Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định thời hiệu theo pháp Luật Hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Nghiệt đồng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

67
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách tương đối có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản của chế định thời hiệu theo luật hình sự Việt Nam và việc áp dụng chế tài này trong thực tiễn, từ đó xác định những bất cập để đề xuất kiến giải lập pháp bằng việc đưa ra mô hình lý luận của các quy phạm về chế định thời hiệu trong Luật Hình sự nước ta, cũng như đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng chế định này trong thực tiễn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định thời hiệu theo pháp Luật Hình sự Việt Nam

Môc lôc cña luËn v¨n Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Trang më ®Çu 1 Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÕ 12 ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.1. S¬ l−îc lÞch sö xuÊt hiÖn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù 12 ViÖt Nam 1.2. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt ph¸p lý vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ 14 ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.3. B¶n chÊt ph¸p lý cña hai ph¹m trï “hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch 17 nhiÖm h×nh sù” vµ “hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi” Ch−¬ng 2: Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh 27 sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1. Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt 27 Nam. 2.2. Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 64 2.3. Ph©n biÖt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu 96 thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1
Ch−¬ng 3: Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong 100 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 3.1. NhËn xÐt chung vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù 100 ViÖt Nam n¨m 1999 d−íi gãc ®é so s¸nh víi Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 3.2. Mét sè tån t¹i trong c¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong 102 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 3.3. Gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ vµ m« h×nh lý luËn vÒ chÕ 107 ®Þnh thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam KÕt luËn 116 Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o 119 2
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi VÒ mÆt lý luËn: HiÖn nay, trong khoa häc ph¸p lý h×nh sù ViÖt Nam cã kh«ng nhiÒu bµi viÕt ®Ò cËp, ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n còng nh− thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu ®−îc quy ®Þnh t¹i bèn ®iÒu luËt lµ §iÒu 23, §iÒu 24, §iÒu 55 vµ §iÒu 56 cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, ®Ó råi rót ra nh÷ng mÆt cÇn ph¶i ph¸t huy, còng nh− nh÷ng mÆt cÇn ph¶i kh¾c phôc. VÒ mÆt lËp ph¸p: Trong lÇn ph¸p ®iÓn ho¸ lÇn thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam, lÇn ®Çu tiªn, nhµ lµm luËt n−íc ta ®[ chÝnh thøc ghi nhËn chÕ ®Þnh thêi hiÖu b»ng viÖc quy ®Þnh bèn ®iÒu luËt (§iÒu 23, §iÒu 24, §iÒu 55 vµ §iÒu 56) nªu lªn néi dung cña hai yÕu tè cÊu thµnh chÕ ®Þnh thêi hiÖu: ®ã lµ thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù. V× vËy, viÖc lµm s¸ng tá ®Ó ¸p dông mét c¸ch chÝnh x¸c c¸c quy ph¹m nµy lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch, thªm vµo ®ã sÏ gãp phÇn hoµn chØnh thªm c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh thêi hiÖu. VÒ mÆt thùc tiÔn: ViÖc ¸p dông ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶ c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vµo thùc tiÔn sÏ mang l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt th©n cho Nhµ n−íc, cho mçi c«ng d©n vµ cho toµn x[ héi. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Nghiªn cøu chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®[ ®−îc mét sè nhµ khoa häc, luËt gia quan t©m, nghiªn cøu vµ ®−îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng tr×nh, trong c¸c t¹p chÝ, trong mét sè s¸ch chuyªn kh¶o vµ gi¸o tr×nh. Trong c¸c c«ng tr×nh, t¹p chÝ, s¸ch chuyªn kh¶o vµ gi¸o tr×nh nµy b−íc ®Çu ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh, ®ång thêi ®−a ra m« h×nh lý luËn cña kiÕn gi¶i lËp ph¸p vÒ c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh nµy trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ®èi t−îng, ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu luËn v¨n 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých cña luËn v¨n lµ lµm s¸ng tá mét c¸ch t−¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ mÆt lý luËn nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ viÖc ¸p dông chÕ ®Þnh nµy trong thùc tiÔn, tõ ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng bÊt cËp ®Ó ®Ò xuÊt kiÕn gi¶i lËp ph¸p b»ng viÖc ®−a ra m« h×nh lý luËn cña c¸c quy ph¹m vÒ chÕ ®Þnh thêi 3
hiÖu trong luËt h×nh sù n−íc ta, còng nh− ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông chÕ ®Þnh nµy trong thùc tiÔn. 3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu Tõ môc ®Ých nghiªn cøu nªu trªn, t¸c gi¶ luËn v¨n ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu chñ yÕu sau: VÒ mÆt lý luËn: Trªn c¬ së nghiªn cøu l−îc kh¶o vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, ph©n tÝch kh¸i niÖm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu, nh÷ng tr−êng hîp hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn hµnh ®Ó lµm s¸ng tá b¶n chÊt ph¸p lý vµ néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo luËt h×nh sù Viªt Nam. VÒ mÆt thùc tiÔn: Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ viÖc ¸p dông c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong th−c tiÔn ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù n−íc ta, ®ång thêi ph©n tÝch nh÷ng tån t¹i trong c¸c quy ®Þnh cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu vµ thùc tiÔn ¸p dông chóng nh»m ®Ò xuÊt vµ luËn chøng sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn vµ ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ph¹m vÒ chÕ ®inh nµy trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. 3.3. §èi t−îng nghiªn cøu LuËn v¨n nµy tËp trung nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu nãi chung (mµ bao gåm hai chÕ ®Þnh nhá thuéc nã lµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi) Tuy nhiªn, do ®©y lµ mét chÕ ®Þnh khã vµ phøc t¹p, thªm vµo ®ã thêi gian nghiªn cøu cã h¹n còng nh− n¨ng lùc nghiªn cøu, kü n¨ng ph©n tÝch vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ cßn h¹n chÕ, nªn trong luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ chØ cã thÓ lµm s¸ng tá nh÷ng khÝa c¹nh mµ theo quan ®iÓm t¸c gi¶ lµ quan träng vµ chñ yÕu h¬n c¶. 3.4. Ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu LuËn v¨n nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam d−íi gãc ®é cña luËt h×nh sù, ®ång thêi, luËn v¨n còng ®Ò cËp ®Õn mét sè quy ph¹m cña luËt tè tông h×nh sù nh»m hç trî cho viÖc gi¶i quyÕt nhiÖm vô vµ ®èi t−îng nghiªn cøu. VÒ thêi gian, luËn v¨n nghiªn cøu thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong giai ®o¹n tõ n¨m 1999 - 2008. 4. C¬ së lý luËn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 4
Cë së lý luËn cña luËn v¨n lµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta vÒ ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, vÒ tÝnh nh©n ®¹o cña ph¸p luËt. §ång thêi, c¬ së lý luËn cña luËn v¨n còng dùa trªn thµnh tùu cña c¸c chuyªn ngµnh khoa häc ph¸p lý vµ triÕt häc, nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c bµi viÕt ®¨ng trªn t¹p chÝ cña mét sè nhµ khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, luËn v¨n nµy dùa trªn viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Ngoµi ra, luËn v¨n cßn sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ nh−: ph−¬ng ph¸p lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph−¬ng ph¸p tæng hîp, ph−¬ng ph¸p thèng kª, v.v…trong sù nh×n nhËn tæng thÓ vµ kh¸ch quan, kh«ng phiÕm diÖn mét chiÒu. 5. Nh÷ng ®ãng gãp vÒ mÆt khoa häc cña luËn v¨n §©y lµ c«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®ång bé nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë cÊp ®é mét luËn v¨n. 6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n VÒ mÆt lý luËn: §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o ®ång bé ®Çu tiªn ®Ò cËp mét c¸ch cã hÖ thèng vµ toµn diÖn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu theo ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. VÒ mÆt thùc tiÔn: LuËn v¨n gãp phÇn vµo viÖc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng tr−êng hîp ¸p dông chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong thùc tiÔn ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông, còng nh− ®−a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c quy ph¹m cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu ë khÝa c¹nh lËp ph¸p, ®Ó gióp viÖc ¸p dông chóng trong thùc tiÔn ngµy mét hoµn thiÖn h¬n. 7. Bè côc cña luËn v¨n Theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶, luËn v¨n lµ hîp lý vµ l«gic khi ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù sau ®©y: Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n sÏ bao gåm ba ch−¬ng, ®ã lµ: Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. 5
Ch−¬ng 2: Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. Ch−¬ng 3: Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999. Ch−¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.1. L−îc kh¶o vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam Ngay trong thêi kú Ph¸p thuéc, c¸c nhµ lµm luËt Trung Kú ®[ sím ghi nhËn t¹i §iÒu 44 Hoµng ViÖt H×nh LuËt (Bé luËt h×nh sù Trung Kú): “thÓ lÖ ®Æt ra cÊm kh«ng ®−îc truy cøu hay thi hµnh mét téi danh ®& kh«ng xö ®o¸n sau mét thêi gian ®& ®Þnh trong luËt”. §©y lµ néi dung thÓ hiÖn nguyªn t¾c kh«ng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ kh«ng thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh [11], vµ néi dung nµy ®−îc coi lµ tiÒn th©n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam hiÖn nay. Sau khi ®Êt n−íc ta dµnh ®−îc ®éc lËp, tù do, xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô cña giai ®o¹n c¸ch m¹ng míi – giai ®o¹n c¶ n−íc x©y dùng chñ nghÜa x[ héi, Nhµ n−íc ta ®[ x©y dùng vµ ban hµnh Bé luËt h×nh sù n¨m 1985. Sau ®ã, ®[ ®−îc söa ®æi, bæ sung vµo c¸c n¨m 1989, n¨m 1991, n¨m 1992, n¨m 1997 – gäi t¾t lµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 ®[ ®−îc söa ®æi, bæ sung. Trong Bé luËt nµy, nhµ lµm luËt n−íc ta ®[ chÝnh thøc ghi nhËn chÕ ®Þnh thêi hiÖu t¹i c¸c ®iÒu luËt 45, 46, 47. Do vËy, so víi Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 hiÖn nay cña chóng ta ®[ ®−îc x©y dùng theo h−íng hîp lý h¬n, hoµn chØnh h¬n 1.2. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt ph¸p lý vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam TËp thÓ t¸c gi¶ Bé m«n T− ph¸p h×nh sù cña Khoa luËt trùc thuéc §¹i häc quèc gia Hµ Néi do TSKH. Lª C¶m chñ tr× ®[ ®−a ra ®Þnh nghÜa khoa häc cho chÕ ®Þnh nµy mµ theo quan ®iÓm cña chóng t«i lµ hoµn toµn hîp lý, nh− sau: “Thêi hiÖu trong luËt h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù vµ ®−îc thÓ hiÖn b»ng viÖc quy ®Þnh trong ph¸p luËt h×nh sù mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã, th× ng−êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt ®& ®−îc tuyªn” [11] 6
Tõ ®Þnh nghÜa khoa häc nµy, chóng ta cã thÓ rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu: Thø nhÊt, ®©y lµ mét chÕ ®Þnh ph¶n ¸nh nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù. Thø hai, thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù chÝnh lµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Trong kho¶ng thêi gian ®ã, c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ®−îc Nhµ n−íc trao cho quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi. Thø ba, chØ mét trong c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc c¨n cø vµo c¸c giai ®o¹n tè tông h×nh sù cô thÓ ®−îc quyÒn thi hµnh viÖc kh«ng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù hoÆc viÖc kh«ng thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt 1.3. B¶n chÊt ph¸p lý cña hai ph¹m trï “hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù” vµ “hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi” Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 khi hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× ng−êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù n÷a, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc ng−êi ph¹m téi ®−îc miÔn viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Nh− vËy, b¶n chÊt ph¸p lý cña viÖc hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù chÝnh lµ ng−êi ph¹m téi ®−îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Cßn theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 55 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi th× ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®[ tuyªn, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc ng−êi bÞ kÕt ¸n ®−îc miÔn chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt ®[ ®−îc tuyªn, suy cho cïng chÝnh lµ hä kh«ng ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t, hay nãi c¸ch kh¸c hä ®−îc miÔn chÊp hµnh h×nh ph¹t. Trong chÕ ®Þnh thêi hiÖu: c¸c kho¶ng thêi gian mµ c¸c nhµ lµm luËt ®Þnh ra trong thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi kh«ng ph¶i lµ ng¾n, nã ®−îc ph©n chia mét c¸ch khoa häc vµ phï hîp. Trong kho¶ng thêi gian ®ã ®Æt ra cho c¶ phÝa Nhµ n−íc vµ phÝa ng−êi ph¹m téi, ng−êi bÞ kÕt ¸n nh÷ng tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô nhÊt ®Þnh. Khi hÕt thêi h¹n nµy, nÕu c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ch−a hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh, mµ ng−êi ph¹m téi vµ ng−êi bÞ kÕt ¸n ®[ thùc hiÖn ®óng tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña m×nh th× ®ã lµ dÊu hiÖu c¶nh b¸o ®èi víi c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn vÒ nguy c¬ lµm viÖc thiÕu hiÖu qu¶, nh−ng ®ång thêi còng thÓ hiÖn ng−êi ph¹m téi vµ ng−êi bÞ kÕt ¸n ®[ tá ra “¨n n¨n, hèi c¶i” v× hä kh«ng hÒ ph¹m téi míi hay cè t×nh trèn tr¸nh khi c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn kh«ng cã lÖnh truy n[ ®èi víi hä, v× thÕ môc ®Ých chñ yÕu cña luËt h×nh sù ®−îc c¸c nhµ lµm luËt cho r»ng ®[ ®¹t ®−îc. 7
Tãm l¹i, c¨n cø mµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®−a ra ®èi víi chÕ ®Þnh nh©n ®¹o nµy chÝnh lµ sù nhËn ®Þnh r»ng: hiÖu qu¶ cña viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi còng nh− hiÖu qu¶ cña viÖc buéc ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n ®[ kh«ng cßn n÷a, bëi môc ®Ých chñ yÕu cña luËt h×nh sù lóc nµy, theo nhËn ®Þnh cña c¸c nhµ lµm luËt, ®[ ®¹t ®−îc. Ch−¬ng 2 Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1.Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1.1. Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù 2.1.1.1. Kh¸i niÖm thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Trong lÇn ph¸p ®iÓn ho¸ lÇn thø hai luËt h×nh sù ViÖt Nam võa qua, nhµ lµm luËt n−íc ta, lÇn ®Çu tiªn, ®[ ®−a ra kh¸i niÖm thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh− sau: “Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ thêi h¹n do Bé luËt nµy quy ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã th× ng−êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù” (kho¶n 1 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999). 2.1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Thø nhÊt, c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn chØ ®−îc quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi trong mét kho¶ng thêi h¹n x¸c ®Þnh ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. Tuú theo tõng lo¹i téi kh¸c nhau mµ kho¶ng thêi h¹n Êy quy ®Þnh t−¬ng øng kh¸c nhau. ViÖc x¸c ®Þnh téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, téi ph¹m rÊt nghiªm träng, téi ph¹m nghiªm träng hay téi ph¹m Ýt nghiªm träng nãi chung chØ c¨n cø vµo møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, còng cã mét sè tr−êng hîp ngay sau khi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, ch−a cã c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh téi ®ã lµ téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, rÊt nghiªm träng, nghiªm träng hay téi ph¹m Ýt nghiªm träng. Qua thùc tiÔn xÐt xö, chóng ta cßn thÊy nh÷ng tr−êng hîp rÊt phøc t¹p khi x¸c ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi. 8
Thø hai, quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ Nhµ n−íc trao cho c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn kh«ng tån t¹i khi ®[ qua mét thêi h¹n x¸c ®Þnh do ph¸p luËt h×nh sù quy ®Þnh. NghÜa lµ bÊt kú ng−êi nµo mÆc dï ®[ cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nh−ng sÏ kh«ng bÞ c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi ph¹m téi ®ã cña m×nh. §ång thêi viÖc hÕt thêi h¹n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù chÝnh lµ mét c¨n cø ph¸p lý chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc cho viÖc ng−êi ph¹m téi sÏ kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù tõ phÝa c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn vÒ hµnh vi ph¹m téi cña m×nh. Thø ba, ngoµi c¨n cø ph¸p lý chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc, ng−êi ph¹m téi cßn ph¶i tho¶ m[n ba ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ mµ luËt ®Þnh lµ: ®iÒu kiÖn thø nhÊt: c¸c kho¶ng thêi gian cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ph¶i t−¬ng øng víi c¸c lo¹i téi ph¹m; ®iÒu kiÖn thø hai: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®−îc ph¹m téi míi mµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ trªn 1 n¨m tï; ®iÒu kiÖn thø ba: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®−îc cè t×nh trèn tr¸nh vµ ®ång thêi kh«ng cã lÖnh truy n[ tõ phÝa c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc. 2.1.2. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ chÊm døt cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Theo kho¶n 3 §iÒu 23 cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999: “Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®−îc tÝnh tõ ngµy téi ph¹m ®−îc thùc hiÖn”, vµ kÕt thóc lµ sau mét kho¶ng thêi gian t−¬ng øng quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. HiÖn nay, vÒ mÆt lËp ph¸p kh«ng ph©n biÖt râ c¸c lo¹i téi mÆc dï cã ghi nhËn chóng trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999; vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn xÐt xö chóng ®−îc chia ra thµnh hai lo¹i lµ: ®¬n téi ph¹m (téi ®¬n nhÊt) vµ ®a téi ph¹m. Chóng ta cÇn xem xÐt thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña tõng tr−êng hîp nµy ®Ó ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt thÊu ®¸o vµ chÝnh x¸c. 2.1.3 Mçi liªn quan gi÷a ph¹m vi cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh vµ ph¹m vi cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Thø nhÊt, vÒ thêi ®iÓm b¾t ®Çu: NÕu kho¶ng c¸ch “ hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm nµy (thêi ®iÓm b¾t ®Çu thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trõ ®i thêi ®iÓm 9
b¾t ®Çu cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù) ngµy cµng gi¶m ®i vµ tiÕn dÇn tíi b»ng “kh«ng” th× chøng tá r»ng: c«ng t¸c truy t×m téi ph¹m vµ ng−êi cã lçi trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m cña c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ngµy cµng ®¹t kÕt qu¶ tiÕn bé. Cßn nÕu nh− kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm nµy cã nguy c¬ ngµy cµng t¨ng lªn th× ®ã lµ dÊu hiÖu c¶nh b¸o sù thiÕu tr¸ch nhiÖm trong khi thùc hiÖn c«ng viÖc cña c¸c c¬ qua t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña nhµ n−íc. Thø hai, vÒ thêi ®iÓm kÕt thóc: NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy (thêi ®iÓm kÕt thóc thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trõ ®i thêi ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù) lµ sè ©m, ®iÒu ®ã kh«ng chØ chøng minh r»ng c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ®[ kh«ng kÞp thêi thùc hiÖn ®−îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh, mµ cßn c¶nh b¸o cho chóng ta biÕt luËt h×nh sù vÉn ch−a ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cña m×nh trong cuéc ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m; NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy lµ b»ng kh«ng hoÆc lµ sè d−¬ng, th× ®ã lµ dÊu hiÖu tèt cÇn ph¸t huy v× nã thÓ hiÖn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm lµm viÖc hÕt m×nh cña c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn, thÓ hiÖn ®−îc hiÖu qu¶ cña luËt h×nh sù vµ biÓu ®¹t ®−îc sù lªn ¸n, sù phñ ®Þnh cña Nhµ n−íc vµ toµn x[ héi ®èi víi ng−êi ®[ thùc hiÖn téi ph¹m. Thêi hiÖu vµ tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ hai ph¹m trï cã liªn quan ®Õn nhau: khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi, chóng ta ph¶i ®Æt nã trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh, ®ã lµ thêi hiÖu. Tr−êng hîp ®Æt ra lµ nÕu mét trong c¸c (hoÆc tÊt c¶ c¸c) c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, t¹o c¨n cø ®Ó ng−êi thùc hiÖn téi ph¹m tho¸t téi. VËy th× tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn nh− thÕ nµo? Chóng t«i cho r»ng lo¹i téi ph¹m nµy nªn ®−îc nhµ lµm luËt n−íc ta quy ®Þnh t¹i mét ®iÒu luËt riªng biÖt, cô thÓ, nh»m kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña chÕ ®Þnh nµy trong Bé luËt h×nh sù cña ViÖt Nam. HÖn nay ch−a cã sù thèng kª râ rµng vµ ®Çy ®ñ cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. 2.1.4. VÊn ®Ò tÝnh l¹i thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù 10
C¸c nhµ lµm luËt ®[ ghi nhËn cô thÓ vÊn ®Ò nµy trong hai tr−êng hîp t¹i kho¶n 3 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, ®ã lµ: Tr−êng hîp thø nhÊt – NÕu trong bèn lo¹i thêi h¹n (t−¬ng øng víi bèn lo¹i téi ph¹m) ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu luËt nµy, ng−êi ph¹m téi l¹i ph¹m téi míi mµ Bé luËt quy ®Þnh møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy trªn mét n¨m tï, th× thêi gian ®[ qua kh«ng ®−îc tÝnh vµ thêi hiÖu ®èi víi téi cò ®−îc tÝnh l¹i kÓ tõ ngµy ph¹m téi míi; Tr−êng hîp thø hai – NÕu trong thêi h¹n nãi trªn, ng−êi ph¹m téi cè t×nh trèn tr¸nh vµ ®[ cã lÖnh truy n[, th× thêi gian trèn tr¸nh kh«ng ®−îc tÝnh vµ thêi hiÖu tÝnh l¹i kÓ tõ khi ng−êi ®ã ra tù thó hoÆc bÞ b¾t gi÷. 2.1.5. VÊn ®Ò kh«ng ¸p dông thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 24 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, c¸c nhµ ¸p dông ph¸p luËt sÏ kh«ng ¸p dông thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong c¸c tr−êng hîp sau: “Kh«ng ¸p dông thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 Bé luËt nµy ®èi víi c¸c téi quy ®Þnh t¹i Ch−¬ng XI vµ Ch−¬ng XIV cña Bé luËt nµy.” Theo TS. Cao ThÞ Oanh: LuËt H×nh sù ViÖt Nam chØ nªn qui ®Þnh kh«ng ¸p dông thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi téi ph¸ ho¹i hoµ b×nh g©y chiÕn tranh x©m l−îc, téi chèng loµi ng−êi vµ téi ph¹m chiÕn tranh. §èi víi tÊt c¶ c¸c téi cßn l¹i, cÇn qui ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù mét c¸ch phï hîp trªn c¬ së ph©n ho¸ tÝnh nguy hiÓm cho x[ héi cña chóng [26]. 2.2. Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.2.1. Kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi 2.2.1.1. Kh¸i niÖm thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi Trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, t¹i kho¶n 1 §iÒu 55 ®[ ®−a ra ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù: “thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù lµ thêi h¹n do Bé luËt nµy quy ®Þnh mµ khi hÕt thêi h¹n ®ã ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n ®[ tuyªn”. Thùc chÊt, b¶n ¸n h×nh sù lµ mét thuËt ng÷ chung, bao gåm hai d¹ng b¶n ¸n lµ b¶n ¸n tuyªn v« téi vµ b¶n ¸n kÕt téi. Kh¸i niÖm ph¸p lý cña ph¹m trï thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi sÏ cã néi dung nh− sau: thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi lµ nh÷ng thêi h¹n x¸c ®Þnh - ®−îc quy ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ trong ph¸p luËt h×nh sù thùc ®Þnh, mµ khi kÕt thóc thêi h¹n ®ã th× ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng bÞ buéc ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt mµ Toµ ¸n ®[ tuyªn ®èi víi hä. 11
2.2.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi Thø nhÊt, c¬ quan thi hµnh ¸n h×nh sù cã thÈm quyÒn chØ ®−îc quyÒn thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n trong mét kho¶ng thêi h¹n x¸c ®Þnh ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 55 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. Tuú theo tõng lo¹i vµ møc h×nh ph¹t kh¸c nhau mµ kho¶ng thêi h¹n Êy quy ®Þnh t−¬ng øng kh¸c nhau. Thø hai, quyÒn thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi mµ Nhµ n−íc trao cho c¬ quan thi hµnh ¸n h×nh sù cã thÈm quyÒn kh«ng cßn tån t¹i khi ®[ qua mét kho¶ng thêi h¹n x¸c ®Þnh do ph¸p luËt h×nh sù quy ®Þnh.. Thø ba, ®Ó ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o do hÕt thêi hiÖu, ngoµi c¨n cø ph¸p lý chung cã tÝnh chÊt b¾t buéc, ng−êi bÞ kÕt ¸n cßn ph¶i tho¶ m[n ba ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ mµ luËt ®Þnh lµ: §iÒu kiÖn thø nhÊt: c¸c kho¶ng thêi gian cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ph¶i t−¬ng øng víi lo¹i h×nh ph¹t vµ møc h×nh ph¹t; §iÒu kiÖn thø hai: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®−îc ph¹m téi míi; §iÒu kiÖn thø ba: trong kho¶ng thêi gian ®Êy, ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ®−îc cè t×nh trèn tr¸nh, ®ång thêi kh«ng cã lÖnh truy n[ tõ phÝa c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc. NghÞ quyÕt sè 01/2007/NQ - H§TP cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®[ gi¶i thÝch: “Tr−êng hîp ng−êi bÞ kÕt ¸n cè t×nh trèn tr¸nh, nh−ng c¬ quan c«ng an kh«ng ra quyÕt ®Þnh truy n[, hoÆc cã ra quyÕt ®Þnh truy n[ nh−ng kh«ng ®óng quy ®Þnh t¹i §iÒu 161 cña Bé luËt tè tông h×nh sù (trõ nh÷ng viÖc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, nh− ph¶i d¸n ¶nh kÌm theo, nh−ng kh«ng cã ¶nh), th× thêi gian trèn tr¸nh vÉn ®−îc tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù” [43]. Thø t−, c¸c kho¶ng thêi h¹n cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi mµ c¸c nhµ lµm luËt quy ®Þnh chØ ¸p dông ®èi víi lo¹i vµ møc h×nh ph¹t cña h×nh ph¹t chÝnh, mµ kh«ng ¸p dông ®èi víi c¸c lo¹i h×nh ph¹t bæ sung. 2.2.2. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ chÊm døt cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi Thø nhÊt, vÒ thêi ®iÓm b¾t ®Çu thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®−îc tÝnh tõ ngµy b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt Thø hai, vÒ thêi ®iÓm kÕt thóc thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®ã lµ sau c¸c kho¶ng thêi gian cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù. Trong thùc tÕ, chóng ta cÇn bµn tíi viÖc xem xÐt vÊn ®Ò båi th−êng thiÖt h¹i trong viÖc xo¸ ¸n tÝch trong hai tr−êng hîp: Thø nhÊt, ®èi víi sè tiÒn båi th−êng thiÖt 12
h¹i; Thø hai, ®èi víi sè tiÒn ph¶i thu cho Nhµ n−íc. T¸c gi¶ §ç V¨n ChØnh cã nªu lªn vÊn ®Ò xo¸ ¸n tÝch khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh ¸n. C¨n cø ®Ó xo¸ ¸n tÝch khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n lµ Toµ ¸n cã thÈm quyÒn thi hµnh b¶n ¸n ®ã ph¶i cã v¨n b¶n th«ng b¸o cho ng−êi bÞ kÕt ¸n vµ c¬ quan h÷u quan cïng cÊp biÕt lµ ®[ hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ®ã [12]. 2.2.3. Mèi liªn quan gi÷a ph¹m vi cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi vµ ph¹m vi cña qu¸ tr×nh thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi • Thø nhÊt, vÒ thêi ®iÓm b¾t ®Çu: NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm nµy (thêi ®iÓm b¾t ®Çu thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trõ ®i thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña qu¸ tr×nh thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi) ngµy cµng gi¶m ®i vµ tiÕn dÇn tíi b»ng “kh«ng” th× chøng tá r»ng c«ng t¸c thi hµnh ¸n ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n cña c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n cã thÈm quyÒn ngµy cµng ®¹t kÕt qu¶ tiÕn bé. Cßn nÕu nh− kho¶ng c¸ch hiÖu sè gi÷a hai thêi ®iÓm nµy cã nguy c¬ ngµy cµng t¨ng lªn th× ®ã lµ dÊu hiÖu c¶nh b¸o phÇn nµo sù thiÕu tr¸ch nhiÖm trong khi thùc hiÖn c«ng viÖc cña c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n cã thÈm quyÒn cña Nhµ n−íc. • Thø hai, vÒ thêi ®iÓm kÕt thóc: NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy (thêi ®iÓm kÕt thóc thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trõ ®i thêi ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi) lµ sè ©m, th× kh«ng chØ chøng minh r»ng c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n cã thÈm quyÒn ®[ kh«ng kÞp thêi thùc hiÖn ®−îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh mµ cßn c¶nh b¸o cho chóng ta biÕt luËt h×nh sù vÉn ch−a ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cña m×nh trong cuéc ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m; NÕu kho¶ng c¸ch “hiÖu sè” gi÷a hai thêi ®iÓm kÕt thóc nµy lµ b»ng kh«ng, hoÆc lµ sè d−¬ng th× ®ã lµ dÊu hiÖu tèt cÇn ph¸t huy v× nã thÓ hiÖn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, lµm viÖc hÕt m×nh cña c¸c c¬ quan thi hµnh ¸n cã thÈm quyÒn, thÓ hiÖn ®−îc hiÖu qu¶ cña luËt h×nh sù vµ biÓu ®¹t ®−îc sù lªn ¸n, sù phñ ®Þnh cña Nhµ n−íc vµ toµn x[ héi ®èi víi ng−êi ®[ bÞ kÕt ¸n. Tr−êng hîp ®Æt ra lµ nÕu mét trong c¸c (hoÆc tÊt c¶ c¸c) c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cè ý kÐo dµi thêi gian, nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi cã hiÖu lùc ph¸p luËt, t¹o c¨n cø ®Ó ng−êi bÞ kÕt ¸n kh«ng ph¶i thi hµnh b¶n ¸n ®ã n÷a. VËy th× tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn ë ®©y nh− thÕ nµo? Chóng t«i cho r»ng lo¹i téi ph¹m nµy nªn ®−îc nhµ lµm luËt n−íc ta quy ®Þnh t¹i mét ®iÒu luËt riªng biÖt, cô thÓ, nh»m kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña chÕ ®Þnh nµy trong Bé luËt h×nh sù cña ViÖt Nam. 13
Nh− vËy, viÖc ¸p dông chÕ ®Þnh nh©n ®¹o hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®−îc c¸c Toµ ¸n thùc hiÖn tèt, kh«ng che dÊu, kh«ng ®Ó mÆc. Ngµy cµng cã Ýt nh÷ng b¶n ¸n kh«ng ®−îc ®em ra thi hµnh do nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan. ý thøc tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¸n bé, nh©n viªn ë c¸c c¬ quan t− ph¸p ngµy cµng cao. §©y lµ dÊu hiÖu tÝch cùc thÓ hiÖn sù t«n träng ph¸p luËt, t«n träng ph¸p chÕ x[ héi chñ nghÜa (sè liÖu tõ n¨m 1999-2008). 2.2.4. VÊn ®Ò tÝnh l¹i thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi C¸c nhµ lµm luËt ®[ ghi nhËn cô thÓ vÊn ®Ò nµy trong hai tr−êng hîp t¹i kho¶n 3 §iÒu 55 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, ®ã lµ: Tr−êng hîp thø nhÊt – NÕu trong thêi h¹n cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi (bao gåm ba lo¹i thêi h¹n ®−îc quy ®Þnh t−¬ng øng víi c¸c lo¹i vµ møc h×nh ph¹t ®[ tuyªn ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n t¹i kho¶n 2 cña §iÒu nµy, vµ lo¹i thêi h¹n ®Æc biÖt ®−îc quy ®Þnh t¹i kho¶n 4 cña §iÒu nµy), ng−êi bÞ kÕt ¸n l¹i ph¹m téi míi th× thêi gian ®[ qua kh«ng ®−îc tÝnh vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi sÏ ®−îc tÝnh l¹i kÓ tõ ngµy ph¹m téi míi; Tr−êng hîp thø hai – NÕu trong thêi h¹n nãi trªn, ng−êi bÞ kÕt ¸n cè t×nh trèn tr¸nh vµ ®[ cã lÖnh truy n[, th× thêi gian trèn tr¸nh kh«ng ®−îc tÝnh vµ thêi hiÖu tÝnh l¹i kÓ tõ ngµy ng−êi ®ã ra tr×nh diÖn hoÆc bÞ b¾t gi÷. 2.2.5. VÊn ®Ò kh«ng ¸p dông thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi §iÒu 56 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh: “Kh«ng ¸p dïng thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ®èi víi c¸c téi quy ®Þnh t¹i ch−¬ng XI vµ ch−¬ng XXIV cña Bé luËt nµy”. ViÖc nhµ lµm luËt quy ®Þnh thªm ch−¬ng XI trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 lµ minh chøng cho sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta (trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 vÊn ®Ò kh«ng ¸p dông thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n chØ ¸p dông ®èi víi c¸c téi ph¸ ho¹i hoµ b×nh, chèng loµi ng−êi vµ téi ph¹m chiÕn tranh t−¬ng øng ë ch−¬ng XII Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 vµ ch−¬ng XXIV Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999): ®ã lµ ®Æt quyÒn lîi cña an ninh quèc gia ngang hµng víi quyÒn lîi cña hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi, vµ chÝnh sù thay ®æi nµy ®[ h¹n chÕ h¬n n÷a sè l−îng ng−êi ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n. 2.3. Ph©n biÖt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 14
Thø nhÊt, vÒ mét sè ®iÓm gièng nhau c¬ b¶n: hai chÕ ®Þnh nµy chØ ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m téi vµ téi ph¹m mµ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, vµ khi hÕt thêi h¹n ®−îc quy ®Þnh trong hai chÕ ®Þnh nµy kÌm víi c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ kh¸c sÏ t¹o cho ng−êi ph¹m téi ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o cña Nhµ n−íc, trõ mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt ®−îc quy ®Þnh trong luËt (§iÒu 24, kho¶n 4 §iÒu 55, vµ §iÒ 56 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999), cßn nÕu ng−êi ph¹m téi vi ph¹m nh÷ng ®iÒu kiÖn luËt ®Þnh th× thêi gian ®[ qua hay thêi gian trèn tr¸nh ®ã sÏ kh«ng ®−îc tÝnh vµo kho¶ng thêi gian cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù. Thø hai, vÒ mét sè ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n: 1) Bèn lo¹i thêi h¹n cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo bèn lo¹i téi ph¹m quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 8 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, cßn ba lo¹i thêi h¹n cña thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo lo¹i h×nh ph¹t vµ møc h×nh ph¹t 2) C¸c nhµ lµm luËt ®[ quy ®Þnh riªng c¸ch ¸p dông thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®èi víi c¸c tr−êng hîp xö ph¹t tï chung th©n hoÆc tö h×nh t¹i mét kho¶n riªng (kho¶n 4) mµ t¸ch ra khái kho¶n quy ®Þnh chung vÒ vÊn ®Ò nµy (kho¶n 2), ®©y lµ ®iÓm kh¸c so víi sù ph©n ®Þnh c¸c kho¶ng thêi h¹n kh¸c nhau cña thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù – ph©n ®Þnh c¶ bèn lo¹i thêi h¹n t−¬ng øng víi bèn lo¹i téi ph¹m quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 8 cña Bé luËt nµy. 3) Theo nh− ph©n tÝch t¹i ch−¬ng 2, môc 2.1.2 thuéc LuËn v¨n nµy: thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi, trong tr−êng hîp ph¹m nhiÒu téi, ph¹m téi nhiÒu lÇn vµ ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp, cã c¨n cø tÝnh lµ dùa vµo lo¹i h×nh ph¹t vµ møc h×nh ph¹t, mµ ®[ ®−îc tæng hîp theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 50 vµ §iÒu 51 Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999. V× vËy, thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi trong tr−êng hîp nµy cã thÓ cho r»ng còng ®[ ®−îc tæng hîp tõ c¸c thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi cña c¸c lo¹i téi ®¬n lÎ trong tr−êng hîp ph¹m nhiÒu téi, ph¹m téi nhiÒu lÇn vµ ph¹m téi cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt víi thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, chóng ta thÊy r»ng trong tr−êng hîp ®a téi ph¹m kh«ng hÒ tån t¹i sù tæng hîp c¸c møc ®é nghiªm träng kh¸c nhau cña c¸c lo¹i téi ph¹m ®ång nghÜa víi viÖc kh«ng hÒ tån t¹i “sù tæng hîp” thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. 15
Ch−¬ng 3 Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 3.1. nhËn xÐt chung vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 d−íi gãc ®é so s¸nh víi Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 Thø nhÊt, nhµ lµm luËt ®[ ghi nhËn riªng biÖt ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña c¸c kh¸i niÖm thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù t¹i Bé luËt h×nh sù 1999. Thø hai, c¸c thêi h¹n truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, cã néi dung cô thÓ vµ râ rµng h¬n trong Bé luËt h×nh sù 1985 Thø ba, nhµ lµm luËt ®[ ghi nhËn râ rµng c¸ch tÝnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ c¸ch tÝnh thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi, kh¸c víi c¸c quy ®Þnh t−¬ng øng trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1985. Thø t−, trong lÇn ph¸p ®iÓn ho¸ Bé luËt h×nh sù lÇn thø hai nµy, nhµ lµm luËt n−íc ta ®[ lo¹i trõ thÈm quyÒn can thiÖp cña Nhµ n−íc khi truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi vµ khi thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®èi víi ng−êi bÞ kÕt ¸n trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt. §iÓm kh¸c biÖt nµy ®[ minh chøng phÇn nµo cho xu h−íng nh©n ®¹o ho¸ trong ph¸p luËt h×nh sù cña ViÖt Nam. Thø n¨m, vµ còng lµ ®iÓm míi cuèi cïng, trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®[ quy ®Þnh thªm r»ng: kh«ng ¸p dông chÕ ®Þnh thêi hiÖu ®èi víi c¶ c¸c téi n»m ë Ch−¬ng XI cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia. 3.2. Mét sè tån t¹i trong c¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 Thø nhÊt, c¸ch tÝnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 23 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 lµ dùa trªn lo¹i téi ph¹m, do vËy c¸c nhµ lµm luËt nªn quy ®Þnh mét c¸ch râ rµng h¬n vÒ c¸ch tÝnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c¸c lo¹i téi kh¸c nhau. Thø hai, trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, cã quy ®Þnh t¹i §iÒu 294 vµ §iÒu 305 vÒ téi kh«ng truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ téi kh«ng thi hµnh ¸n, tuy nhiªn c¸c nhµ lµm luËt l¹i ch−a hÒ quy ®Þnh téi cã néi dung lµ: ng−êi cã thÈm quyÒn trong ho¹t ®éng t− 16
ph¸p h×nh sù cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ng−êi cã téi, hay nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n. VËy, nªn ch¨ng chóng ta h[y ghi nhËn lo¹i téi ph¹m nµy trong Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam. Thø ba, trong Bé luËt h×nh sù vµ Bé luËt tè tông h×nh sù hiÖn hµnh cña ViÖt Nam ch−a hÒ ®−a ra kh¸i niÖm ph¸p lý còng nh− ®Æc ®iÓm cña ph¹m trï truy n[, h¬n n÷a viÖc sö dông thuËt ng÷ truy n[ trong hai Bé luËt nµy còng kh«ng ®ång nhÊt. Trong Bé luËt h×nh sù chØ sö dông duy nhÊt thuËt ng÷ lÖnh truy n[, cßn trong Bé luËt tè tông h×nh sù th× sö dông c¶ hai thuËt ng÷ quyÕt ®Þnh truy n[ vµ lÖnh truy n[. §Ó ®¶m b¶o c¸ch hiÓu thèng nhÊt vµ c¸ch ¸p dông chuÈn x¸c, thiÕt nghÜ c¸c nhµ lµm luËt nªn chØnh söa l¹i theo h−íng chØ ¸p dông duy nhÊt mét thuËt ng÷ mµ th«i. Thø t−, trong Bé luËt h×nh sù còng nh− trong Bé luËt tè tông h×nh sù kh«ng hÒ ®Ò cËp ®Õn ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña hai thuËt ng÷ ®Çu thó, tù thó còng nh− c¸c tr−êng hîp ¸p dông chóng. Trong Bé luËt h×nh sù chØ sö dông duy nhÊt thuËt ng÷ tù thó, cßn trong Bé luËt tè tông h×nh sù th× sö dông c¶ hai thuËt ng÷. ThiÕt nghÜ c¸c nhµ lµm luËt nªn xem xÐt vµ ®−a ra quyÕt ®Þnh râ rµng vÒ vÊn ®Ò nµy. Thø n¨m, cÇn lµm râ thêi ®iÓm kÕt thóc qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n v× ®©y lµ vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc ¸p dông chÕ ®Þnh nh©n ®¹o cho ng−êi bÞ kÕt ¸n khi hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi. Mét ®iÓm cuèi, ®ã lµ NghÞ quyÕt sè 01/2007/NQ – H§TP ngµy 02-10-2007 cña Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®[ ®−a ra mét sè gi¶i thÝch thèng nhÊt cã tÝnh chÊt chØ ®¹o vÒ nh÷ng néi dung quy ®Þnh t¹i §iÒu 55 cña Bé luËt h×nh sù. Qua thùc tiÔn xÐt xö, vÉn cã mét sè v−íng m¾c cÇn ®−îc gi¶i thÝch cô thÓ h¬n, ®ã lµ: C¸c nhµ lµm luËt ViÖt Nam cÇn quy ®Þnh râ rµng h¬n vÒ vÊn ®Ò tÝnh l¹i thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n h×nh sù: Ngµy ph¹m téi míi ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo?Chóng ta cÇn ph¶i lµm râ thuËt ng÷ “ph¹m téi”, lµm râ thêi ®iÓm ng−êi bÞ kÕt ¸n bÞ coi lµ ph¹m téi míi. Thªm vµo ®ã, cÇn cã h−íng dÉn cô thÓ vÒ viÖc ¸p dông thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp truy n[ ®èi víi ng−êi cïng mét lóc ph¹m nhiÒu téi, ph¶i thi hµnh ¸n nh−ng chØ bÞ truy n[ vÒ mét téi, viÖc truy n[ kh«ng ®óng víi téi ph¹m thùc hiÖn.. 3.3. Gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ vµ m« h×nh lý luËn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam. 3.3.1. Nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu. 17
Thø nhÊt, cÇn x©y dùng mét hÖ thèng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt hoµn thiÖn vµ ®ång bé vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong LuËt h×nh sù ViÖt Nam. Thø hai, Nhµ n−íc cÇn t¨ng c−êng biªn chÕ cho ngµnh Toµ ¸n ®i ®«i víi viÖc kiÖn toµn ®éi ngò thÈm ph¸n. Cã nh− vËy míi n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm, phÈm chÊt ®¹o ®øc, tr×nh ®é cña ThÈm ph¸n. Thø ba, trong Toµ ¸n cÇn x©y dùng ®éi ngò héi thÈm nh©n d©n chuyªn tr¸ch. Thø t−, hÖ thèng c¸c v¨n b¶n cña luËt vµ d−íi luËt nªn quy ®Þnh cô thÓ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan C«ng an - ViÖn kiÓm s¸t - Toµ ¸n - C¬ quan thi hµnh ¸n vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc. Thø n¨m, cÇn ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan Toµ ¸n trong viÖc qu¶n lý, theo dâi, ®«n ®èc trong viÖc thi hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ®[ cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Thø s¸u, chó träng vµ ®Ò cao c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt cho nh©n d©n. Thø b¶y, cÇn cñng cè vµ t¨ng c−êng c¸c h×nh thøc trî gióp ph¸p lý cho nh÷ng ®Þa ph−¬ng nh÷ng khu vùc hÎo l¸nh xa x«i, xa khu trung t©m, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mäi c«ng d©n ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o khi hÕt thêi hiÖu. Thø t¸m, cÇn x©y dùng c¬ së vËt chÊt ®Çy ®ñ, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, trô së lµm viÖc cña c¸c c¬ quan t− ph¸p. Trªn ®©y lµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông chÕ ®Þnh thêi hiÖu. ThiÕt nghÜ, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò ®[ nªu, vÉn cßn nhiÒu néi dung cÇn tiÕp tôc th¶o luËn ®Ó söa ®æi, bæ sung t¹o thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt nãi chung vµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu nãi riªng. 3.3.2. M« h×nh lý luËn vÒ chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam Thø nhÊt, trong Bé luËt h×nh sù nªn cã thªm n¨m ®iÒu luËt míi: thø nhÊt – kh¸i niÖm thêi hiÖu, thø hai – miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, thø ba – miÔn chÊp hµnh h×nh ph¹t do hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi , thø t− – téi cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ng−êi cã téi, thø n¨m – téi cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi. Trong ®ã, ba ®iÒu luËt thø nhÊt, thø hai vµ thø ba sÏ n»m ë phÇn chung cña Bé luËt h×nh sù; cßn hai ®iÒu luËt thø t− vµ thø n¨m sÏ n»m ë phÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù. Cô thÓ néi dung vµ c¬ cÊu c¸c 18
®iÒu nh− sau: §iÒu …Kh¸i niÖm thêi hiÖu (míi), §iÒu…Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, §iÒu …Thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi, §iÒu …MiÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (míi), §iÒu …MiÔn chÊp hµnh h×nh ph¹t do hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi (míi), §iÒu …Téi cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ng−êi cã téi (míi), §iÒu …Téi cè ý kÐo dµi thêi gian nh»m môc ®Ých lµm hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi (míi) Thø hai, trong c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông ph¸p luËt nh−: Th«ng t− liªn tÞch, NghÞ quyÕt, v.v…nªn ®−a ra c¸ch gi¶i thÝch thèng nhÊt nh÷ng vÊn ®Ò sau: 1) C¸ch tÝnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù cÇn ®−îc cô thÓ ho¸ ®èi víi tõng lo¹i téi kh¸c nhau. 2) X¸c ®Þnh râ thêi ®iÓm kÕt thóc qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n KÕt luËn Sau khi nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh thêi hiÖu trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, chóng t«i xin ®−îc ®−a ra mét sè luËn ®iÓm cã tÝnh chÊt tæng kÕt cho kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy nh− sau: Thø nhÊt, chÕ ®Þnh thêi hiÖu lµ mét chÕ ®Þnh rÊt quan träng cña ph¸p luËt h×nh sù. MÆc dï ch−a cã ®Þnh nghÜa ph¸p lý chung, tæng qu¸t cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu, nh−ng trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®[ ghi nhËn ®Þnh nghÜa ph¸p lý cña hai chÕ ®Þnh nhá thuéc nã - ®ã lµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ chÕ ®Þnh thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi t−¬ng øng t¹i kho¶n 1 §iÒu 23 vµ kho¶n 1 §iÒu 55 cña Bé luËt nµy. Thø hai, khi hÕt thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ hÕt thêi hiÖu thi hµnh b¶n ¸n kÕt téi, ®ång thêi ng−êi ph¹m téi vµ ng−êi bÞ kÕt ¸n ®¸p øng ®−îc ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ kh¸c theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 vµ §iÒu 55 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 th× hä sÏ ®−îc h−ëng chÕ ®Þnh nh©n ®¹o cña Nhµ n−íc – ng−êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù n÷a vµ ng−êi bÞ kÕt ¸n còng kh«ng ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n kÕt téi ®[ tuyªn. Thø ba, sù tån t¹i cña chÕ ®Þnh thêi hiÖu lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¨n b¶n gióp cho c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù cã thÈm quyÒn cã tr¸ch nhiÖm trong ho¹t ®éng ph¸p lý cña m×nh, gióp cho c«ng t¸c ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m ®¹t nhiÒu kÕt 19
qu¶ kh¶ quan, gãp phÇn quan träng vµo viÖc gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ vµ trËt tù an toµn x[ héi, b¶o vÖ lîi Ých cña Nhµ n−íc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña tæ chøc vµ cña c«ng d©n; tõ ®ã, cñng cè niÒm tin cña nh©n d©n vµo sù nghiÖp b¶o vÖ c«ng lý, c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng cña c¸c c¬ quan t− ph¸p h×nh sù nãi riªng còng nh− toµn ngµnh t− ph¸p nãi chung; vµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ lµ nh÷ng nÊc thang ®Ó ®−a nguyªn t¾c ph¸p quyÒn x[ héi chñ nghÜa, mµ §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®[ ®Æt ra, tõng b−íc ®−îc n©ng cao vµ ph¸t huy trªn thùc tÕ. Thø t−, ®Ó cho chÕ ®Þnh thêi hiÖu ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n n÷a, ngµy cµng thÓ hiÖn, ph¸t huy ®−îc ý nghÜa quan träng cña nã th× chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc vµ söa ch÷a nh÷ng sai lÇm, thiÕu xãt liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh nµy trªn nguyªn t¾c: qu¸n triÖt quan ®iÓm chØ ®¹o chung cña §¶ng, ®ång thêi xem xÐt ®Õn c¬ së kinh tÕ, x[ héi cña ViÖt Nam, vµ nhËn thøc chÝnh trÞ cña ng−êi d©n, bëi v×: sù nhËn ®Þnh vÒ hµnh vi nguy hiÓm cho x[ héi, g©y h¹i ®Õn lîi Ých cña Tæ quèc, cña nh©n d©n, sù ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p vµ chÊp nhËn chóng trong vÊn ®Ò ®Êu tranh phßng, chèng vµ tiÕn tíi xo¸ bá sù tån t¹i cña nh÷ng hµnh vi nguy hiÓm Êy chØ lµ mét vÊn ®Ò thuéc vÒ ý thøc x[ héi trong tõng thêi ®¹i mµ th«i. ý thøc Êy do chÕ ®é kinh tÕ, do quan hÖ x[ héi, do quyÒn lîi thiÕt thùc, vµ do tr×nh ®é gi¸c ngé vÒ chÝnh trÞ mµ n¶y ra [21]. Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o 1. TSKH. PGS. Lª C¶m (2006), “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ b¶o vÖ c¸c quyÒn con ng−êi b»ng ph¸p luËt trong lÜnh vùc t− ph¸p h×nh sù”, T¹p chÝ Toµ ¸n nh©n d©n (12). 2. TSKH. PGS. Lª V¨n C¶m (2005), S¸ch chuyªn kh¶o Sau ®¹i häc: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong khoa häc luËt h×nh sù (PhÇn chung), NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, tr. 723, 735, 737, 738. 3. TSKH. Lª C¶m (2002), C¸c nghiªn cøu chuyªn kh¶o vÒ PhÇn chung luËt h×nh sù, 4, NXB C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, tr. 82. 4. TSKH Lª C¶m chñ biªn (2002), “Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt h×nh sù cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi”, Th«ng tin Khoa häc ph¸p lý. 5. TSKH. Lª C¶m (2001), “Ch−¬ng IV – Thêi hiÖu truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù”, B×nh luËn khoa häc Bé luËt h×nh sù n¨m 1999,1, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. 20