dßng hä<br /> ®ång gia téc kh«ng ®ång thuËn vÒ viÖc ®©y lµ mét kho¶n tiÒn lín. Ch¼ng h¹n,<br /> nµo ®ã, th× trao ®æi víi c¸c bËc thóc phô tr−êng hîp hä Hå, Tr−ëng Ban c¸n sù hä<br /> trong Hä, lÊy thªm ý kiÕn ®Ó quyÕt Hå cho biÕt, tÝnh tõ ngµy Xu©n tÕ ®Çu<br /> ®Þnh, nÕu kh«ng ph¶i triÖu tËp Hä ®Ó n¨m 2012 cho ®Õn th¸ng 9/2012, sè tiÒn<br /> Hä quyÕt nghÞ” (®iÒu 12) [7]. VÒ sinh con ch¸u cóng tiÕn cho hä ®· h¬n 100<br /> ho¹t cña dßng hä, bªn c¹nh ho¹t ®éng triÖu ®ång(**). Nh− vËy, qua ph©n tÝch c¸c<br /> thê cóng tæ tiªn, c¸c b¶n téc −íc còng b¶n téc −íc vµ thùc tÕ ho¹t ®éng cña c¸c<br /> th−êng quy ®Þnh häp hä ®Þnh kú hµng dßng hä ë Quúnh §«i, cã thÓ thÊy r»ng,<br /> n¨m. Téc −íc hä Hå ghi: “Sinh ho¹t hä thê cóng tæ tiªn vµ sinh ho¹t dßng hä lµ<br /> mçi n¨m 2 lÇn: ®Çu n¨m (sau Xu©n tÕ) ho¹t ®éng quan träng, ®−îc ng−êi d©n<br /> ®Ó nghe b¸o c¸o t×nh h×nh ho¹t ®éng trong vµ ngoµi lµng rÊt quan t©m.<br /> n¨m qua, quyÕt to¸n thu chi tµi chÝnh vµ Thø ba, c¸c b¶n téc −íc th−êng cã<br /> bµn kÕ ho¹ch n¨m tíi; cuèi n¨m (tr−íc c¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh viÖc khuyÕn<br /> hoÆc sau lÔ §«ng chÝ) ®Ó nghe b¸o c¸o häc, khuyÕn tµi, t«n vinh nh÷ng ng−êi<br /> kÕt qu¶ ho¹t ®éng thêi gian qua vµ bµn<br /> kÕ ho¹ch chuÈn bÞ cho lÔ Xu©n tÕ. Sinh (*)<br /> , (**) Pháng vÊn s©u thùc hiÖn n¨m 2012.<br /> Téc −íc trong ®êi sèng… 15<br /> <br /> cã c«ng lao ®èi víi ®Êt n−íc, lµng xãm, Bªn c¹nh viÖc khuyÕn häc, khuyÕn<br /> dßng hä; r¨n d¹y con ch¸u, ng¨n cÊm tµi, c¸c b¶n téc −íc th−êng cã nh÷ng<br /> con ch¸u lµm ®iÒu xÊu, khuyÕn khÝch ®iÒu r¨n d¹y con ch¸u, ng¨n cÊm con<br /> con ch¸u lµm viÖc tèt. VÒ viÖc khuyÕn ch¸u lµm ®iÒu xÊu, khuyÕn khÝch con<br /> häc, khuyÕn tµi, c¸c b¶n téc −íc th−êng ch¸u lµm viÖc tèt. PhÇn x¸c ®Þnh nhiÖm<br /> cã nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn quü vô cña con ch¸u hä Ph¹m, Téc −íc hä<br /> khuyÕn häc vµ ho¹t ®éng khuyÕn häc. Ph¹m viÕt: “BÊt cø ai, trai, g¸i, con ®Î<br /> §èi víi téc −íc hä Hå, “Hä lËp quü còng nh− con nu«i hîp ph¸p mang khai<br /> khuyÕn häc, khuyÕn tµi. §éng viªn c¸c sinh hä Ph¹m ®Òu lµ con ch¸u trong Hä.<br /> tæ chøc, con ch¸u ñng hé quü khuyÕn Con ch¸u trong hä ph¶i... Lu«n lu«n gi÷<br /> häc, khuyÕn tµi. Hµng n¨m vµo dÞp g×n phÈm chÊt ®¹o ®øc, ph¸t huy truyÒn<br /> Quèc kh¸nh 2/9, Hä khen th−ëng con thèng tèt ®Ñp vµ nh÷ng lêi gi¸o huÊn<br /> ch¸u häc giái, d¹y giái c¸c cÊp (tõ mÇm thiªng liªng cña Tæ tiªn ta… §oµn kÕt,<br /> non ®Õn trung häc) vµ ®Ëu vµo c¸c th©n ¸i, gióp ®ì nhau trªn tinh thÇn<br /> tr−êng ®¹i häc, con ch¸u tèt nghiÖp kh¸ m¸u mñ, ruét thÞt, nhÊt lµ khi gÆp khã<br /> giái c¸c tr−êng ®¹i häc trong vµ ngoµi kh¨n… Lµm trßn nhiÖm vô ng−êi c«ng<br /> n−íc” (®iÒu 23) [5]. Cßn víi hä NguyÔn, d©n, chÊp hµnh nghiªm chØnh ph¸p luËt<br /> néi dung khuyÕn häc ®−îc so¹n thµnh Nhµ n−íc” [6]. Cßn téc −íc hä Hå th×<br /> mét ch−¬ng, gåm 5 ®iÒu, tõ ®iÒu 26 ®Õn quy ®Þnh: “… nh¾c nhë, gãp ý ch©n<br /> ®iÒu 30. C¸c ®iÒu kho¶n nµy quy ®Þnh thµnh cho nh÷ng c¸ nh©n, gia ®×nh con<br /> vÒ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn häc, quü ch¸u mÊt ®oµn kÕt, vi ph¹m tÖ n¹n x·<br /> khuyÕn häc. Mét ®iÓm kh¸c nhau gi÷a héi, gióp hä söa ch÷a, tiÕn bé” (®iÒu 30);<br /> hä NguyÔn vµ hä Hå ë ®©y lµ: nÕu hä Hå “®èi víi nh÷ng con ch¸u vi ph¹m ph¸p<br /> tæ chøc khen th−ëng con ch¸u häc giái luËt, ph¶i cã lÔ t¹ tæ tiªn, høa hoµn<br /> vµo ngµy 2/9 hµng n¨m th× hä NguyÔn l−¬ng. Con ch¸u trong hä s½n sµng ®ãn<br /> l¹i khen th−ëng con ch¸u häc giái vµo nhËn, kh«ng kú thÞ, gióp ®ì hä hßa<br /> dÞp Xu©n tÕ ®Çu n¨m. Ngoµi viÖc khen nhËp céng ®ång, dßng hä” (®iÒu 31) [5].<br /> th−ëng con ch¸u häc giái, nhiÒu b¶n téc<br /> −íc cßn quy ®Þnh viÖc vinh danh nh÷ng<br /> D−íi mét gãc nh×n nhÊt ®Þnh, téc<br /> ng−êi cã c«ng lao lín ®èi víi ®Êt n−íc,<br /> −íc ®· ®i vµo thùc tÕ cuéc sèng, ch¼ng<br /> quª h−¬ng, dßng hä nh»m kh¼ng ®Þnh<br /> h¹n nh− nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn<br /> truyÒn thèng dßng hä vµ gi¸o dôc nh©n<br /> khuyÕn häc, khuyÕn tµi. Theo sè liÖu<br /> c¸ch, lèi sèng cho con ch¸u. Téc −íc hä<br /> cña Héi khuyÕn häc x· Quúnh §«i th×<br /> Hå quy ®Þnh viÖc vinh danh nh÷ng ng−êi<br /> t¹i thêi ®iÓm th¸ng 9/2012, sè tiÒn quü<br /> cã ®ãng gãp lín ®èi víi ®Êt n−íc, quª<br /> khuyÕn häc cña c¸c dßng ë Quúnh §«i lµ<br /> h−¬ng, dßng hä b»ng h×nh thøc ghi tªn<br /> c¸c vÞ nµy vµo bia danh nh©n cña dßng 235 triÖu ®ång. Trong ®ã, nhiÒu hä cã<br /> hä (®iÒu 25) [5]. Téc −íc hä NguyÔn l¹i quü khuyÕn häc lín nh− hä NguyÔn: 70<br /> quy ®Þnh tæ chøc lÔ r−íc (tõ nhµ riªng triÖu ®ång; hä Hå: 70 triÖu ®ång; hä<br /> hoÆc tõ nhµ thê trung chi ®Õn nhµ thê Hoµng: 10 triÖu ®ång. Hµng n¨m, c¸c<br /> ®¹i téc) c¸c v¨n b»ng chøng nhËn cã dßng hä ®· khuyÕn khÝch, khen th−ëng<br /> tÝnh chÊt ph¸p quy ®èi víi nhiÒu danh nhiÒu häc sinh, gi¸o viªn cã thµnh tÝch<br /> hiÖu cao quý mµ c¸ nh©n trong dßng hä tèt trong häc tËp vµ gi¶ng d¹y. Ho¹t<br /> ®−îc trao tÆng (®iÒu 20) [7]. ®éng khuyÕn häc nµy ®· gãp phÇn n©ng<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2013<br /> <br /> <br /> cao chÊt l−îng gi¸o dôc - ®µo t¹o ë ®Þa nghÜa x· héi ®èi víi ®êi sèng céng ®ång<br /> ph−¬ng Quúnh §«i(*). Nh÷ng minh chøng lµng x·. D−íi mét gãc nh×n nhÊt ®Þnh,<br /> nµy cho thÊy, téc −íc ®· thùc sù ®i vµo cã thÓ nãi r»ng téc −íc cña c¸c dßng hä<br /> cuéc sèng vµ mang l¹i ý nghÜa x· héi ®· khuyÕn khÝch nh÷ng viÖc lµm tèt,<br /> trªn thùc tÕ. lµm ®óng vµ ng¨n chÆn nh÷ng viÖc lµm<br /> 3. KÕt luËn sai, lµm tr¸i, gãp phÇn x©y dùng vµ gi÷<br /> g×n nÒn nÕp, truyÒn thèng cña dßng hä.<br /> Cã thÓ thÊy r»ng, téc −íc ®· cã<br /> Thªm n÷a, téc −íc cßn gãp phÇn vµo<br /> nh÷ng b−íc th¨ng trÇm, ®i liÒn víi sù c«ng t¸c khuyÕn häc, khuyÕn tµi ë ®Þa<br /> biÕn ®æi cña dßng hä qua c¸c giai ®o¹n<br /> ph−¬ng. Nh− vËy, cïng víi h−¬ng −íc,<br /> lÞch sö kh¸c nhau. Trong x· héi truyÒn<br /> téc −íc ®· t¹o nªn khu«n mÉu øng xö<br /> thèng, dßng hä cã vai trß quan träng ®èi cho mçi ng−êi d©n trong lµng, ph¶n ¸nh<br /> víi lµng x· vµ téc −íc còng mang ý<br /> b¶n s¾c lµng trong bèi c¶nh cña nh÷ng<br /> nghÜa x· héi ®¸ng kÓ trªn thùc tÕ. ë<br /> biÕn ®æi x· héi s©u réng hiÖn nay
(*)<br /> giai ®o¹n tr−íc §æi míi, nhiÒu chøc<br /> n¨ng cña dßng hä trong ®êi sèng céng<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> ®ång lµng x· ®· bÞ suy gi¶m, hoÆc mÊt<br /> ®i. §i liÒn víi sù suy gi¶m c¸c chøc 1. NguyÔn TuÊn Anh (2010), Kinship<br /> n¨ng cña dßng hä, téc −íc còng kh«ng as Social Capital: Economic, Social<br /> ®−îc chó ý trong giai ®o¹n nµy. and Cultural Dimensions of<br /> Changing Kinship Relations in a<br /> B−íc sang thêi kú §æi míi, nhiÒu Northern Vietnamese Village,<br /> chøc n¨ng cña dßng hä ®· cã sù phôc Doctoral dissertation, Vrije<br /> håi trë l¹i. Trong bèi c¶nh ®ã, téc −íc Universiteit Amsterdam, The<br /> còng ®−îc céng ®ång lµng x· quan t©m. Netherlands. ISBN/EAN: 978-90-<br /> T¹i Quúnh §«i, nhiÒu dßng hä ®· biªn 5335-271-7. 278 pages.<br /> dÞch l¹i téc −íc cò, biªn so¹n téc −íc 2. Mai V¨n Hai vµ Phan §¹i Do·n<br /> míi. Téc −íc cña mçi dßng hä ®−îc thÓ (2000), Quan hÖ dßng hä ë ch©u thæ<br /> hiÖn theo mét c¸ch riªng. Ngoµi viÖc s«ng Hång, Nxb. Khoa häc X· héi,<br /> nhÊn m¹nh ®Õn ý nghÜa, môc ®Ých cña Hµ Néi.<br /> viÖc lËp téc −íc vµ duy tr× téc −íc trong 3. §oµn §iÒu tra Quy ho¹ch L©m<br /> ®êi sèng cña céng ®ång dßng hä, c¸c b¶n nghiÖp NghÖ An (2012), B¸o c¸o ®å<br /> téc −íc th−êng quy ®Þnh viÖc thê tù, c¬ ¸n Quy ho¹ch x©y dùng n«ng th«n<br /> cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Tr−ëng míi x· Quúnh §«i, huyÖn Quúnh L−u,<br /> téc, Héi ®ång gia téc (Ban ®¹i diÖn, Ban tØnh NghÖ An giai ®o¹n 2011-2020.<br /> c¸n sù) vµ sinh ho¹t dßng hä. C¸c b¶n 4. Hå SÜ Giµng (1988), Tõ Thæ §«i<br /> téc −íc còng cã c¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh Trang ®Õn x· Quúnh §«i, Nxb.<br /> viÖc khuyÕn häc, khuyÕn tµi, t«n vinh NghÖ TÜnh, NghÖ TÜnh.<br /> nh÷ng ng−êi cã c«ng lao ®èi víi ®Êt 5. Hä Hå §¹i téc Quúnh §«i (2012),<br /> n−íc, lµng xãm, dßng hä; r¨n d¹y, gi¸o “Téc ¦íc”.<br /> dôc con ch¸u. 6. Hä Ph¹m (2000), “Quy −íc hä<br /> Trªn thùc tÕ, nh÷ng néi dung trªn Ph¹m”.<br /> cña c¸c b¶n téc −íc th−êng ®−îc thùc thi (xem tiÕp trang 44)<br /> mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ. ViÖc thùc thi c¸c<br /> quy ®Þnh cña téc −íc mang l¹i nhiÒu ý (*)<br /> Pháng vÊn s©u thùc hiÖn n¨m 2012.<br />