Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp: Bước đầu tìm hiểu hát Sli của người Nùng Phàn Slình ở huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp: Bước đầu tìm hiểu hát Sli của người Nùng Phàn Slình ở huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang với mục đích làm rõ thực trạng tồn tại của dân ca Sli (soonghao) Nùng Phàn Slình trong thời đại hiện nay, tìm ra nguyên nhân, từ đó làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất phương hướng bảo tồn và phát huy giá trị, vai trò của hát Sli (soonghao) người Nùng Phàn Slình trong xã hội. Mời các bạn cùng tìm hiểu để nắm bắt nội dung thông tin vấn đề.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp: Bước đầu tìm hiểu hát Sli của người Nùng Phàn Slình ở huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang

TRƯỜNG DẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI KHOA VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ ------  ------ B−íc ®Çu t×m hiÓu h¸t sli cña ng−êi nïng phμn sl×nh ë huyÖn lôc ng¹n, tØnh b¾c giang Kho¸ luËn tèt nghiÖp Cö nh©n V¨n hãa Chuyªn ngµnh V¨n hãa d©n téc thiÓu sè M· sè: 608 Sinh viªn thùc hiÖn: Vi V¨n Tù H−ìng dÉn hoa häc: Nh¹c sÜ §µm ThÕ VÊn Hμ Néi, 5 - 2008 1
Lêi c¶m ¬n Kho¸ luËn cña chóng t«i ®−îc hoμn thμnh víi sù gióp ®ì, h−íng dÉn tËm t×nh cña nh¹c sü §μm ThÕ VÊn, c¸c thÇy c« gi¸o Khoa V¨n hãa d©n téc thiÓu sè, c¸c c¸n bé Phßng V¨n hãa - Th«ng tin vμ ThÓ thao huyÖn Lôc Ng¹n, c¸c nghÖ nh©n d©n gian vμ bμ con ng−êi Nïng c¸c x· S¬n H¶i, Phong V©n, T©n Hoa, huyÖn Lôc Ng¹n, nh©n ®©y chóng t«i xin göi tíi tÊt c¶ lêi c¶m ¬n ch©n thμnh vμ s©u s¾c nhÊt. Do thêi gian eo hÑp, kh¶ n¨ng cã h¹n nªn khãa luËn ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i hy väng sÏ nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn sli - l−în vμ ng−êi Nïng ë Lôc Ng¹n. Xin ch©n thμnh c¶m t¹! Vi V¨n Tù 2
Môc lôc Më ®Çu 1. Tính cấp thiết của đề tài………………………….………………………..1 2 .T×nh h×nh nghiªn cøu…………………………...…………………………2 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu……………..…………………………..3 4.Môc ®Ých nghiªn cøu ………………………………………………………3 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu…………………………………………………..4 6. Néi dung vµ bè côc khãa luËn……………………………………………..5 Ch−¬ng1 Tæng quan vÒ ng−êi Nïng phµn sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi ë huyÖn Lôc Ng¹n…………...6 1.2. Kh¸i qu¸t v¨n hãa Nïng Phµn Sl×nh huyÖn Lôc Ng¹n………………... 10 Ch−¬ng 2 H¸t Sli cña ng−êi phµn Sl×nh huyÖn Lôc Ng¹n 2.1. H¸t sli vµ truyÒn thuyÕt vÒ nguån gèc ……….………………………..25 2.2. Ng«n ng÷ trong d©n ca Sli (soong hao) cña ng−êi Nïng Phµn Slinh… 29 2.3. DiÔn x−íng sli-l−în (Soong hao) cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh…………30 2.4. Sli- l−în h¸t giao duyªn ®èi ®¸p nam-n÷ …………………...………… 39 2.5. H×nh t−îng, lµn ®iÖu sli cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh……………….. ...54 2.6. H×nh t−îng trong d©n ca sli……………………….……………………57 2.7. So s¸nh Sli Nïng Phµn Sl×nh Lôc Ng¹n víi l−în Tµy ë L¹ng S¬n……. 60 3
Ch−¬ng 3 C¸c gi¸ trÞ vµ mét sè gi¶i ph¸p b¶o tån ph¸t huy d©n ca sli cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë Lôc Ng¹n hiÖn nay 3.1. Nh÷ng gÝa trÞ cña d©n ca sli Nïng Phµn Sl×nh ë Lôc Ng¹n…...………. 66 3.2. Thùc tr¹ng vÒ h¸t d©n ca sli cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh…………..…..69 3.3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù mai mét cña lµn ®iÖu sli..…………….71 3.4. Mét sè nhËn xÐt cña ng−êi nghiªn cøu……………..……………..…..72 3.5. Mét sè khuyÕn nghÞ vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn lµn ®iÖu sli …………......73 KÕt luËn……………………..…...………………………………… …..80 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.....................................................82 Phô lôc.……………………………….…………………………………84 Phô lôc 1: Danh s¸ch nh÷ng ng−êi cung cÊp tµi liÖu……………...………..85 Phô lôc 2: Mét sè bµi h¸t sli………..……………………… ………………87 Phô lôc 3: Mét sè h×nh ¶nh vÒ ng−êi Nïng Phµn Sl×nh vµ sli.……………...95 4
NH÷ng ch÷ viÕt t¾t tt ViÕt th−êng ViÕt t¾t 1 Nhµ xuÊt b¶n NXB 2 Së V¨n hãa – Th«ng tin SVH - TT 3 Gi¸o dôc GD 4 V¨n hãa d©n téc VHDT 5 Khoa häc x· héi KHXH 6 Hµ Néi H 7 V¨n hãa VH Më ®Çu 1. Tính cấp thiết của đề tài 5
MỞ ĐẦU Trong thời kì đổi mới, đất nước mở cửa hội nhập, giao lưu văn hoá quốc tế, thì những giá trị văn hoá truyền thống dân tộc đang có nguy cơ bị suy thoái mai một dần và mất đi. Vì thế trong những năm gần đây, việc bảo tồn và phát huy truyền thống văn hoá dân tộc đã được các ban, ngành trong cả nước chú trọng, quan tâm. Điều này đã được thể hiện rõ qua sự khẳng định của nghị quyết Đại hội lần thứ tư Ban chấp hành trung ương Đảng khoá VII: “ văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội”. Hội nghị lần thứ Năm Ban chấp hành trung ương Đảng (khoá VIII) cũng đã ra nghị quyết về xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Dựa trên nghị quyết của trung ương, trong những năm gần đây huyện uỷ, uỷ ban nhân dân, phòng văn hoá thông tin huyện Lục Ngạn đã triển khai kế hoạch bảo tồn và phát huy những giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể. Lục Ngạn là một huyện miền núi, nằm về phía Đông Bắc của tỉnh Bắc Giang, có nhiều dân tộc anh em cùng chung sống như: Tày, Nùng, Dao, Cao Lan, Sán Chí, Sán Dìu, Hoa… (dân tộc Nùng gồm có 3 nhánh là Phàn Slình, Nùng Inh và Nùng Cháo, trong đó nh¸nh Nïng Phµn Sl×nh lµ ®«ng nhÊt). Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung c¸c d©n téc nãi trªn cßn mang ®Ëm nh÷ng nÐt riªng biÖt. Nh¸nh téc ng−êi Nïng Phµn Sl×nh cã h¸t Sli (soong hao) rÊt phæ biÕn. Sli lµ mét h×nh thøc slinh ho¹t v¨n hãa d©n gian, lµ trÝ thøc trÝ tuÖ t©m hån trong ®êi sèng tinh thÇn cña téc ng−êi Nïng Phµn Sl×nh. Lµ mét h×nh thøc h¸t giao duyªn ®èi ®¸p, kÓ chuyÖn, giao l−u, chóc tông… ®Ëm chÊt ch÷ t×nh, thÓ hiÖn t×nh yªu quª h−¬ng ®Êt n−íc, yªu con ng−êi vµ giµu t×nh nh©n ¸i, thÓ hiÖn nh÷ng t×nh c¶m cña con ng−êi víi con ng−êi, con ng−êi víi thiªn nhiªn ®Ó cho cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. Tr¶i qua c¸c thêi kú lÞch sö nã ®−îc nhiÒu thÕ hÖ nèi tiÕp vµ s¸ng t¹o, l−u truyÒn vµ trë thµnh mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian ®−îc gi÷ g×n bÒn v÷ng qua c¸c thêi ®¹i. Lo¹i h×nh d©n ca nµy tr−íc ®©y rÊt thÞnh hµnh vµ ®−îc bµ con nh©n d©n h¸t th−êng xuyªn ë mäi n¬i, mäi lóc. Nh−ng tõ thËp kû 80 cña thÕ kû XX trë l¹i ®©y, h¸t sli (soong hao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh gÇn nh− bÞ l·ng quªn trong ®êi sèng x· 6
héi. Nh÷ng ng−êi h¸t vµ nh÷ng ng−êi thuéc bµi h¸t cßn l¹i ®Õn nay hÇu nh− kh«ng cßn. H¸t Sli trë nªn xa l¹ ®èi víi tÇng líp trÎ. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ b¶o tån di s¶n v¨n hãa phi vËt thÓ, trong ®ã cã thÓ lo¹i d©n ca nµy lµ rÊt cÇn thiÕt. C«ng tr×nh nµy kh«ng n»m ngoµi môc ®Ých chung lµ lµm thÕ nµo ®Ó cho nh÷ng bµi ca vµ c¸c thÓ lo¹i h¸t Sli Nïng Phµn Sl×nh ®−îc tån t¹i vµ sèng m·i trong ®êi sèng v¨n hãa cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè trong huyÖn nãi riªng vµ c¸c n¬i kh¸c nãi chung. ViÖc nghiªn cøu h¸t Sli (soong hao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh nh»m kh¬i dËy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa, nghÖ thuËt truyÒn thèng cña d©n téc gãp phÇn gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n hãa cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh nãi riªng vµ d©n téc ViÖt nam nãi chung. ChÝnh v× vËy, lµ mét slinh viªn khoa V¨n hãa d©n téc thiÓu sè, còng lµ mét ng−êi d©n téc Nïng Phµn Sl×nh. Tuy kh¶ n¨ng cña b¶n th©n cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc nh−ng t«i vÉn mong muèn ®em hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó nghiªn cøu, gãp phÇn b¶o tån vµ ph¸t huy t¸c dông cña h¸t Sli (soong hao) cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh. T«i ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: B−íc ®Çu t×m hiÓu h¸t Sli cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu H¸t Sli (soong hao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh hÇu nh− ch−a cã ai s−u tÇm nghiªn cøu. ChØ cã mét sè Ýt c¸c nhµ nghiªn cøu quan t©m ®Õn vµ míi mang tÝnh kháa s¸t t×m hiÓu. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®i tr−íc míi dõng l¹i ë møc ®é kh¸i qu¸t chung vÒ v¨n hãa c¸c d©n téc trong tØnh vµ huyÖn nh−: - Di s¶n v¨n hãa B¾c Giang vÒ v¨n hãa phi vËt thÓ ( B¶o tµng B¾c Giang, xuÊt b¶n n¨m 2006). Trong cuèn s¸ch nµy c¸c t¸c gi¶ ®· nãi qua c¸c lµn ®iÖu d©n ca cña c¸c d©n téc. - TruyÒn thèng v¨n hãa Th«ng tin huyÖn Lôc Ng¹n (B¾c Giang xuÊt b¶n th¸ng 8 n¨m 2007). Cuèn s¸ch nµy cã nãi vÒ v¨n hãa c¸c d©n téc trong huyÖn trong ®ã cã d©n téc Nïng. 7
- §Þa chÝ B¾c Giang - phÇn v¨n hãa - x· héi c¸c t¸c gi¶ còng nãi vÒ v¨n hãa c¸c d©n téc trong tØnh. Th«ng qua nh÷ng cuèn s¸ch trªn, néi dung cña nã còng ®Ò cËp tíi nhiÒu phong tôc tËp qu¸n cña c¸c d©n téc thiÓu sè ®ang c− tró t¹i tØnh còng nh− t¹i huyÖn, trong ®ã cã d©n téc Nïng. Trong nh÷ng c«ng tr×nh kÓ trªn, c¸c t¸c gi¶ chØ míi liÖt kª nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh vÒ thµnh phÇn c¸c d©n téc, phong tôc tËp qu¸n, lêi ca ë d¹ng tæng qu¸t ch−a ®i s©u vµo vÊn ®Ò cô thÓ. C¸c c«ng tr×nh trªn còng gióp cho ng−êi viÕt nh×n vµo vÊn ®Ò cô thÓ h¬n. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu LuËn v¨n chñ yÕu ®i s©u nghiªn cøu slinh ho¹t h¸t Shi ( soonghao) ng−êi nïng Phµn Sh×nh - mét di s¶n v¨n hãa ®· tån t¹i ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kØ. Ph¹m vi nghiªn cøu Ng−êi Nïng Phµn Sh×nh kh«ng chØ c− tró ë huyÖn Lôc Ng¹n mµ cßn c− tró ë mét sè x· thuéc huyÖn Lôc Nam, Yªn ThÕ, S¬n §éng…vµ mét sè tØnh l©n cËn bao gåm: L¹ng S¬n, Cao B»ng, Th¸i Nguyªn, B¾c c¹n, Hµ Giang... V× ®iÒu kiÖn kh«ng cho phÐp vµ kh¶ n¨ng cã h¹n nªn chóng t«i chñ yÕu ®i s©u nghiªn cøu d©n ca h¸t Sli ( soonghao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n - B¾c Giang. ( C¸c x·: S¬n H¶i, Phong V©n, T©n S¬n,…) 4. Môc ®Ých nghiªn cøu Kh¶o s¸t, ®iÒn d· ,t×m hiÓu hÖ thèng c¸c thÓ lo¹i h¸t Sli ( soonghao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n - B¾c Giang ®i s©u vµo lêi ca, c¸ch h¸t, cÊu tróc giai ®iÖu, gi¸ trÞ v¨n häc d©n gian nh»m cung cÊp cho c¸c nhµ nghiªn cøu, nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý cã thªm t− liÖu vÒ h¸t d©n ca Sli ( soonghao) cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh. 8
Trªn c¬ së t×m hiÓu ph©n tÝch nguån gèc, lÞch sö ph¸t triÓn, lÒ lèi tæ chøc, qu¸ tr×nh diÔn x−íng, nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña d©n ca Sli ( soonghao) trong ®êi sèng v¨n hãa c− d©n vïng Lôc Ng¹n tØnh B¾c Giang. Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, chóng t«i còng muèn lµm râ thùc tr¹ng tån t¹i cña d©n ca Sli ( soonghao) Nïng Phµn Sl×nh trong thêi ®¹i hiÖn nay, t×m ra nguyªn nh©n, tõ ®ã lµm c¬ së khoa häc cho viÖc ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng b¶o tån vµ ph¸t huy gi¸ trÞ, vai trß cu¶ h¸t Sli ( soonghao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh trong x· héi. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn luËn v¨n ®¹t kÕt qu¶, chóng t«i chän vµ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p sau: + LÊy ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, ®iÒn d·, s−u tÇm c¸c tµi liÖu vÒ h¸t Sli ( soonghao) ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n lµm ph−¬ng ph¸p chñ yÕu. + TiÕn hµnh ghi ©m, kÝ ©m mét sè bµi d©n ca tiªu biÓu, nh÷ng bµi h¸t cã tiÕt tÊu giai ®iÖu, c¸ch h¸t cña ng−êi Nïng Phµn Sl×nh huyÖn Lôc Ng¹n tØnh B¾c Giang. + Ph−¬ng ph¸p liªn ngµnh: h¸t d©n ca Sli ( soonghao) Nïng Phµn Sl×nh lµ h×nh thøc slinh ho¹t v¨n hãa tæng hîp, nhiÒu vÊn ®Ò trong ®ã cã liªn quan ®Õn x· héi häc, sö häc, d©n téc häc, v¨n hãa häc, nghÖ thuËt häc ( v¨n häc, ©m nh¹c). V× thÕ ng−êi viÕt ph¶i sö dông ph−¬ng ph¸p liªn ngµnh ®Ó ph©n tÝch h¸t Sli (soonghao) Nïng Phµn Sl×nh tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. + Qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ tæng hîp, so s¸nh ®−îc thùc hiÖn ®Ó t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vµ riªng cña d©n ca Sli ( soonghao) Nïng Phµn Sl×nh. + B−íc ®Çu ph¸t hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña h¸t d©n ca Sli ( soong hao) tõ ®ã nhËn biÕt ®−îc gi¸ trÞ s¸ng t¹o v¨n hãa cña c− d©n Nïng Phµn Sl×nh huyÖn Lôc Ng¹n tØnh B¾c Giang. X¸c lËp mét hÖ thèng biÖn ph¸p, m« h×nh nh»m b¶o l−u ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ cña h¸t d©n ca Sli ( soong hao) Nïng Phµn Sl×nh trong ®êi sèng v¨n hãa hiÖn nay cña d©n c− huyÖn Lôc Ng¹n tØnh B¾c Giang. 9
6. Néi dung vµ bè côc kho¸ luËn Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Phô lôc néi dung cña kho¸ luËn ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ng−êi Nïng Phµn Sl×nh ë huyÖn Lôc Ng¹n Ch−¬ng 2: H¸t d©n ca Sli (soong hao) Nïng Phµn Sl×nh ë Lôc Ng¹n Ch−¬ng 3: B¶o tån vµ ph¸t huy gi¸ trÞ, nghÖ thuËt cña d©n ca Sli (soong hao) Nïng Phµn Sl×nh trong thêi ®¹i hiÖn nay 10
Tμi liÖu tham kh¶o 1. Hoµng V¨n P¸o. L−în Tµy L¹ng S¬n, NXB V¨n ho¸ D©n téc, Hµ Néi, 2003. 2. NguyÔn Xu©n CÇn (vµ c¸c t¸c gi¶). D©n ca S¸n ChÝ huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang, NXB. VHDT, H.2004 3. TrÇn C−êng. ©m nh¹c-t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm, NXB an ninh. 2003 4. §oµn V¨n Chóc. X· héi häc v¨n ho¸, NXB V¨n ho¸ - th«ng tin, H.1997. 5. NguyÔn C«ng §ån. LÞch sö §¶ng bé Lôc Ng¹n, SVH TT B¾c Giang. 1998 6. NguyÔn §×nh Hoa. C¸c d©n téc ë ViÖt nam, NXB khoa häc X· héi, H. 1983 7. NguyÔn V¨n Huy. Bøc tranh v¨n ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB GD, H. 1997. 8. Ng« V¨n LÖ. V¨n ho¸ c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam, NXB GD Hµ Néi, H , 1997. 9. Léc BÝch KiÖm. §Æc ®iÓm d©n ca ®¸m c−íi Tµy-Nïng xø L¹ng, héi V¨n häc L¹ng S¬n. 2004. 10. §inh Gia Kh¸nh. Trªn ®−êng t×n hiÓu v¨n ho¸ d©n gian, NXB. KHXH, H. 1989. 11. Vò Ngäc Kh¸nh. TÝn ng−ìng d©n gian ViÖt nam, NXB. VHDT, H. 2001. 12. Phan Phóc Minh. T×m hiÓu d©n ca ViÖt Nam, NXB ¢m nh¹c, H. 1994. 13. Hoµng Nam. D©n téc ®¹i c−¬ng, NXB GD Hµ Néi. 1997. 14. Hoµng nam. §Æc tr−ng v¨n ho¸ cæ truyÒn c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB VHDT, H. 2002. 15. Hoµng Man. D©n téc Nïng ë ViÖt Nam, NXB VHDT, H. 2002. 16. Hoµng Nam. V¨n hãa c¸c d©n téc §«ng B¾c, tr−êng §¹i häc V¨n hãa Hµ Néi, H. , 2004. 17. Phï Ninh, NguyÔn ThÞnh. V¨n hãa truyÒn thèng Cao Lan, NXB. VHDT, H. 1999. 87
18. N«ng ThÞ Nh×nh. ¢m nh¹c d©n gian c¸c d©n téc Tµy – Nïng - Dao L¹ng S¬n, NXB. VHDT, H. 2005. 19. L©m Quý. S×nh ca Cao Lan ®ªm h¸t thø nhÊt, NXB VHDT, H. 2003. 20. T« Ngäc Th¨ng, Hång Thao, t×m hiÓu ©m nh¹c d©n téc cæ truyÒn, NXB VHDT, H. 1986. 21. Hoµng V¨n Trô. D©n ca c¸c d©n téc thiÓu sè, NXB VHDT, H. 1997. 22. M· ThÕ Vinh. V¨n ho¸ v¨n nghÖ cæ truyÒn víi viÖc s¸ng t¹o míi, NXB Héi v¨n häc nghÖ thuËt L¹ng S¬n. 2005. 23. Bé ®éi cÇn biÕt vÒ c¸c d©n téc phÝa B¾c, NXB Q§ND ViÖt Nam, H. 1983. 24. LÔ héi xø B¾c, Së V¨n ho¸ - Th«ng tin Hµ B¾c, 1989. 25. V¨n ho¸ B¾c Giang, Së V¨n ho¸ - Th«ng tin B¾c Gian, 2002. 26. TruyÒn thèng v¨n ho¸ c¸c d©n téc thiÓu sè B¾c Giang, T− liÖu b¶o tµng B¾c Giang. 27. Mét Sè v¾n ®Ò lÞch sö nv¨n ho¸ c¸c d©n téc ë ViÖt B¾c, NXB Bé V¨n ho¸- Th«ng tin - B¶o tµng ViÖt B¾c. 1981. 88