Tóm tắt Luận án: Nghiên cứu một số yếu tố liên quan đến dịch vụ y tế cho phụ nữ người Dao về khía cạnh văn hóa - xã hội tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án: Nghiên cứu một số yếu tố liên quan đến dịch vụ y tế cho phụ nữ người Dao về khía cạnh văn hóa - xã hội tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn nhằm mô tả và phân tích nhu cầu, thực trạng cung cấp và sử dụng dịch vụ y tế của phụ nữ người Dao trên một số khía cạnh văn hóa, dân tộc và xã hội tại một số xã thuộc huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án: Nghiên cứu một số yếu tố liên quan đến dịch vụ y tế cho phụ nữ người Dao về khía cạnh văn hóa - xã hội tại huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn

1 ð TV Nð S c kh e c a ph n và tr em là nh ng v n ñ quan tâm hàng ñ u c a các qu c gia trên th gi i trong ñó có Vi t Nam. nư c ta, chăm sóc s c kho cho ph n ñ n nay ñã ñ t ñư c nhi u thành t u quan tr ng, nhi u ch s liên quan ñ n chăm sóc s c kho sinh s n ñã ñ t và vư t m c tiêu ñ ra. Tuy nhiên, th c t cho th y s phát tri n v kinh t , văn hóa, xã h i c a khu v c mi n núi v n còn th p hơn r t nhi u so v i các khu v c khác c a c nư c ñã nh hư ng ñ n d ch v chăm sóc s c kho c a ngư i dân. Bên c nh các y u t như trình ñ dân trí th p, m c s ng th p, giao thông khó khăn... còn có y u t văn hoá như phong t c t p quán l c h u, bói cúng ma khi m ñau...ñã ph n nào nh hư ng ñ n ti p c n và s d ng d ch v y t , nh t là ñ i v i ngư i dân t c thi u s trong ñó có ngư i Dao. Vì v y, vi c phân tích nh hư ng c a các y u t văn hóa, xã h i ñ n d ch v y t c a ngư i Dao nói chung và c a ph n ngư i Dao nói riêng là th c s c n thi t nh m góp ph n tìm ra gi i pháp b o v và chăm sóc s c kh e cho ph n dân t c thi u s . nư c ta, tuy ñã có nhi u công trình nghiên c u xung quanh v n ñ này nhưng chưa có công trình nào nghiên c u m t cách h th ng v d ch v y t cho ngư i Dao nói chung và cho ph n ngư i Dao nói riêng d a trên m t s khía c nh văn hoá - xã h i. Xu t phát t th c t trên, chúng tôi ch n t nh B c K n (là t nh có s ngư i Dao ñông ch ñ ng sau ngư i Tày) ñ ti n hành nghiên c u ñ tài: “Nghiên c u m t s y u t liên quan ñ n d ch v y t cho ph n ngư i Dao v khía c nh văn hoá - xã h i t i huy n B ch Thông, t nh B c K n”. M c tiêu c a ñ tài: 1. Mô t và phân tích nhu c u, th c tr ng cung c p và s d ng d ch v y t c a ph n ngư i Dao trên m t s khía c nh văn hoá, dân t c và xã h i t i m t s xã thu c huy n B ch Thông, t nh B c K n. 2. Phân tích m t s y u t liên quan ñ n cung c p và s d ng d ch v chăm sóc s c kho bà m hi n có t i ñ a phương.
2 NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN 1. Công trình ñ u tiên Vi t Nam nghiên c u có h th ng và phân tích sâu v m t s khía c nh văn hoá – xã h i liên quan ñ n cung c p và s d ng d ch v chăm sóc s c kho sinh s n c a ph n ngư i Dao. 2. L n ñ u tiên s d ng k t h p gi a phương pháp nghiên c u kinh ñi n, nghiên c u ñ nh tính (PRA) và phương pháp ñánh giá d a trên 5 ch s logic qua bi u ñ CBM, ca b nh m u cùng v i theo dõi liên ti p 12 tháng ñ xác ñ nh các y u t liên quan ñ n chăm sóc s c kho ph n ngư i Dao, làm ti n ñ cho các ho t ñ ng tăng cư ng d ch v y t cho ph n ngư i Dao trên m t s khía c nh văn hoá – xã h i. Ý NGHĨA TH C TI N C A LU N ÁN 1. ðã xác ñ nh ñư c nhu c u, th c tr ng cung c p và s d ng d ch v chăm sóc s c kho c a ph n ngư i Dao. T ñó làm cơ s ñ xu t các ho t ñ ng tăng cư ng d ch v y t c a ñ a phương. 2. ðã phân tích ñư c các y u t liên quan ñ n cung c p và s d ng DVYT c a ph n ngư i Dao. Trong ñó, y u t văn hoá – xã h i ñã có nh hư ng không nh ñ n s c kho ngư i ph n . Các ho t ñ ng c a ñ a phương nh m tăng cư ng DVYT ñã ñ t m t s k t qu ban ñ u d a vào vi c xác ñ nh các y u t liên quan trên, làm cơ s ñ nh hư ng cho các ho t ñ ng tăng cư ng d ch v y t cho ngư i dân t c Dao nói riêng và cho ngư i dân t c thi u s nói chung. B C C C A LU N ÁN G m 105 trang ð tv nñ 02 trang Chương 1: T ng quan tài li u 23 trang Chương 2: ð i tư ng và phương pháp nghiên c u 14 trang Chương 3: K t qu nghiên c u 40 trang Chương 4: Bàn lu n 23 trang K t lu n và khuy n ngh 03 trang Lu n án có 107 tài li u tham kh o (G m 84 tài li u ti ng Vi t, 23 tài li u ti ng Anh), 37 b ng, 7 bi u ñ , 29 nh, 4 hình.
3 Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. ð nh nghĩa văn hóa Văn hóa là khái ni m mang n i hàm r ng v i r t nhi u cách hi u khác nhau, liên quan ñ n m i m t ñ i s ng v t ch t và tinh th n c a con ngư i. Năm 2002, UNESCO ñã ñưa ra ñ nh nghĩa v văn hóa: “Văn hóa nên ñư c ñ c p ñ n như là m t t p h p c a nh ng ñ c trưng v tâm h n, v t ch t, tri th c và xúc c m c a m t xã h i hay m t nhóm ngư i trong xã h i và nó ch a ñ ng, ngoài văn h c và ngh thu t, c cách s ng, phương th c chung s ng, h th ng giá tr , truy n th ng và ñ c tin”. Tóm l i, văn hoá g n bó h u cơ v i con ngư i, chúng ta cũng có th hi u m t khía c nh c a văn hóa ñó là nh ng phong t c, t p quán, thói quen, n p s ng c a con ngư i ñư c hình thành, t n t i và phát tri n trong ñ i s ng c a con ngư i. Các thành t c a văn hoá bao g m 9 n i dung cơ b n: Ngôn ng , ăn u ng, , m c, tín ngư ng, l h i, văn ngh dân gian, tri th c dân gian và các phong t c t p quán khác (ma chay, cư i xin, vào nhà m i, ch a b nh, dòng h , gia ñình...). 1. 2. M t s ñ c ñi m văn hoá dân t c Dao liên quan ñ n s c kho 1.2.1. Ngôn ng Ti ng nói thu c nhóm ngôn ng Mông – Dao nên s lư ng ngư i thông th o ngôn ng văn chương không nhi u. Do ñ c thù v ngôn ng , nên trong quá trình giao ti p các cán b y t g p r t nhi u khó khăn do b t ñ ng ngôn ng . 1.2.2. Nhà Nhà c a ngư i Dao ch y u là nhà tr t. Nhà có mái th p, ít c a s , luôn m th p, thi u không khí và thi u ánh sáng. ð i ña s các h ngư i Dao không s d ng h xí và nhà t m. 1.2.3. Ăn, u ng Sau khi ñ , s n ph ñư c n u ăn riêng, th c ăn ch y u là th t gà, th t l n ñư c n u v i các lo i thu c nam. Th c u ng c a ngư i Dao là nư c chè và m t s lo i lá cây có v thơm mát, d u ng dùng ñ ch a b nh Lo i ñ u ng ph bi n n a là rư u ñư c b ng men lá. 1.2.4. T c l sinh ñ và nuôi con Trư c ñây, khi sinh con ph n ngư i Dao thư ng ph i t ñ ñ , r n tr ñư c c t b ng n a. Nh ng năm g n ñây, vi c sinh ñ c a ngư i Dao ñã có nhi u thay ñ i, tai bi n s n khoa, t l ch t tr sơ sinh... ñã ñư c h n ch t i ña, dân s ngư i Dao tăng lên rõ r t.
4 1.2.5. Tín ngư ng liên quan ñ n b nh t t Ngư i Dao quan ni m khi V n (h n) ñ y ñ trong cơ th thì con ngư i kh e m nh. N u h n v trí nào ñó v ng thì s gây m ñau ch ñó. ð tránh h u qu x u, ngư i ta ph i m i th y cúng làm mâm l g i v n tr v ho c chu c v n. 1.2.6. Phong t c t p quán Hi n nay t c cúng ma, ñ t i nhà v n còn t n t i. 1.2.7. M t s kiêng k Khi có thai, ngư i ph n kiêng các công vi c n ng nh c, kiêng sinh ho t v ch ng, kiêng ăn các món ăn ôi thiu. Khi mang thai h thư ng gi u gi m, kiêng khem trong ăn u ng nên s c kh e d suy gi m, nh hư ng ñ n phát tri n c a thai nhi. 1.2.8. Tri th c y h c dân gian Ngư i Dao bi t cách ch bi n nhi u d ng thu c như thu c s c, rư u thu c, cao thu c, thu c ñ p bó g y xương... Trong ñó, n i b t là bài thu c t m cho ph n sau ñ , thu c có tác d ng nhanh kho ngư i, ñư c c ng ñ ng ch p nh n và lưu truy n t ñ i này sang ñ i khác. 1.3. Tình hình s c kho , s c kho sinh s n c a ph n T l m c b nh nói chung n gi i cao hơn nam gi i, t l chung là 2,5 b nh/ngư i, n gi i m c các b nh thu c h sinh d c, ti t ni u cao hơn ñ n 3 l n so v i nam gi i. 1.4. N gi i trong ti p c n và s d ng d ch v y t Ti p c n DVYT ph thu c vào 4 nhóm y u t cơ b n: Kho ng cách t nhà ñ n cơ s y t , kinh t , d ch v y t , văn hoá - xã h i. M i quan h gi a ti p c n và s d ng DVYT: N u bên “cung” thi u các ngu n l c c n thi t, s d n ñ n hi u qu s d ng ngu n l c th p. N u bên “c u” không có nhu c u ñúng, không ch p nh n, không s d ng các DVYT mà bên “cung” s n sàng cung c p, thì d n t i lãng phí ngu n l c và hi u qu các d ch v CSSK c ng ñ ng cũng b h n ch . 1.5. H th ng qu n lý chăm sóc s c kho ban ñ u - công c ñánh giá ti p c n và s d ng d ch v y t CBM – Community Based Monitoring - là m t phương pháp ñánh giá kh năng ti p c n và s d ng d ch v y t . M c tiêu chính c a CBM là xác ñ nh xem nhu c u chăm sóc s c kho ñã ñư c ñáp ng hay chưa, ñáp ng như th nào, nguyên nhân c n tr ngư i s d ng d ch v y t và t n t i c a ngư i cung ng d ch v y t thông qua các ch s : S n có, ti p c n, s d ng, s d ng ñ , s d ng hi u qu .
5 Chương 2 ð I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u - Ph n dân t c Dao t 15 ñ n 49 tu i có ch ng t i xã ðôn Phong và xã Dương Phong, huy n B ch Thông, t nh B c K n. - Th i gian nghiên c u: 2 năm, t tháng 01/2008 ñ n 12/2009 2.2. Phương pháp nghiên c u Nghiên c u mô t : ði u tra c t ngang k t h p ñ nh lư ng, ñ nh tính (PRA) và theo dõi 12 tháng ñư c ti n hành trên toàn b s ph n ngư i Dao 15 – 49 tu i có ch ng t i ñ a bàn nghiên c u ñ mô t ñ c ñi m dân t c Dao và m t s ñ c thù văn hoá xã h i; th c tr ng cung c p và s d ng DVYT. Nghiên c u phân tích: ðánh giá cơ s y t thông qua 5 ch s logic (ti p c n, s n có, s d ng, s d ng ñ , s d ng hi u qu ), ca b nh m u (có b ng ki m) ñ tìm ra xu hư ng các lo i d ch v , nh ng v n ñ còn t n t i, ñánh giá ch t lư ng DVYT. C m u và cách ch n m u: Ch n m u có ch ñích. C m u g m t t c ph n ngư i Dao 15 - 49 tu i có ch ng, g m 329 ngư i trong ñó có 80 ph n có con nh dư i 5 tu i và/ ho c ñang mang thai. 2.3. K thu t nghiên c u Các bi n s v dân s , nhân kh u, nhà , ngu n nư c, kho ng cách t nhà ñ n TYT; nhân l c y t , cơ s v t ch t, thu c và trang thi t b ñư c ghi nh n b ng k thu t ñi u tra (ñi u tra 329 ph n ngư i Dao 15-49 tu i có ch ng; ñi u tra 60 CBYT ñang công tác t i 17 TYT thu c huy n B ch Thông), quan sát ( nh ch p). Các bi n s v m t s ñ c ñi m văn hoá – xã h i liên quan ñ n s c kho ngư i Dao ñư c thu th p b ng k thu t PRA: v b n ñ (2), phân lo i (1), life story (1), l ch mùa v (1), ma tr n (1), ph ng v n sâu (5), th o lu n nhóm (3). Các bi n s v ki n th c, k năng c a cán b y t ñư c ñánh giá thông qua phương pháp ca b nh m u (Paper case) k t h p b ng ki m (Check list). Các bi n s v xu hư ng d ch v y t (5 ch s logic) ñư c ñánh giá b ng bi u ñ CBM và theo dõi 12 tháng liên ti p.
6 2.4. Tiêu chu n ñánh giá các ch s nghiên c u Ch s v ho t ñ ng tr m y t : Theo tiêu chu n xét công nh n ñ t chu n Qu c gia v y t xã. Ch s ñánh giá k t qu ho t ñ ng chăm sóc s c kh e sinh s n giai ño n 2001 – 2010: Theo quy t ñ nh s 136/2000/Qð – TT c a Th tư ng Chính ph ngày 28/11/2000. Ch s ki n th c c a cán b y t v CSSKSS: Gi i = 9 -10 ñi m; khá = 7 – 8 ñi m; TB = 5 – 6 ñi m, kém = 1 – 4 ñi m, sai cơ b n = 0 ñi m Năm ch s logic: Theo công th c do B Y t quy ñ nh, trong ñó: * Theo dõi chăm sóc s c kh e ph n có thai trư c sinh + T l s n có: (S ngày kỳ báo cáo – S ngày không s n có) x 100/ S ngày kỳ báo cáo. Tính s ngày không s n có viên s t, gi y th albumin ni u (ho c dung d ch ñ th ), phi u khám thai và huy t áp k trong kỳ báo cáo t trong s giám sát. S ngày không s n có là t ng s ngày không có m t ho c nhi u hơn các th nêu trên. + T l ti p c n: (S ngư i ti p c n x 100)/ T ng s dân. S ngư i ti p c n là t ng s dân s ng t i thôn mà th i gian ñi ñ n tr m y t b ng phương ti n s n có thông thư ng t i ña không quá m t gi và m i tháng nh n ñư c d ch v chăm sóc s c kh e ph n có thai ngo i tr m ít nh t m t l n n u ph i ñi xa hơn m t gi . + T l s d ng: (S ph n có khám thai x 100)/ S ph n ư c tính ñ . Là t l ph n có thai ñư c khám thai ít nh t 1 l n trư c khi sinh con trong kỳ báo cáo. + T l s d ng ñ : (S khám thai ñ x 100)/ S ph n ư c tính ñ . Là t l ph n có thai ñư c khám thai ít nh t 3 l n trư c khi sinh con trong kỳ báo cáo. + T l s d ng hi u qu : (S ñư c chăm sóc t t x 100)/ S ph n ư c tính ñ . S ñư c chăm sóc t t là s ñư c khám thai 3 l n vào 3 th i kỳ thai nghén, ñư c tiêm phòng u n ván 2 l n và nh n các viên s t trư c khi sinh trong kỳ báo cáo.
7 * Theo dõi chăm sóc s c kh e ph n trong và sau sinh + T l ngày s n có: Công th c tính như trên. Tính s ngày không s n có oxytocin, phương ti n ñ ti t trùng, d ng c ñ ñ trong kỳ báo cáo t trong s giám sát. + T l ti p c n: Công th c tính như trên. + T l s d ng: (S ph n ñư c CBYT ñ ñ x 100)/S ph n ư c tính ñ . N u có s ph n ñ chính xác, không ph i tính s ph n ư c tính ñ . + T l s d ng ñ : (S ñư c chăm sóc ñ x 100)/ S ph n ư c tính ñ . S ñư c chăm sóc ñ là s ph n trư c khi sinh ñư c khám thai ít nh t 3 l n, ñư c CBYT ñ ñ và ñư c nh n chăm sóc sau sinh (ít nh t 2 l n trong vòng 42 ngày sau sinh). + T l s d ng hi u qu : (S ñư c chăm sóc t t x 100)/S ph n ư c tính ñ . S ñư c chăm sóc t t là s ñư c khám thai ít nh t 3 l n vào 3 th i kỳ thai nghén, ñư c CBYT ñ ñ , ñư c nh n chăm sóc sau sinh (ít nh t 2 l n trong vòng 42 ngày) và ñ trong tr m có phương ti n ñ ñ (gói ñ s ch và b ñ ñ ) trong kỳ báo cáo. * Cách ñ c bi u ñ bao ph d ch v y t (CBM) Tr c tung bi u th t l % ñ t ñư c c a các y u t liên quan ñ n v n ñ y t . Tr c hoành bi u th các y u t có liên quan m t thi t v i nhau. Bi u ñ ñư c v khi n i các k t qu tính toán t l các y u t ñích, s n có, ti p c n, s d ng, s d ng ñ , s d ng hi u qu ñã ñ t ñư c trong kỳ theo dõi c a các lĩnh v c chăm sóc s c kho l i v i nhau. N u ñư ng ñi c a bi u ñ có xu hư ng xu ng d c có nghĩa là công tác chăm sóc s c kho trong c ng ñ ng có v n ñ c n gi i quy t. M c ñ xu ng d c càng nhi u thì công tác chăm sóc s c kho c ng ñ ng càng có nhi u v n ñ và c n ñư c ưu tiên gi i quy t. M c ñ xu ng d c c a bi u ñ gi m d n nghĩa là ho t ñ ng y t có s ti n b . 2.5. Phương pháp x lý s li u S li u nghiên c u ñư c x lý và phân tích b ng ph n m m th ng kê y sinh h c SPSS. Các s li u nghiên c u ñ nh tính ñư c trình bày theo phương pháp ñ nh tính và b xung cho k t qu c a nghiên c u ñ nh lư ng.
8 Chương 3 K T QU NGHIÊN C U 3.1. M t s ñ c ñi m văn hoá-xã h i c a ngư i Dao t i huy n B ch Thông, t nh B c K n B ng 3.2. ð c ñi m c a ph n ngư i Dao 15 - 49 tu i có ch ng t i 2 xã nghiên c u năm 2009 S lư ng ð c ñi m c a ph n ngư i Dao % (n = 329) Trình ñ h c v n Mù ch 65 19,8 Bi t ñ c, bi t vi t 53 16,1 Ti u h c 126 38,3 Trung h c cơ s 68 20,7 Trung h c ph thông 16 4,9 Cao ñ ng, ñ i h c 1 0,3 Ngh nghi p c a ph n Dao Làm ru ng, nương 321 97,6 Công ch c 2 0,6 Khác 6 1,8 Nh n xét: Trình ñ h c v n c a ph n ngư i Dao th p, ngh nghi p ch y u là làm ru ng. B ng 3.4. ð c ñi m nhà , ngu n nư c sinh ho t, chu ng gia súc c a ngư i Dao t i 2 xã nghiên c u S lư ng Nhà , ngu n nư c, chu ng gia súc % (n = 329) Lo i nhà Kiên c 6 1,8 Bán kiên c 124 37,7 Nhà t m 199 60,5 Ngu n nư c sinh ho t Nư c su i 178 54,1 Nư c mưa 54 16,41 Nư c gi ng 19 5,78 Nư c máng l n 78 23,71 Chu ng gia súc Cách nhà ≤ 10m 198 60,18 Cách nhà > 10m 131 39,82
9 Nh n xét: Nhà ch y u là nhà t m (60,5%). Nư c su i là ngu n nư c sinh ho t ch y u c a ngư i Dao (54,1%). Ph n l n chu ng gia súc còn ñ g n nhà nên r t m t v sinh. B ng 3.6. ð c ñi m v kho ng cách, th i gian và phương ti n t nhà ñ n cơ s y t g n nh t S lư ng Bi n s % (n = 329) Kho ng cách t nhà ñ n TYT ≤ 5 km 94 28,6 T 6 ñ n 10 km 197 59,9 T 10 km tr lên 38 11,6 Min = 2 Max = 30 Mean = 7,84 Th i gian t nhà ñ n TYT b ng phương ti n thông thư ng Dư i 60 phút 78 23,71 T 60 phút tr lên 251 76,29 Phương ti n ði b 76 23,1 Xe ñ p 45 13,7 Xe máy 197 59,9 Khác 11 3,3 Nh n xét: Có 76,29% h gia ñình ph i m t hơn 1 gi ñ ng h m i ñ n ñư c tr m y t g n nh t b ng phương ti n thông thư ng. * K t qu ph ng v n sâu, life story nh m tìm hi u quan ni m c a ngư i Dao v s c kho , b nh t t, các phong t c liên quan ñ n sinh ñ , ông Bàn Văn K (Th y tào), bà Bàn Th K (Trư ng thông), ch Tri u Th H (Ngư i Dao) cho bi t: Ngư i Dao quan ni m B nh là do ma làm cho nên h r t coi tr ng vi c cúng bái. Khi b b nh, ngư i Dao v a cúng nhà, v a ñ n cơ s y t . Ph n ngư i Dao khi sinh ñ ñư c chăm sóc b ng thu c dân t c, ñi n hình la bài thu c t m cho ngư i ñ . Ngư i Dao có thói quen d tr thu c Tây nhà, khi b b nh hay dùng thu c nam ho c t mua thu c Tây ch a b nh, n u không kh i m i ñ n cơ s yt .
10
11 3.2. Th c tr ng cung c p d ch v y t t i tuy n y t cơ s B ng 3.7. Nhân l c c a 17 tr m y t thu c huy n B ch Thông năm 2009 Nhân l c S lư ng % T ng s CBYT c a 17 xã trong huy n 65 100 T l xã có bác s 8 47,05 T l xã có n h sinh, y s s n nhi 10 58,82 Y s ña khoa 19 29,23 ði u dư ng 23 35,38 Dư c tá 1 1,54 Lương y 4 6,15 YTTB/t ng s b n 148/148 100 CTV dân s / t ng s b n 94/148 63,51 CBYT/1000 dân (65/5657) 1,15 N h sinh/ph n 15-49 tu i (10/1659) 0,6 Trung bình CBYT/tr m 3,82 Nh n xét: T l xã có bác s th p (47,05%); có 58,82% xã có n h sinh. B ng 3.9. Cơ s h t ng, thu c và các trang thi t b t i 17 tr m y t xã năm 2009 Ch s Có ñ Không ñ Không có n % n % n % 1. Cơ s v t ch t Nhà tr m 17 100 S phòng ch c năng 4 23,53 13 76,47 Nư c s d ng 6 35,29 8 47,06 3 17,65 B p 7 41,18 10 58,82 H xí h p v sinh 4 23,53 13 76,47 ði n 4 23,53 13 76,47 2. Trang thi t b cơ b n Huy t áp 16 94,12 1 5,88 Nhi t k 16 94,12 1 5,88 ng nghe n i khoa 17 100 3. TTB chuyên khoa B khám răng 7 41,18 2 11,76 8 47,06 B khám TMH 4 23,53 13 76,47 B khám m t 2 11,76 15 88,24 4. Thu c
12 Ch s Có ñ Không ñ Không có n % n % n % S lư ng 9 52,9 8 47,1 Lo i thu c 15 88,2 2 11,8 Qu y bán thu c 3 17,6 14 82,4 Nh n xét: Ph n l n các tr m ñ u thi u các phòng ch c năng, thi u d ng c khám. Có 47,06% không có d ng c khám răng; 76,47% không có d ng c khám tai mũi h ng; không có d ng c khám m t (88,24%). Có 47,1% không ñ s lương thu c c p phát, 82,4% tr m y t không có qu y bán thu c. B ng 3.10. Trang thi t b s n khoa t i 17 tr m y t xã thu c huy n b ch Thông năm 2009 Có ñ Không ñ Không có Ch s n % n % n % 1. Cơ s v t ch t, d ng c Phòng khám s n, phòng ñ 4 23,53 10 58,82 3 17,65 Bàn khám ph khoa, bàn ñ 10 58,82 4 23,53 3 17,65 D ng c khám thai 7 41,18 10 58,82 0 D ng c ñ ñ 8 47,06 6 35,29 3 17,65 D ng c KHHGð 7 41,18 6 35,29 4 23,53 Cân sơ sinh 15 88,24 0 2 11,76 Cân ngư i l n 13 76,47 0 4 23,53 2. Thu c Oxytoxin 11 64,71 3 17,65 3 17,65 Viên s t 5 29,41 9 52,94 3 17,65 3. Phương ti n khác Phi u khám thai 5 29,41 12 70,59 0 Gi y th albumin ni u ho c 0 17 100 0 dung d ch th ho c ñèn c n Thư c dây 17 100 Nh n xét: Ph n l n các tr m thi u phòng khám s n và phòng ñ . Có 17,65 tr m không có d ng c ñ ñ ; 23,53% tr m không có d ng c KHHGð; Có 17,65% tr m không có thu c oxytoxin và viên s t. S tr m thi u viên s t là 52,94%; thi u phi u khám thai 70,59% và 100% tr m không làm xét nghi m albumin ni u.
13 B ng 3.11. Ki n th c c a CBYT xã v chăm sóc s c kho sinh s n (n = 60) Bác s , N h sinh, ði u dư ng T ng X p lo i ys y s s n nhi n % n % n % n % Gi i 0 0 0 0 Khá 8 13,33 4 6,67 5 8,33 17 28,33 Trung bình 16 26,67 6 10 12 20 43 56,67 Kém 3 5 0 6 10 9 15 C ng 27 10 23 60 100 Nh n xét: Ki n th c c a CBYT xã v chăm sóc s n khoa còn nhi u h n ch , không có trư ng h p nào ñ t ñi m gi i, có 15% x p lo i kém. B ng 3.12. K năng khám thai c a cán b y t xã (n = 60) Bác s , N h sinh, ði u dư ng T ng X p lo i ys y s s n nhi n % n % n % n % Gi i 0 0 0 0 Khá 7 11,67 4 6,67 4 6,67 15 25 Trung bình 13 21,67 4 6,67 11 18,33 28 46,67 Kém 7 11,67 2 3,33 8 13,33 17 28,33 C ng 27 10 23 60 100 Nh n xét: K năng khám thai c a CBYT còn y u kém, không có trư ng h p nào x p lo i gi i. T l x p lo i kém v th c hành cao 28,33%. 3.3. Mô hình b nh t t, nhu c u chăm sóc s c kho và cách x trí c a ngư i Dao khi b m B ng 3.13. Tình tr ng m ñau c a các h gia ñình ngư i Dao trong 2 tu n trư c ñi u tra t i 2 xã nghiên c u S lư ng Bi n s % (n = 329) Có m ñau 99 30,1 ð i tư ng b m trong gia ñình (n = 99) V 23 23,23 Ch ng 16 16,16 Con 38 38,38 ð i tư ng khác 22 22,22
14 Nh n xét: Trong 2 tu n trư c ñi u tra có g n 1/3 s h có ngư i m ñau (30,1%), ñ i tư ng b m ñau ch y u là tr em (38,38%) và ph n (23,23%) B ng 3.14. S lư t khám và ñi u tr t i tr m y t năm 2009 t i 2 xã nghiên c u Dân t c Dao Dân t c T ng (n = 1676) khác (n = 5.333) p Nhóm b nh (n = 3657) n % n % n % Hô h p 710 42,36 1608 43,97 2318 43,47 Tiêu hoá 71 4,24 183 5,00 254 4,76 >0,05 Tim m ch 52 3,1 105 2,87 157 2,94 Ti t ni u 26 1,55 67 1,83 93 1,74 Ph khoa 292 17,42 372 10,17 664 12,45 0,05 Da li u 24 1,43 41 1,12 65 1,22 B nh khác 8 0,48 31 0,85 39 0,73 T ng 1.676 100 3.657 100 5.333 100 Nh n xét: B nh nhi m khu n hô h p chi m t l cao nh t (43,47%). T l b nh ph khoa c a ngư i Dao là 17,42% cao hơn dân t c khác (10,17%) v i p
15 Nh n xét: Ph n l n, ph n ngư i Dao ch ñi khám thai 1 l n (73,75%), t l ph n ñư c khám thai t 3 l n tr lên th p (23,75%). B ng 3.18. S d ng d ch v chăm sóc trong và sau sinh c a ph n Dao t i 2 xã nghiên c u năm 2009 S lư ng Bi n s % (n = 80) Nơi sinh con Tr m y t 13 16,25 B nh vi n 51 63,75 T i nhà có y t giúp 10 12,5 T i nhà không y t giúp 6 7,5 Nơi khám ch a khi có bi u hi n b t thư ng sau ñ T ch a 14 17,5 Tr m y t 18 22,5 B nh vi n 5 6,25 Không ñư c khám 42 ngày sau ñ 73 91,25 Nh n xét: Có 20% thai ph ñ t i nhà, trong ñó có 7,5% ñ t i nhà không có y t giúp. ð t i tr m y t chi m t l th p (16,25%) và th p hơn ñ t i nhà (20%). H u h t s n ph không ñư c khám trong vòng 42 ngày sau ñ (91,25%). B ng 3.19. Nh n xét c a ph n ngư i Dao v ho t ñ ng c a TYT (n= 329) Hài lòng Không hài lòng Ho t ñ ng c a TYT n % n % Ch khám b nh 249 75,7 80 24,3 Th t c khám b nh 208 63,2 121 36,8 Trình ñ chuyên môn 169 51,4 160 48,6 Thu c 53 16,1 276 83,9 Thái ñ c a th y thu c 134 40,73 195 59,27 Giá c 248 75,4 81 24,6 Trang thi t b 62 18,8 267 81,2 Gi m c a 285 86,6 44 13,4 Nh n xét: Ph n ngư i Dao r t không hài lòng v thu c (83,9%) và trang thi t b (81,2%). Có 59,27% ph n ngư i Dao không hài lòng v thái ñ c a th y thu c và 48,6% v trình ñ chuyên môn.
16 B ng 3.21. Cách x trí ban ñ u c a ph n ngư i Dao khi b m trong 2 tu n trư c ñi u tra S lư ng Cách x trí ban ñ u % (n = 99) Không dùng gì (ho c phù phép) 37 37,37 T ch a b ng thu c nam 29 29,29 T mua thu c Tây 13 13,13 T i cơ s y t 9 9,09 Cúng bái nhà 7 7,07 Phòng khám tư nhân 0 0 Cách x trí khác 4 4,04 Nh n xét: Khi b m ph n ngư i Dao thư ng không dùng gì ho c ch ni m th n chú và phù phép (37,37%), t ch a b ng thu c nam (29,29%), t mua thu c Tây (13,13%), t i cơ s y t (9,09%); ch cúng bái nhà (7,07%). B ng 3.22. Lý do không ñi khám b nh c a nh ng ngư i Dao b m trong 2 tu n trư c ñi u tra S lư ng Lý do không ñi khám b nh % (n = 99) B nh nh 72 72,73 Không ñ ti n 69 69,7 Cơ s y t quá xa 53 53,54 Thái ñ th y thu c không t t 50 50,51 Không tin th y thu c 37 37,37 B nh ch a nhi u l n không kh i 19 19,19 Không có th i gian (B n mùa v ) 11 11,11 B nh không ch a ñư c 3 3,03 Khác 15 15,15 Nh n xét: Lý do ngư i Dao không ñi khám b nh là do quan ni m b nh nh (72,73%); không ñ ti n (69,7%); cơ s y t quá xa (53,54%); 50,51% do thái ñ c a th y thu c không t t và 37,37% không tin th y thu c. Lý do b n mùa v không có th i gian chi m 11,11%.
17 3.4. Th c tr ng s d ng d ch v y t c a ph n ngư i Dao B ng 3.25. M c ñ bao ph c a d ch v CSSK cho ph n có thai trư c sinh t 2007 ñ n 2009 t i hai xã nghiên c u T l 2007 2008 2009 S n có 72 85 94 Ti p c n 61 65,5 76,04 S d ng 39,34 70 73,75 S d ng ñ 21,31 24,28 23,75 S d ng hi u qu 14,75 17,14 17,94 120 100 2007 100 94 2008 76,04 2009 80 73,75 72 60 61 40 39,34 23,75 17,94 20 21,31 14,75 0 ðích S n có Ti p c n S d ng S d ng ñ SD hi u qu Bi u ñ 3.1. Bi u ñ bao ph c a d ch v CSSK cho ph n có thai trư c sinh t 2007 ñ n 2009 t i hai xã nghiên c u Nh n xét: D ch v chăm sóc s c kho cho ph n có thai trư c sinh t i xã còn t n ñ ng c năm công ño n t ngu n l c ñ u vào ñ n hi u qu ñ u ra. Trong ñó, t n ñ ng l n nh t là s d ng ñ . Có s chênh l ch l n gi a s lư ng và ch t lư ng c a d ch v . M c ñ bao ph c a d ch v có xu hư ng tăng d n, nh t là t l s d ng. B ng 3.27. M c ñ bao ph c a d ch v CSSK cho ph n có thai trong sinh và sau sinh t 2007 ñ n 2009 t i hai xã nghiên c u T l 2007 2008 2009 S n có 84,36 100 100 Ti p c n 61,27 65,5 76,04 S d ng 48,34 50,1 62,3 S d ng ñ 9,83 10,42 11,53 S d ng hi u qu 0 5,65 8,2
18 120 100 100 2007 100 2008 76,04 2009 80 84,36 62,3 60 61,27 40 48,34 11,53 20 8,2 9,83 0 0 ðích S n có Ti p c n S d ng S d ng ñ SD hi u qu Bi u ñ 3.3. Bi u ñ bao ph c a d ch v CSSK cho ph n có thai trong sinh và sau sinh t 2007 ñ n 2009 t i hai xã nghiên c u Nh n xét: M c ñ bao ph c a d ch v có xu hư ng tăng d n qua các năm, t n ñ ng l n nh t là t l s d ng ñ . B ng 3.31. S d ng d ch v y t trong sinh c a ph n ngư i Dao t i 2 xã nghiên c u Bi n s 2007 2008 2009 n % n % n % S tr ñ ra s ng trong năm 43 40 30 ð t i tr m 11 25,58 7 17,5 5 16,67 ð t i b nh vi n 20 46,51 23 57,5 19 63,33 ð t i nhà có y t giúp 8 18,6 7 17,5 4 13,33 ð t i nhà không y t giúp 4 9,3 3 7,5 2 6,67 Nh n xét: T l ñ t i b nh vi n có xu hư ng tăng d n. T l tr ñư c ñ t i tr m y t và t i nhà có xu hư ng gi m d n. V n còn tình tr ng tr ñư c ñ t i nhà, ñ c bi t là ñ t i nhà không có y t giúp. B ng 3.33. M c ñ bao ph c a d ch v TCMR cho tr em t năm 2007 ñ n năm 2009 t i 2 xã nghiên c u T l 2007 2008 2009 S n có 91 92,5 94,5 Ti p c n 72,6 79,82 76,04 S d ng 97,01 97,4 97,5 S d ng ñ 95,52 96,1 95 S d ng hi u qu 0 0 0 Nh n xét: D ch v TCMR cho tr em t i xã ñã th c hi n khá t t, tuy nhiên t l s d ng hi u qu b ng 0% là do ñi m dây chuy n l nh không ñ t yêu c u và t l này không ñư c c i thi n trong 3 năm liên ti p.
19 B ng 3.34. Hi u qu c a gi i pháp tăng cư ng trang thi t b , thu c và ñào t o chuyên môn t i 2 xã nghiên c u Bi n s Năm 2008 Năm 2009 (Trư c CT) (Sau CT) Trang thi t b Gh khám răng 1/2 2/2 Khám ch a răng ngư i l n 0/2 2/2 Khám ch a răng tr em 1/2 2/2 Kính hi n vi 0/2 1/2 ðào t o K thu t viên nha khoa 0/2 2/2 K thu t soi tươi, nhu m phi n ñ 0/5 5/5 ð thu c ñi u tr ph khoa 0/2 2/2 Kinh phí ho t ñ ng trung bình c a TYT (Tri u ñ ng/năm) UBND xã c p 3,9 4,25 Phòng y t huy n c p 1,25 2,85 UBND huy n c p 0 1,5 Tr m t làm 0,27 1,24 D án, t ch c, cá nhân tài tr 3 12,2 Nh n xét: Trang thi t b , thu c và d ng c ñã ñư c trang b ñ y ñ cho tr m ho t ñ ng. Cán b y t ñã ñư c c ñi ñào t o. ð c bi t, kinh phí mà tr m y t t làm ñư c tăng t 0,27 lên 1,24 tri u ñ ng. B ng 3.35. S lư t khám ch a b nh t i tr m y t c a 2 xã nghiên c u năm 2009 S lư t khám Trư c CT Sau CT (6 tháng ñ u năm) (6 tháng cu i năm) p n % n % Ngư i Dao T ng s lư t khám 703 41,95 973 58,05 B nh ph khoa 58 19,85 234 80,15 0,05 B nh ph khoa 79 21,23 293 78,77
20 Chương 4 BÀN LU N 4.1. M t s ñ c ñi m văn hoá - xã h i c a ngư i Dao có liên quan ñ n s c kho Nhà : Ch y u là nhà t m chi m 60,5% (B ng 3.4), chu ng gia súc g n nhà. Ph i chăng, do nhà không h p v sinh nên t l tr em b m trong 2 tu n trư c ñi u tra là 38,38% (B ng 3.13) và t l m c NKHH cao 42,36% ? (B ng 3.14). Ngu n nư c s d ng ch y u là nư c máng l n, nư c su i. Ph n l n các gia ñình ñ u không có nhà t m. Có l do ngu n nư c sinh ho t không ñ m b o nên t l m c b nh ph khoa ph n ngư i Dao cao hơn so v i dân t c khác (17,4% so v i 10,1%) (B ng 3.14). ðư ng giao thông: Có 76,29% s h gia ñình m t hơn 1 gi ñ ng h m i ñ n ñư c TYT (B ng 3.6). Kho ng cách xa là m t trong nh ng lý do làm cho 53,54% ngư i Dao không ñi khám b nh (B ng 3.22). K t qu này cũng phù h p v i k t qu ñi u tra c a B Y t . T m thu c và t p quán sinh ñ : T m thu c c a ph n sau ñ là m t ñ c thù văn hoá c a ngư i Dao. T t c ph n ngư i Dao sau sinh ñ u t m thu c (B ng 3.30) ñ nhanh kho ngư i. T m thu c là m t phong t c t t ñ p c n phát huy b n s c văn hoá này. Tuy nhiên, ngư i Dao v n còn t p quán ñ t i nhà (20%), m c dù ñ t i nhà có xu hư ng gi m d n. ðáng lưu ý là t l ñ t i tr m y t cũng có xu hư ng gi m (B ng 3.18), nguyên nhân là do d ch v CSSKSS t i tr m không ñáp ng ñư c nhu c u, thi u phòng khám s n, thi u thu c, chuyên môn y u... ñã làm cho ngư i Dao không tin tư ng CBYT và không ñ n TYT (B ng 3.19, B ng 3.22). Do tín ngư ng dân t c, nên ph n ngư i Dao khi có thai và khi sinh ñ r t kiêng khem, ñ c bi t kiêng không cho ngư i l ñ n nhà và b n thân h cũng kiêng không ñi ra bên ngoài. Có l ñây là m t trong các lý do khi n cho 91,25 % ph n ngư i Dao không ñư c thăm khám sau ñ ? (B ng 3.18). Khi có thai và khi sinh ñ ngư i ph n Dao kiêng làm vi c n ng, kiêng ăn th c ăn ôi thiu, ñư c gia ñình chăm sóc chu ñáo ñ ngư i m ñ s a cho con bú... ðây là nh ng kiêng k có l i cho s c kho , CBYT c n truy n thông r ng rãi ñ các thành viên trong gia ñình chăm sóc thai ph và s n ph t t hơn, góp ph n làm gi m t l suy dinh dư ng bào thai, c i thi n nòi gi ng.