Tóm tắt Luận văn tiến sĩ Kĩ thuật: Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được nghiên cứu với mục tiêu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tương tác trong đào tạo giáo viên Tin học, trên cơ sở đó đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn tiến sĩ Kĩ thuật: Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học

A. GIỚI THIỆU VỀ LUẬN ÁN 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Phát triển năng lực của sinh viên Sư phạm Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành trung ương Khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4.11.2013) về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo là “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục đào tạo; Phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý...”. Trong đó, việc đổi mới dạy và học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học được chú trọng để nâng chất lượng nguồn nhân lực. “Đối với giáo dục đại học, tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của người học”. Đào tạo đại học phải giúp sinh viên hình thành và phát triển những năng lực trong cuộc sống thực, trong bối cảnh thực. Thực tiễn giáo dục của nhiều nước trên thế giới đã chỉ ra tiếp cận năng lực là hướng tiếp cận có thể đảm bảo cho giáo dục đại học đào tạo được nguồn nhân lực chất lượng cao để thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Báo cáo kết quả nghiên cứu “Thực trạng công tác đào tạo giáo viên phổ thông” của Vụ Giáo dục Trung học – Bộ Giáo dục và đào tạo (Đinh Quang Báo, 2011) đã chỉ ra những ưu điểm và những hạn chế, bất cập trong công tác đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm hiện nay. Nhìn chung chất lượng sinh viên sư phạm hiện nay chưa tốt, giáo viên trung học chưa đáp ứng được tất cả năng lực nghề nghiệp theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên Trung học. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó những nguyên nhân cơ bản là: Tính định hướng đào tạo nghề, đặc biệt là kĩ năng nghề không được thể hiện tường minh trong mục tiêu đào tạo. Các yếu tố cấu thành quá trình đào tạo còn rời rạc, thiếu nhất quán trong việc hướng tới hình thành các yếu tố cấu thành phẩm chất năng lực nghề nghiệp giáo viên… Do đó, dạy học nhằm phát triển năng lực cho sinh viên Sư phạm là vấn đề cần được quan tâm. 1.2. Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực Trong Luận án này dạy học cho sinh viên Sư phạm Tin học (bao gồm môn học Tin học đại cương cho sinh viên trong đa số các trường Đại học hiện nay), xin được viết gọn là dạy học Tin học. Cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về dạy học tương tác và ứng dụng trong nhiều môn học với nhiều đối tượng người học khác nhau, nhưng các ứng dụng của quan điểm dạy học này trong dạy học Tin học ở các Trường ĐHSP là còn ít được nghiên cứu. 1
Một vấn đề trong sư phạm tương tác được đặt ra là: dạy học tương tác với mục tiêu phát triển năng lực của người học sẽ có những tác động như thế nào đến các thành tố của quá trình dạy học. Trong dạy học tương tác, không những cần xác định đúng các yếu tố tham gia tương tác trong hoạt động dạy học, chức năng riêng biệt của từng yếu tố và quan hệ giữa chúng, mà còn cần làm rõ sự tác động tương hỗ giữa các yếu tố tạo thành một tập hợp liên kết chặt chẽ, nhằm thực hiện mục tiêu phát triển năng lực của người học. Bên cạnh đó mối quan hệ giữa dạy học tương tác và tiếp cận năng lực có mối quan hệ như thế nào? Dạy học tương tác có phát triển và nâng cao năng lực của người học, ngược lại dạy học với mục tiêu phát triển năng lực của người học có mâu thuẫn với quan điểm dạy học tương tác? Đó là các câu hỏi cần được nghiên cứu. 1.3. B-learning với sinh viên Sư phạm và những vấn đề đặt ra nhằm đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả dạy học Thế kỷ XXI - thế kỷ của nền kinh tế trí thức và toàn cầu hóa đã đặt ra nhiều thách thức đòi hỏi nền giáo dục mỗi quốc gia phải đào tạo ra nguồn nhân lực mới bằng phương pháp mới, hiệu quả. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên thông qua việc ứng dụng các thành tựu mới của công nghệ thông tin (CNTT) là vấn đề mang tính thời sự của giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng. Chiến lược phát triển giáo dục của nước ta cũng đã xác định đây là vấn đề then chốt để khắc phục những yếu kém trong giáo dục. Đồng thời, đây cũng chính là đòn bẩy để nâng cao chất lượng dạy và học hiện nay. Tuy nhiên, nếu ứng dụng công nghệ thông tin mà chưa có những đánh giá khoa học, cụ thể về tính hiệu quả của nó trong quá trình dạy học thì có thể đem đến những kết quả không mong đợi, thậm chí phản tác dụng giáo dục. Bước vào thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, có thể nói thế giới đã bước qua giai đoạn giới thiệu công nghệ vào lớp học, đi vào giai đoạn tích hợp công nghệ vào lớp học. Do đó, có thể xem năng lực sử dụng CNTT trong dạy học là một phần của chuẩn nghề nghiệp của giáo viên trong thế kỉ 21, nhà trường Sư phạm cần gắn kết năng lực CNTT với nội dung đào tạo và bồi dưỡng phương pháp dạy-học cho sinh viên. Dạy học kết hợp – Blended learning (B-learning) là sự kết hợp giữa dạy học giáp mặt với dạy học trực tuyến E-learning đã và đang chứng tỏ sự phù hợp với bối cảnh của giáo dục ở Việt Nam hiện nay. Việc đề xuất quy trình dạy học Tin học trong B-learning và các biện pháp, hình thức áp dụng mô 2
hình này trong dạy học Tin học cho sinh viên ở các Trường Đại học Sư phạm (ĐHSP) là như thế nào, còn ít được quan tâm. B-learning không chỉ đơn giản là sự kết hợp giữa dạy học giáp mặt và E- learning mà cần xem xét kỹ đặc trưng của các thành tố cơ bản của quá trình dạy học trên mô hình dạy học này. Một số vấn đề được đặt ra như: tổ chức nội dung một trang học trực tuyến; phương pháp dạy học chủ đạo trong dạy học; hình thức tổ chức dạy học cho giờ học trên lớp; phối kết hợp giữa dạy học trên lớp và dạy học với E-learning; kiểm tra đánh giá… sẽ được thực hiện như thế nào cho hiệu quả với B-learning. Đánh giá và vận dụng dạy học B-learning trong việc nâng cao hiệu quả tương tác, đổi mới phương pháp giảng dạy, sẽ có ý nghĩa quan trọng giúp sinh viên hứng thú với môi trường học tập mới, tích cực rèn luyện nghiệp vụ, tiếp cận với kỹ năng, phương pháp sư phạm hiện đại để tự học, tự bồi dưỡng. Hơn nữa, sinh viên Sư phạm trong giai đoạn hiện nay cần được trang bị những kỹ năng dạy học với E-learning để có thể thực hiện tốt nghề nghiệp trong tương lai, giúp họ có thể phát triển khả năng sử dụng công nghệ để nâng cao năng lực giao tiếp, khả năng hợp tác và tính hiệu quả trong giảng dạy của người giáo viên trong một xã hội học tập với CNTT. Việc tổ chức dạy học với môi trường B-learning để đặt sinh viên trong môi trường dạy học giàu tính ứng dụng công nghệ sẽ là một vấn đề đáng quan tâm ở nhà trường Sư phạm. 1.4. Dạy học tương tác trong B-learning Như trên đã nói dạy học tương tác đã được nghiên cứu và ứng dụng trong nhiều môn học với nhiều đối tượng người học khác nhau. Tuy nhiên, các nghiên cứu dạy học tương tác trong B-learning, đặc biệt là với dạy học Tin học trong điều kiện dạy và học của nước ta là còn ít được nghiên cứu. Dạy học B-learning có những cách thức tương tác hoàn toàn mới so với các phương pháp giảng dạy truyền thống? Hiệu quả của tương tác trên môi trường B-learning thể hiện ở những khía cạnh nào? Sự tương tác nào là tích cực, người giáo viên cần làm gì để tăng cường các tương tác tích cực trong B-learning? Bản chất, đặc trưng cũng như nhận thức của người học với tương tác trong B-learning? B-learning có phù hợp với dạy học tương tác với mục tiêu phát triển năng lực của người học? Đây là những câu hỏi cần được trả lời. Xuất phát từ những lý do trên, đề tài nghiên cứu “Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học” được chúng tôi lựa chọn làm đề tài nghiên cứu trong khuôn khổ luận án Tiến sĩ 3
chuyên ngành lý luận và phương pháp dạy học kỹ thuật. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tương tác trong đào tạo giáo viên Tin học, trên cơ sở đó đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning trong đào tạo giáo viên ở các trường đại học sư phạm. Đề xuất quy trình thiết kế, biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. Kiểm nghiệm, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của kết quả nghiên cứu thông qua việc thiết kế và tổ chức dạy học tương tác môn Nhập môn Hệ cơ sở dữ liệu và môn Tin học đại cương nhằm phát triển năng lực của người học trong B-learning. 4. Khách thể, đối tượng, phạm vi nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và học Tin học trong B-learning ở các cơ sở đào tạo giáo viên Tin học ở trường Đại học sư phạm và trường Trung học phổ thông. Đối tượng nghiên cứu: Quy trình và biện pháp dạy học tương tác trong B-learning nhằm nâng cao năng lực của người học trong đào tạo giáo viên Tin học. Phạm vi nghiên cứu: Quá trình dạy học Tin học nói chung và dạy học tương tác các môn Nhập môn Hệ cơ sở dữ liệu và môn Tin học đại cương nói riêng tại các trường Đại học Sư phạm. Mục tiêu phát triển năng lực của người học, được giới hạn nghiên cứu phát triển năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học của sinh viên Sư phạm Tin học. Khảo sát và thực nghiệm với Giáo viên, Sinh viên ngành sư phạm Tin học (SPTH), trường Đại học Sư phạm (ĐHSP) Huế, Quảng Bình, Quảng Nam, Quảng Ngãi từ năm 2015; 2016 và 2017, cùng với một số giáo viên, cựu sinh viên Sư phạm ở các tỉnh miền Trung, một số tỉnh như Bình Dương, Đồng Nai. 5. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning một cách phù hợp với thực tiễn và vận dụng chúng vào trong dạy học Tin học, sẽ góp phần phát triển năng lực của người học, nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên Sư phạm. 4
6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận nghiên cứu 6.2. Phương pháp nghiên cứu lý luận 6.3. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra; Phương pháp quan sát sư phạm; Phương pháp nghiên cứu sản phẩm giáo dục; Trao đổi trực tiếp, xin ý kiến của các chuyên gia; Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 6.4. Phương pháp thống kê Toán học 7. Ý nghĩa và đóng góp mới của luận án 7.1. Về lý luận - Tổng quan một cách có hệ thống và góp phần phát triển cơ sở lý luận về dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. - Làm sáng tỏ cơ sở khoa học và thực tiễn, các khái niệm về dạy học tương tác, mối quan hệ biện chứng giữa dạy học tương tác và dạy học với mục tiêu phát triển năng lực, dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning cho dạy học Tin học. - Đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. - Đề xuất khung năng lực ứng dụng ICT trong dạy học đối với sinh viên Sư phạm Tin học. 7.2. Về thực tiễn - Đánh giá được thực trạng về dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học - Thiết kế và tổ chức được 2 khóa học trực tuyến. - Góp phần biên soạn 1 giáo trình và 1 sách tham khảo, cùng một số tài nguyên học tập khác, những tài nguyên này đã và đang được sử dụng một cách hiệu quả trong dạy học. - Xác nhận khả năng áp dụng dạy học tương tác trong B-learning cho dạy học Tin học ở các Khoa Sư phạm Tin học trong Trường Đại học. 8. Kết cấu luận án Luận án gồm 149 trang nội dung, trong đó có 30 hình vẽ, sơ đồ và biểu đồ; 25 bảng biểu. Cấu trúc luận án: ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, luận án gồm 3 chương. 5
B. NỘI DUNG CHÍNH CỦA LUẬN ÁN CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TƯƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B- LEARNING CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIN HỌC Trong chương này, luận án đã trình bày tổng quan vấn đề nghiên cứu: dạy học tương tác; tương tác trên E-learning; dạy học tiếp cận năng lực và B- learning, từ đó đưa ra nhận xét chung và định hướng nghiên cứu của luận án: 1. Trong dạy học tương tác, không những cần xác định đúng các yếu tố tham gia tương tác trong hoạt động dạy học, chức năng riêng biệt của từng yếu tố và quan hệ giữa chúng, mà còn cần làm rõ sự tác động tương hỗ giữa các yếu tố tạo thành một tập hợp liên kết chặt chẽ, nhằm thực hiện mục tiêu phát triển năng lực của người học. 2. Một số vấn đề lớn cần được đặt ra như: cơ sở lý luận cho dạy học tương tác trong dạy học Tin học còn ít được nghiên cứu, chưa có quy trình, biện pháp hợp lí cho dạy học tương tác trong dạy học Tin học. Vì vậy, việc xác định một cách rõ ràng hơn về khái niệm, đặc trưng, cấu trúc, cơ chế, quy trình dạy học tương tác trong dạy học Tin học, phù hợp với các xu hướng dạy học hiện đại và có khả năng vận dụng là yêu cầu cần thiết trong thực tiễn dạy học Tin học ở trường Sư phạm. 3. Để định hướng cho việc vận dụng vào dạy học tương tác trong đào tạo giáo viên Tin học, cần phân tích và làm sáng tỏ thế nào là dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong dạy học, xây dựng khung lý luận dạy học, trên cơ sở đó xác định đường hướng vận dụng vào dạy học Tin học bằng quy trình và các biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong đào tạo sinh viên ngành Sư phạm Tin học. 4. Một thang đo năng lực ICT cho sinh viên ngành Sư phạm Tin học cũng như các tác động của B-learning đến năng lực ứng dụng ICT trong dạy học của sinh viên cũng cần được đặt ra. 5. Bên cạnh đó cần chỉ ra B-learning và dạy học tương tác có nhiều ưu điểm giúp nâng cao năng lực ICT trong dạy học cho sinh viên Sư phạm. Trên cơ sở phân tích, khái quát một số cơ sở lý luận của dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning đã có. Luận án đã khái quát và làm rõ một số khái niệm công cụ cho cơ sở lý luận như: tương tác; tiếp cận sư phạm tương tác; dạy học tương tác; môi trường trong dạy học tương tác; năng lực… Xây dựng khung lý thuyết cho luận án, cụ thể: Phân tích mối quan hệ giữa dạy học tương tác và dạy học tiếp cận năng lực; Dạy học tương tác nhìn từ một số lý thuyết học tập; Xem xét khái niệm B-learning với quan 6
niệm là một hình thức dạy học, làm rõ các hình thức dạy học với B-learning. Các thành tố cấu trúc cơ bản và các mức độ kết hợp trong B-learning cũng được xem xét, để từ đó lựa chọn hình thức, xây dựng mô hình B-learning phù hợp với đặc thù dạy học Tin học cụ thể trong thực tiễn. Bên cạnh đó, Luận án đã đóng góp cơ sở lý luận của dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học, cụ thể: dựa trên lược đồ chức năng của dạy học tương tác để đề nghị lược đồ quá trình dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning. Phân tích các đặc trưng của phương tiện, phương pháp và kỹ năng dạy học, cũng như các đặc trưng của Dạy và Học trong dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning. Đánh giá môi trường, hình thức dạy học B- learning tác động như thế nào đến dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực. Trong chương này, luận án cũng đã tiến hành khảo sát, đánh giá về thực trạng dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học, nhằm đánh giá hiện trạng, phân tích nguyên nhân, nhằm làm cơ sở thực tiễn của Luận án và xác định tính khả thi cho những đề xuất của đề tài nghiên cứu. Hai nội dung đánh giá chính là: - Thực trạng của việc dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning. - Sự thích nghi dạy học với B-learning. Đối tượng khảo sát: Sinh viên, Giáo viên ở trường Trung học phổ thông và Giảng viên ở các trường ĐHSP miền Trung như Huế, Đà nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Quảng Bình và một số giáo viên ở Đồng Nai, Long An, Kontum. Phương pháp đánh giá: Phương pháp quan sát đánh giá; Phương pháp khảo sát điều tra qua phiếu khảo sát; Phương pháp tổng kết kinh nghiệm. Tiêu chí đánh giá: + Điều tra thực trạng dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning Đối với giảng viên: 1) Mức độ tương tác của người học qua môi trường học tập, với GV, với bạn học và tương tác nội tại; 2) Khó khăn của dạy học tương tác; 4) Quan niệm của GV về dạy học tương tác. Đối với sinh viên: 1) Dạy học tiếp cận năng lực thể hiện qua kiểm tra đánh giá; 2) Mức độ tương tác của người học qua môi trường học tập, với GV, với bạn học và tương tác nội tại; 3) Khó khăn của dạy học tương tác; 4) Nhận thức SV về dạy học tương tác. + Điều tra sự thích nghi với B-learning 7
Đối với giảng viên: 1) Mức độ khai thác và sử dụng Internet trong dạy học, những khó khăn gặp phải khi sử dụng Internet; 2) Thăm dò ý kiến GV về dạy học trực tuyến. Đối với sinh viên: 1) Mức độ khai thác và sử dụng Internet trong học tập, những khó khăn khi gặp phải khi sử dụng Internet 2) Sự đáp ứng và tác động của học trực tuyến đối với người học 3) Các kênh thông tin và việc sử dụng E-learning vào các hoạt động tự học của SV. Từ cơ sở lý thuyết và thực trạng của việc dạy học Tin học, có thể cho rằng: - Có thể dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning - Làm thế nào để góp phần làm sáng tỏ hơn nữa cơ sở khoa học của dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. - Xây dựng quy trình, biện pháp phù hợp cho dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, chương 1 đã phát triển tiến trình dạy học trong B-learning. Hình 1. 6. Tiến trình tổ chức hoạt động dạy học theo B-learning CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ DẠY HỌC TƯƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B-LEARNING CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIN HỌC 2.1. Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực cho sinh viên Sư phạm Tin học Dạy học Tin học, trong Luận án này được giới hạn phạm vi nghiên cứu là môn học Hệ cơ sở dữ liệu và môn học Tin học đại cương. Hai môn học đều mang đầy đủ các tính chất của hầu hết các môn học chuyên ngành của Sư phạm Tin học, đó là vừa có tính logic, trừu tượng của lý thuyết, vừa có 8
tính chất thực hành hướng đến kỹ năng. Các môn học này, bao gồm các kiến thức về lập trình, cũng như các bài toán mamg tính thực tiễn cao. Hai môn học này cũng như các môn học chuyên ngành của sinh viên Sư phạm Tin học, đều có tính khoa học và công nghệ, tính mô hình hóa cao, phù hợp với dạy học tương tác trong B-learning. 2.1.1. Đặc điểm hoạt động nhận thức của sinh viên 2.1.2. Mô hình TPACK trong dạy học ngày nay và việc bồi dưỡng năng lực ICT cho sinh viên Sư phạm. Qua những phân tích về mô hình TPACK [139], cho thấy việc nâng cao năng lực ICT, đặc biệt là năng lực dạy học trên môi trường E-learning cho sinh viên là một nhu cầu thiết yếu của các trường Đại học Sư phạm hiện nay. Trong đó việc nghiên cứu ảnh hưởng của việc học tập trên môi trường giàu tính công nghệ B-learning đến năng lực ứng dụng ICT trong dạy học của giáo sinh là hết sức cần thiết. 2.1.3. Đặc điểm chuẩn đầu ra trong đào tạo trình độ Đại học Sư phạm Tin học. 2.2. Thiết kế dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning 2.2.1. Thiết kế khóa học trực tuyến 2.2.1.1. Một số nguyên tắc thiết kế khóa học trực tuyến 2.2.1.2. Tiến trình thiết kế môi trường học trực tuyến để dạy học kết hợp. Vận dụng tiến trình xây dựng khóa học, hai khóa học cho môn học Nhập môn hệ cơ sở dữ liệu, tại địa chỉ: http://elearning.dhsphue.edu.vn/course/view.php?id=18 http://203.113.132.166/course/view.php?id=57 và khóa học cho môn học Tin học đại cương, tại địa chỉ: http://elearning.dhsphue.edu.vn/course/view.php?id=19 http://203.113.132.166/course/view.php?id=56 đã được xây dựng 9
Hình 2. 2. Tiến trình thiết kế môi trường học trực tuyến để dạy học kết hợp 2.2.1.3. Tổ chức nội dung trên khóa học trực tuyến Vận dụng hình thức mô đun dạy học và webquest để tổ chức nội dung dạy học trên một khóa học trực tuyến. Tổ chức khóa học trực tuyến: Mở đầu của khóa học là hệ vào của một mô đun, bao gồm các phần sau: Dạy - học Nhập môn Cơ sở dữ liệu qua phương pháp PBL − Diễn đàn tin tức - nơi học viên thảo luận cùng giảng viên − Phòng Chat - nơi các nhóm thảo luận − Mục tiêu học phần − Giới thiệu cách học tập môn học − Tiến trình dạy - học chung cho các chủ đề/chương. − Tài liệu tham khảo − Giáo trình Nhập môn Cơ sở dữ liệu (giáo trình chuẩn theo qui chế của Trường) − Cases Study của môn học (các trường hợp nghiên cứu để hoàn thành trong suốt khóa học) − Bài tập trắc nghiệm − Bảng thuật ngữ − Nộp bài tập dạng text online − Nơi các bạn nộp bài dạng file + Kiểm tra đầu vào Kiểm tra điều kiện tiên quyết và thông báo chuẩn kiến thức, kỹ năng cần đạt của môn học. + Bài tập thực hành Hình 2. 3. Mở đầu của một khóa học 10
Một chương của khóa học, nhìn chung bao gồm: Chương 1: Khái quát về hệ cơ sở dữ liệu − Mục đích và yêu cầu − Giới thiệu chung − Tài liệu và thiết bị để học tập - Thông tin cho các hoạt động − Slide, bài giảng và video ghi hình bài giảng − HOẠT ĐỘNG − Diễn đàn nơi các nhóm thảo luận và Giáo viên tổng quan lại các kiến thức trong chương − Cùng hoàn chỉnh các khái niệm của chương 1. − Nơi nộp bài thực hành chương 1. Đánh giá Kết thúc khóa học bao gồm các phần sau: Ôn tập và đánh giá cuối Khóa học − Một số đề thi môn Hệ cơ sở dữ liệu − Một số bản đồ tư duy - hệ thống các khái niệm trong môn học − Chương trình thực hiện các thuật toán thiết kế CSDL quan hệ, một số chương trình minh họa khác. Đánh giá 2.2.2. Thiết kế quy trình dạy học 2.2.2.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning 2.2.2.2. Qui trình dạy học 2.2.3. Tổ chức dạy học 2.2.3.1. Dạy học giáp mặt trên lớp 2.2.3.2. Tổ chức hoạt động học trực tuyến Ví dụ minh họa: Tổ chức học tập trực tuyến mô đun HỆ QTCSDL 2.2.3.3. Phương pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning 2.2.4. Kiểm tra đánh giá kết quả trong dạy học tương tác trong B- learning 2.2.4.1. Các công cụ đánh giá trên môi trường học trực tuyến và việc phát triển năng lực của người học 11
2.2.4.2. Đánh giá học tập nhất quán với chuẩn đầu ra của môn học Bảng 2. 1. Mô tả chuẩn đầu ra và phương pháp đánh giá 2.2.4.3. Hoạt động đánh giá trong dạy học trực tuyến Bảng 2. 2. Các hoạt động đánh giá trong khóa học trực tuyến Bảng 2.3. Điểm số cho việc đánh giá thường xuyên cho các chủ đề/chương trong khóa học 2.2.4.4. Đồ thị nội dung học tập và kỹ năng, nhiệm vụ học tập Bảng 2. 4. Tập các khái niệm học tập trong chương Phân tách và Chuẩn hóa lược đồ quan hệ Đồ thị 2. 1. Đồ thị mối quan hệ giữa các khái niệm Bảng 2. 5. Mối quan hệ giữa các khái niệm Bảng 2. 6. Tập các kỹ năng và nhiệm vụ học tập trong phần Phân tách và Chuẩn hóa lược đồ quan hệ môn CSDL Đồ thị 2. 2. Đồ thị kỹ năng và nhiệm vụ học tập Bảng 2. 7. Quan hệ giữa kỹ năng, nhiệm vụ học tập và khái niệm. Dựa vào đồ thị nội dung, mối quan hệ giữa các khái niệm được chỉ rõ, điều này sẽ giúp cho người thiết kế khóa học có thể đưa ra các tiến trình học tập phù hợp đối với các kiến thức có trong từng chủ đề. Với đồ thị kỹ năng và nhiệm vụ học tập, GV có thể đánh giá được người học đã hoàn thành nhiệm vụ học tập và những kỹ năng nào. Hơn nữa, đồ thị cũng chỉ ra để hoàn thành một nhiệm vụ học tập hay một kỹ năng, người học cần hoàn thành những kỹ năng, nhiệm vụ thành phần nào. Ngoài ra mối quan hệ giữa khái niệm với nhiệm vụ học tập và kỹ năng, cũng chỉ rõ, để hoàn thành nhiệm vụ học tập và thành thực kỹ năng, trước hết người học cần nắm vững những kiến thức bao gồm các term kiến thức nào. 12
B3: Hoàn thiện + dự án/ bài tập môn học - Hình 2. 7. Quy trình tổ chức dạy học Tin học trong B-learning 13
Hình 2. 8. Dạy học giáp mặt trên lớp với phương pháp dạy học dự án với mô hình dạy học đảo ngược Bảng 2. 1. Các giai đoạn của dạy học GQVĐ tích hợp với dạy học dự án Các Các Hoạt động giáo Hoạt động của sinh Môi giai bước viên (GV) viên (SV) trường đoạn thực hiện Giới thiệu vấn đề. - Làm việc theo nhóm Trên Bước Tổ chức lớp: chia - Nhận dạng các từ lớp 1: Nêu nhóm, qui định về ngữ, thuật ngữ, khái và làm thời gian, phân niệm. sáng tỏ công, trình bày, - Xác định yếu tố đã vấn đề đánh giá. biết, yếu tố chưa biết. GV yêu cầu kỹ Trên cơ sở kiến thức Trên Bước thuật, tiêu chuẩn, đã và chưa biết, SV lớp Xác 2: Đề mẫu sản phẩm của đưa ra ý tưởng, những định và xuất ý dự án. giả thuyết để GQVĐ. tìm tưởng, Ở đây những ý tưởng hiểu giả chưa được kiểm vấn đề thuyết. chứng, chưa có cơ sở chắc chắn. Bước Để SV không bị Từ những giả thuyết Trên 3: Xác lệch hướng trong đề xuất, SV xác định lớp định nghiên cứu, GV có những nội dung cần có kiến thể đưa ra những để GQVĐ. thức gợi ý cần thiết. Liệt kê những kiến liên thức cần để GQVĐ, đề quan 14
xuất những kiến thức mới cần nghiên cứu. Bước Gợi ý nguồn thông - Tìm kiếm thông tin Khóa 4: Định tin. trong tài liệu giáo học trực hướng khoa, Internet hay trao tuyến nguồn đổi với chuyên gia. thông tin Tìm Bước Nội dung kiến thức Khóa hiểu 5: Tự được chia nhỏ thành học trực kiến nghiên các đơn vị kiến thức tuyến thức cứu phù hợp với tự nghiên liên cứu cá nhân hay nhóm quan nhỏ. SV đưa ra được kết quả là bản thiết kế, qui trình, cấu trúc-cấu tạo, sơ đồ nguyên lý, chương trình phần mềm... Bước Tổ chức thảo luận. Báo cáo, bàn luận kết Trên 6: Hệ Thể thức hóa kiến quả nghiên cứu của lớp thống thức. các nhóm. hoặc hóa Online kiến thức Bước Kiểm chứng giả Trên Giải 7: thuyết bằng những lớp quyết Kiểm suy luận logic và hoặc vấn đề chứng những bằng chứng xác Online giả thực. Trong trường thuyết hợp không đưa ra được những lời giải thích thiết thực, cần quay lại đề xuất giả thuyết. 15
Bước Giáo viên đánh Trình bày dưới dạng Trên 8: giá, nhận xét. báo cáo nhỏ hay phiếu lớp Trình trả lời. hoặc bày kết SV cũng có thể báo Online quả cáo sản phẩm vật chất Kết thật hay dạng mô hình luận mô phỏng. (trong trường hợp của chúng tôi là bản thiết kế; qui trình, cấu trúc-cấu tạo, sơ đồ, chương trình phần mềm... 2.3. Dạy học tương tác mô đun Hệ QTCSDL trong B-learning Phần này là một ví dụ minh họa trên một mô đun môn học cụ thể, cho mục 2.2 đã trình bày ở trên. 2.3.1. Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung chương trình chi tiết mô đun hệ QTCSDL 2.3.2. Tiến trình dạy học mô đun hệ QTCSDL 2.4. Khung tương tác cho dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning 2.4.1. Khung tương tác: Triết lý sư phạm và lý thuyết học tập; Định hướng mục đích, nhiệm vụ học tập; Tạo nguồn động lực cho người học; Công cụ hỗ trợ nhận thức và siêu nhận thức; Chiến lược học kết nối và cộng tác; Vai trò của người dạy. 2.4.2. Những nguyên tắc vận dụng B-learning trong dạy học Tin học: Trong thiết kế khóa học trực tuyến cần: Xác định rõ đối tượng người học; Xác định rõ mục tiêu học tập; Xác định thông tin và tiêu chí kiểm tra đánh giá; Trong tổ chức nội dung và tổ chức dạy học: Cung cấp hướng dẫn rõ ràng cho các tài liệu học tập; Cách trình bày các tài nguyên học tập; Nâng cao tính tự nhận thức; Tương tác xã hội; Học cộng tác; Tăng cường học tập qua hành động; Xây dựng môi trường học tập tương tác với các đặc trưng của dạy học Tin học; Tích hợp đa truyền thông, đa phương tiện; Hỗ trợ kỹ thuật đầy đủ. Qua nghiên cứu và thực nghiệm có thể đưa ra một số kết luận về BL. 16
B-learning không chỉ đơn thuần là sự kết hợp giữa dạy học giáp mặt và E-learning mà còn là phương thức dạy học nhằm cá nhân hóa việc học tập hướng đến năng lực của người học. B-learning còn được xem là một tiếp cận sư phạm, ở đó kết hợp các phương pháp dạy học nhằm tích hợp các thế mạnh và tính tương tác xã hội của dạy học giáp mặt với sự tăng cường của sức mạnh công nghệ để nâng cao khả năng học tập tích cực trong môi trường trực tuyến, chứ không chỉ đơn thuần là việc quan tâm đến tỷ lệ tham gia cung cấp thông tin đến người học của hình thức dạy học giáp mặt và dạy học trực tuyến. Nói cách khác B-learning không chỉ là sự thay đổi cấu trúc của dạy học truyền thống và sự tăng cường công nghệ thông tin truyền thông, trong B-learning không chỉ là sự cung cấp thêm máy tính và các công cụ học tập trên đó đến người học, mà đó là sự thay đổi của mô hình dạy học với các đặc trưng thể hiện rõ tính chất kết hợp như sau: - Lấy người học làm trung tâm, trong đó người học được hoạt động và tương tác nhiều hơn. - Tăng cường môi trường sư phạm tương tác, bao gồm tương tác giữa người học – người dạy; người học – người học; người học và môi trường học tập. - Tích hợp giữa đánh giá quá trình và đánh giá kết thúc. - Tích hợp giữa dạy học lý thuyết và thực hành. - Tích hợp các phương pháp dạy học và hình thức dạy học. Để đánh giá tác động của việc học tập qua quá trình dạy học tương tác với mục tiêu phát triển năng lực của người học trong B-learning mà luận án đề xuất, trong khuôn khổ của luận án giới hạn đánh giá tác động đến năng lực ứng dụng ICT trong dạy học của SV Sư phạm Tin học. Trong phần tiếp theo sẽ xây dựng khung năng lực này, các kết quả thực nghiệm đánh giá thang đo này được trình bày trong chương 3. 2.5. Xây dựng khung năng lực ứng dụng ICT trong dạy học cho SV Sư phạm Tin học. Với 7 năng lực thành phần, khung năng lực ICT có 17 biểu hiện như sau: Bảng 2. 8. Khung năng lực ICT dành cho Sinh viên Sư phạm Tin học. Bảng 2. 9. Mô tả chi tiết về năng lực ICT dành cho Sinh viên Sư phạm Tin học. 2.6. Kết luận chương 2 Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, dựa trên đặc thù của ngành học Tin học và đặc trưng của B-learning, dựa trên tiến trình tổ chức hoạt động dạy học tương tác trong B-learning tổng quát đã nêu trong chương 1. Chương 2 đã 17
đề xuất quy trình xây dựng khóa học trực tuyến và quy trình tổ chức dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. Quy trình này là phù hợp với các với đa số các môn học chuyên ngành của sinh viên Sư phạm Tin học, là những môn học có tính chất lý thuyết kết hợp thực hành, vận dụng. Như trên đã nhấn mạnh quy trình trên là không bất biến cho các loại tiết học, mô đun, môn học, cần vận dụng một cách hợp lý quy trình trong dạy học. Các bước của quy trình cần vận dụng linh hoạt, với sự hiểu rõ cơ sở lý luận dạy học của quy trình và thực tiễn dạy học. Trong chương 2, các vấn đề thiết yếu của việc tổ chức dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học, cũng đã được đưa ra. Đó là: Đề xuất vận dụng hình thức mô đun dạy học và Webquest để tổ chức nội dung dạy học trên một khóa học trực tuyến. Hình thức tổ chức dạy học trong giờ học giáp mặt với mô hình lớp học đảo ngược được vận dụng thích hợp với một số phương pháp dạy học chủ đạo như phương pháp dạy học dự án, dạy học dựa trên giải quyết vấn đề…được vận dụng cho dạy học Tin học trên BL. Một ví dụ minh họa cho tiến trình dạy học, phương pháp và cách thứ tổ chức dạy học cho mô đun Hệ QTCSDL cũng đã được đưa ra. Các vấn đề về kiểm tra đánh giá kết quả trong B-learning cũng được đề cập. Một số kết quả cụ thể của Luận án trong vấn đề này là: - Các công cụ đánh giá trên môi trường học trực tuyến, cùng với các phân tích về cách sử dụng chúng trong kiểm tra đánh giá phù hợp và nâng cao năng lực của người học. - Đánh giá nhất quán với chuẩn đầu ra và các hoạt động đánh giá trong dạy học trực tuyến, qua minh họa cho môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu. - Khái niệm đồ thị nội dung học tập và kỹ năng nhiệm vụ học tập được đề xuất. Đây là một khái niệm khá hữu dụng cho việc xây dựng khóa học trực tuyến đáp ứng học thích nghi theo tiếp cận năng lực. Đồ thị nội dung học tập và kỹ năng nhiệm vụ học tập cho chương Phân tách và chuẩn hóa dữ liệu quan hệ được minh họa. Khung tương tác và các quy tắc vận dụng cho dạy học Tin học trong B- learning cũng đã được đề xuất. Để đánh giá hiệu quả của các đề xuất của luận án đưa ra trong chương này trong việc nâng cao năng lực của người học, mà cụ thể là năng lực ứng dụng ICT trong dạy học. Một khung năng lực ICT cũng đã được trình bày 18
trong chương này. Các kết quả kiểm nghiệm, đánh giá chất lượng thang đo, sẽ được trình bày trong chương tiếp theo. Tính khả thi cũng như hiệu quả của các đề xuất và vận dụng đề xuất vào dạy học tương tác trong B-learning cho dạy học Tin học, trong chương 2 sẽ được kiểm nghiệm, đánh giá ở chương 3 của Luận án. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích, nội dung thực nghiệm và đánh giá Để đạt được mục đích trên, kiểm nghiệm và đánh giá có các nhiệm vụ với nội dung sau: 1- Thực nghiệm đánh giá chất lượng của thang đo khung năng lực ICT; 2- Tổ chức dạy học Tin học theo tiếp cận tương tác trong B- learning theo quy trình và biện pháp đã đề xuất; 3- Đánh giá tác động đến năng lực học tập, năng lực ICT và kỹ năng dạy học với E-learning của SV; 4- Đánh giá hiệu quả học tập của SV với mô hình dạy học mà Luận án đề xuất qua điểm số và qua nhận thức của người học. Kiểm nghiệm và đánh giá nhằm xác định tính khoa học, tính khả thi và hiệu quả của việc đề xuất quy trình và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. Trên cơ sở đó kiểm chứng tính đúng đắn của giả thuyết khoa học mà luận án đã đề ra. Để đạt được mục đích trên, kiểm nghiệm và đánh giá có các nhiệm vụ với nội dung sau: 1- Thực nghiệm đánh giá chất lượng của thang đo khung năng lực ICT; 2- Tổ chức dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning theo quy trình và biện pháp đã đề xuất; 3- Đánh giá tác động đến năng lực học tập, năng lực ICT và kỹ năng dạy học với E-learning của SV; 4- Đánh giá hiệu quả học tập của SV với mô hình dạy học mà Luận án đề xuất qua điểm số và qua nhận thức của người học. 3.2. Thực nghiệm đánh giá chất lượng của thang đo khung năng lực ICT Tiến hành xử lý và thống kê dữ liệu, phân tích hệ số Cronbach’s Alpha để đánh giá mức độ tin cậy và tương quan nội tại giữa các biến quan sát trong thang đo và hệ số nhân tố khám phá EFA để đánh giá giá trị hội tụ và giá trị phân biệt của các biến quan sát cho các thành tố của thang đo. Với các kết quả phân tích thực nghiệm, có thể khẳng định khung và thang đo năng lực ICT với 7 năng lực thành tố và 17 biểu hiện nói trên là khả thi và hợp lý với thực tiễn. 3.3. Nghiên cứu tác động của dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning với việc nâng cao năng lực ứng dụng ICT trong dạy học; kỹ năng dạy học trên môi trường E-learning của SV Sư phạm và một số tác động đến việc học tập của SV 19
Câu hỏi nghiên cứu được đặt ra ở đây là: Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning mà Luận án đề xuất, có ảnh hưởng đến năng lực ứng dụng ICT trong dạy học và kỹ năng dạy học với B-learning của sinh viên, cũng như tác động đến việc học tập của SV? Các kết quả phân tích, đã cho thấy mô hình B-learning mà Luận án đã đề xuất là có tác động rõ rệt đến sự phát triển năng lực ICT của người học. Kết quả được thể hiện ở bảng 3.1 và bảng 3.2. GV bộ môn Phương pháp dạy học đã xác nhận, điều đặc biệt là SV đã bước đầu nhận thức việc xây dựng kế hoạch dạy học cho một bài hay một chương, xem xét những phần nào của môn học là phù hợp cho môi trường học giáp mặt hay có thể tự học với các tài nguyên hỗ trợ trên môi trường học online. SV nhận thức được việc cần tổ chức các hoạt động học tập và nhiệm vụ của từng hoạt động cho một giờ học có hướng đến năng lực và lấy người học làm trung tâm. Cần phải xác định rằng, các kỹ năng dạy học được phát triển là hệ quả của quá trình dạy học của các môn học về Phương pháp giảng dạy và quá trình rèn luyện kỹ năng, thực hành giảng tập… của SV. Nhưng cũng không thể phủ nhận các tác động của quá trình học tập với mô hình B-learning mà luận án đã đề xuất đến những kỹ năng dạy học với E-learning, khi so sánh kết quả đánh giá kỹ năng dạy học của SV so với các năm học trước. Với mô hình dạy học mà Luận án đã đề xuất, người học có cơ hội để vận dụng kiến thức và xây dựng kỹ năng trong thế giới thực. Với phương pháp dạy học giải quyết vấn đề được tổ chức qua dự án, sinh viên có cơ hội để chuyển hóa kiến thức qua việc tích hợp kỹ năng cần mong đợi ở cả trong và ngoài lớp học. Với khả năng tương tác cao giữa người học – người học, người học và môi trường học tập, các hoạt động nhóm, mà các kỹ năng xã hội và biểu hiện thái độ xúc cảm của người học được thể hiện và phát triển, các yếu tố này là quan trọng trong việc hình thành nhân cách và văn hóa nghề nghiệp cho họ. Người giáo viên trở thành người hỗ trợ, hướng dẫn và tạo động lực đến người học. Hầu hết sinh viên đồng tình rằng, họ cảm thấy tự chủ hơn trong học tập. Người học từ chỗ học thụ động đối phó, trở nên chủ động hơn trong việc kiến tạo tri thức và hình thành năng lực cho bản thân. 3.4. Nghiên cứu tác động của mô hình dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning đến hiệu quả học tập của SV qua điểm số và qua góc độ nhận thức của người học Mục đích thực nghiệm: - Nghiên cứu thực nghiệm sự hiệu quả trong học tập với môn Tin học đại cương của quá trình dạy học mà Luận án đề xuất đối với SV. 20