Tóm tắt Luận văn Tiến sĩ: Các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết giữa trường đại học kỹ thuật với doanh nghiệp tại Việt Nam

TÓM TẮT LUẬN ÁN<br /> 1. Tính cấp thiết của luận án<br /> Hoạt động hợp tác, liên kết giữa các trường đại học - doanh nghiệp trong<br /> đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ là một xu thế tất yếu và có vai trò<br /> quan trọng với sự phát triển của trường đại học và cả doanh nghiệp. Trường đại<br /> học, đặc biệt là các đại học nghiên cứu là nơi thực hiện các nghiên cứu cơ bản,<br /> một trung tâm về phát triển tri thức sẽ trở thành nguồn cung cấp kiến thức, các<br /> nghiên cứu cơ bản có tiềm năng ứng dụng và thương mại hóa. Đồng thời, trường<br /> đại học là nơi cung cấp nguồn nhân lực chất lượng được đào tạo ở trình độ cao<br /> cho các doanh nghiệp, nền kinh tế. Bởi vậy, việc hoạt động liên kết đại học –<br /> doanh nghiệp có vai trò thúc đẩy nghiên cứu, phát triển khoa học kỹ thuật, gắn<br /> giữa nghiên cứu hàn lâm với thế giới công nghiệp và ứng dụng. Thông qua liên<br /> kết các trường đại học thúc đẩy quá trình nghiên cứu, cải thiện chương trình<br /> giảng dạy để đáp ứng đòi hỏi từ doanh nghiệp, thị trường lao động. Ở khía cạnh<br /> doanh nghiệp, việc sử dụng các kết quả nghiên cứu giúp tiết kiệm chi phí nghiên<br /> cứu, tận dụng được khả năng của đội ngũ các nhà khoa học, nhà nghiên cứu có<br /> trình độ cao của trường đại học cho những bài toán thực tiễn.<br /> Đánh giá các hoạt động liên kết đại học – doanh nghiệp đã trở thành một<br /> chủ đề nghiên cứu thu hút được sự quan tâm lớn từ nhiều nhà khoa học, những<br /> người làm nghiên cứu trong trường đại học và doanh nghiệp bởi tính khả thi, vai<br /> trò quyết định và những giá trị mang lại cho sự phát triển và ứng dụng khoa học<br /> công nghệ (Mitive, 2009). Thực tế đã có nhiều tác giả tập trung vào việc đánh<br /> giá những đóng góp của hoạt động liên kết đại học – doanh nghiệp dựa trên các<br /> hình thức liên kết và kết quả của hoạt động hợp tác giữa nhà trường và doanh<br /> nghiệp (Spyros, 2005).<br /> Liên kết trường đại học – doanh nghiệp không chỉ có vai trò quan trọng<br /> tại các nước phát triển mà còn giữ vài trò then chốt đối với các quốc gia đang<br /> phát triển, đang trong quá trình công nghiệp hóa. Vào thập niên 1950 các quốc<br /> gia đang phát triển gần như không có năng lực công nghiệp. Quá trình công<br /> nghiệp hóa đòi hỏi các nước phải phát triển năng lực quốc gia để sử dụng<br /> nguyên liệu và phát triển sản xuất đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước<br /> (Todaro, 2006). Với nền tảng hạ tầng thiếu thốn, nguồn nhân lực có trình độ<br /> thấp việc xây dựng năng lực công nghiệp của các quốc gia đang phát triển rất<br /> khó khăn. Công nghiệp hóa được xem như một chìa khóa để thúc đẩy tăng<br /> trưởng kinh tế của đất nước, nâng cao mức sống. Công nghiệp hóa cũng giúp<br /> 1<br /> <br /> các quốc gia chuyển đổi cơ cấu kinh tế, là công cụ để biến đổi các ngành nông<br /> nghiệp, xây dựng, giao thông và các ngành dịch vụ khác trở thành các lĩnh vực<br /> có năng suất cao (David, 2006). Để thực hiện công nghiệp hóa thành công, cần<br /> thúc đẩy nhanh quá trình chuyển giao khoa học kỹ thuật và phát triển các nghiên<br /> cứu cơ bản trở thành các sản phẩm thương mại hóa.<br /> Do việc quan trọng của liên kết đại học – doanh nghiệp đối với phát triển<br /> kinh tế đất nước và quá trình công nghiệp hóa có thể thành công hay không. Bởi<br /> hoạt động liên kết đại học – doanh nghiệp thúc đẩy quá trình ứng dụng khoa học<br /> công nghệ cho sản xuất và cung cấp nguồn nhân lực trình độ cao để khai thác<br /> các nguồn lực truyền thống như đất đai, vốn, nguồn nhân lực. Cả các quốc gia<br /> công nghiệp và các quốc gia đang phát triển đều nhận biết được rằng công nghệ<br /> đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống của<br /> người dân. Đồng thời nhiều quốc gia cũng nhận biết được rằng chuyển giao<br /> công nghệ đóng vai trò sống còn đối với quá trình công nghiệp hóa cũng như<br /> toàn bộ nền kinh tế của một quốc gia và điều đó chỉ có thể đạt được thông qua<br /> hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp.<br /> Quá trình liên kết đại học – doanh nghiệp cũng phát sinh những khó khăn<br /> do sự khác biệt về lợi ích của hai phía mặc dù cả hai đều hướng tới việc tạo ra<br /> lợi ích cho mình thông qua liên kết. Các nghiên cứu khác nhau trên nhiều thị<br /> trường cho thấy những khó khăn chính của hoạt động liên kết thường xuất phát<br /> từ việc thiếu đồng thuận trong mục tiêu nghiên cứu, các xung đột về quyền sở<br /> hữu trí tuệ, những khó khăn tài chính hay sự khác biệt về văn hóa giữa trường<br /> đại học và doanh nghiệp (Bonaccorsi, 2007). Những khó khăn hay rào cản cản<br /> trở quá trình liên kết có thể ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu công nghiệp hóa<br /> đất nước, các mục tiêu về thúc đẩy phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ<br /> trong nền kinh tế. Bởi vậy, việc xác định những loại rào cản chính ảnh hưởng tới<br /> hiệu quả thực hiện các hình thức liên kết để hạn chế chúng trong quá trình hợp<br /> tác giữa trường đại học và doanh nghiệp là rất cần thiết.<br /> Như vậy, việc liên kết đại học – doanh nghiệp đem lại nhiều lợi ích cho cả<br /> trường đại học, doanh nghiệp và toàn xã hội. Những lợi ích từ quá trình liên kết<br /> đại học – doanh nghiệp có thể giúp quốc gia đạt được những mục tiêu tăng<br /> trưởng kinh tế và cách tân nền công nghiệp, thực hiện thành công quá trình công<br /> nghiệp hóa. Bởi vậy, việc xác định những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện<br /> hoạt động liên kết đại học – doanh nghiệp để từ đó có giải pháp tăng cường<br /> động cơ liên kết của các bên, hạn chế những rào cản liên kết, thực hiện hiệu quả<br /> các hoạt động liên kết là rất cần thiết. Điều này càng trở nên đặc biệt hơn đối với<br /> 2<br /> <br /> các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Thực tế, các nghiên cứu về hoạt<br /> động liên kết đại học – doanh nghiệp tại Việt Nam cũng chưa nhiều, các nghiên<br /> cứu tập trung vào việc đánh giá những bài học kinh nghiệm để khuyến nghị<br /> những giải pháp cho việc phát triển hoạt động liên kết đại học – doanh nghiệp.<br /> Những nghiên cứu như vậy chưa phân loại được những nhóm động cơ, những<br /> rào cản, các nhóm hình thức liên kết đang tồn tại trong mối quan hệ hợp tác giữa<br /> các trường đại học với doanh nghiệp. Bởi vậy, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài<br /> “Các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết giữa trường đại học kỹ thuật với doanh<br /> nghiệp tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. Luận<br /> án tập trung vào xác định những động cơ, rào cản, những hình thức liên kết tồn<br /> tại trong trường đại học và tác động của những động cơ, rào cản liên kết tới các<br /> hình thức liên kết trường đại học – doanh nghiệp.<br /> 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước<br /> 2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài<br /> Ý tưởng về liên kết đào tạo và nghiên cứu được đưa ra ở Đức bởi<br /> WilhelmVon Humboldt Năm 1810 ông là người sáng lập ra Đại học Berlin,<br /> trường đã thực hiện ý tưởng của ông, và mô hình liên kết này đã lan rộng tại<br /> nhiều trường đại học của châu Âu và châu Mỹ. Trong nhiều thế kỷ, các trường<br /> đại học hầu như chỉ có nhiệm vụ đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực cho các<br /> ngành kinh tế, xã hội đáp ứng các nhu cầu phát triển của quốc gia. Cải cách lớn<br /> nhất của Trường Đại học Humboldt (Humboldt University of Berlin) là đã thay<br /> đổi toàn bộ mục tiêu hoạt động của trường bằng cách chuyển trọng tâm sang<br /> nghiên cứu, và nghiên cứu trở thành yếu tố sống còn giúp cho hoạt động đào tạo<br /> đóng góp trực tiếp cho xã hội và phát triển kinh tế. Mục tiêu của Trường Đại học<br /> Humboldt được đặt ra rất rõ ràng. Thứ nhất, thực hiện các hoạt động nghiên cứu<br /> cơ bản, để tiến tới đạt được trình độ cao trong nhiều lĩnh vực khoa học và công<br /> nghệ. Thứ hai, nghiên cứu trong trường đại học gắn liền với thực tế và đóng góp<br /> cho sự phát triển của quốc gia, đặc biệt phát triển các lĩnh vực công nghệ phục<br /> vụ cho mục đích dân sự và mục đích quân sự, đưa nước Đức trở thành quốc gia<br /> hùng mạnh nhất thế giới. Ngay từ cuối thế kỷ 19, hãng dược phẩm nổi tiếng của<br /> Đức (Bayer) đã thiết lập các mối quan hệ với các trường đại học (Bower, 1993).<br /> Etzkowitz & Leydesdorff (2000) đã đưa ra các mô hình liên kết giữa nhà<br /> nước – doanh nghiệp – trường đại học để luận giải quá trình phát triển của liên<br /> kết giữa trường đại học và doanh nghiệp. Mô hình này đã và đang được ứng<br /> dụng trong việc nghiên cứu vấn đề này tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt<br /> là các nghiên cứu của Charles (2003), Cooke (2001), Dasgusta & David (1994),<br /> 3<br /> <br /> Kitagawa (2004), Lundvall (1993), Nelson (1993, 2004), Salter & Martin (2001)<br /> về vai trò của trường đại học trong quá trình đổi mới công nghệ và phát triển<br /> kinh tế xã hội, các trường đại học được đánh giá là yếu tố trung tâm của hệ<br /> thống kinh tế; nghiên cứu của Etzkowitz & Leydesdorff (2000), Slaughter &<br /> Leslie (1997) về xu hướng thực hiện “nhiệm vụ thứ ba” của các trường đại học<br /> trong việc đóng góp và tham gia trực tiếp vào phát triển kinh tế xã hội, bên cạnh<br /> hoạt động đào tạo và nghiên cứu. Các nghiên cứu của Anselin & cộng sự (2000),<br /> Arundel & Geuna (2004), Cohen, & cộng sự (2002), Fontana & cộng sự (2006),<br /> Jaffe (1989), Lee (1996), Santoro & Chakrabarti (1999), Tornquist & Kallsen<br /> (1994) tập trung vào phân tích những đặc tính liên quan đến nhà trường, doanh<br /> nghiệp trong việc hình thành liên kết.<br /> Bên cạnh một số công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào những nội<br /> dung liên quan đến bản chất của liên kết trường đại học – doanh nghiệp như tính<br /> tất yếu, các hình thức liên kết, phương pháp đánh giá cũng đã xuất hiện một số<br /> đề tài nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng. Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu<br /> được tiến hành tại các nước phát triển như là Mỹ và các nước phương Tây. Tuy<br /> nhiên, tại các quốc gia đang phát triển, nghiên cứu về nội dung này chưa nhiều.<br /> 2.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam<br /> Trong 10 năm trở lại đây, vấn đề liên kết trường đại học với doanh nghiệp<br /> mới thực sự trở thành một đề tài được quan tâm đặc biệt. Thực hiện chủ trương<br /> của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới giáo dục đại học, gắn đào tạo với nhu<br /> cầu xã hội, nhiều hội thảo – hội nghị đã được tổ chức tại các trường đại học<br /> nhằm phân tích thực trạng liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào<br /> tạo và nghiên cứu, ví dụ như Hội thảo Nhà trường và Doanh nghiệp tại Trường<br /> Đại học Bách Khoa Hà Nội (22/5/2007); Hội thảo khoa học quốc gia “Tương<br /> tác trường đại học – doanh nghiệp theo mục tiêu nâng cao chất lượng đáp ứng<br /> nhu cầu xã hội và năng lực cạnh tranh cốt lõi của doanh nghiệp” tại Đại học<br /> Thương mại (22/4/2009)…<br /> Ngoài các hội thảo tại trường đại học, nhiều nhà khoa học đã thực hiện các<br /> đề tài nghiên cứu, biên soạn sách chuyên khảo và viết bài về liên kết trường đại<br /> học và doanh nghiệp. Tuy nhiên, chưa có một đề tài nào đề cập đến vấn đề liên<br /> kết trường đại học và doanh nghiệp trong nghiên cứu và chuyển giao công nghệ<br /> một cách toàn diện. Các bài viết chủ yếu tập trung vào nội dung liên kết giữa<br /> nhà trường và doanh nghiệp trong lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực. Ví dụ như<br /> đề tài “Liên kết giữa trường đại học và doanh nghiệp trong hoạt động đào tạo<br /> và nghiên cứu” của Trần Anh Tài & Trần Văn Hùng (2009) đã đã nêu ra quan<br /> 4<br /> <br /> điểm chính sách về mối liên kết giữa các trường đại học với các doanh nghiệp;<br /> đưa ra các nội dung về liên kết trường đại học và doanh nghiệp tại các quốc gia<br /> Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Singapore; nhưng mới chỉ giới thiệu một số thông tin sơ<br /> lược về tình hình liên kết trường đại học và doanh nghiêp tại Việt Nam. Đề tài<br /> “Nghiên cứu giải pháp phát triển doanh nghiệp trong trường đại học” của Lê<br /> Thị Mai Hương & cộng sự (2009) lại tập trung vào việc nghiên cứu mô hình và<br /> đề xuất giải pháp xây dựng doanh nghiệp trong các trường đại học như một<br /> trong những hình thức thúc đẩy hoạt động chuyển giao công nghệ.<br /> Bài báo “Gắn đào tạo với sử dụng, nhà trường với doanh nghiệp” của Trần<br /> Anh Tài (2009) mới chỉ làm rõ thực trạng mối quan hệ giữa nhà trường và xã<br /> hội, giữa nhà đào tạo và nhà sử dụng trong đào tạo đại học ở nước ta hiện nay,<br /> từ đó đề xuất một số giải pháp góp phần làm cho sản phẩm đào tạo của các<br /> trường đại học đáp ứng tốt hơn nhu cầu của thị trường lao động. Bài viết “Mô<br /> hình đào tạo gắn với nhu cầu của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” của<br /> Phùng Xuân Nhạ (2009) đề cập tới thực trạng đào tạo thiếu gắn kết với nhu cầu<br /> doanh nghiệp. Để thúc đẩy mới liên kết này, bài báo cũng làm rõ hơn một số nội<br /> dung trong liên kết nhà trường – doanh nghiệp như lợi ích, cơ chế liên kết và<br /> điều kiện thành công. Các tác giả Nguyễn Minh Phong, Dương Quỳnh Chi<br /> (2008) trong bài viết “Hợp tác đại học và doanh nghiệp – góc nhìn của người<br /> trong cuộc” lại đề cập đến vấn đề nguồn nhân lực trong xã hội và đào tạo, sự cần<br /> thiết của việc hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp. Trịnh Thị Mai Hoa<br /> (2008) tập trung vào vai trò của doanh nghiệp như một nhà cung cấp thông tin<br /> để các cơ sở đào tạo nắm được nhu cầu của thị trường lao động.<br /> Như vậy, thực tế hiện nay các nghiên cứu về liên kết trường đại học –<br /> doanh nghiệp ở Việt Nam mới dừng lại ở các đánh giá của các bên về các hình<br /> thức liên kết và đề xuất những giải pháp cho thúc đẩy liên kết đại học – doanh<br /> nghiệp. Các nghiên cứu tập trung ở khía cạnh tổng hợp kinh nghiệm về hoạt<br /> động liên kết đại học – doanh nghiệp từ các trường đại học nước ngoài hay kinh<br /> nghiệm của các nước. Thực tế thiếu vắng những nghiên cứu xem xét các yếu tố<br /> ảnh hưởng tới liên kết trường đại học với doanh nghiệp. Bởi vậy, nghiên cứu<br /> này đặt ra các câu hỏi nghiên cứu chính như sau:<br /> Thứ nhất, các hình thức liên kết trường đại học – doanh nghiệp nào đang<br /> diễn ra ở Việt Nam?<br /> Thứ hai, những yếu tố nào ảnh hưởng tới liên kết trường đại học – doanh<br /> nghiệp tại Việt Nam?<br /> 5<br /> <br />