ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
------------
PHẠM THỊ PHƯƠNG ANH
KHAI THÁC SỰ NGỘ NHẬN ĐỂ PHÁT TRIỂN
TƯ DUY PHẢN BIỆN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
MÔN SINH HỌC CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học
Mã số: 9140111
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Huế, năm 2025
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
------------
PHẠM THỊ PHƯƠNG ANH
KHAI THÁC SỰ NGỘ NHẬN ĐỂ PHÁT TRIỂN
TƯ DUY PHẢN BIỆN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
MÔN SINH HỌC CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học
Mã số: 9140111
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phan Đức Duy
2. TS. Nguyễn Thị Diệu Phương
Huế, năm 2025
1
PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ vai trò của năng lực tư duy phản biện đối với sự
phát triển bản thân trong thời đại bùng nổ thông tin.
Tư duy phản biện (TDPB) đã được xác định là một trong những
năng lực (NL) quan trọng của công dân toàn cầu thế kỉ 21. Trong thời
đại công nghệ hiện nay, con người ngày càng tự do hơn trong việc chia
sẻ thông tin và quan điểm cá nhân, nhưng cũng vì vậy, các nguồn thông
tin cũng trở nên đa dạng, đa chiều và thiếu kiểm chứng. Hơn lúc nào
hết, con người cần đến TDPB để có khả năng tiếp nhận, phân tích và
đánh giá (ĐG) thông tin một cách khách quan và dưới nhiều góc độ
khác nhau, nhằm làm sáng tỏ, khẳng định lại tính chính xác của vấn
đề và chọn lọc được thông tin cần thiết.
1.2. Xuất phát từ thực trang tư duy phản biện của người học và
mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông.
TDPB của học sinh (HS) và sinh viên Việt Nam hiện nay đang còn
ở mức thấp. Hầu hết GV chưa quan tâm đúng mức và tiến hành các
biện pháp phù hợp nhằm phát triển loại hình tư duy này cho HS. Với
sự chuyển biến về chuyển biến tích cực về mục tiêu dạy học, nội dung
và phương pháp dạy học, nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo trong
quá trình dạy và học của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, GV
cần tăng cường phát triển NL TDPB cho HS, nhận ra và chỉnh sửa
các điểm sai thông qua các tình huống, vấn đề, qua đó, HS cũng có
điều kiện luyện tập và áp dụng TDPB, giúp nâng cao NL TDPB của
mình.
1.3. Xuất phát từ tình hình nghiên cứu khai thác các ngộ nhận
trong môn Sinh học để phát triển tư duy phản biện cho học sinh
Ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về việc xác định các ngộ
nhận (NN) và các biện pháp điều chỉnh các NN của HS trong quá trình
học tập các môn khoa học nói chung và môn Sinh học nói riêng. Do
2
đó, việc nghiên cứu khai thác các NN trong môn Sinh học để phát triển
NL TDPB cho HS sẽ mang lại những đóng góp về cả mặt lý luận giáo
dục và thực tiễn giảng dạy ở cấp trung học phổ thông (THPT).
Với những lý do trên, có thể thấy rằng việc thực hiện đề tài nghiên
cứu “Khai thác sự NN để phát triển TDPB cho HS trong dạy học môn
Sinh học cấp THPT” là một vấn đề mang tính cấp thiết và phù hợp với
mục tiêu của chương trình giáo dục, mang lại giá trị trong lĩnh vực
nghiên cứu giáo dục, cũng như đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu xây dựng khung NL TDPB của HS, xác định các NN
trong môn Sinh học và đề xuất quy trình dạy học khai thác sự NN để
phát triển TDPB cho HS trong môn Sinh học cấp THPT.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được khung NL TDPB của HS, xác định được các
NN trong môn Sinh học và đề xuất quy trình dạy học khai thác sự NN
để phát triển TDPB cho HS trong môn Sinh học cấp THPT một cách
hợp lý thì sẽ phát triển được NL TDPB cho HS.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Các NN mà HS trong quá trình học tập Sinh học.
- Khung NL của HS THPT và các công cụ ĐG NL TDPB.
- Quy trình dạy học khai thác sự NN để phát triển TDPB cho HS
trong môn Sinh học cấp THPT.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học khai thác sự NN để phát triển TDPB cho HS
trong môn Sinh học cấp THPT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống cơ sở lý luận NL TDPB, dạy học phát triển TDPB cho
HS và các NN của HS trong môn Sinh học.
- Điều tra thực trạng về mức độ đạt được về NL TDPB của HS,
nhận thức, hành động và khó khăn của GV đối với việc khai thác các
NN của HS để phát triển TDPB ở cấp THPT.
3
- Đề xuất quy trình phát hiện các NN của HS và hệ thống NN của
HS trong môn Sinh học cấp THPT.
- Đề xuất khung NL TDPB của HS THPT, xây dựng bộ công cụ
ĐG NL TDPB của HS THPT.
- Đề xuất quy trình dạy học khai thác sự NN để phát triển TDPB
cho HS trong môn Sinh học cấp THPT.
- Thực nghiệm (TN) sư phạm để ĐG hiệu quả của quy trình dạy học
phát triển NL TDPB cho HS THPT từ các NN trong môn Sinh học.
6. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng 5 phương pháp nghiên cứu như sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
- Phương pháp tham vấn chuyên gia.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp thống kê toán học.
7. Phạm vi nghiên cứu
- Điều tra thực trạng được tiến hành tại 04 tỉnh miền Trung Việt
Nam bao gồm: Thành phố Đà Nẵng, tỉnh Thừa Thiên Huế, tỉnh Quảng
Trị và tỉnh Quảng Bình.
- TN sư phạm được tiến hành ở một số trường THPT tại Thừa Thiên
Huế và Đà Nẵng, trên đối tượng HS lớp 10 và lớp 11.
8. Những đóng góp mới của đề tài
- Hệ thống hóa được cơ sở lý luận NL TDPB, dạy học phát triển
TDPB cho HS và các NN của HS trong môn Sinh học.
- Làm sáng tỏ được thực trạng về mức độ đạt được về NL TDPB
của HS, nhận thức, hành động và khó khăn của GV đối với việc khai
thác các NN của HS để phát triển TDPB ở cấp THPT.
- Đề xuất được quy trình phát hiện các NN của HS và hệ thống NN
của HS trong môn Sinh học cấp THPT.