ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------------
TRẦN THANH THUỶ
SONG TINH BẤT DẠ VÀ BƢỚC KHỞI ĐẦU CỦA TRUYỆN NÔM BÁC HỌC
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Hà Nội – 2009
1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------------
TRẦN THANH THUỶ
SONG TINH BẤT DẠ VÀ BƢỚC KHỞI ĐẦU CỦA TRUYỆN NÔM BÁC HỌC
: Văn học Việt Nam
Chuyên ngành Mã số
: 60 22 34
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Ngọc Vƣơng
Hà Nội – 2009
2
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 5
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 5
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................... 7
3. Lịch sử vấn đề .............................................................................................................. 8
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 12
5. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 12
6. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 13
NỘI DUNG ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1: TRUYỆN NÔM, MỘT CÁI NHÌN TRÊN TRỤC LỊCH SỬ ........... Error!
Bookmark not defined.
1.1. Về một số khái niệm và thuật ngữ liên quan đến truyện Nôm ... Error! Bookmark
not defined.
1.1.1. Truyện Nôm .......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Truyện Nôm bác học ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.2. Truyện Nôm - cơ sở hình thành và quá trình phát triển ....... Error! Bookmark not
defined.
1.2.1. Cơ sở hình thành .................................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Quá trình phát triển ............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: SONG TINH BẤT DẠ TRONG BỐI CẢNH HÌNH THÀNH THỂ LOẠI TRUYỆN NÔM BÁC HỌC .................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1. Khái lƣợc về tác giả, tình trạng văn bản và tác phẩm ........... Error! Bookmark not
defined.
2.1.1. Tác giả ................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Tình trạng văn bản .............................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Tác phẩm .............................................................. Error! Bookmark not defined.
3
2.2. Một số bình diện nghệ thuật của tác phẩm Song Tinh Bất Dạ ... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Cốt truyện - Kết cấu ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Nhân vật ................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Ngôn ngữ ............................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: LÝ GIẢI VỀ SỰ XUẤT HIỆN VÀ VAI TRÒ CỦA SONG TINH BẤT DẠ TRONG DÒNG CHẢY CỦA TRUYỆN NÔM BÁC HỌC Error! Bookmark not defined.
3.1. Về sự xuất hiện của truyện Nôm bác học Song Tinh Bất Dạ ở Đàng Trong Error!
Bookmark not defined.
3.1.1. Cơ sở lịch sử - xã hội ............................................ Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Văn hóa - văn học ................................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Về sự đứt đoạn của truyện Nôm từ sau Song Tinh Bất Dạ ... Error! Bookmark not
defined.
KẾT LUẬN ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 15
4
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Cùng với ngâm khúc, hát nói, truyện Nôm là một trong ba thể loại
văn học đặc biệt làm nên bản sắc riêng, diện mạo riêng của văn học trung đại
Việt Nam trong bối cảnh văn hóa khu vực đồng văn Trung Hoa. Tất nhiên,
nền văn học Đông Á cũng có sự hiện tồn, phát triển của thể loại truyện thơ -
như truyện thơ Ấn Độ, Thái Lan, Cămpuchia, truyện thơ các dân tộc thiểu số
miền Nam Trung Quốc… Nhưng truyện thơ Nôm (hay còn gọi truyện Nôm),
lại là sáng tạo riêng, phong vị riêng, hình thành trên cơ sở chữ viết riêng của
dân tộc Việt. Do vậy, mỗi một công trình nghiên cứu về truyện Nôm không
chỉ có giá trị như một công trình nghiên cứu văn học mà còn là một công trình
văn hóa - tìm hiểu về không khí văn hóa, không gian văn hóa của cả một thời
đại. Điều này lý giải vì sao đây từng là nguồn đề tài hấp dẫn đối với rất nhiều
công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, những người say mê truyện Nôm
và các nghiên cứu sinh. Thành quả nghiên cứu, cũng theo đó mà ngày một
thêm dày dặn. Do vậy, khi đặt vấn đề tìm hiểu một tác phẩm cụ thể thuộc loại
này, chúng tôi hy vọng sẽ góp một tiếng nói vào diễn trình nghiên cứu truyện
Nôm vốn đã, đang và có lẽ sẽ vẫn còn sức hấp dẫn đối với những người quan
tâm đến di sản văn học của ông cha.
1.2. Theo nguồn tư liệu hiện có, Song Tinh Bất Dạ của Nguyễn Hữu
Hào được coi là truyện Nôm bác học đầu tiên xuất hiện ở Đàng Trong, đồng
thời cũng là truyện Nôm bác học có tên tác giả đầu tiên trong nền văn học
Việt Nam. Cùng với ba tác phẩm Truyện Hoa tiên, Truyện Kiều, Truyện Lục
Vân Tiên, Song Tinh Bất Dạ được coi là một trong những mốc lớn của thể tài
5
truyện thơ bác học; trong đó, Song Tinh Bất Dạ và Truyện Hoa tiên là những
dấu son khởi đầu cho sự hình thành thể loại (lần lượt ở Đàng Trong và Đàng
Ngoài); Truyện Kiều là đỉnh cao, “tập đại thành” của truyện Nôm nói riêng và
văn học cổ Việt Nam nói chung; Truyện Lục Vân Tiên là dấu chấm, khép lại
một thời vàng son mà thể truyện Nôm từng ngự trị trên văn đàn dân tộc trong
các thế kỷ XVIII - XIX.
Thế nhưng, mặc dù là một thành tựu rất có ý nghĩa đối với lịch sử văn
học dân tộc, song cho đến nay, ngoài nguồn cứ liệu văn học sử, hầu như chưa
có những công trình quy mô lớn nghiên cứu về vai trò của tác phẩm này trong
dòng chảy truyện Nôm bác học nói riêng và trong nền văn học dân tộc nói
chung. Điều này giúp cho chúng tôi nhận thấy, đặt vấn đề nghiên cứu Song
Tinh Bất Dạ trong sự tương giao với các tác phẩm truyện Nôm bác học trong
một công trình nghiên cứu chuyên biệt là một việc làm cần thiết và có thể ít
nhiều ý nghĩa.
1.3. Cũng cần nhấn mạnh thêm rằng, tuy đến thời điểm này, Song Tinh
Bất Dạ vẫn được coi là nấc khởi đầu của dòng truyện Nôm bác học song
trên thực tế vẫn có rất ít người biết đến sự tồn tại của tác phẩm. Ngay cả
trong các chương trình giảng dạy chuyên sâu ở các bậc cao đẳng, đại học,
thậm chí là sau đại học, Song Tinh Bất Dạ hầu như không được nhắc đến,
hoặc nếu có thì cũng chỉ là điểm qua một cách sơ sài, không mấy ấn tượng.
Với công trình nghiên cứu này, chúng tôi hy vọng có thể phần nào bổ khuyết
cho “chỗ trống” đó.
Từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu “Song Tinh Bất
Dạ” và bước khởi đầu của truyện Nôm bác học. Hy vọng rằng công việc này
sẽ giúp chúng tôi hiểu sâu hơn về thể tài truyện Nôm, thông qua đó xác định
được một cách rõ nét và hệ thống về vị trí, vai trò, mức độ ảnh hưởng của tác
6
phẩm đối với sự hưng thịnh của thể loại.
2. Mục đích nghiên cứu
2.1. Khi thực hiện công trình này, mục đích đầu tiên của chúng tôi là
tìm hiểu những đặc điểm nội dung, nghệ thuật của Song Tinh Bất Dạ. Qua đó
thấy được những nét “đại đồng tiểu dị” của tác phẩm trong mối tương quan
với thi pháp thể loại: đâu là đặc điểm chung, đâu là sáng tạo của tác giả
Nguyễn Hữu Hào, đâu là những yếu tố mang nét riêng biệt của văn hóa - lịch
sử Đàng Trong. Mục đích gần nhất là tìm ra những yếu tố mang tính “khởi
đầu” của tác phẩm; sự giao thoa với văn học dân gian và sự phát triển tiếp nối
của các tác phẩm truyện Nôm bác học sau đó.
2.2. Cũng qua luận văn này, chúng tôi mong muốn có thể tìm hiểu tại
sao truyện Nôm bác học lại khởi đầu ở Đàng Trong? Liệu chỉ thông qua một
tác phẩm đã đủ để khẳng định trước đó ở Đàng Ngoài chưa hề có sự xuất hiện
của truyện Nôm bác học? Điều cần lưu ý là tác giả Nguyễn Hữu Hào thuộc
dòng dõi sĩ phu Bắc Hà chạy vào Nam thi triển tài năng dưới thịnh triều của
các chúa Nguyễn. Câu hỏi đặt ra là, phải chăng trước đó ở Đàng Ngoài đã có
đủ những yếu tố tiền đề cho sự xuất hiện của truyện Nôm bác học nhưng phải
đặt trong những điều kiện thuận lợi ở Đàng Trong thì mới thực sự phát triển,
dẫn đến sự xuất hiện của thể loại? Chúng tôi thiết nghĩ, việc tìm ra câu trả lời
cho những vấn đề này sẽ mở ra một cánh cửa để hiểu sâu hơn, không chỉ về
một tác phẩm, một thể loại văn học mà còn về cả một thời đại văn học - văn
hóa của dân tộc.
2.3. Khi đặt vấn đề tìm hiểu “Song Tinh Bất Dạ” và bước khởi đầu của
truyện Nôm bác học, chúng tôi không chỉ có ý định tìm ra dấu hiệu và lý giải
cho sự khởi đầu của thể loại, mà còn hướng đến mục đích: tìm hiểu lý do vì
7
sao sau Song Tinh Bất Dạ, truyện Nôm tài tử - giai nhân không tiếp tục phát
triển ở Đàng Trong mà lại bị gián đoạn một thời gian, rồi sau đó phát triển ở
Đàng Ngoài và những tác phẩm đạt đỉnh cao, có thành tựu lại là sáng tác của
tác giả Đàng Ngoài chứ không phải Đàng Trong.
2.4. Mặt khác, chúng tôi cũng có đôi chút băn khoăn, không rõ Song
Tinh Bất Dạ có ảnh hưởng ra Bắc? Hay là truyện Nôm Đàng Ngoài phát triển
một cách hoàn toàn độc lập? Hy vọng trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi
có thể lý giải được phần nào cho hiện tượng này.
3. Lịch sử vấn đề
Theo chúng tôi được biết, hiện nay không có nhiều công trình nghiên
cứu Song Tinh Bất Dạ ngoài những bài giới thiệu về quá trình “định danh”
cho tác phẩm trên tạp chí, lời dẫn đầu sách, hoặc đôi lần được nhắc đến trong
một tiểu mục nghiên cứu về thể loại.
Người đầu tiên thấy trong Đại Nam thực lục tiền biên chép Nguyễn
Hữu Hào là tác giả của Song Tinh Bất Dạ là ông Trần Văn Giáp, vào năm
1943 [70; 78 - 83]. Nhưng người đầu tiên khiến cho giới học thuật chú ý đến
tác phẩm này lại là Đông Hồ Lâm Tấn Phát ở Hà Tiên - một người “sống nơi
đất hẻo” của trời Nôm, nói như nữ sĩ Mộng Tuyết, đã kiên trì suốt 50 năm chỉ
để tìm nguồn cội của quyển truyện Nôm này. Trừ một vài đoạn lẻ tẻ trích
đăng trên báo chí (Tuần báo Nhân loại, từ số 15 năm 1953 đến số 22 năm
1954), mãi năm 1962, Đông Hồ mới cho công bố toàn bộ văn bản lần đầu.
Trước đó khá lâu, vào năm 1942, Đông Hồ có viết một thiên khảo luận dài về
Song Tinh Bất Dạ, gửi đăng Tập san Khai trí Tiến đức số 7 - 8 (sau đăng lại
trên tuần báo Nhân loại số 18, 19, 20, 21 năm 1953 và số 22 năm 1954), kể lại
quá trình tìm thấy bản truyện; rồi đặt ra một giả thuyết cho rằng Truyện Song
Tinh có lẽ là văn phẩm của phái Chiêu Anh Các hòng thu hút sự quan tâm của
8
các nhà nghiên cứu đối với việc truy tầm tác giả truyện. Lần này, mặc dù chỉ
giới thiệu một bản phiên âm quốc ngữ (bản chữ Nôm đề “Gia Long nguyên
niên” mà người bác của Đông Hồ có được từ trước năm 1900 đã bị thất lạc
khi Đông Hồ gửi cho Bùi Kỷ ở Hội Khai trí Tiến đức) mà nội dung sao chép
có một số nhầm lẫn, sai sót, thiếu chính xác, văn bản không được chú thích
nhưng Đông Hồ đã chứng minh khá thuyết phục rằng Truyện Song Tinh chính
là văn bản truyện thơ Nôm đầu tiên của văn học viết Việt Nam. Đồng thời
ông cũng chỉ ra ngôn ngữ thơ của Truyện Song Tinh đã tiến một bước dài so
với thơ Nôm Việt Nam một trăm năm trước.
Hai mươi năm sau, năm 1984, nữ tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân lại
gắng công giới thiệu Truyện Song Tinh một lần nữa. Sau “Lời nói đầu” là một
bài có tính chất giới thiệu Truyện Song Tinh của GS. Lê Trí Viễn, lấy tựa đề
là “Cùng bạn đọc”, dài 3 trang, và một lời “Dẫn”, trình bày về tiểu sử tác giả
và tình hình văn bản tác phẩm, cùng mục đích và phương pháp hiệu đính văn
bản. Tuy ngắn gọn nhưng Lê Trí Viễn đã chỉ cho ta thấy được những nét tiêu
biểu của Truyện Song Tinh. Chẳng hạn, cốt truyện của Truyện Song Tinh là
công thức chung “muôn thuở” của các truyện thơ Nôm, rồi “Song Tinh là
truyện tình yêu tự do”, “là truyện bác học mà khí vị lại rất dân gian”, “kết cấu
và tình tiết nhiều ngẫu nhiên và kỳ ảo”, “Một chất sống rất tươi lại mặn mà
chút hài hước” và lối “xưng hô, kiêng húy, phiên dịch từ cổ đều của Đàng
Trong” [23; 8 - 9]...
Lần này, chỉ đúng ba năm sau, Hoàng Xuân Hãn đã biên khảo, giới
thiệu và cho ấn hành lại Truyện Song Tinh, với lời “Tựa”, “Dẫn” khá công
phu, trình bày về tác giả, thời điểm sáng tác, lai lịch văn bản, tên truyện, nội
9
dung, nguồn gốc, cách hiệu đính và diễn nghĩa nội dung truyện… Cũng ở văn
bản này, lần đầu tiên có một học giả đề cập đến nguyên tác mà Nguyễn Hữu
Hào dựa theo đó để viết Truyện Song Tinh - tác phẩm Định tình nhân, ra đời
trong khoảng giao thời Minh - Thanh ở Trung Quốc. Đây cũng là lần đầu tiên
có người đưa ra đôi lời so sánh, dù chỉ mang tính chất điểm xuyết, với kiệt tác
Truyện Kiều của Nguyễn Du. Ông viết: “Về cách diễn ca, Nguyễn Hữu Hào
cũng như Nguyễn Du, đều theo mạch lạc nguyên tác, không thêm nhân vật
hay hành động gì. Trái lại, cả hai đều bỏ những tiết đoạn rườm rà không cần
cho cốt truyện. Về sắc thái từ chương, hai truyện Nôm khác nhau nhiều. Khi
tả cảnh, Nguyễn Du chỉ phác họa để gợi ý tình; và khi tả tình thì lời sâu sắc,
đằm thắm. Còn Nguyễn Hữu Hào thì tả cảnh một cách tỉ mỉ, cốt để xúc động
tai mắt người đọc, chứ không khêu gợi được tình sâu xa; và hầu như chỉ chú ý
đến phần kể chuyện, đối thoại, chứ không phân tích tình cảm…” [24; 6 -7].
Trước đó, năm 1979, nhà nghiên cứu Đặng Thanh Lê, trong tiểu mục
“Truyện Song Tinh (Đường Trong) và Truyện Hoa tiên (Đường Ngoài) -
Những truyện Nôm có tên tác giả đầu tiên trong văn học thế kỷ XVIII” trong
sách “Truyện Kiều” và thể loại truyện Nôm, cũng đã giới thiệu sơ lược về tác
giả, tác phẩm, cốt truyện của Song Tinh Bất Dạ, rồi kết luận: “Có lẽ đây là
một trong những truyện Nôm đầu tiên trong văn học viết thế kỷ XVIII đã lấy
tình yêu tuổi trẻ làm chủ đề tác phẩm. Gắn liền vào đó là một tinh thần tự do
yêu đương có ý nghĩa chống lễ giáo phong kiến và một nội dung đề cao phẩm
chất tốt đẹp của con người, chống lại thói cưỡng bức hôn nhân của cường
quyền phong kiến” [38; 58 - 59]. Không những thế, tác giả còn nhận định:
“với cốt truyện như trên, ta có thể thấy rõ tiếng nói báo hiệu cho các truyện
Nôm sau này qua Truyện Song Tinh” [38; 60]. Sau này, Kiều Thu Hoạch
10
trong Truyện Nôm - nguồn gốc và bản chất thể loại (Nxb Khoa học xã hội
xuất bản năm 1992), về sau có sự bổ sung, tái bản ở Nxb Giáo dục, năm 2007,
với tên Truyện Nôm - lịch sử phát triển và thi pháp thể loại, Trần Đình Sử
trong Mấy vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt Nam (Nxb Giáo dục, năm
1999), Bùi Duy Tân trong Khảo và luận một số tác gia, tác phẩm văn học
trung đại Việt Nam, Tập 2 (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001)… đều điểm
tên Truyện Song Tinh như một tác phẩm có giá trị khởi đầu. Song tất cả chỉ
dừng ở đó; Song Tinh Bất Dạ gần như chưa được khảo cứu với tư cách là một
đối tượng nghiên cứu độc lập.
Cá biệt, mãi đến năm 2006, TS. Lê Thị Hồng Minh mới cho công bố
một công trình nghiên cứu về Ngôn ngữ nghệ thuật “Truyện Song Tinh”.
Lần đầu tiên, Song Tinh Bất Dạ được nghiên cứu một cách công phu, tỉ mỉ
về một yếu tố khá quan trọng hình thành nên đặc sắc của tác phẩm - ngôn
ngữ nghệ thuật. Sau khi nghiên cứu khá kỹ về ngôn ngữ của Truyện Song
Tinh như: ngôn ngữ ước lệ, tượng trưng, ngôn ngữ bình dân, ngôn ngữ hài
hước, ngôn ngữ pha màu sắc “sắc dục”, ngôn ngữ đối thoại, độc thoại “giàu
giọng điệu”… tác giả công trình kết luận, đây “không chỉ là một trong
những tác phẩm đi đầu, mở ra một trào lưu sáng tác truyện thơ Nôm trên văn
đàn văn học viết (…) mà bản thân nó còn là một đóng góp lớn, một thành
công đáng kể về mặt ngôn ngữ nghệ thuật trong nền văn học dân tộc” [44;
164] và coi Song Tinh Bất Dạ là “viên ngọc quý” [44; 165] trong kho tàng
văn học cổ điển.
Có thể nói, với việc điểm qua quá trình công bố, giới thiệu và nghiên
cứu Song Tinh Bất Dạ như trên, chúng tôi tin rằng, mong muốn làm rõ tính
chất “khởi đầu” của tác phẩm này trong dòng truyện Nôm bác học, hẳn không
11
phải là một việc làm vô nghĩa.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện được những mục tiêu nghiên cứu như đã trình bày, chúng
tôi tập trung phân tích đối tượng nghiên cứu chủ yếu là truyện Nôm Song
Tinh Bất Dạ. Trong quá trình đó, với chừng mực có thể, chúng tôi sẽ cố gắng
so sánh, đối chiếu cùng một số truyện Nôm bác học giai đoạn sau (như
Truyện Kiều, Truyện Hoa tiên…) và một số truyện Nôm bình dân khác để
thấy được sự giao thoa, sự kế thừa, phát triển của tác phẩm trong dòng chảy
chung của thể loại.
Đồng thời, để có cái nhìn toàn diện về một thời đoạn văn học, chúng
tôi cũng tìm hiểu nhóm tư liệu văn học cổ trung đại nói chung và truyện
Nôm nói riêng.
Mặt khác, Song Tinh Bất Dạ xuất hiện trong một bối cảnh không gian
văn hóa - lịch sử đặc biệt: xứ Đàng Trong thời Trịnh - Nguyễn “rạch đôi sơn
hà”; thế nên, chúng tôi nhận thấy cần thiết phải khảo cứu thêm nhóm tư liệu
về lịch sử - văn hóa - văn học Đàng Trong, những mong qua đó có thể đưa ra
đôi lời kiến giải về một hiện tượng văn học đặc biệt và kỳ thú này.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Xuất phát từ mục đích, đối tượng nghiên cứu như trên, trong luận văn
này, phương pháp nghiên cứu chủ yếu mà chúng tôi sử dụng sẽ là phương
pháp phân tích văn bản, để từ đó chỉ ra những đặc sắc nghệ thuật của một tác
phẩm truyện Nôm trong buổi đầu sơ khai.
Do đặt tác phẩm trong một bối cảnh văn học - văn hóa đặc biệt nên
chúng tôi cũng sẽ áp dụng phương pháp văn học sử để nhìn sự biến thiên của
thể loại trên trục lịch đại. Đồng thời tiến hành nghiên cứu so sánh trên cơ sở
12
loại hình học để nhận ra những nét loại biệt của tác phẩm. Mặt khác, khi khảo
cứu nhóm tư liệu về Đàng Trong, thiết nghĩ, chúng tôi cũng đã phần nào tiếp
cận vấn đề theo góc nhìn văn hóa học và liên ngành.
Tùy từng phần của luận văn mà chúng tôi sẽ sử dụng riêng rẽ hoặc kết
hợp các phương pháp này với nhau.
6. Cấu trúc luận văn
6.1. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Nội dung của luận văn gồm ba
chương:
- Chương 1: Truyện Nôm, một cái nhìn trên trục lịch sử
- Chương 2: Song Tinh Bất Dạ trong buổi đầu hình thành thể loại
truyện Nôm bác học
- Chương 3: Lý giải về sự xuất hiện và vai trò của Song Tinh Bất Dạ
trong dòng chảy của truyện Nôm bác học
Khi nhìn vào kết cấu luận văn, có thể sẽ nảy sinh câu hỏi rằng: Tại sao
đặt vấn đề nghiên cứu “Song Tinh Bất Dạ” và bước khởi đầu của truyện Nôm
bác học mà chỉ có duy nhất một chương trực tiếp tìm hiểu tác phẩm? Đó phải
chăng là một sự mất cân đối?
Trên thực tế, ở Chương 1, chúng tôi đưa ra một cái nhìn khái lược về
tên gọi, sự hình thành và phát triển của thể loại; nghĩa là nhìn nhận vấn đề ở
góc độ lý luận thể loại trên một trục lịch sử hóa. Chương 2, xét ở một vài
góc độ, vẫn là chương trọng tâm, chiếm dung lượng tương đối lớn trong cấu
trúc luận văn, mà đối tượng khảo cứu là tác phẩm quan tâm chính yếu của
chúng tôi - Song Tinh Bất Dạ. Trên cơ sở phân tích, so sánh, đối chiếu với
một số tác phẩm khác cùng thể loại, chúng tôi sẽ làm rõ những nét nghệ
13
thuật mang tính “bác học”, “đặc sắc” mà lại ít nhiều “giao thoa” với truyện
Nôm bình dân - một hiện tượng khó có thể tránh trong “bước khởi đầu” của
không riêng bất cứ thể loại văn học nào. Và Chương 3, trong quá trình lý
giải cho một số biểu hiện như đã trình bày ở Chương 2, không chỉ có tác
dụng “hồi cố”, mô tả không khí văn học - văn hóa bao quanh tác phẩm mà
còn mở ra một cái nhìn đa chiều, có tính chất gợi mở để lý giải cho không
chỉ tác phẩm mà cả mạch vận động của thể loại sau Song Tinh Bất Dạ. Thiết
nghĩ, nghiên cứu một tác phẩm văn học, không chỉ là khảo cứu riêng một
mình tác phẩm đó, mà còn phải đặt tác phẩm trên cái nhìn so sánh, đối chiếu
với những gì diễn ra trước và sau nó. Hơn nữa, cách duy nhất để đảm bảo
tính khách quan của đối tượng khoa học, có lẽ không gì bằng nhìn đối tượng
theo đúng cái nhìn của con người thời đại đó, trong không khí văn hóa thời
đại đó, và những hệ quy chiếu riêng của thời đại đó. Khó có thể hình dung
chúng ta sẽ tiếp cận tác phẩm văn học trung đại như thế nào nếu cứ “giữ khư
khư” một cái nhìn hiện đại. Điều này càng có ý nghĩa đặc biệt đối với một
tác phẩm ra đời trong bối cảnh văn hóa - lịch sử đặc biệt và ở một không
gian văn hóa đặc biệt như Song Tinh Bất Dạ.
14
6.2. Tài liệu tham khảo
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phạm Quỳnh An (2008), Sáng tác văn học của Gia Định tam gia thi xã
thời Nguyễn, Luận văn Thạc sĩ Văn học, Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn, Hà Nội.
2. Nguyễn Thế Anh (2008), Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới các vua triều
Nguyễn, Nxb Thế giới, Hà Nội.
3. Lại Nguyên Ân (1995), Diễn Nôm - Thượng nguồn của văn học dịch,
Tạp chí Văn học số 1.
4. Lại Nguyên Ân (1998), Nhu cầu diễn Nôm - diễn ca và khả năng của
thể lục bát, Tạp chí Văn học số 6.
5. Bactin (1980), Một số phương pháp luận cần chú ý khiên nghiên cứu
văn học quá khứ, Tạp chí Văn học số 4.
6. Đỗ Bang, Đô thị Đàng Trong dưới thời các chúa Nguyễn, URL:
http://hoisuhoc.vn/thongtinsuhoc.asp?id=280, truy cập ngày
20/11/2009.
7. Nguyễn Ngọc Bảo (2008), Tìm hiểu thơ lục bát – thể thơ đặc thù dân
tộc,URL: http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=467,
truy cập ngày 15/09/2009.
8. Borri C (1998), Xứ Đàng Trong năm 1621, Hồng Nhuệ, Nguyễn Khắc
Xuyên và Nguyễn Nghị dịch, chú thích, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh.
9. Phạm Tú Châu (1999), Vài suy nghĩ về tiểu thuyết tình dục chữ Hán
15
của Việt Nam, Tạp chí Hán Nôm số 3.
10. Nguyễn Huệ Chi (2009), Giai nhân kỳ ngộ diễn ca - một thể nghiệm
mới của Phan Châu Trinh về truyện thơ lục bát, URL:
http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=3184, truy cập
ngày 20/11/2009.
11. Nguyễn Thị Chiến (1993), Hình tượng nhân vật phụ nữ trong truyện
Nôm tài tử giai nhân, Luận án Phó Tiến sĩ khoa học Ngữ văn, Trường
Đại học Tổng hợp Hà Nội, Hà Nội.
12. Nguyễn Đình Chiểu (1976), Truyện Lục Vân Tiên, Nxb Đại học và
Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
13. Trương Chính (1973), Cha ông ta đã vận dụng các thể loại văn học
Trung Quốc như thế nào vào thơ Nôm, Tạp chí Văn học số 2.
14. Nguyễn Du (1984), Truyện Kiều, Đào Duy Anh khảo chứng, hiệu đính
và chú giải, Nxb Văn học, Hà Nội
15. Nguyễn Dữ (2001), Truyền kỳ mạn lục, Nxb Văn học, Hà Nội.
16. Huỳnh Ngọc Đáng, Tìm hiểu lịch sử di cư của người Hoa vào Đàng
Trong, URL: http://www.hcmussh.edu.vn, truy cập ngày 08/10/2009.
17. Lê Quý Đôn (1964), Phủ biên tạp lục, Nxb Khoa học, Hà Nội.
18. Nguyễn Xuân Đức, Đi tìm nguồn gốc thể lục bát, URL:
http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=293, truy cập
ngày 15/11/2009.
19. Nguyễn Thạch Giang, Lời dẫn “Khái quát văn học Việt Nam thế kỷ
18”, trích Tinh tuyển văn học Việt Nam T5 Q1 - Văn học thế kỷ 18, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội.
20. Ninh Viết Giao (sưu tầm) (1961): Nguyễn Cảnh và “Truyện Phương
16
Hoa”, Nghiên cứu văn học số 11.
21. Phan Thanh Hải (2009), “Lịch sử văn hóa Đàng Trong từ các thủ phủ
chúa Nguyễn”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Nhận thức về miền Trung
Việt Nam, hành trình mười năm nghiên cứu, Viện Văn hóa Nghệ thuật
Việt Nam, Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam tại Huế.
22. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2004), Từ điển thuật ngữ
văn học, Nxb Giáo dục.
23. Nguyễn Hữu Hào (1984), Truyện Song Tinh, Nguyễn Thị Thanh Xuân
khảo đính, phiên âm và chú thích, Nxb Văn nghệ Thành phố Hồ Chí
Minh.
24. Nguyễn Hữu Hào (1987), Truyện Song Tinh, Hoàng Xuân Hãn giới
thiệu, Nxb Văn học, Hà Nội.
25. Vũ Tố Hảo, “Mối quan hệ giữa truyện Nôm bình dân và văn học dân
gian”, Tạp chí Văn học số 4-1980.
26. Nguyễn Văn Hầu, Diện mạo văn học dân gian Nam Bộ (2 tập), Nxb
Trẻ.
27. Nguyễn Ngọc Hiền (1998), Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh 1650 -
1700 (Với công cuộc khai sáng miền Nam nước Việt cuối thế kỷ 17) .
[Phần phụ lục Hào Lương Hầu Nguyễn Hữu Hào], Nxb Văn học, Hà
Nội.
28. Nguyễn Văn Hoa, Thi sĩ Đông Hồ (Hà Tiên) đã có công “phục sinh”
tác phẩm lục bát thế kỷ 18 (Truyện Song Tinh của Nguyễn Hữu Hào).
URL: http://newvietart.com/index4.87.html, truy cập ngày 03/09/2009.
29. Kiều Thu Hoạch (1996), Truyện Nôm bình dân của người Việt - Lịch
sử hình thành và bản chất thể loại, Luận án Phó Tiến sĩ khoa học
17
Ngữ văn, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội.
30. Kiều Thu Hoạch (2007), Truyện Nôm - Lịch sử và thi pháp thể loại,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
31. Trần Đình Hượu (1999), Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
32. Đinh Thị Khang (1992), Ngôn ngữ nhân vật trong truyện Nôm, Luận
án Phó Tiến sĩ.
33. Đinh Gia Khánh, Bùi Duy Tân, Mai Cao Chương (1998), Văn học Việt
Nam (thế kỷ X đến nửa đầu thế kỷ XVIII), Nxb Giáo dục, Hà Nội.
34. Nguyễn Xuân Kính (chủ biên) (2005), Tổng tập văn học dân gian
người Việt Tập XII, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
35. Phan Khoang (2001), Việt sử xứ Đàng Trong, Nxb Văn học, Hà Nội.
36. Khuyết danh (1994), Truyện Trinh thử, Bùi Kỷ hiệu đính, Nxb Văn
học, Hà Nội.
37. Nguyễn Thị Lâm (2004), Sự xuất hiện chữ Nôm và vai trò chữ Nôm,
URL:
http://nomfoundation.org/vnpf/Conf2004/Papers/Nguyen_Thi_Lam_-
_Xuat_hien_va_vai_tro_chu_Nom.pdf, truy cập ngày 12/09/2009.
38. Đặng Thanh Lê (1979), “Truyện Kiều” và thể loại truyện Nôm, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội.
39. Đặng Thanh Lê (1968), Nhân vật phụ nữ qua một số truyện Nôm, Tạp
chí Văn học số 2, 3.
40. Nguyễn Lộc (2001), Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII - hết thế
18
kỷ XIX, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
41. Nguyễn Lộc (1969), Những vấn đề xã hội trong truyện Nôm bình dân,
Tạp chí Văn học số 4.
42. Tăng Tấn Lộc (2008), Đi tìm thể lục bát Việt Nam, URL:
http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=202, truy cập
ngày 20/11/2009.
43. Trịnh Khắc Mạnh (2004), Chữ Nôm, một di sản văn hóa dân tộc, URL:
http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/Preview/PrintPreview.aspx?co_id
=30249&cn_id=123846#, truy cập ngày 01/11/2009.
44. Lê Thị Hồng Minh (2006), Ngôn ngữ nghệ thuật Truyện Song Tinh,
Nxb Đại học Quốc gia, Thành phố Hồ Chí Minh.
45. Lê Thị Hồng Minh (2008), Đối thoại của nhân vật Truyện Song Tinh,
URL: http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=1100,
truy cập ngày 02/11/2009.
46. Nguyễn Đăng Na (1997), Văn xuôi tự sự trung đại Tập 1 (Truyện
ngắn), Nxb Giáo dục.
47. Lê Hoài Nam (1995), “Truyện Nôm khuyết danh”, trong Giáo trình
lịch sử văn học Việt Nam, Tập 3, Lê Trí Viễn, Lê Hoài Nam…, Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
48. Lê Hoài Nam (1960), “Phạm Tải - Ngọc Hoa”, một truyện Nôm
khuyết danh, Nghiên cứu văn học số 8.
49. Trần Nghĩa (1962), Vài ý kiến về truyện “Phan Trần”, Nghiên cứu văn
học số 10.
50. Trần Nghĩa (chủ biên) (1997), Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán (4 tập),
19
Nxb Thế giới, Hà Nội.
51. Nguyễn Nghiệp (1962), Qua những ý kiến khác nhau về “Sơ kính tân
trang” của Phạm Thái, Nghiên cứu văn học số 2.
52. Phan Ngọc (1985), Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong “Truyện
Kiều”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
53. Bùi Văn Nguyên (1960), Truyện Nôm khuyết danh, một hiện tượng đặc
biệt của văn học Việt Nam, Nghiên cứu văn học số 7.
54. Nguyễn Thị Nhàn (2006), Nghiên cứu mô hình kết cấu cốt truyện
truyện thơ Nôm, Luận án Tiến sĩ Ngữ văn, Đại học Sư phạm, Hà Nội.
55. B. L. Riptin (1997), Mấy vấn đề nghiên cứu những nền văn học trung
cổ của phương Đông theo phương pháp loại hình, Tạp chí Văn học số
2.
56. Chu Văn Sơn, Sức sống mãnh liệt của lục bát, URL:
http://www.toquoc.gov.vn/Print/Article/Suc-Song-Manh-Liet-Cua-Luc-
Bat/pdf, truy cập ngày 20/11/2009.
57. Trần Đình Sử (1997), “Con người cá nhân trong Việt điện u linh, Lĩnh
Nam chích quái và Truyền kỳ mạn lục”, trong sách Về con người cá
nhân trong văn học cổ Việt Nam, Nguyễn Hữu Sơn chủ biên, Nxb Giáo
dục, Hà Nội.
58. Trần Đình Sử (1999), Mấy vấn đề thi pháp văn học trung đại Việt
Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
59. Trần Đình Sử (2002), Thi pháp Truyện Kiều, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
60. Trần Đình Sử (chủ biên) (2004), Tự sự học - Một số vấn đề lý luận và
lịch sử, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.
61. Li Tana (1999), Xứ Đàng Trong (Lịch sử kinh tế - xã hội Việt Nam thế
20
kỷ XVII - XVIII), Nguyễn Nghị dịch, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh.
62. Bùi Duy Tân (1998), Văn học chữ Nôm: tinh hoa - sáng tạo của văn
học cổ điển Việt Nam thời trung đại, Tạp chí Văn học số 8.
63. Bùi Duy Tân (1999), Khảo và luận một số tác gia tác phẩm văn học
trung đại Việt Nam, Tập 1, Nxb Giáo dục.
64. Bùi Duy Tân (2001), Khảo và luận một số tác gia tác phẩm văn học
trung đại Việt Nam, Tập 2, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
65. Nguyễn Công Thanh (2009), Vần và nhịp trong thơ ca Việt Nam và lục
bát, URL:
http://lucbat.com/home.php?lan=v&id=lbxuanay&code=2928, truy cập
ngày 20/11/2009.
66. Phạm Thái (1984), Sơ kính tân trang, Hoàng Hữu Yên giới thiệu và
chú thích.
67. Nguyễn Phương Thảo (1997), Văn hóa dân gian Nam Bộ những phác
thảo, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
68. Trần Nho Thìn (2008), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn
hóa, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
69. Đặng Tiến (1999), Một nghìn năm văn học, URL:
http://vanmagazine.saigonline.com/HTML-
D/DangTien/DangTienVanMotNghinNamVanHoc.php, truy cập ngày
12/09/2009.
70. Mộng Tuyết (1974): Nhớ lại quá trình phát hiện và công bố truyện
Nôm “Song Tinh Bất Dạ”, Tạp chí Văn học số 1.
71. Nguyễn Huy Tự - Nguyễn Thiện (1978), Truyện Hoa tiên, Đào Duy
21
Anh khảo đính, chú thích, giới thiệu, Nxb Văn học, Hà Nội.
72. Nguyễn Hữu Vinh, Chữ Nôm và tinh thần dân tộc, URL:
www.viethoc.org/eholdings/ChuNomvaTinhthandantoc.pdf, truy cập
ngày 15/09/2009.
73. Nguyễn Quang Vinh (1972), Truyện thơ “Lục Vân Tiên” với văn học
dân gian, Tạp chí Văn học số 4.
74. Trần Ngọc Vương (1997), Văn học Việt Nam dòng riêng giữa nguồn
chung, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
75. Trần Ngọc Vương (1999), Nhà nho tài tử và văn học Việt Nam (loại
hình học tác giả văn học), Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
76. Trần Ngọc Vương chủ biên (2007), Văn học Việt Nam thế kỷ X - XIX,
22
Những vấn đề lý luận và lịch sử, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
![Luận văn Thạc sĩ: Tổng hợp và đánh giá hoạt tính chống ung thư của hợp chất lai chứa khung tetrahydro-β-carboline và imidazo[1,5-a]pyridine](https://cdn.tailieu.vn/images/document/thumbnail/2025/20250807/kimphuong1001/135x160/50321754536913.jpg)
