Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Văn hóa học: Thầy cúng người Dao Họ ở Lào Cai (Nghiên cứu qua một số trường hợp cụ thể)

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về thầy cúng của người Dao Họ từ đời sống cá nhân, tiểu sử nghề nghiệp, con đường và nghề và hành nghề đến thế giới thần linh; phân tích đối tượng thầy cúng, chủ thể các sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng để làm sáng tỏ đời sống tôn giáo tín ngưỡng của người Dao Họ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Văn hóa học: Thầy cúng người Dao Họ ở Lào Cai (Nghiên cứu qua một số trường hợp cụ thể)

viÖn khoa häc x∙ héi viÖt nam häc viÖn khoa häc x∙ héi Ph¹m V¨n D−¬ng ThÇy cóng ng−êi Dao hä ë lμo cai (Nghiªn cøu qua mét sè tr−êng hîp cô thÓ) Chuyªn ngμnh: V¨n ho¸ d©n gian M∙ sè: 62 31 70 05 Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ v¨n ho¸ häc Hμ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i: Häc VIÖN khoa häc x∙ héi VIÖN KHoa HäC X∙ HéI VIÖT NAM Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. Lª Hång Lý Ph¶n biÖn 1: GS.TS. Ng« §øc ThÞnh Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Ph¹m Quang Hoan Ph¶n biÖn 3: TS. Bïi Minh §¹o LuËn ¸n tiÕn sÜ sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn häp t¹i Häc viÖn Khoa häc X· héi vμo håi 8h30’ ngμy 24 th¸ng 11 n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Häc viÖn Khoa häc x· héi - Th− viÖn ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa - Th− viÖn Quèc gia
Danh môc c«ng tr×nh ®· c«ng bè cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn luËn ¸n 1. “Nhμ nöa sμn nöa ®Êt cña ng−êi Dao Hä ë huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lμo Cai”, Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña B¶o tµng D©n téc häc ViÖt Nam, TËp III, Nxb KHXH, 2002, tr. 78-92. 2. “B−íc ®Çu t×m hiÓu tranh thê cña ng−êi Dao Hä”, Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña B¶o tµng D©n téc häc ViÖt Nam, TËp IV, Nxb KHXH, 2003, tr. 135-160. 3. “Bé tranh thê Tam Nguyªn cña ng−êi Dao Hä - ý nghÜa vμ gi¸ trÞ”, Th«ng b¸o V¨n ho¸ d©n gian 2002, Nxb KHXH, 2003, tr. 22-43. 4. “§êi sèng tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai”, V¨n ho¸ nghÖ thuËt, Sè 301, th¸ng 7/2009, tr. 15-20. 5. “Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn vμ sù ph¸t triÓn cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai”, Nghiªn cøu t«n gi¸o, Sè 73-74/2009, tr. 57-64. 6. “ThÇy shaman ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai (Nghiªn cøu tr−êng hîp «ng Bμn V¨n Xiªm)”, T¹p chÝ D©n téc häc, Sè 4 (160)/2009, tr. 14-22.
1 Mở đầu 1. Lý do chän ®Ò tµi §èi víi ng−êi Dao nãi chung, ng−êi Dao Hä nãi riªng, thÇy cóng cã vai trß vμ ¶nh h−ëng quan träng trong ®êi sèng cña céng ®ång. Trong nh÷ng n¨m qua, t«i ®· cã nhiÒu ®ît ®iÒn d·, kh¶o s¸t vÒ ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai, trong ®ã ®Æc biÖt quan t©m ®Õn nh÷ng ng−êi hμnh nghÒ thÇy cóng. Cho ®Õn h«m nay, t«i nhËn thÊy r»ng, vÉn cßn thiÕu nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c thÇy cóng ng−êi Dao nãi chung vμ Dao Hä nãi riªng. Tõ ®ã t«i ®· tù ®Æt ra nhiÒu c©u hái: C¸c thÇy cóng ng−êi Dao Hä - hä lµ ai? Hä vµo nghÒ nh− thÕ nµo? ThÕ giíi thÇn linh mµ hä t«n thê lµ g×? Hä cã vai trß nh− thÕ nµo trong ®êi sèng x· héi truyÒn thèng còng nh− hiÖn t¹i? v.v... §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái ®ã, t«i ®· lùa chän ®Ò tμi: ThÇy cóng ng−êi Dao Hä ë Lµo Cai lμm ®Ò tμi cho luËn ¸n TiÕn sÜ cña m×nh. LuËn ¸n nμy thuéc d¹ng nghiªn cøu tr−êng hîp, trong mét ph¹m vi hÑp, víi nh÷ng ®èi t−îng rÊt cô thÓ. Trong bèi c¶nh ®æi míi, më cöa vμ héi nhËp quèc tÕ hiÖn nay, v¨n ho¸ truyÒn thèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung vμ ng−êi Dao Hä nãi riªng cã nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ, nhiÒu sinh ho¹t v¨n ho¸, tÝn ng−ìng cã nguy c¬ mai mét. ë nhiÒu n¬i, nh÷ng ng−êi thÇy cóng am hiÓu vμ thùc hμnh c¸c nghi lÔ trong céng ®ång ngμy cμng hiÕm, t¹o ra nh÷ng kho¶ng trèng trong ®êi sèng tinh thÇn cña hä, lμm cho c¸c t«n gi¸o ngo¹i lai cã ®iÒu kiÖn du nhËp, ®ang lμ nçi bøc xóc cña x· héi vμ ng−êi d©n. §iÒu nμy ®ßi hái cÇn cã mét nghiªn cøu nghiªm tóc, toμn diÖn vÒ vÞ trÝ vμ vai trß cña nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng trong céng ®ång ng−êi Dao Hä nãi riªng vμ céng ®ång ng−êi Dao nãi chung, t×m ra nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña hä trong viÖc b¶o tån vμ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong sinh ho¹t tÝn ng−ìng, gãp phÇn tÝch cùc vμo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ng−êi Dao hiÖn nay. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - Cung cÊp c¸i nh×n toμn diÖn vÒ thÇy cóng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai tõ ®êi sèng c¸ nh©n, tiÓu sö nghÒ nghiÖp, con ®−êng vμo nghÒ vμ hμnh nghÒ ®Õn thÕ giíi thÇn linh cña hä. - Th«ng qua ph©n tÝch ®Çy ®ñ ®èi t−îng thÇy cóng - chñ thÓ cña c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o, tÝn ng−ìng ®Ó lμm râ ®êi sèng t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai. - §−a ra mét sè khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhμ n−íc, ngμnh v¨n ho¸ nh»m ph¸t huy vai trß cña nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng trong viÖc gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong céng ®ång ng−êi Dao Hä hiÖn nay. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu lμ nh÷ng ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai lμm nghÒ thÇy cóng. Ng−êi thÇy cóng ë ®©y ®−îc nh×n t−¬ng ®èi toμn diÖn vÒ nhiÒu mÆt (nh©n th©n, con ®−êng vμo nghÒ, qu¸
2 tr×nh hμnh nghÒ, thÕ giíi quan...), ®Æc biÖt lμ vai trß cña hä trong ®êi sèng cña ng−êi Dao Hä tr−íc ®©y vμ hiÖn nay. §Þa bμn nghiªn cøu cña chóng t«i lμ nh÷ng n¬i sinh sèng tËp trung cña ng−êi Dao Hä ë tØnh Lμo Cai. §ã lμ 8 x·: S¬n Hμ, S¬n H¶i, Phó NhuËn, Tr× Quang, Th¸i Niªn (huyÖn B¶o Th¾ng), T©n An, T©n Th−îng (huyÖn V¨n Bμn) vμ Cam Cän (huyÖn B¶o Yªn). §Ó so s¸nh vμ cã ®−îc c¸i nh×n toμn diÖn h¬n vÒ ®êi sèng tÝn ng−ìng còng nh− nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng cña ng−êi Dao Hä, chóng t«i ®· më réng ph¹m vi nghiªn cøu ë c¶ c¸c khu vùc kh¸c cña ng−êi Dao Hä vμ mét sè nhãm Dao kh¸c nh−: Dao §á (Lôc Yªn, Yªn B¸i), Dao ¸o Dμi (VÞ Xuyªn, Hμ Giang), Dao Thanh Ph¸n (Hoμnh Bå, Qu¶ng Ninh vμ S¬n §éng, B¾c Giang), Dao L« Gang (Cao Léc, L¹ng S¬n) v.v... 4. §ãng gãp cña luËn ¸n LuËn ¸n lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn cã hÖ thèng, chuyªn s©u vÒ thÇy cóng ng−êi Dao Hä, tõ viÖc giíi thiÖu thÇy cóng - hä lμ ai? con ®−êng vμo nghÒ, qu¸ tr×nh hμnh lÔ cho ®Õn t©m linh, nh÷ng kiªng kþ... cña ng−êi thÇy cóng ®Ó thÊy ®−îc ch©n dung còng nh− vai trß vμ vÞ trÝ cña hä trong ®êi sèng céng ®ång cña ng−êi Dao Hä. Qua ®ã, bæ sung nguån t− liÖu gãp phÇn hiÓu thªm vÒ lÜnh vùc t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao nãi chung vμ ng−êi Dao Hä nãi riªng. LuËn ¸n còng sÏ gãp phÇn phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu, s−u tÇm vμ tr−ng bμy giíi thiÖu víi c«ng chóng vÒ ®êi sèng v¨n ho¸, t©m linh cña céng ®ång ng−êi Dao Hä ë Lμo Cai nãi riªng vμ ng−êi Dao ë ViÖt Nam nãi chung t¹i B¶o tμng D©n téc häc ViÖt Nam. Trªn c¬ së nh×n nhËn, ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, luËn ¸n sÏ gãp thªm c¬ së khoa häc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch b¶o tån vμ qu¶n lý v¨n ho¸ ë ®Þa ph−¬ng cã hiÖu qu¶ h¬n. 5. CÊu tróc cña luËn ¸n Ngoμi phÇn më ®Çu (5 trang), kÕt luËn (9 trang), tμi liÖu tham kh¶o (15 trang), phô lôc (88 trang), phÇn chÝnh v¨n cña luËn ¸n gåm 165 trang, ®−îc bè côc thμnh 4 ch−¬ng nh− sau: Ch−¬ng 1: LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò vμ c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn (46 trang) Ch−¬ng 2: ViÖc vμo nghÒ vμ hμnh nghÒ cña thÇy cóng (52 trang) Ch−¬ng 3: ThÕ giíi thiªng cña thÇy cóng (39 trang) Ch−¬ng 4: Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn vμ sù ph¸t triÓn cña ng−êi Dao Hä hiÖn nay (28 trang)
3 Ch−¬ng 1 Lịch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò vµ c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn 1.1. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 1.1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ng−êi Dao vµ ®êi sèng tÝn ng−ìng Tr−íc thêi Ph¸p thuéc, ë ViÖt Nam tμi liÖu thμnh v¨n ®Ò cËp ®Õn ng−êi Dao rÊt hiÕm hoi. Thêi kú Ph¸p thuéc, mét sè cha cè vμ sÜ quan Ph¸p còng cã nh÷ng ghi chÐp vÒ ng−êi Dao vμ ®· ®−îc c«ng bè r¶i r¸c trªn tËp san cña tr−êng ViÔn §«ng B¸c Cæ Ph¸p (BEFEO). Cuèn Ng−êi Dao ë ViÖt Nam cña BÕ ViÕt §¼ng, NguyÔn Kh¾c Tông, N«ng Trung, NguyÔn Nam TiÕn, ®Ò cËp mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ nguån gèc lÞch sö vμ c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng−êi Dao nãi chung. Cuèn V¨n ho¸ truyÒn thèng ng−êi Dao Hµ Giang cña Ph¹m Quang Hoan, Hïng §×nh Quý (chñ biªn), giíi thiÖu hai nhãm Dao §á vμ Dao ¸o Dμi ë Hμ Giang. Cã nhiÒu luËn v¨n th¹c sü, luËn ¸n tiÕn sÜ nh−: Tôc cÊp s¾c cña ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë B¾c Th¸i cña §ç §øc Lîi; C¸c nghi lÔ chñ yÕu trong ®êi ng−êi cña nhãm Dao TiÒn ë Ba BÓ, B¾c K¹n cña Lý Hμnh S¬n. ThËm chÝ, trong mét sè kho¸ luËn tèt nghiÖp cña sinh viªn Khoa Sö, Tr−êng §¹i häc KHXH vμ NV thuéc §¹i häc Quèc gia Hμ Néi, vÊn ®Ò ng−êi Dao còng ®−îc ®Æc biÖt quan t©m vμ lùa chän. 1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ nh÷ng ng−êi lµm nghÒ thÇy cóng trong c¸c téc ng−êi ViÖt Nam LuËn v¨n th¹c sÜ v¨n ho¸ d©n gian cña Chu Xu©n Giao vÒ §êi sèng, vai trß vµ b¶n chÊt cña thÇy Tµo ng−êi Nïng An qua tr−êng hîp b¶n Phia Chang. Then cÊp s¾c cña ng−êi Tµy huyÖn Qu¶ng Uyªn, tØnh Cao B»ng cña NguyÔn ThÞ Yªn lμ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu c«ng phu vÒ Then, nh÷ng ng−êi lμm nghÒ shaman trong d©n téc Tμy. 1.1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ nh÷ng ng−êi lµm nghÒ thÇy cóng cña ng−êi Dao nãi chung vµ ng−êi Dao Hä nãi riªng §¸ng kÓ nhÊt ®èi víi nghiªn cøu vÒ thÇy cóng ng−êi Dao Hä lμ luËn v¨n th¹c sÜ cña Ph¹m V¨n D−¬ng (t¸c gi¶ luËn ¸n): ThÇy cóng ng−êi Dao hä ë Lµo Cai. 1.2. C¬ së ph−¬ng ph¸p luËn 1.2.1. Lý thuyÕt nh©n häc t«n gi¸o Trong nghiªn cøu vÒ c¸c thÇy cóng Dao Hä, chóng t«i ®Ò cËp nhiÒu ®Õn khÝa c¹nh nghi thøc t«n gi¸o mμ thÇy cóng thùc hiÖn. V× thÕ, lý thuyÕt nh©n häc t«n gi¸o cho phÐp ph©n tÝch nghi lÔ t«n gi¸o kh«ng chØ tån t¹i mét c¸ch cã ý nghÜa trong sinh ho¹t t«n gi¸o, mμ thùc ra nghi lÔ tån t¹i víi t− c¸ch lμ mét sinh ho¹t c¨n b¶n nhÊt trong mäi quan hÖ céng ®ång vμ x· héi.
4 1.2.2. Lý thuyÕt duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö ¸p dông lý thuyÕt duy vËt biÖn chøng trong nghiªn cøu, cho phÐp hiÓu nguån gèc, b¶n chÊt cña ý thøc t«n gi¸o, qua ®ã thÓ hiÖn vai trß cña t«n gi¸o víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi. Tõ quan ®iÓm lý thuyÕt nμy còng cã thÓ nhËn diÖn ®−îc sinh ho¹t t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä trong bèi c¶nh ph¸t triÓn l©u dμi cña x· héi Dao. 1.2.3. Lý thuyÕt kh«ng gian v¨n ho¸ C¨n cø vμo kh«ng gian v¨n ho¸ téc ng−êi Dao Hä, Lμo Cai trong ph¹m vi nh÷ng th«n (b¶n), x·, huyÖn cô thÓ n¬i hä c− tró, ®Ó khu«n vùc ph¹m vi vμ ®èi t−îng nghiªn cøu, ®Ó ph©n lo¹i vμ so s¸nh víi c¸c téc ng−êi kh¸c vμ vïng v¨n ho¸ kh¸c. 1.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Thùc hiÖn h−íng tiÕp cËn tõ chÝnh nh÷ng ng−êi hμnh nghÒ thÇy cóng. §Ó chän ph¹m vi nghiªn cøu cho phï hîp, chóng t«i dïng ph−¬ng ph¸p lµng tiªu ®iÓm. Ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o ®−îc sö dông lμ ®iÒn d· d©n téc häc. Trong mét sè tr−êng hîp, ph−¬ng ph¸p sö dông c¸c th«ng tin viªn chñ chèt, mét kiÓu th¨m dß tin tøc còng tá ra kh¸ hiÖu qu¶. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cã sù tham dù cña ng−êi d©n tÊt nhiªn ®−îc sö dông. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngμnh còng ®−îc ®Æc biÖt quan t©m. 1.4. Ng−êi Dao Hä và ®êi sèng tÝn ng−ìng cña hä 1.4.1. Vµi nÐt vÒ ng−êi Dao vµ ng−êi Dao Hä ë Lµo Cai ë Lμo Cai, ng−êi Dao cã trªn 72.000 ng−êi, gåm ba ngμnh: Dao §á (Dao §¹i B¶n, Dao Coãc Ng¸ng), Dao Hä (Dao QuÇn Tr¾ng), Dao TuyÓn (Lμn TÎn). TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2008, ng−êi Dao Hä cã 6.154 ng−êi, ph©n bè trong 31 th«n b¶n thuéc 8 x· lμ: T©n Th−îng, T©n An (huyÖn V¨n Bμn), Cam Cän (huyÖn B¶o Yªn), S¬n Hμ, Th¸i Niªn, Phó NhuËn, Tr× Quang vμ S¬n H¶i (huyÖn B¶o Th¾ng). Ngoμi ra, nhãm Dao Hä cßn c− tró ë 11 th«n b¶n thuéc 5 x· cña huyÖn V¨n Yªn, tØnh Yªn B¸i. 1.4.2. §êi sèng t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä 1.4.2.1. Quan niÖm vÒ vò trô Theo quan niÖm cña ng−êi Dao Hä, vò trô (hay thÕ giíi) cã 3 tÇng: TÇng trªn lμ trêi, cã mÆt trêi, mÆt tr¨ng vμ c¸c v× tinh tó; tÇng gi÷a lμ mÆt ®Êt, n¬i cã rõng nói, mu«ng thó vμ con ng−êi; tÇng d−íi cïng lμ ©m phñ n»m d−íi lßng ®Êt. Ngoμi ra, theo quan niÖm d©n gian cña hä, cßn cã mét thÕ giíi kh¸c, dμnh riªng cho nh÷ng linh hån cña ng−êi chÕt c− ngô. ThÕ giíi nμy ®−îc gäi lμ D−¬ng Ch©u. 1.4.2.2. C¸c nghi lÔ g¾n víi ®êi sèng c¸ nh©n Cã nhiÒu nghi lÔ g¾n liÒn víi con ng−êi tõ khi sinh ra cho ®Õn lóc nh¾m m¾t xu«i tay. Sau khi ®øa trÎ chμo ®êi ®−îc 3 ngμy hoÆc mét tuÇn sÏ ®−îc bè mÑ lμm lÔ cóng b¸o gia tiªn vμ ®Æt tªn. §Õn n¨m 10 tuæi, c¸c bÐ trai ph¶i qua mét nghi lÔ thay tªn vμ tªn nμy gäi lμ tªn ©m.
5 H×nh thøc tÝn ng−ìng b¾t buéc vμ quan träng nhÊt ®èi víi nam giíi ng−êi Dao Hä lμ lÔ lËp tÞch (cÊp s¾c). C−íi xin còng lμ mét trong nh÷ng nghi lÔ vßng ®êi quan träng cña ng−êi Dao. Tang ma lμ nghi lÔ cuèi cïng trong chu kú ®êi ng−êi. Sau 3 n¨m tæ chøc lÔ lμm chay cho ng−êi chÕt. Sau lÔ chay, con ch¸u ng−êi qu¸ cè míi ®−îc bá tang. 1.4.2.3. C¸c sinh ho¹t tÝn ng−ìng cña gia ®×nh Còng nh− c¸c nhãm, ngμnh Dao kh¸c, nh÷ng nghi lÔ tÝn ng−ìng trong gia ®×nh cña ng−êi Dao Hä biÓu hiÖn s©u ®Ëm nhÊt lμ tôc thê cóng tæ tiªn. Ngoμi cóng tæ tiªn, trong mét n¨m, mçi gia ®×nh ng−êi Dao Hä cßn cã c¸c lÔ cóng nh− cóng r»m th¸ng giªng, Thanh minh, r»m th¸ng b¶y, tÕt Nguyªn ®¸n. Bªn c¹nh ®ã, ng−êi Dao Hä cßn cã c¸c nghi lÔ cÇu cóng cho gia ®×nh lμm ¨n ph¸t ®¹t nh− lÔ cóng n−¬ng, cóng c¬m míi, cóng hån lóa… 1.4.2.3. C¸c sinh ho¹t tÝn ng−ìng céng ®ång Trong sè c¸c nghi lÔ mang tÝnh céng ®ång cña ng−êi Dao Hä, ®¸ng chó ý lμ tôc cóng lμng diÔn ra vμo th¸ng 4, th¸ng 6 vμ th¸ng 10. Trong ®ã, cóng th¸ng 6 th−êng tæ chøc to h¬n c¶, sau lÔ cóng, c¶ lμng liªn hoan ¨n uèng vμ ca h¸t. Ngoμi ra, ng−êi Dao Hä cßn cã mét sè lÔ cóng vμ tËp qu¸n kiªng kþ kh¸c nh− lÔ cóng tr−íc khi ng¶ c©y to, tr−íc lóc gieo trång, lÔ cóng ma g©y dÞch bÖnh cho gia sóc... TiÓu kÕt ch−¬ng 1 - Cßn thiÕu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu quy m« vÒ ®èi t−îng hμnh nghÒ thÇy cóng nãi chung vμ thÇy cóng ng−êi Dao nãi riªng. - Trong sinh ho¹t t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä, thê cóng tæ tiªn, Bμn V−¬ng gi÷ vÞ trÝ quan träng, lμ nh÷ng biÓu hiÖn cè kÕt c¸c thÕ hÖ con ch¸u vμ céng ®ång ng−êi Dao Hä nhí vÒ céi nguån. - TÝn ng−ìng, t«n gi¸o ë ng−êi Dao Hä ®−îc thÓ hiÖn ë 3 ph¹m vi: c¸ nh©n, gia ®×nh vμ céng ®ång. Trong ®ã nh÷ng tÝn ng−ìng liªn quan ®Õn mçi c¸ nh©n cã ¶nh h−ëng quan träng ®èi víi v¨n ho¸ vμ ph¸t triÓn cña céng ®ång nμy. - ë ng−êi Dao Hä, ngoμi tÝn ng−ìng d©n gian mang mμu s¾c nguyªn thuû, ®êi sèng t«n gi¸o cña ng−êi Dao Hä cßn chÞu ¶nh h−ëng cña §¹o gi¸o, Nho gi¸o vμ PhËt gi¸o. Trong ®ã, §¹o gi¸o ®· ®−îc tiÕp biÕn víi c¸c tÝn ng−ìng nguyªn thuû ®Ó trë thμnh “t«n gi¸o cña ng−êi Dao Hä” hay cã thÓ gäi lμ “§¹o gi¸o cña ng−êi Dao Hä”. V× vËy, vÞ trÝ vai trß cña ng−êi thÇy cóng rÊt lín, chi phèi ®êi sèng t©m linh cña c¶ céng ®ång còng nh− trong suèt chu kú ®êi ng−êi cña mçi c¸ nh©n.
6 Ch−¬ng 2 ViÖc vμo nghÒ vμ HμNH NGHÒ cña thÇy cóng 2.1. ThÇy cóng vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn thÇy cóng 2.1.1. ThÇy cóng Trong tiÕng ViÖt, thÇy cóng chØ nh÷ng ng−êi hμnh nghÒ cóng b¸i, cÇu thÇn linh theo mª tÝn; thÇy bãi - ng−êi lμm nghÒ bãi to¸n; thÇy ph¸p - ng−êi ®−îc tin r»ng cã ph¸p thuËt, phï phÐp, bïa chó trõ ®−îc ma quû; thÇy tμo - thÇy cóng theo §¹o gi¸o ë mét sè d©n téc thiÓu sè nh− Tμy, Nïng, Dao... 2.1.2. ThÇy cóng ng−êi Dao Tªn gäi thÇy cóng ë mçi nhãm cã sù kh¸c nhau, ng−êi Dao TiÒn gäi lμ sai tia, Dao §á - sµi «ng, Dao Hä - thÇy ph¸... Trong céng ®ång Dao, thÇy cóng chØ nh÷ng ng−êi lμm nghÒ cóng b¸i (cÊp s¾c, cóng chay, tang ma, c−íi xin), bïa chó, phï phÐp, xem t−íng sè, xem ®Êt ®ai, ngμy tèt ngμy xÊu, trõ tμ ma, ch÷a bÖnh ©m... Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i thÇy cóng nμo còng thùc hiÖn ®−îc c¸c c«ng viÖc ®ã, chØ nh÷ng thÇy cao tay, häc réng, ®−îc cÊp s¾c ë ®¼ng cÊp cao, biÕt nhiÒu phÐp t¾c míi thùc hiÖn ®−îc hÕt c¸c m«n trªn. 2.2. ThÇy cóng theo quan niÖm cña ng−êi Dao Hä Theo ng−êi Dao Hä, thÇy cóng lμ nh÷ng ng−êi th«ng th¹o kinh s¸ch, tËp qu¸n, cã kh¶ n¨ng “®èi tho¹i” víi thÇn linh vμ ma quû. Th«ng qua c¸c c«ng viÖc nh−: cóng b¸i, nghi lÔ tang ma, xem bãi, gi¶i h¹n, ch÷a bÖnh, thÇy cóng giao tiÕp víi thÕ giíi ©m vμ ®Æc biÖt lμ lÔ cÊp s¾c (lËp tÞch), ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu vÒ ®êi sèng t©m linh cña c¸ nh©n hay céng ®ång. Cã 3 lo¹i thÇy cóng lμ: thÇy cóng Tam Thanh, thÇy cóng Tam Nguyªn vμ thÇy cóng ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m (cã thÓ hiÓu lμ shaman). 2.3. Con ®−êng vµo nghÒ 2.3.1. Tr¶i qua lÔ cÊp s¾c TÊt c¶ c¸c thÇy cóng cña ng−êi Dao Hä ®Òu cã chung mét ®iÓm xuÊt ph¸t lμ ®· tõng tr¶i qua lÔ lËp tÞch Tam Thanh hoÆc Tam Nguyªn, sau ®ã rÌn luyÖn häc tËp trë thμnh thÇy hμnh nghÒ. 2.3.2. TruyÒn thèng gia ®×nh §Ó trë thμnh thÇy cóng, ngoμi viÖc ph¶i tr¶i qua c¸c nghi lÔ cÊp s¾c, gia ®×nh th−êng cã truyÒn thèng lμm thÇy, còng cã thÓ gäi ®©y lμ nghÒ cha truyÒn con nèi. Nh÷ng bÝ quyÕt lμm thÇy mμ ng−êi cha ph¶i khæ c«ng häc tËp, rÌn luyÖn míi cã ®−îc sÏ truyÒn l¹i cho c¸c con trai. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp kh«ng cã con trai th× ng−êi con rÓ cã phÈm chÊt tèt còng cã thÓ ®−îc trao truyÒn.
7 2.3.3. Cã c¨n sè lµm thÇy Kh¸c víi c¸c thÇy Tam Thanh vμ Tam Nguyªn, thÇy shaman (cô thÓ lμ «ng Bμn V¨n Xiªm) cã con ®−êng vμo nghÒ kh¸c h¬n. ¤ng kh«ng cã sù lùa chän c¸ nh©n mμ ®Õn víi nghÒ thÇy cóng hoμn toμn thô ®éng. Theo lêi tù thuËt, së dÜ «ng lμm ®−îc nghÒ lμ do mét thÕ lùc siªu nhiªn ë trªn trêi (mμ «ng cho lμ Th¸nh) ban cho kh¶ n¨ng “®Æc biÖt” - kh¶ n¨ng giao tiÕp víi thÕ giíi ©m vμ thÇn th¸nh. V× vËy, «ng Xiªm kh«ng ph¶i häc vμ còng kh«ng cã s− phô. 2.4. NÒn t¶ng gia ®×nh vµ nghÒ nghiÖp thÇy cóng Trong viÖc trë thμnh thÇy cóng, gia ®×nh cã vÞ trÝ rÊt quan träng. Hä trë thμnh thÇy cóng tõ chÝnh truyÒn thèng gia ®×nh, trong ®ã quan träng nhÊt lμ sù ®Þnh h−íng vμ truyÒn d¹y cña ng−êi cha. Tr−êng hîp «ng Xiªm còng nh− c¸c thÇy shaman cã kh¸c, ®ã lμ kh«ng cã sù ®Þnh h−íng tõ tr−íc, mμ ®Õn víi nghÒ hoμn toμn thô ®éng. 2.5. H×nh thøc trao truyÒn Víi thÇy Tam Thanh vμ Tam Nguyªn, h×nh thøc truyÒn nghÒ c¬ b¶n lμ häc trùc tiÕp qua thùc tÕ hμnh lÔ cña c¸c thÇy s− phô vμ nh÷ng ng−êi ®i tr−íc. Häc trß sÏ ph¶i tham gia phô viÖc cho thÇy trong c¸c nghi lÔ. Cßn víi thÇy ®ång thiÕp nh− «ng Xiªm ®−îc “truyÒn nghÒ” lμ trong nh÷ng giÊc m¬. HiÖn t−îng «ng Xiªm cã nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång víi «ng/bμ ®ång ë ng−êi ViÖt hay bμ Then ë ng−êi Tμy... 2.6. Sù th¨ng tiÕn Sù th¨ng tiÕn trong nghÒ thÇy cóng cña nhãm Dao Hä c¨n cø vμo sè ©m binh vμ diÔn ra hai lÇn: LÇn thø nhÊt trong lÔ ®æi tªn khi ®øa con trai ®ñ 10 tuæi; lÇn thø hai thùc hiÖn trong lÔ lËp tÞch. Tuy nhiªn, ®¼ng cÊp cña thÇy cóng kh«ng chØ c¨n cø vμo nhiÒu hay Ýt ©m binh, mμ cßn ®−îc tÝnh b»ng viÖc «ng ta biÕt nhiÒu hay Ýt phÐp. §¼ng cÊp cña thÇy cóng Dao Hä ch¼ng cã b»ng hay giÊy chøng nhËn g× mμ chÝnh lμ sù thõa nhËn cña ®ång nghiÖp vμ sù tÝn nhiÖm cña céng ®ång. 2.7. Hµnh nghÒ 2.7.1. Nh÷ng nghi thøc b¾t buéc Hμnh nghÒ lμ qu¸ tr×nh thÇy cóng thùc hiÖn c¸c nghi lÔ. Trong mçi nghi lÔ cã sù kh¸c nhau nh−ng cã thÓ kh¸i qu¸t c«ng viÖc cña thÇy cóng theo tr×nh tù sau: Chay tÞnh, lËp ®μn, tÕ lÔ, 11 tho¸t x¸c, ®−a t©m linh lät vμo c¶nh giíi, mêi c¸c vÞ thÇn, thùc hiÖn c¸c nghi lÔ, v¨n tèng. Tr−íc lóc hμnh lÔ, thÇy cóng ph¶i ®äc b¶n sao b»ng s¾c ®Ó ®ång nghiÖp vμ nh÷ng ng−êi dù lÔ c«ng nhËn t− c¸ch hμnh nghÒ. 2.7.2. LËp tÞch (CÊp s¾c) LÔ lËp tÞch cã hai h×nh thøc: Tam Thanh vμ Tam Nguyªn. LÔ lËp tÞch Tam Nguyªn phøc t¹p h¬n lÔ lËp tÞch Tam Thanh bëi cã thªm thao t¸c ng−êi thô lÔ nh¶y ®μi - nghi lÔ quan träng nhÊt cña lÔ cÊp s¾c. Sau lÔ nh¶y ®μi, ng−êi thô lÔ ®−îc c¸c thÇy cóng cÊp ©m binh, trao b»ng s¾c,
8 ®−îc d¹y ®¹o lý, c¸c phÐp cóng, ®−îc d©ng sao ®Ó cho anh ta th«ng minh h¬n, khoÎ m¹nh h¬n vμ sau nμy cã thÓ lμm thÇy. 2.7.3. Cóng chay Ng−êi Dao Hä kh«ng cã tËp qu¸n c¶i t¸ng nh− ng−êi ViÖt vμ nghi lÔ lμm chay ®−îc coi nh− lμ lÔ ®o¹n tang. Trong lÔ cóng chay, thÇy cóng lμm c¸c thñ tôc gét röa thanh s¹ch cho linh vong, ®Ó linh vong trë thμnh ma lμnh, ma tæ tiªn, ®−îc vÒ n¬i bμn thê cña con ch¸u, ®−îc gÆp tæ tiªn ë D−¬ng Ch©u vμ ®−îc ®Çu thai kiÕp kh¸c. 2.7.4. Cóng ch÷a bÖnh - §èi víi c¸c con bÖnh nhÑ, ng−êi ta th−êng chän c¸ch bãi bÖnh råi sau ®ã d©ng cóng lÔ vËt. LÔ cóng nμy th−êng do c¸c thÇy Tam Nguyªn hoÆc Tam Thanh chñ tr×. - Víi c¸c con bÖnh nÆng, ng−êi ta th−êng chän c¸ch lμ nhËp hån ®i ©m trõ tμ, dïng bïa phÐp ®Ó trÞ bÖnh kÕt hîp cóng lÔ. LÔ cóng nμy th−êng do c¸c thÇy ®ång thiÕp ®i ©m thùc hiÖn. 2.7.5. C¸c nghi lÔ kh¸c Gièng nh− c¸c thÇy cóng ng−êi Dao vμ c¸c d©n téc kh¸c ¶nh h−ëng cña nÒn v¨n ho¸ Trung Hoa, c¸c thÇy cóng Dao Hä cßn thùc hiÖn nhiÒu nghi lÔ kh¸c liªn quan ®Õn mu«n mÆt cña ®êi sèng céng ®ång nh−: xem bãi, gi¶i h¹n, xem ngμy tèt xÊu, ®Þnh ngμy ®éng thæ lμm nhμ, c−íi hái, khëi hμnh v.v... 2.8. Kiªng kþ 2.8.1. Kiªng kþ tr−íc, trong vµ sau khi hµnh lÔ Gièng nh− nh÷ng ng−êi hμnh nghÒ cóng b¸i kh¸c, thÇy cóng ng−êi Dao Hä cã nhiÒu kiªng kþ tr−íc, trong vμ sau khi hμnh lÔ, ®Æc biÖt víi lÔ cÊp s¾c, viÖc kiªng kþ cßn kh¾t khe h¬n. §iÓm chung trong nh÷ng kiªng kþ cña hä khi hμnh lÔ lμ tr¸nh xa nh÷ng ham muèn vÒ s¾c dôc, kÓ c¶ quan hÖ víi vî. Trong thêi gian kiªng kþ, thÇy cóng kh«ng ¨n nh÷ng thøc ¨n cã mïi vÞ nh− hμnh, tái vμ c¸c lo¹i rau th¬m. 2.8.2. Nh÷ng kiªng kþ ®êi th−êng Trong ®êi th−êng, c¸c thÇy cóng Tam Thanh hay Tam Nguyªn kh«ng kiªng kþ g×. Víi ng−êi lμm thÇy ®i ©m nh− «ng Xiªm th× ph¶i kiªng c÷ nhiÒu thø nh−: tuyÖt ®èi kh«ng s¸t sinh, kh«ng ¨n tiÕt canh, rau sèng, ruét cña c¸c con vËt nu«i, c¸c lo¹i gia vÞ, nhÊt lμ hμnh, tái, kh«ng uèng r−îu, bia, n−íc chÌ... Ngoμi ra, «ng ta cßn ph¶i kiªng quan hÖ vî chång vμo ngμy mång mét vμ ngμy r»m hμng th¸ng (tÝnh theo ©m lÞch), kh«ng ®−îc chui ®Çu qua chç cã treo ®å cña phô n÷, kh«ng nãi nh÷ng ®iÒu th« tôc hay chöi m¾ng ng−êi kh¸c... 2.9. Thu nhËp cña thÇy cóng C¸c thÇy cóng Dao Hä lμm nghÒ n¬i th«n b¶n, g¾n víi cuéc sèng t©m linh cña céng ®ång víi quan niÖm lμm thÇy lμ ®Ó cøu nh©n ®é thÕ, lμm phóc, kh«ng v× lîi Ých kinh tÕ. Chóng t«i cã vμi con sè ghi nhËn tõ 2 thÇy cóng quen th©n lμ «ng Bμn V¨n SÝnh (thÇy cóng Tam Nguyªn) cã
9 thu nhËp kho¶ng 1.600.000®/n¨m vμ «ng Bμn V¨n Xiªm (thÇy shaman) - kho¶ng 6.000.000®/n¨m. 2.10. C¸c mèi quan hÖ ®êi th−êng cña thÇy cóng 2.10.1. Quan hÖ x∙ héi ThÇy cóng, do uy tÝn vμ sù am hiÓu phong tôc tËp qu¸n cña m×nh mμ hä cã c¸c mèi quan hÖ x· héi kh¸ réng r·i. Trong thùc tÕ, tõ tr−íc ®Õn nay hä lu«n cã ¶nh h−ëng ®èi víi céng ®ång. 2.10.2. Quan hÖ gia ®×nh Trong gia ®×nh, nÕu ng−êi cha lμm thÇy th× còng kh«ng ®−îc tù cÊp s¾c cho con m×nh, mμ ph¶i mêi mét thÇy kh¸c. Trong c¸c nghi lÔ quan träng nh− cÊp s¾c, lμm chay, thÇy cóng th−êng ®−a vî ®i cïng, song bμ ta tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc vμo khu vùc ®μn lÔ. Riªng vî «ng Xiªm ®−îc phÐp tham dù c¸c nghi lÔ do chång m×nh thùc hiÖn, v× ngoμi nhiÖm vô ch¨m sãc chÕ ®é ¨n kiªng, håi søc cho chång sau mçi lÇn nhËp ®ång mÖt mái, bμ cßn dÞch l¹i nh÷ng yªu cÇu cña th¸nh khi «ng nhËp ®ång nãi ra mμ gia chñ kh«ng nghe râ. 2.10.3. Quan hÖ nghÒ nghiÖp Gi÷a c¸c thÇy cóng ng−êi Dao Hä kh«ng nh÷ng cã sù ph©n biÖt tr×nh ®é cao thÊp còng nh− tuæi t¸c, mμ cßn cã sù chi phèi bëi quan hÖ thÇy trß. Mét thÇy cóng cã nhiÒu häc trß còng cã nghÜa lμ tμi n¨ng vμ phÈm chÊt cña «ng ta ®−îc céng ®ång t«n kÝnh. Ng−îc l¹i, nh÷ng häc trß giái còng lμ niÒm tù hμo cña c¸c «ng thÇy truyÒn nghÒ. Gi÷a hä kh«ng cã sù ph©n biÖt giμu sang, nghÌo hÌn vμ c¹nh tranh ph¹m vi ho¹t ®éng. Ng−êi ®−îc mêi lμm thÇy nhiÒu vμ ng−êi Ýt ®−îc mêi kh«ng cã sù ghen ghÐt hay ®è kþ. TiÓu kÕt ch−¬ng 2 - Cã 3 lo¹i thÇy cóng hiÖn tån t¹i trong céng ®ång Dao Hä, trong ®ã thÇy Tam Nguyªn vμ Tam Thanh - nh÷ng ng−êi tu luyÖn vμ hμnh nghÒ cã ¶nh h−ëng s©u s¾c nh÷ng nghi thøc cña §¹o gi¸o, thÓ hiÖn râ nÐt ë hÖ thèng thÇn linh cña hä vμ nh÷ng nghi lÔ, nhÊt lμ nghi lÔ lËp tÞch cho nh÷ng ng−êi ®μn «ng ®Õn tuæi tr−ëng thμnh. Lo¹i thÇy cóng ®ång thiÕp ®i ©m nh− «ng Xiªm tuy kh«ng phæ biÕn trong céng ®ång Dao Hä, nh−ng l¹i lμ hiÖn t−îng phæ biÕn ë nhiÒu téc ng−êi trªn thÕ giíi, ®ã lμ hiÖn t−îng shaman gi¸o. - Sù pha trén gi÷a h×nh thøc t«n gi¸o nguyªn thuû vμ c¸c nghi thøc §¹o gi¸o mμ c¸c thÇy cóng thùc hiÖn cho thÊy tÝnh chÊt phøc t¹p vμ sù ®a d¹ng trong ®êi sèng tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä nãi riªng vμ ng−êi Dao nãi chung. Trong ®ã, c¸c h×nh thøc ma thuËt ®Õn nay vÉn tån t¹i vμ chi phèi ®êi sèng cña hä, nã còng cho thÊy phÇn nμo quyÒn lùc cña c¸c thÇy cóng ®èi víi ®êi sèng t©m linh cña céng ®ång. - VËy kh¶ n¨ng ®Ých thùc cña thÇy cóng lμ g×? Theo chóng t«i, cã lÏ lμ c¸i hä ®· gieo vμo t©m thøc céng ®ång niÒm tin t«n gi¸o, thÇn linh. Tõ ®ã, b»ng c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp hä ®· dÉn d¾t céng ®ång tin theo nh÷ng nghi lÔ mμ hä thùc hiÖn. Qua ®ã phÇn nμo béc lé nh÷ng yÕu
10 tè tÝch cùc lμ gi÷ g×n vμ ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n ho¸ cña ng−êi Dao Hä trong viÖc ®iÒu hμnh nghi lÔ. Ch−¬ng 3 ThÕ giíi thiªng cña thÇy cóng 3.1. Nh÷ng thÇn linh thÇy cóng t«n thê 3.1.1. C¸c thÇn linh cã nguån gèc b¶n téc vµ c¸c thÇn linh ®Þa ph−¬ng C¸c thÇn linh cã nguån gèc b¶n téc nh−: Bμn V−¬ng, Bμn Cæ, tæ tiªn chØ cã ng−êi Dao t«n thê vμ nh÷ng vÞ thÇn d©n gian nh−: thÇn bÕp, thæ thÇn, thÇn s«ng suèi, Tæ c«, thÇn n«ng, thÇn sÊm... ®−îc t«n thê ë hÇu kh¾p c¸c d©n téc cã lÞch sö l©u dμi, víi nh÷ng dÊu vÕt cña nÒn v¨n ho¸ nguyªn thuû. 3.1.2. C¸c vÞ thÇn b¶o trî nghÒ nghiÖp cña thÇy cóng 3.1.2.1. C¸c vÞ thÇn cña thÇy cóng Tam Thanh C¸c thÇy cóng Tam Thanh t«n thê 3 vÞ th¸nh tèi cao cña thÇn ®iÖn §¹o gi¸o gåm: Th−îng Thanh, Ngäc Thanh vμ Th¸i Thanh. 3.1.2.2. C¸c vÞ thÇn cña thÇy cóng Tam Nguyªn C¸c thÇy cóng Tam Nguyªn cña ng−êi Dao Hä cã nhiÒu vÞ thÇn “b¶o trî” nghÒ nghiÖp, ®ã lμ Th−îng Nguyªn t−íng, Trung Nguyªn t−íng, H¹ Nguyªn t−íng, ¢m binh, T¶ TrÊn ®μn, H÷u TrÊn ®μn, Tam N·i Phu nh©n, c¸c Th¸nh quan, c¸c Th¸nh s−, C«ng Tμo, §Þa phñ LÖnh c«ng, Cöu N−¬ng, T¶ S−, H÷u Th¸nh. 3.1.2.3. ThÇn b¶o trî cña thÇy ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m (shaman) ¤ng Xiªm vèn lμ thÇy cóng Tam Thanh nªn kh«ng chØ cã kh¶ n¨ng ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m mμ cßn ho¹t ®éng cóng b¸i nh− mét «ng thÇy Tam Thanh. V× thÕ «ng Xiªm t«n thê c¸c vÞ th¸nh Tam Thanh trong gia thÊt gièng c¸c thÇy Tam Thanh kh¸c. Ngoμi ra, «ng Xiªm cßn cã mét ®iÖn thê th¸nh s− riªng ë ngoμi nhμ. 3.2. Nh÷ng vËt thiªng cña thÇy cóng 3.2.1. B»ng s¾c 3.2.2. Ên 3.2.3. Tranh thê 3.2.4. KiÕm 3.2.5. LÖnh bµi 3.2.6. Mò 3.2.7. MÆt n¹ 3.2.8. Nh¹c cô 3.2.9. LÔ phôc
11 3.2.10. ThÎ gieo quÎ 3.2.11. S¸ch cóng TiÓu kÕt ch−¬ng 3 - HÖ thèng thÇn linh mμ c¸c thÇy cóng t«n thê lμ sù kÕt hîp gi÷a c¸c thÇn linh d©n gian mμ chóng t«i gäi lμ thÇn linh cã nguån gèc b¶n téc, thÇn linh ®Þa ph−¬ng víi c¸c thÇn linh cã nguån gèc tõ c¸c t«n gi¸o kh¸c, chñ yÕu lμ §¹o gi¸o. 16 - ý nghÜa vμ c«ng n¨ng cña nh÷ng vËt thiªng mμ thÇy cóng sö dông cã sù ¶nh h−ëng gi÷a h×nh thøc thÓ hiÖn quyÒn uy cña thÇy cóng víi c¸c bËc vua chóa, theo trËt tù ph©n phong phÈm trËt, h×nh thøc, s¾c phong, tÊu sí, lÖnh bμi, lÔ phôc, råi c¶ mét trËt tù thÇn th¸nh cã t«n ty trªn d−íi... gièng nh− c¬ cÊu cña mét triÒu ®×nh phong kiÕn. - ThÕ giíi t©m linh cña thÇy cóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi thÕ giíi t©m linh cña céng ®ång, ®−îc thÓ hiÖn râ qua hÖ thèng thÇn linh mμ hä cïng t«n thê... ®· t¹o nªn mèi g¾n kÕt song hμnh vμ sù rμng buéc v« h×nh cña c¸c thÇy cóng víi mçi con ng−êi Dao Hä. ë ®©y, mét lÇn n÷a chóng ta thÊy, cã sù chi phèi vμ ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a v¨n ho¸ téc ng−êi vμ tÝn ng−ìng, gi÷a yÕu tè v¨n ho¸ néi sinh vμ c¸c yÕu tè t«n gi¸o ngo¹i lai, lμm cho t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä cã mét diÖn m¹o riªng kh¸c víi c¸c téc ng−êi kh¸c. Ch−¬ng 4 Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn vµ sù ph¸t triÓn cña ng−êi Dao Hä hiÖn nay 4.1. Vai trß cña t«n gi¸o, tÝn ng−ìng víi v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn ë céng ®ång ng−êi Dao Hä Vai trß cña nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng trong céng ®ång Dao Hä ph¶i ®−îc nh×n nhËn tõ gãc ®é lμ nh÷ng chñ thÓ b¶o l−u vμ duy tr× nh÷ng nghi lÔ t«n gi¸o, tËp qu¸n cña mét céng ®ång. Nãi réng ra, hä chÝnh lμ nh÷ng ng−êi g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña céng ®ång, biÓu hiÖn qua nh÷ng nghi lÔ t«n gi¸o, tÝn ng−ìng mμ hä am hiÓu vμ thùc hμnh, dÉn d¾t. 4.2. Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng t©m linh 4.2.1. NiÒm tin cña céng ®ång vµo kh¶ n¨ng cña thÇy cóng ThÇy cóng lμ g¹ch nèi gi÷a thÕ giíi thùc vμ thÕ giíi ¶o, lμ chç dùa vÒ tinh thÇn cho céng ®ång th«n b¶n vμ cña mçi c¸ nh©n. Trong tr−êng hîp èm ®au, bÖnh tËt mμ y häc ph¶i bã tay, ng−êi ta cßn t×m ®Õn thÇy cóng nh− lμ chç dùa tinh thÇn cuèi cïng cña hä. Nh− vËy, ®èi víi ng−êi Dao Hä, thÇy cóng lμ ng−êi võa “b¶o trî” cho ®êi sèng t©m linh, võa lμ thÇy “ph¸p s−” trÞ bÖnh cøu ng−êi, gi¶i trõ c¸c tai ¸ch.
12 4.2.2. ThÇy cóng víi nhu cÇu t©m linh HiÖn nay, ng−êi Dao Hä vÉn duy tr× tôc lÖ chän mét thÇy cóng ®¹i diÖn cho céng ®ång ®Ó thùc hiÖn c¸c nghi lÔ cóng thÇn lμng h»ng n¨m. Ngoμi ra, thÇy cóng cßn thùc hiÖn nh÷ng nghi lÔ nh»m ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu t©m limh th−êng nhËt cña d©n chóng nh−: cÊp s¾c, cóng chay, tang ma, viÖc xem hËu vËn, v.v… Mét viÖc quan träng n÷a cÇn ®Õn c¸c thÇy cóng lμ khi ng−êi ta bÞ ®au èm. 4.3. Vai trß cña thÇy cóng trong ®êi sèng v¨n ho¸ 4.3.1. ThÇy cóng - nh÷ng trÝ thøc d©n gian ThÇy cóng lμ nh÷ng ng−êi hiÕm hoi trong céng ®ång ®äc vμ viÕt ®−îc ch÷ H¸n vμ ch÷ N«m Dao. Hä lμ ng−êi ®· tiÕp cËn ®−îc víi c¸c tri thøc cña nh©n lo¹i qua kho tμng kiÕn thøc t«n gi¸o, mμ ë ®©y chñ yÕu lμ §¹o gi¸o, vμ ®Ó lý gi¶i c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn, x· héi vμ con ng−êi theo t− duy t«n gi¸o ®ã. Qua ®ã, gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña mçi c¸ nh©n hay céng ®ång vÒ nh÷ng biÕn cè mμ hä gÆp ph¶i trong cuéc sèng. Hä còng lμ ng−êi am hiÓu vÒ lÞch ph¸p, thiªn v¨n vμ cã hiÓu biÕt Ýt nhiÒu vÒ quy luËt vËn hμnh cña vò trô, thêi tiÕt vμ mïa vô. 4.3.2. ThÇy cóng - nh÷ng nghÖ sÜ d©n gian Trong c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, thÇy cóng kh«ng chØ lμ ng−êi cã kh¶ n¨ng giao tiÕp víi thÇn linh, dÉn d¾t t©m linh céng ®ång, mμ cßn ®ãng vai trß nh− nh÷ng nghÖ sü, t−îng tr−ng cho thÇn linh, biÓu diÔn thùc thô. Ch¼ng h¹n, trong c¸c nghi lÔ cÊp s¾c, cóng chay, v.v... th−êng xuÊt hiÖn mét sè h×nh thøc nghÖ thuËt chñ yÕu nh− nh¶y móa, diÔn x−íng, ©m nh¹c... do chÝnh c¸c thÇy cóng thùc hiÖn 4.3.3. ThÇy cóng víi viÖc b¶o l−u nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng Mét phÇn kho tμng tri thøc d©n gian cña ng−êi Dao Hä (vÒ vò trô, nh©n sinh, v.v…) ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c cuèn s¸ch cæ b»ng ch÷ H¸n, ch÷ N«m Dao. Víi c¸c lo¹i s¸ch nμy, cã lÏ chØ cã c¸c thÇy cóng míi ®äc ®−îc, hiÓu ®−îc vμ gi¶i thÝch néi dung cña nã. Ngoμi ra, chÝnh thÇy cóng lμ nh÷ng ng−êi chñ yÕu l−u gi÷ c¸c cuèn s¸ch ®ã. 4.4. ThÇy cóng Dao Hä trong bèi c¶nh ph¸t triÓn hiÖn nay 4.4.1. Nh÷ng biÕn ®æi ®Ó thÝch øng §iÒu dÔ nhËn thÊy ®Çu tiªn vÒ nh÷ng thay ®æi trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña thÇy cóng ®Ó thÝch øng víi cuéc sèng hiÖn t¹i lμ viÖc gi¶m bít thêi gian hμnh lÔ vμ thùc hμnh tiÕt kiÖm. Mét thay ®æi ®¸ng kÓ trong nhËn thøc còng nh− thùc hμnh cña c¸c thÇy cóng lμ viÖc kÕt hîp gi÷a cóng b¸i víi y häc hiÖn ®¹i. 4.4.2. VÊn ®Ò ph¸t huy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña thÇy cóng hiÖn nay 4.4.2.1. Xu h−íng biÕn ®æi
13 HiÖn nay, nhiÒu ng−êi, nhÊt lμ thÕ hÖ trÎ, kÓ c¶ nh÷ng gia ®×nh cã truyÒn thèng lμm nghÒ thÇy cóng còng kh«ng thÝch lμm nghÒ nμy. Tr¸i l¹i, nh÷ng ng−êi mong muèn trë thμnh thÇy cóng l¹i lμ nh÷ng ng−êi Dao ®· tõng tham gia c«ng t¸c x· héi, ®èi t−îng nμy còng lμ tÇng líp trÝ thøc cña ®Þa ph−¬ng. V× vËy, ®éi ngò nh÷ng ng−êi lμm nghÒ thÇy cóng ngμy cμng Ýt vμ cã ®é tuæi trung b×nh cao. C¸c h×nh thøc bãi to¸n, trõ tμ ma ë ng−êi Dao Hä cã xu h−íng gi¶m dÇn. Tuy nhiªn, c¸c nghi lÔ cóng b¸i kh«ng mÊt ®i mμ vÉn ®¶m nhËn vai trß lμ chç dùa tinh thÇn cho mçi c¸ nh©n, nhÊt lμ ®èi víi thÕ hÖ ng−êi cao tuæi. 4.4.2.2. Ph¸t huy nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña thÇy cóng trong viÖc x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸ ë c¸c th«n b¶n hiÖn nay. ThÇy cóng lμ nh÷ng ng−êi duy tr× mét thø “t«n gi¸o” riªng cña ng−êi Dao, chóng t«i t¹m gäi “§¹o gi¸o d©n gian cña ng−êi Dao” ®−îc biÓu hiÖn râ nÐt trong nghi lÔ lËp tÞch (cÊp s¾c) h−íng ®¹o cho nh÷ng ng−êi ®μn «ng trong céng ®ång. §Ó ph¸t huy vai trß cña thÇy cóng víi t− c¸ch lμ nh÷ng ng−êi cã uy tÝn trong céng ®ång, tõ ngμy 22/7/2007 huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lμo Cai ®· thμnh lËp vμ ra m¾t Ban ®¹i diÖn céng ®ång d©n téc Dao. Lμo Cai lμ tØnh ®Çu tiªn kh«i phôc vμ tæ chøc c¸c líp häc ch÷ N«m Dao. §iÓm ®¸ng chó ý ë ®©y lμ, nh÷ng ng−êi tham gia gi¶ng d¹y ch÷ N«m Dao chÝnh lμ nh÷ng thÇy cóng cã uy tÝn trong céng ®ång. TiÓu kÕt ch−¬ng 4 - ThÇy cóng cïng víi c¸c ho¹t ®éng tÝn ng−ìng cña hä lμ chç dùa vÒ mÆt tinh thÇn cho ®¹i bé phËn d©n chóng Dao Hä, phÇn nμo tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ t©m linh céng ®ång vμ mçi c¸ nh©n, gióp hä v−ît qua nh÷ng khã kh¨n, biÕn cè trong cuéc sèng. - ThÇy cóng lμ ng−êi am hiÓu phong tôc tËp qu¸n, lμ ®¹i diÖn cña céng ®ång duy tr× c¸c nghi lÔ truyÒn thèng, t¹o nªn mèi liªn kÕt th©n téc, duy tr× nh÷ng tËp qu¸n tèt ®Ñp cña ng−êi Dao Hä. - Vai trß cña thÇy cóng thÓ hiÖn trong ®êi sèng v¨n ho¸, trong ®ã næi bËt lμ nh÷ng nghi lÔ gãp phÇn lμm phong phó ®êi sèng v¨n ho¸ cña céng ®ång, nh÷ng nghi lÔ nμy gãp phÇn b¶o l−u nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng nh−: lÔ nghi, trang phôc, ©m nh¹c, ch÷ viÕt v.v... - ThÇy cóng Dao Hä ®· cã nh÷ng thay ®æi trong nghi lÔ cho phï hîp víi cuéc sèng hiÖn t¹i, thÓ hiÖn tÝnh thÝch øng cña tÝn ng−ìng tr−íc nh÷ng ®æi thay cña hoμn c¶nh x· héi.
14 KÕt luËn 1. Dao Hä lμ mét bé phËn cña ngμnh Dao QuÇn Tr¾ng, d©n téc Dao. Do nguån gèc lÞch sö, m«i tr−êng tù nhiªn n¬i c− tró, hoμn c¶nh x· héi vμ giao l−u v¨n hãa víi c¸c d©n téc trong vïng nªn ngoμi nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng chung vÒ v¨n ho¸, t«n gi¸o, tÝn ng−ìng víi ng−êi Dao còng nh− ng−êi Dao QuÇn Tr¾ng hä cßn cã nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng v¨n ho¸ riªng. TÝn ng−ìng, t«n gi¸o cña ng−êi Dao Hä ®−îc thÓ hiÖn ë 3 ph¹m vi: c¸ nh©n, gia ®×nh vμ céng ®ång, nh−ng quan träng nhÊt lμ nh÷ng tÝn ng−ìng liªn quan ®Õn mçi c¸ nh©n. ë ng−êi Dao Hä, ngoμi tÝn ng−ìng d©n gian, cßn chÞu ¶nh h−ëng cña §¹o gi¸o, Nho gi¸o vμ PhËt gi¸o, trong ®ã §¹o gi¸o cã phÇn næi tréi h¬n. V× vËy, ng−êi thÇy cóng cã vÞ trÝ vμ vai trß rÊt lín trong x· héi, chi phèi ®êi sèng t©m linh cña c¶ céng ®ång còng nh− trong suèt chu kú ®êi ng−êi cña mçi c¸ nh©n. 2. Dùa theo c¸ch gäi cña ng−êi d©n, ®Ó tiÖn cho viÖc nghiªn cøu, chóng t«i ph©n ra 3 lo¹i thÇy cóng lμ thÇy cóng Tam Thanh, Tam Nguyªn vμ thÇy ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m (thÇy shaman). Th«ng qua viÖc ®i s©u ph©n tÝch con ®−êng ®Õn víi nghÒ nghiÖp, qu¸ tr×nh hμnh nghÒ, trong ®ã chñ yÕu dùa vμo nh÷ng nh©n chøng cô thÓ tõ ®ã b−íc ®Çu ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ ch©n dung cña tõng lo¹i thÇy cóng. Trong 3 lo¹i thÇy cóng hiÖn tån t¹i trong céng ®ång ng−êi Dao Hä, thÇy Tam Nguyªn vμ Tam Thanh lμ nh÷ng ng−êi tu luyÖn vμ hμnh nghÒ nh− nh÷ng tÝn ®å §¹o gi¸o, thÓ hiÖn râ nÐt ë hÖ thèng thÇn linh cña hä vμ nh÷ng nghi lÔ, nhÊt lμ nghi lÔ cÊp s¾c cho nh÷ng ng−êi ®μn «ng ®Õn tuæi tr−ëng thμnh. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®μn «ng Dao Hä khi ®−îc cÊp s¾c ®Òu trë thμnh thÇy cóng. Víi c¸c thÇy Tam Thanh, Tam Nguyªn, hä th−êng xuÊt th©n tõ nh÷ng gia ®×nh cã truyÒn thèng lμm thÇy cóng, cã sù ®Þnh h−íng cña ng−êi cha hoÆc do sù lùa chän c¸ nh©n. Khi häc ®Ó lμm thÇy cóng hä ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh häc tËp, rÌn luyÖn khæ c«ng vμ ®−îc sù dÉn d¾t cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc. H×nh thøc hμnh nghÒ cña thÇy cóng Tam Thanh, Tam Nguyªn lμ dïng phÐp thuËt, bïa chó vμ cÇu nguyÖn, triÖu vêi søc m¹nh cña thÇn th¸nh, gi¸ng h¹ n¬i hμnh lÔ, ®iÒu khiÓn ©m binh, ban phóc cho c¸c tÝn ®å thØnh cÇu hoÆc gi¸ng ho¹ ®èi víi c¸c thÕ lùc tμ ma ph¸ ho¹i cuéc sèng b×nh yªn cña céng ®ång. ThÇy ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m lμ hiÖn t−îng shaman trong céng ®ång Dao Hä. ViÖc trë thμnh thÇy ®ång thiÕp - thÇy shaman kh«ng ph¶i lμ sù tù nguyÖn, ý muèn cña mçi c¸ nh©n vμ còng kh«ng häc ai ®−îc, mμ qua sù “tuyÓn lùa” bÝ Èn cña thÇn th¸nh. BiÓu hiÖn cña ng−êi ®−îc chän lùa lμ ph¶i tr¶i qua thêi kú bÖnh tËt kh«ng b×nh th−êng, víi nh÷ng giÊc m¬ kú dÞ. Lo¹i thÇy cóng ®ång thiÕp ®i ©m nh− «ng Xiªm tuy kh«ng phæ biÕn trong céng ®ång Dao Hä, nh−ng l¹i lμ hiÖn t−îng phæ biÕn ë nhiÒu téc ng−êi trªn thÕ giíi, ®ã lμ hiÖn t−îng
15 shaman gi¸o. Con ®−êng vμo nghÒ cña «ng Xiªm cã s¾c mμu huyÒn tho¹i, gièng nh− nh÷ng «ng §ång, bμ §ång trong c¸c ®iÖn phñ cña ng−êi ViÖt, hay c¸c bμ Then, Mo cña c− d©n Tμy, M−êng, Th¸i… nh÷ng ng−êi tù cho m×nh cã “c¨n” ®Ó trë thμnh con nhμ th¸nh, hμnh nghÒ nh− sø mÖnh cña th¸nh lμ “cøu nh©n ®é thÕ”. ThÇy ®ång thiÕp ®i vÒ câi ©m víi h×nh thøc hμnh nghÒ lμ siªu tho¸t phÇn hån ®Ó phiªu du vμo thÕ giíi siªu linh hoÆc cho thÇn linh nhËp th©n ®Ó ph¸n xö, ban ph¸t hoÆc ch÷a bÖnh. Hä tù cho m×nh thùc hiÖn sø m¹ng cña thÇn th¸nh ban tÆng ®Ó cøu nh©n ®é thÕ. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®¸ng l−u ý vμ ®−îc ®Ò cËp nhiÒu lμ hiÖn t−îng ch÷a bÖnh b»ng cóng bãi cña c¸c thÇy shaman Dao Hä ë Lμo Cai. Qua mét sè dÉn chøng tõ thùc tÕ mμ chóng t«i ®−a ra, cho thÊy niÒm tin cña ng−êi d©n vμo c¸c “kh¶ n¨ng” cña thÇy cóng shaman cßn kh¸ bÒn v÷ng. Ph¶i c bÖnh b»ng y häc hiÖn ®¹i, do nhiÒu nguyªn nh©n ch−a ®¸p øng nhu cÇu cña mäi ng−êi, vμ mét sè ng−êi ch−a hoμn toμn tù nguyÖn thùc hiÖn viÖc kh¸m ch÷a bÖnh b»ng y häc hiÖn ®¹i, th× gi¶i ph¸p cóng bãi ®· cho ng−êi ta mét søc m¹nh tinh thÇn mμ trong mét sè tr−êng hîp ®· cã t¸c dông tÝch cùc tíi bÖnh tËt. Tuy nhiªn, theo chóng t«i vÉn cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®éc lËp vμ s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò nμy. 3. Nh÷ng khÝa c¹nh vÒ ®êi th−êng cña c¸c thÇy cóng mμ chóng t«i ph©n tÝch nh»m ph¸c th¶o râ nÐt h¬n ch©n dung cña hä. Sù kh¸c nhau gi÷a thÇy cóng vμ ng−êi d©n b×nh th−êng, hay ®êi th−êng cña thÇy cóng cã g× ®Æc biÖt ®Ó tõ ®ã nhËn ®Þnh kh¶ n¨ng ®Ých thùc cña c¸c thÇy cóng. ý nghÜa vμ c«ng n¨ng cña nh÷ng vËt thiªng mμ thÇy cóng sö dông, kh«ng biÕt tõ khi nμo ®· cã sù t−¬ng ®ång gi÷a h×nh thøc thÓ hiÖn quyÒn uy cña thÇy cóng víi c¸c bËc vua chóa, theo trËt tù ph©n phong phÈm trËt, h×nh thøc, s¾c phong, tÊu sí, lÖnh bμi, lÔ phôc, råi c¶ mét trËt tù thÇn th¸nh cã t«n ty trªn d−íi... gièng nh− c¬ cÊu cña mét triÒu ®×nh phong kiÕn. 4. HÖ thèng thÇn linh mμ c¸c thÇy cóng t«n thê lμ sù kÕt hîp gi÷a c¸c thÇn linh d©n gian mμ chóng t«i gäi lμ thÇn linh ®i¹ ph−¬ng víi c¸c thÇn linh cã nguån gèc tõ §¹o gi¸o. ë ®©y næi bËt vμ quan träng nhÊt ®èi víi c¸c thÇy cóng Dao Hä lμ c¸c vÞ thÇn §¹o gi¸o, nh÷ng vÞ thÇn b¶o trî chÝnh cho c¸c ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña hä. H×nh thøc t«n thê, sù gi¶i thÝch cña c¸c thÇy cóng vÒ nguån gèc cña c¸c vÞ thÇn vμ ý nghÜa cña c¸c nghi lÔ th−êng lμ theo c¸c lý gi¶i d©n gian ®· cho thÊy hä hiÓu biÕt rÊt m¬ hå vÒ c¸c vÞ thÇn cã nguån gèc §¹o gi¸o. Nh− vËy, §¹o gi¸o ®· ®−îc ng−êi Dao Hä chuyÓn ho¸ thμnh tÝn ng−ìng cña hä, nªn rÊt cã thÓ c¸c thÇn linh §¹o gi¸o ®· ngù trÞ l©u ®êi trong t©m thøc cña céng ®ång ng−êi Dao Hä. ThÕ giíi t©m linh cña thÇy cóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi thÕ giíi t©m linh cña céng ®ång, ®−îc thÓ hiÖn râ qua hÖ thèng thÇn linh mμ hä cïng t«n thê... ®· t¹o nªn mèi g¾n kÕt
16 song hμnh vμ sù rμng buéc v« h×nh cña c¸c thÇy cóng víi mçi con ng−êi Dao Hä. ë ®©y, mét lÇn n÷a chóng ta thÊy, cã sù chi phèi vμ ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a v¨n ho¸ téc ng−êi vμ tÝn ng−ìng, gi÷a yÕu tè v¨n ho¸ néi sinh vμ c¸c yÕu tè t«n gi¸o ngo¹i lai, lμm cho t«n gi¸o, tÝn ng−ìng cña ng−êi Dao Hä cã mét diÖn m¹o riªng kh¸c víi c¸c téc ng−êi kh¸c. ThÕ giíi t©m linh cña c¸c thÇy cóng Dao Hä nãi chung lμ thÕ giíi ®a thÇn. Trong ®ã cã nh÷ng thÇn linh vèn xuÊt ph¸t tõ t©m thøc d©n gian, g¾n bã l©u ®êi víi tÝn ng−ìng v¹n vËt h÷u linh, thê cóng tæ tiªn cña ng−êi Dao. Nh−ng còng cã nh÷ng thÇn linh cã nguån gèc tõ c¸c t«n gi¸o kh¸c nh− §¹o gi¸o, PhËt gi¸o, tuy nhiªn râ nÐt nhÊt vÉn lμ c¸c thÇn linh cã nguån gèc §¹o gi¸o. 5. ThÇy cóng ng−êi Dao nãi chung vμ Dao Hä nãi riªng ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp mang mμu s¾c lμ nh÷ng “®¹o sÜ d©n gian”, duy tr× trËt tù x· héi, lu©n lý ®¹o ®øc cña céng ®ång theo “gi¸o lý §¹o gi¸o cña ng−êi Dao”. MÆc dï kh«ng cã tæ chøc mang tÝnh chÊt nh− mét t«n gi¸o chÝnh thèng, nh−ng nh÷ng ng−êi ®μn «ng d©n téc Dao sau khi tr¶i qua lÔ cÊp s¾c do c¸c thÇy cóng thùc hiÖn gièng nh− hä ®· tham gia vμo “tæ chøc §¹o gi¸o cña ng−êi Dao”. Hä cã bæn phËn thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm còng nh− c¸c nghÜa vô ®èi víi céng ®ång, suèt ®êi tu d−ìng ®Ó kh«ng vi ph¹m nh÷ng gi¸o lý mμ hä ®· ®−îc c¸c thÇy s− phô cña m×nh truyÒn d¹y. §iÒu quan träng vμ cã ý nghÜa ®èi víi sù æn ®Þnh x· héi chÝnh lμ nh÷ng gi¸o lý, gi¸o luËt ®ã mang ý nghÜa gi¸o dôc s©u s¾c nh©n c¸ch cña mçi ng−êi ®μn «ng d©n téc Dao, cho nªn ®Õn nay nã kh«ng l¹c hËu víi quan ®iÓm gi¸o dôc cña x· héi hiÖn ®¹i. 6. ThÇy cóng cïng víi c¸c ho¹t ®éng tÝn ng−ìng cña hä, lμ chç dùa vÒ mÆt tinh thÇn cho ®¹i bé phËn d©n chóng Dao Hä, phÇn nμo tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ t©m linh cña céng ®ång vμ mçi c¸ nh©n, gióp hä v−ît qua nh÷ng khã kh¨n, biÕn cè trong cuéc sèng, cã t¸c dông ng−ng tô, cè kÕt ®èi víi c¸c thμnh viªn trong céng ®ång cã chung mét niÒm tin vμ hμnh vi tÝn ng−ìng cña hä, b¶o ®¶m cho hiÖn t−îng x· héi nμy lμ mét bé phËn cña kÕt cÊu x· héi vμ tån t¹i x· héi ng−êi Dao. ThÇy cóng lμ ng−êi am hiÓu phong tôc tËp qu¸n cña d©n téc. Hä lμ ®¹i diÖn cña céng ®ång b¶o l−u c¸c nghi lÔ truyÒn thèng, t¹o lªn mèi liªn kÕt th©n téc, duy tr× nh÷ng tËp qu¸n tèt ®Ñp cña ng−êi Dao Hä. Trong xu h−íng ngμy cμng mÊt ®i nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ truyÒn thèng hiÖn nay th× nh÷ng ®iÒu ®ã cμng cã ý nghÜa. Vai trß cña thÇy cóng thÓ hiÖn trong ®êi sèng v¨n ho¸, trong ®ã næi bËt lμ nh÷ng nghi lÔ do hä thùc hiÖn ®· gãp phÇn lμm phong phó ®êi sèng v¨n ho¸ cña céng ®ång th«n b¶n vμ b¶o l−u nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng nh−: phong tôc, lÔ nghi, trang phôc, ©m nh¹c, diÔn x−íng, ch÷ viÕt v.v... Trong céng ®ång Dao Hä hiÖn nay, ®éi ngò thÇy cóng cã xu h−íng gi¶m ®i vÒ sè l−îng. Nh÷ng thÇy cóng cã kiÕn thøc uyªn th©m ®−îc céng ®ång t«n sïng ®Õn nay kh«ng nhiÒu, mét sè tuæi ®· cao. ThÕ hÖ trÎ Dao Hä ngμy nay nhËn thøc ®· cã nhiÒu thay ®æi, hä kh«ng hoμn toμn
17 tin t−ëng vμo c¸c nghi lÔ cóng b¸i. ThÇy cóng Dao Hä ®· cã nh÷ng thay ®æi trong nghi lÔ cho phï hîp víi cuéc sèng hiÖn t¹i, thÓ hiÖn tÝnh thÝch øng cña tÝn ng−ìng tr−íc nh÷ng ®æi thay cña hoμn c¶nh x· héi.