Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Y tế công cộng: Nghiên cứu chỉ số nguy cơ nhiễm lao và xu thế diễn biến nhiễm lao tại thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu với mục tiêu xác định chỉ số nguy cơ nhiễm lao ở nhóm trẻ từ 6 đến 8 tuổi năm 2005 và một số yếu tố liên quan; đánh giá xu thế nhiễm lao 10 năm của thành phố Hồ Chí Minh từ năm 1995-2005. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Tiến sĩ Y tế công cộng: Nghiên cứu chỉ số nguy cơ nhiễm lao và xu thế diễn biến nhiễm lao tại thành phố Hồ Chí Minh

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO BOÄ Y TEÁ VIEÄN VEÄ SINH DÒCH TEÃ TRUNG ÖÔNG LEÂ THANH HAÛI NGHIEÂN CÖÙU CHÆ SOÁ NGUY CÔ NHIEÃM LAO VAØ XU THEÁ DIEÃN BIEÁN NHIEÃM LAO TAÏI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Chuyeân ngaønh : Y teá coâng coäng Maõ soá : 62 72 76 01 TOÙM TAÉT LUAÄN AÙN TIEÁN SYÕ Y TEÁ COÂNG COÄNG HAØ NOÄI – 2010
Coâng trình ñöôïc hoaøn thaønh taïi VIEÄN VEÄ SINH DÒCH TEÃ TRUNG ÖÔNG Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: 1. PGS.TS.ÑINH NGOÏC SYÕ 2. PGS.TS.VUÕ TAÂN TRAØO Phaûn bieän 1: GS.TS.Traàn Vaên Saùng Phaûn bieän 2: PGS.TS.Ñoàng Khaéc Höng Phaûn bieän 3: PGS.TS.Buøi Thò Thu Haø Luaän aùn seõ ñöôïc baûo veä tröôùc Hoäi ñoàng chaám luaän aùn caáp Nhaø nöôùc toå chöùc taïi: VIEÄN VEÄ SINH DÒCH TEÃ TRUNG ÖÔNG Vaøo hoài 14 giôø ngaøy 05 thaùng 7 naêm 2010 Coù theå tìm luaän aùn taïi: − Thö vieän Quoác gia − Thö vieän cuûa Vieän Veä Sinh Dòch Teã Trung Öông
DANH MUÏC CAÙC BAØI BAÙO LIEÂN QUAN ÑEÁN LUAÄN AÙN ÑAÕ COÂNG BOÁ 1. Leâ Thanh Haûi (2008), “Phaân tích nguy cô, phöông thöùc laây nhieãm vaø xu theá nhieãm lao ôû ngoaïi thaønh taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh trong thôøi gian 10 naêm qua”, Taïp chí y hoïc thöïc haønh, (soá 618+619), tr. 94-96. 2. Leâ Thanh Haûi (2009), “Ñaùnh giaù thöïc traïng nhieãm lao vuøng ngoaïi thaønh thaønh phoá Hoà Chí Minh naêm 2005”, Taïp chí y hoïc thöïc haønh, (soá 644+645), tr. 120-123 3. Leâ Thanh Haûi (2009), “Nghieân cöùu xu theá nhieãm lao giai ñoaïn 1995 - 2005 cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø kieán nghò moät soá giaûi phaùp can thieäp”, Taïp chí y hoïc thöïc haønh, (soá 650), tr. 55-58 4. Leâ Thanh Haûi (2009), “Khaûo saùt keát quaû phaûn öùng lao toá ôû hoïc sinh lôùp 1 vaø lôùp 2 cuûa khu vöïc noäi thaønh thaønh phoá Hoà Chí Minh naêm 2005”, Taïp chí y hoïc thöïc haønh, (soá 651), tr. 27-30
C¸C CH÷ VIÕT T¾T BCG Bacillus Calmette-Guerin V¾c xin BCG CDC Centers for Disease Control Trung t©m phßng chèng and Prevention bÖnh Hoa Kú CTCL Ch−¬ng tr×nh chèng lao HIV Human Immunodeficiency Vi rót HIV Virus I Incidence ChØ sè (hay) tû lÖ míi m¾c IDR Intradermo Reaction Ph¶n øng néi b× IM(+) Sè bÖnh nh©n lao cã trùc khuÈn ë mét thêi ®iÓm/100.000 d©n ITSC International Tuberculosis Trung t©m theo dâi gi¸m Surveillance Centre s¸t bÖnh lao quèc tÕ In International Union HiÖp héi chèng Lao vμ IUATLD Against Tubercolosis And bÖnh Phæi quèc tÕ Lung Disase P Prevalence ChØ sè (hay) tû lÖ hiÖn m¾c Pi Tæng sè nhiÔm lao % R Risk ChØ sè nguy c¬ nhiÔm lao hμng n¨m TSRU Tuberculosis Surveillence §¬n vÞ nghiªn cøu gi¸m Research Unit s¸t bÖnh lao Hμ lan TPHCM Thμnh phè Hå chÝ Minh WHO World Health Organization Tæ chøc Y TÕ ThÕ Giíi TCYTTG
1 §ÆT VÊN §Ò Ngμy nay, bÖnh lao ®ang xuÊt hiÖn trë l¹i vμ cïng víi ®¹i dÞch HIV/AIDS trë thμnh mét trong nh÷ng c¨n nguyªn g©y m¾c bÖnh vμ tö vong chñ yÕu ®Æc biÖt t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG), ViÖt Nam lμ mét trong 22 n−íc mμ bÖnh lao lμ g¸nh nÆng quèc gia. Trong ®ã thμnh phè Hå ChÝ Minh (TP.HCM) lμ mét trong nh÷ng ®Þa ph−¬ng cã dÞch tÔ lao cao hμng ®Çu t¹i ViÖt Nam. Vμo n¨m 1961–1962, TCYTTG ®· tiÕn hμnh ®iÒu tra nguy c¬ nhiÔm lao t¹i Sμi Gßn – Chî Lín cò (khu vùc néi thμnh). §Õn n¨m 1986/ 1988/ 1989, Trung t©m theo dâi bÖnh lao ThÕ Giíi (ITSC) ®· cïng bÖnh viÖn Ph¹m Ngäc Th¹ch tiÕn hμnh t¸i kh¶o s¸t l¹i c¸c ®iÓm cña TCYTTG ®· thùc hiÖn. N¨m 1995 ®· cïng tiÕn hμnh t¸i ®iÒu tra nguy c¬ nhiÔm lao t¹i 18 quËn/huyÖn. §Õn nay sau 10 n¨m, TP.HCM tiÕn hμnh ®iÒu tra l¹i. V× vËy, ®Ò tμi “Nghiªn cøu chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao vµ xu thÕ diÔn biÕn nhiÔm lao t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh”, ®−îc tiÕn hμnh víi c¸c môc tiªu sau: 1. X¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao ë nhãm trÎ 6-8 tuæi (2005) vμ mét sè yÕu tè liªn quan. 2. §¸nh gi¸ xu thÕ nhiÔm lao 10 n¨m cña thμnh phè Hå ChÝ Minh (1995-2005). C¸C KÕT QU¶ MíI CñA LUËN ¸N 1. LuËn ¸n ®· ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng nhiÔm lao cña céng ®ång trÎ em thμnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 2005 lμ 3,13% ë néi thμnh vμ 3,57% ë ngo¹i thμnh nÕu lÊy ng−ìng ph¶n øng Tuberculin lμ 10 mm trë lªn vμ 0,91% vμ 0,92% t−¬ng øng nÕu lÊy ng−ìng ph¶n øng Tuberculin lμ 15 mm trë lªn. 2. LuËn ¸n ®· x¸c ®Þnh ®−îc sù kh¸c nhau cã tÝnh thèng kª vÒ nguy c¬ m¾c lao cña trÎ nam so víi ë trÎ n÷ (ë nam giíi chØ b»ng 94% cña n÷ giíi). CÊu tróc luËn ¸n LuËn ¸n ®−îc tr×nh bμy trong 104 trang (kh«ng kÓ phÇn phÇn phô lôc, môc lôc vμ danh môc: c¸c ch÷ viÕt t¾t, c¸c b¶ng, c¸c biÓu ®å) chia lμm 4 ch−¬ng gåm: §Æt vÊn ®Ò 2 trang; Tæng quan 29 trang; §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7 trang; KÕt qu¶ nghiªn cøu 37 trang; Bμn luËn 11 trang; KÕt luËn 1 trang; KiÕn nghÞ 1 trang; Danh s¸ch c¸c bμi b¸o ®· c«ng bè 1 trang. LuËn ¸n cã 158 tμi liÖu tham kh¶o, 39 b¶ng vμ 32 biÓu ®å.
2 Ch−¬ng 1. TæNG QUAN 1.1. §¹i c−¬ng vÒ bÖnh lao BÖnh lao lμ mét bÖnh cã tõ l©u ®êi, ngay tõ lóc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn loμi ng−êi nh−ng ®Õn khi Robert Koch t×m ra ®−îc nguyªn nh©n lμ vi trïng lao ®Æt tªn lμ Bacille de Koch (viÕt t¾t lμ BK) th× viÖc chÈn ®o¸n bÖnh lao ®−îc chÝnh x¸c h¬n, tõ ®ã ®· thuyÕt phôc céng ®ång Y häc ThÕ giíi tËp hîp chèng l¹i bÖnh lao. Nh÷ng nguyªn nh©n lμm gia t¨ng bÖnh lao + Do ¶nh h−ëng cña ®¹i dÞch HIV. Mét ng−êi b×nh th−êng nÕu bÞ nhiÔm lao cã nguy c¬ 5-10% m¾c bÖnh lao trong cuéc ®êi. Nh−ng mét ng−êi nhiÔm lao ®ång thêi nhiÔm HIV th× nguy c¬ ®ã lμ 30-50%. + ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, cã nguyªn nh©n cña sù di d©n tõ nh÷ng n¬i cã l−u hμnh ®é bÖnh lao cao tíi. + T×nh h×nh bïng næ d©n sè, thay ®æi cÊu tróc tuæi khiÕn cho tû lÖ m¾c lao cã thÓ gi¶m Ýt nhiÒu nh−ng sè l−îng bÖnh nh©n tuyÖt ®èi th× kh«ng ngõng gia t¨ng trªn tr¸i ®Êt. + Sù l¬ lμ cña x· héi vμ chÝnh phñ nhiÒu n−íc cïng víi viÖc tæ chøc CTCLQG kÐm câi Ýt hiÖu qu¶. 1.2. ChØ sè nguy c¬ nhiÔm lao ph¶n ¸nh dÞch tÔ lao “R” ChØ sè “R”(manual risk) lμ chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao hμng n¨m, chØ sè “R” lμ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan møc ®é dÞch tÔ lao v× kh«ng lÖ thuéc vμo c¸c yÕu tè t©m lý x· héi cña ng−êi bÖnh lao, tæ chøc m¹ng l−íi vμ ph−¬ng tiÖn ph¸t hiÖn, mÆc dï cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh− X- quang, xÐt nghiÖm t×m trùc khuÈn lao, còng khã mμ t×m ra tÊt c¶ c¸c bÖnh nh©n lao. Khi cã chØ sè “R”ta cã thÓ t×m ra c¸c chØ sè dÞch tÔ lao kh¸c: ChØ sè m¾c bÖnh míi (I=Incidence) I = 100 “R”/ 100.000 d©n/ n¨m ChØ sè tæng sè bÖnh nh©n lao/ 100.000 d©n t¹i mét thêi ®iÓm P(M+) = 2IM(+) (P = Prevalence) ChØ sè m¾c lao míi cã trùc khuÈn/ 100.000 d©n/ n¨m IM (+) míi = 50 – 55/ 100.000 d©n/ n¨m Lao MN trÎ em 0-4t/ 100.000 trÎ/n¨m = 5 “R” 1.3. T×m chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao “R” b»ng ph¶n øng Tuberculin trong da (IDR) DÞ øng lao: tr−íc ®©y dïng BCG test ë liÒu 1/400mg – 1/800mg ®Ó t×m ra ph¶n øng qu¸ mÉn muén. Trªn c¬ së dÞ øng lao, ng−êi ta ®· dïng IDR ®Ó ph¸t hiÖn ng−êi nhiÔm lao. Tuberculin: ®Ó thö ph¶n øng nh»m ph¸t hiÖn ng−êi ®· nhiÔm lao. ViÖn HuyÕt thanh Copenhagen §an M¹ch ®· cho ra ®êi Tuberculin lμ PPD 19-21 vμ PPD 22 vμ hiÖn nay lμ PPD 23, ngoμi ra cßn cã nhiÒu lo¹i Tuberculin kh¸c. 1.4. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao Tõ chØ sè tæng sè nhiÔm lao (Pi) b»ng IDR ®Ó tÝnh ra “R” ph¶i qua 2 b−íc:
3 B−íc 1 : T×m −íc tÝnh tû lÖ gi¶m lao hμng n¨m “B” b»ng ®èi chiÕu Pi1 cña thêi kú gi¸m s¸t tr−íc vμ sè Pi2 cña gi¸m s¸t kú sau. §èi chiÕu lªn b¶ng tÝnh s¼n (B¶ng cña TSRU) t×m “B” qua tû lÖ ®èi chiÕu trªn sè n¨m c¸ch qu·ng cña 2 lÇn gi¸m s¸t. B−íc 2 : §èi chiÕu “B” −íc tÝnh trªn b¶ng cña TSRU, ®Ó t×m ra “R” cña Pi1 cña 5 n¨m tr−íc ®ã vμ “R” cña Pi2 cña n¨m gi¸m s¸t lÇn sau . HiÖn nay th−êng dïng c¸ch tÝnh chuÈn cña Karel Styblo còng t−¬ng tù nh− c¸ch tÝnh cña Bleiker M.A. Tuy nhiªn hiÖn nay ph−¬ng ph¸p nμy béc lé mét sè h¹n chÕ.
4 Ch−¬ng 2. §èI TUîNG Vμ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu: §èi t−îng ®iÒu tra nhiÔm lao bao gåm häc sinh tõ 6 ®Õn 8 tuæi t¹i c¸c tr−êng tiÓu häc cña thμnh phè Hå ChÝ Minh. Nh»m so s¸nh vμ −íc tÝnh t×nh h×nh lao cña thμnh phè hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai nªn c¸c tr−êng ®−îc chän ®−a vμo nghiªn cøu lμ c¸c tr−êng ®· ®−îc Trung t©m theo dâi bÖnh Lao ThÕ giíi (ITSC) tiÕn hμnh ®iÒu tra nhiÒu lÇn tõ 1961 ®Õn 1989. Do ®ã toμn bé nghiªn cøu ®−îc tiÕn hμnh ë 56 tr−êng tiÓu häc cña thμnh phè Hå ChÝ Minh bao gåm 8 quËn néi thμnh víi 34 tr−êng häc vμ 10 huyÖn ngo¹i thμnh víi 22 tr−êng häc. §©y lμ c¸c tr−êng ®· ®−îc lùa chän trong c¸c nghiªn cøu chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao “R” tr−íc ®©y. Tuy nhiªn, trong m−êi n¨m qua ®· cã sù thay ®æi nhiÒu, do ®ã sÏ ph©n tÇng l¹i nh− sau: vïng néi thμnh vμ vïng ngo¹i thμnh. Nghiªn cøu còng tiÕn hμnh chän 400 bÖnh nh©n lao phæi AFB(+) míi ®ang ®iÒu trÞ t¹i tæ chèng lao quËn T©n B×nh (qua chän ngÉu nhiªn 01 quËn) vμ phßng kh¸m bÖnh viÖn Ph¹m Ngäc Th¹ch ®Ó thö ph¶n øng Tuberculin trong da lμm chøng. 2.1.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu: 56 tr−êng tiÓu häc ®−îc chän trong ®èi t−îng nghiªn cøu, tæ chèng lao quËn T©n B×nh vμ phßng kh¸m bÖnh viÖn Ph¹m Ngäc Th¹ch. 2.1.2. Thêi gian nghiªn cøu: thêi gian tiÕn hμnh nghiªn cøu tõ th¸ng 9/2005 ®Õn 9/2008. 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: TiÕn cøu m« t¶ c¾t ngang b»ng thùc hiÖn ph¶n øng Tuberculin trong da trªn ®èi t−îng nghiªn cøu, sau ®ã ®iÒu tra b»ng b¶ng hái. §ång thêi so s¸nh víi sè liÖu c¸c kú ®iÒu tra tr−íc ®ã ®Ó ®¸nh gi¸ xu thÕ. 2.3. Ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt: 2.3.1. ThiÕt kÕ mÉu: Z21-α/2 (1-p)p Cì mÉu cña sè trÎ kh«ng sÑo BCG: n = ε2 α = 0, 05; suy ra Z1-α/2 = 1,96 p: tû lÖ trÎ tõ 6 – 8 tuæi bÞ nhiÔm lao, −íc tÝnh p # 20,0% ε: ®é chÝnh x¸c mong muèn. Trong nghiªn cøu nμy chän ε = 3%. Tõ ®ã ta cã: n = 683 (sè häc sinh kh«ng sÑo BCG) 2.3.2. Ph¶n øng Tuberculin trong da: sinh phÈm dïng trong ®iÒu tra lμ Tuberculin PPD RT 23 + Tween 80 víi 2 ®¬n vÞ cña ViÖn HuyÕt Thanh Quèc gia Copenhagen (§an M¹ch) s¶n xuÊt. Nguy c¬ nhiÔm lao hμng n¨m ®−îc x¸c ®Þnh dùa theo “Guidelines for conducting tuberculin skin test surveys in hight prevalence countries” cña IUATLD. 2.3.3. Quy tr×nh thu thËp th«ng tin: ®−îc thùc hiÖn theo 3 b−íc. 2.4. Xö lý sè liÖu vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ 2.4.1. Ph¶n øng ®Æc hiÖu vμ kh«ng ®Æc hiÖu cña ph¶n øng Tuberculin trong da. 2.4.2. X¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao ë nhãm trÎ 6-8 tuæi (2005) vμ mét sè yÕu tè liªn quan (giíi, BCG, gia ®×nh cã ng−êi m¾c lao) Dïng c«ng thøc h−íng dÉn cña WHO/TB: TÝnh R theo c«ng thøc: R=1- (1 - P) 1/A
5 A: tuæi trung b×nh P: l−u hμnh ®é nhiÔm lao 2.4.3. §¸nh gi¸ xu thÕ nhiÔm lao 10 n¨m cña thμnh phè Hå ChÝ Minh (1995-2005) Ph©n tÝch vμ tham kh¶o víi c¸c kú kh¶o s¸t t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 2005. 2.5. C¸c h¹n chÕ cña nghiªn cøu: − H¹n chÕ cña ph−¬ng ph¸p cña Karel Styblo. − Tû lÖ tiªm BCG cao t¹i thμnh phè. − Sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ x· héi ®· lμm thay ®æi trong viÖc x¸c ®Þnh vïng néi thμnh, ngo¹i thμnh, vïng ven so víi c¸c nghiªn cøu tr−íc.
6 Ch−¬ng 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU 3.1. ChØ sè nguy c¬ nhiÔm lao 3.1.1. Nhãm tuæi vµ giíi tÝnh B¶ng 3.2. Ph©n tÝch theo nhãm tuæi vμ giíi tÝnh Tuæi Sè häc sinh Nam Tû lÖ % N÷ Tû lÖ % 6 10.963 5.713 52,11 5.250 47,89 7 9.404 4.831 51,37 4.573 48,63 8 3.637 1.916 52,68 1.721 47,32 Céng 24.004 12.460 51,91 11.544 48,09 NhËn xÐt: Tæng sè häc sinh ®o thö ph¶n øng Tuberculin trong da lμ 24.004, trong ®ã häc sinh nam lμ 12.460 chiÕm tû lÖ 51,91% vμ häc sinh n÷ lμ 11.544 chiÕm tû lÖ 48,09%. Tuæi trung b×nh cña c¸c häc sinh lμ 6,69 ± 0,76. BiÓu ®å ph©n phèi tÇn sè IDR ë nhãm cã sÑo BCG cho thÊy ®Ønh ®−êng biÓu diÔn trong kho¶ng 4-5 mm, trong khi ®Ønh biÓu ®å ë nhãm häc sinh kh«ng sÑo BCG trong kho¶ng 10-11 mm. Tuy nhiªn, khi phèi hîp hai biÓu ®å l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh ®èi mode ®Ó chän ng−ìng d−¬ng tÝnh th× rÊt khã x¸c ®Þnh v× ngay sau ®èi mode (trong kho¶ng 8-9 mm) lμ mode víi ®−êng kÝnh sÈn 10-11 mm. Theo ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®· dùa vμo kÕt qu¶ ph¶n øng lao tè ë nhãm bÖnh nh©n lao phæi míi AFB(+) ®Ó x¸c ®Þnh ng−ìng d−¬ng tÝnh. KÕt qu¶ cho thÊy ®Ønh biÓu ®å ph©n phèi tÇn sè ph¶n øng lao tè cña 403 bÖnh nh©n lao phæi AFB(+) n»m ë møc 15 mm (biÓu ®å 3.6). Do ®ã, nghiªn cøu ®· chän IDR tõ 10 mm trë lªn ®Ó x¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao trong ®èi chiÕu ph¸t hiÖn nguån l©y, vμ IDR tõ 15 mm trë lªn lμ ng−ìng ®−îc x¸c ®Þnh trong tÝnh xu thÕ thay ®æi dÞch tÔ lao. 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% mm 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 BiÓu ®å 3.6. Ph©n bè IDR ë bÖnh nh©n lao phæi AFB(+) 3.1.2. SÑo BCG B¶ng 3.3. Ph©n tÝch nhãm tuæi vμ sÑo BCG (IDR tõ 10 mm trë lªn) Tuæi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng N % Tæng N % 6 10.963 10.640 1.851 17,40 323 136 42,11 7 9.404 9.073 2.149 23,69 331 87 26,28 8 3.637 3.469 891 25,68 168 31 18,45 Céng 24.004 23.182 4.891 21,09 822 254 30,90 Ph©n tÝch theo sÑo BCG vμ IDR tõ 10 mm trë lªn
7 Nhãm cã sÑo BCG: cã 23.182 häc sinh, trong ®ã 4.891 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 21,09%. Nhãm kh«ng sÑo BCG: cã 822 häc sinh, trong ®ã 254 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 30,90%. Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè BCG vμ IDR: χ2 = 45,29, p < 0,001, chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,60 chøng tá trÎ cã tiªm BCG cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 60% so víi trÎ kh«ng tiªm BCG. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,51 < OR < 0,70) chøng tá tiªm BCG lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. 3.1.3. Giíi tÝnh B¶ng 3.4. Ph©n tÝch giíi tÝnh vμ sÑo BCG (IDR tõ 10 mm trë lªn) Giíi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng N % Tæng N % Nam 12.460 12.034 2.471 20,53 426 134 31,45 N÷ 11.544 11.148 2.420 21,70 396 120 30,30 Céng 24.004 23.182 4.891 21,09 822 254 30,90 Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè giíi tÝnh vμ IDR: χ2 = 4,27, p = 0,038 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,94 chøng tá häc sinh nam cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 94% so víi häc sinh n÷. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,88 < OR < 1,00) chøng tá giíi tÝnh lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. 3.1.4. X¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao Trªn tæng sè 24.004 häc sinh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm bao gåm 12.460 häc sinh nam vμ 11.544 häc sinh n÷. B¶ng 3.5 Ph©n tÝch chØ sè R theo giíi tÝnh vµ sÑo BCG (IDR tõ 10 mm trë lªn) Giíi Tæng chung Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng R 95% Tæng R 95% Tæng R 95% sè (%) CI sè (%) CI sè (%) CI IDR ≥ IDR ≥ IDR ≥ 10 mm 10 mm 10 mm Nam 2.605 3,21 3,09- 2.471 3,15 3,02- 134 5,04 4,25- 3,33 3,27 5,91 N÷ 2.540 3,40 3,27- 2.420 3,35 3,22- 120 4,81 4,02- 3,53 3,48 5,69 Toµn 5.145 3,30 3,21- 4.891 3,24 3,15- 254 4,93 4,37- bé 3,39 3,33 5,53
8 3.1.5. Thùc tr¹ng nhiÔm lao ph©n tÝch theo ®Þa d− 3.1.5.1. Khu vùc néi thµnh 15.299 häc sinh tõ 6 ®Õn 8 tuæi thuéc 34 tr−êng tiÓu häc cña c¸c quËn 1, 3, 4, 5, 6, 8, 10, vμ 11 ®−îc chän ®Ó lμm test Tuberculin. Cã 14.982 (97,9%) häc sinh cã kÕt qu¶ IDR ®−îc ®−a vμo ph©n tÝch. B¶ng 3.7. Ph©n tÝch theo nhãm tuæi vμ sÑo BCG cña häc sinh néi thμnh (IDR tõ 10 mm trë lªn) Tuæi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 10 mm Tæng IDR ≥ 10 mm N % N % 6 10.893 10.573 1.840 17,40 320 136 42,50 7 3.901 3.755 829 22,08 146 50 34,25 8 188 180 46 25,56 8 2 25,00 Céng 14.982 14.508 2.715 18,71 474 188 39,66 Ph©n tÝch khu vùc néi thμnh theo sÑo BCG vμ IDR tõ 10 mm trë lªn Nhãm cã sÑo BCG: cã 2.715 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 18,71%. Nhãm kh«ng sÑo BCG: cã 188 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 39,66%. Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè BCG vμ IDR: χ 2 = 128,94, p < 0,001 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,35 chøng tá trÎ cã tiªm BCG cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 35% so víi trÎ kh«ng tiªm BCG. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,29 < OR < 0,42) chøng tá tiªm BCG lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. B¶ng 3.8. Ph©n tÝch giíi tÝnh vμ sÑo BCG cña häc sinh néi thμnh (IDR tõ 10 mm trë lªn) Giíi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 10 mm Tæng IDR ≥ 10 mm N % N % Nam 7.771 7.515 1.344 17,88 256 99 38,67 N÷ 7.211 6.993 1.371 19,60 218 89 40,82 Céng 14.982 14.508 2.715 18,71 474 188 39,66 Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè giíi tÝnh vμ IDR: χ 2 = 6,74, p = 0,009 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,90 chøng tá häc sinh nam cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 90% so víi häc sinh n÷. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,83 < OR < 0,97) chøng tá giíi tÝnh lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. ChØ sè nguy c¬ nghiÔm lao Trªn tæng sè 14.982 häc sinh khu vùc néi thμnh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm, chØ sè R: 3,13%. B¶ng 3.10. ChØ sè R häc sinh khu vùc néi thμnh Sè häc sinh cã IDR ≥ 10 mm ChØ sè R 95% CI 2.903 3,13% 3,02 - 3,24
9 3.1.5.2. Khu vùc ngo¹i thµnh 9.311 häc sinh tõ 6 ®Õn 8 tuæi thuéc 22 tr−êng tiÓu häc cña c¸c quËn/huyÖn: 2, 7, 9, B×nh Ch¸nh, B×nh T©n, Hãc M«n, Nhμ BÌ, Cñ Chi, Thñ §øc, CÇn Giê ®−îc chän ®Ó lμm test Tuberculin. Cã 9.022 (96,9%) häc sinh cã kÕt qu¶ IDR ®−îc ®−a vμo nghiªn cøu. B¶ng 3.12. Ph©n tÝch nhãm tuæi vμ sÑo BCG khu vùc ngo¹i thμnh Tuæi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 10 mm Tæng IDR ≥ 10 mm N % N % 6 70 67 11 16,42 3 0 0,00 7 5.503 5.318 1.320 24,82 185 37 20,00 8 3.449 3.289 845 25,69 160 29 18,13 Céng 9.022 8.674 2.176 25,08 348 66 18,96 Nhãm cã sÑo BCG: cã 8.674 häc sinh, trong ®ã 2.176 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 25,08%. Nhãm kh«ng sÑo BCG: cã 348 häc sinh, trong ®ã 66 em cã IDR tõ 10 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 18,96%. Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè BCG vμ IDR: χ 2 = 6,71, p = 0,009 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 1,43 chøng tá trÎ cã tiªm BCG cã nguy c¬ m¾c lao b»ng 1,43 lÇn so víi trÎ kh«ng tiªm BCG. Víi ®é tin cËy 95% th× (1,08 < OR < 1,90) chøng tá tiªm BCG lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. B¶ng 3.13. Ph©n tÝch theo giíi tÝnh vμ sÑo BCG khu vùc ngo¹i thμnh Giíi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 10 mm Tæng IDR ≥ 10 mm N % N % Nam 4.689 4.519 1.127 24,94 170 35 20,59 N÷ 4.333 4.155 1.049 25,24 178 31 17,41 Céng 9.022 8.674 2.176 25,08 348 66 18,96 Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè giíi tÝnh vμ IDR: χ 2 = 0,02, p = 0,87 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª. ChØ sè nguy c¬ nghiÔm lao Trªn tæng sè 9.022 häc sinh khu vùc ngo¹i thμnh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm, chØ sè R: 3,57%. B¶ng 3.15. ChØ sè R häc sinh khu vùc ngo¹i thμnh Sè häc sinh cã IDR ≥ 10 mm ChØ sè R 95% CI 2.242 3,57% 3,42 - 3,71 3.1.6. Liªn hÖ gi÷a häc sinh cã IDR d−¬ng tÝnh vµ gia ®×nh t¹i vïng ngo¹i thµnh: Cã 7/10 huyÖn ngo¹i thμnh cã häc sinh cã ng−êi nhμ m¾c lao. VÒ giíi tÝnh häc sinh: 6 nam, 8 n÷. 14 häc sinh cã 21 ng−êi nhμ bÞ bÖnh lao: trong ®ã 19 tr−êng hîp lao phæi AFB(+).
10 Trong sè 14 gia ®×nh häc sinh cã 21 ng−êi nhμ bÞ bÖnh lao bao gåm: 2/14 gia ®×nh th× mçi gia ®×nh cã 3 ng−êi m¾c lao (14,29%); 3/14 cã 2 ng−êi m¾c lao (21,43%); 9/14 cã 1 ng−êi m¾c lao (64,28%). 3.2. Xu thÕ nhiÔm lao 3.2.1. SÑo BCG B¶ng 3.20. Ph©n tÝch nhãm tuæi vμ sÑo BCG (IDR tõ 15 mm trë lªn) Tuæi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 15 mm Tæng IDR ≥ 15 mm N % N % 6 10.963 10.640 516 4,85 323 27 8,36 7 9.404 9.073 715 7,88 331 33 9,97 8 3.637 3.469 243 7,00 168 15 8,93 Céng 24.004 23.182 1.474 6,36 822 75 9,12 Ph©n tÝch theo sÑo BCG vμ IDR tõ 15 mm trë lªn Nhãm cã sÑo BCG: cã 23.182 häc sinh, trong ®ã 1.474 em cã IDR tõ 15 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 6,36%. Nhãm kh«ng sÑo BCG: cã 822 häc sinh, trong ®ã 75 em cã IDR tõ 15 mm trë lªn, chiÕm tû lÖ 9,12%. Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè BCG vμ IDR: χ 2 = 10,06, p = 0,001 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,68 chøng tá trÎ cã tiªm BCG cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 68% so víi trÎ kh«ng tiªm BCG. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,53 < OR < 0,87) chøng tá tiªm BCG lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. 3.2.2. Giíi tÝnh vµ ph¶n øng lao tè B¶ng 3.21. Ph©n tÝch giíi tÝnh vμ sÑo BCG (IDR tõ 15 mm trë lªn) Giíi Tæng sè Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng IDR ≥ 15 mm Tæng IDR ≥ 15 mm N % N % Nam 12.460 12.034 721 5,99 426 34 7,98 N÷ 11.544 11.148 753 6,75 396 41 10,35 Céng 24.004 23.182 1.474 6,36 822 75 9,12 Kh¶o s¸t mèi t−¬ng quan gi÷a 2 yÕu tè giíi tÝnh vμ IDR: χ 2 = 6,65, p = 0,009 chøng tá sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ cã ý nghÜa thèng kª. OR = 0,87 chøng tá häc sinh nam cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 87% so víi häc sinh n÷. Víi ®é tin cËy 95% th× (0,79 < OR < 0,97) chøng tá giíi tÝnh lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. Trªn tæng sè 24.004 häc sinh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm bao gåm 12.460 häc sinh nam vμ 11.544 häc sinh n÷.
11 B¶ng 3.22 Ph©n tÝch chØ sè R theo giíi tÝnh vµ sÑo BCG (IDR tõ 15 mm trë lªn) Giíi Tæng chung Cã sÑo BCG Kh«ng sÑo BCG Tæng R 95% Tæng R 95% Tæng R 95% sè (%) CI sè (%) CI sè (%) CI IDR ≥ IDR ≥ IDR≥ 15 15 15 mm mm mm Nam 755 0,87 0,81- 721 0,86 0,80- 34 1,13 0,79- 0,93 0,92 1,56 N÷ 794 0,99 0,92- 753 0,97 0,90- 41 1,48 1,07- 1,06 1,04 1,98 Toµn 1.549 0,92 0,88- 1.474 0,91 0,86- 75 1,30 1,03- bé 0,97 0,96 1,62 3.2.3. Xu thÕ nhiÔm lao ph©n tÝch theo ®Þa d− 3.2.3.1. Khu vùc néi thµnh Trªn tæng sè 14.982 häc sinh khu vùc néi thμnh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm, chØ sè R: 0,91%. B¶ng 3.26. ChØ sè R häc sinh khu vùc néi thμnh Sè häc sinh cã IDR ≥ 15 mm ChØ sè R 95% CI 919 0,91% 0,87 - 0,99 3.2.3.2. Khu vùc ngo¹i thµnh Trªn tæng sè 9.022 häc sinh khu vùc ngo¹i thμnh kiÓm tra ®−îc IDR sau tiªm, chØ sè R: 0,92%. B¶ng 3.30. ChØ sè R häc sinh khu vùc ngo¹i thμnh Sè häc sinh cã IDR ≥ 15 mm ChØ sè R 95% CI 630 0,92% 0,85 - 0,99
12 Ch−¬ng 4. BμN LUËN 4.1. Ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt 4.1.1. Nghiªn cøu chØ sè “R” C¬ së ®Ó thùc hiÖn cuéc ®iÒu tra nμy lμ dùa vμo ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao h»ng n¨m “R” b»ng kÕt qu¶ thö IDR cña Karel Styblo. Tõ n¨m 1985, Karel Styblo ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p nμy víi nguyªn t¾c lμ t−¬ng øng víi R lμ 1% th× cã 50 ca m¾c míi trong n¨m (1:50). HiÖn nay ph−¬ng ph¸p nμy béc lé mét sè h¹n chÕ do: thuèc cã nhiÒu c¶i tiÕn gióp rót ng¾n thêi gian ®iÒu trÞ; ®iÒu kiÖn sèng ®−îc n©ng cao, khu d©n c− ®−îc më réng gióp gi¶m mËt ®é d©n sè ¶nh h−ëng ®Õn t¸c ®éng cña sù l©y truyÒn qua tiÕp xóc; t×nh h×nh bÖnh lao thay ®æi. HÖ qu¶ dÉn ®Õn tû lÖ 1:50 kh«ng cßn ®óng mμ theo xu h−íng t¨ng lªn. Tuy nhiªn t¹i ViÖt Nam, cô thÓ lμ t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh vÉn ®−îc xem lμ n¬i cã tû lÖ m¾c lao cao, ®êi sèng cßn thÊp rÊt nhiÒu so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, mËt ®é d©n c− ngμy mét t¨ng do sù nhËp c− cña mét lùc l−îng lao ®éng lín tõ c¸c tØnh nªn ®iÒu tra chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao h»ng n¨m “R” b»ng kÕt qu¶ thö IDR cña Karel Styblo vÉn cã gi¸ trÞ nh»m môc ®Ých ®Ó thÈm ®Þnh møc ®é vμ xu h−íng cña nguy c¬ nhiÔm lao hμng n¨m, tõ ®ã cã nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vμ khoa häc vÒ t×nh h×nh bÖnh lao t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh. §iÒu nμy còng phï hîp theo khuyÕn c¸o cña CDC lμ IDR vÉn cã gi¸ trÞ trong ch−¬ng tr×nh phßng chèng bÖnh lao, ®Æc biÖt lμ ë ®Þa ph−¬ng cã nguy c¬ cao vÒ bÖnh. Vai trß cña chØ sè “R” trong nghiªn cøu xu thÕ nhiÔm lao ®· ®−îc chøng minh trong nghiªn cøu “Annual risk of tuberculosis infection – time for an update” cña Martien W.Borgdorff víi kÕt luËn ®ã lμ ®Ó t×m ra xu thÕ ph¸t triÓn cña bÖnh lao th× cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ trong thêi gian dμi mμ nghiªn cøu chØ sè “R” lμ mét c«ng cô hiÖu qu¶ vμ tiÕt kiÖm chi phÝ. 4.1.2. Chän mÉu N¨m 1961-1962, TCYTTG ®· chän mÉu sè trÎ kh«ng BCG t¹i Sμi gßn lμ 2073 häc sinh, t−¬ng ®−¬ng víi tû lÖ tiªm BCG lμ 83%. N¨m 1986-1988-1989 mÉu ®−îc lùa chän lμ 2.138 häc sinh t−¬ng ®−¬ng víi tû lÖ tiªm BCG lμ 86%. N¨m 1995, cì mÉu lùa chän lμ 2.436 kh«ng thay ®æi nhiÒu so víi thêi diÓm 1986-1988-1999. N¨m 2005, cì mÉu ®−îc chän lμ 683 häc sinh, víi −íc tÝnh sè trÎ kh«ng tiªm BCG chiÕm 3% sè trÎ cïng tuæi. Theo Styblo K., Bleiker M.A., Sutherland t¹i cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn vÒ chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao t¹i n¬i −íc tÝnh cã chØ sè “R” lμ 1%, ®é gi¶m “R” hμng n¨m lμ 1% th× mçi cuéc ®iÒu tra 5 n¨m cì mÉu sÏ lμ 84.650. Khi “R” lμ 2% víi “R” gi¶m 1% hμng n¨m th× mçi 5 n¨m cì mÉu ph¶i chän lμ 43.639. Khi nguy c¬ nhiÔm lao cμng cao th× cì mÉu chän cμng nhá, vμ thêi gian lÇn thùc hiÖn lÇn sau cμng dμi th× cì mÉu chän còng gi¶m theo. Theo Ph¹m Duy Linh (1995), nghiªn cøu trong 3 n¨m víi tæng sè mÉu lμ 2.138 bao gåm n¨m 1986, 1988 vμ 1989 víi cì mÉu lÇn l−ît lμ 565; 980 vμ 593. Trong nghiªn cøu, trong sè 24.004 häc sinh tham gia thö ph¶n øng lao tè, chØ cã 822 em kh«ng sÑo BCG. Do vËy, n¨m 2005 cì mÉu chän víi n lμ 683 lμ ®¸ng tin cËy. 4.1.3. Sö dông Tuberculin vµ sè ®¬n vÞ Tuberculin - N¨m 1961-1962 dïng 1 ®¬n vÞ Tuberculin PPD 19
13 - N¨m 1986-1987-1989 dïng 1 ®¬n vÞ Tuberculin PPD RT 23 ®Ó so s¸nh víi n¨m 1961-1962. - N¨m 1989: dïng 1-2 ®¬n vÞ riªng biÖt trªn mét häc sinh (cã 227 häc sinh ch−a tiªm BCG). - N¨m 1995 dïng 2 ®¬n vÞ Tuberculin PPD RT 23 - N¨m 2005 dïng 2 ®¬n vÞ Tuberculin PPD RT 23 Theo TRSU th× Tuberculin tr−íc ®©y sö dông nh− Tuberculin th«, ®Õn PPD S, PPD 19, PPD 21, PPD 23 vμ hiÖn nay lμ PPD RT 23+ Tween 80 ®Òu cho ph¶n øng gièng nh− nhau. Sö dông 1 ®¬n vÞ PPD RT 23 víi viÖc dïng 2 ®¬n vÞ PPD RT 23 cho kÕt qu¶ kh«ng kh¸c biÖt nhiÒu. Tuy nhiªn, dïng 2 ®¬n vÞ Tuberculin gióp cho ®äc kÕt qu¶ dÔ dμng h¬n vμ theo khuyÕn c¸o cña ITSC sÏ thuËn tiÖn ®Ó so s¸nh víi c¸c kÕt qu¶ thùc hiÖn ë nh÷ng n¬i kh¸c. 4.1.4. Ph¶n øng Tuberculin trong da Sù nhiÔm lao ®−îc b¸o hiÖu ®Çu tiªn bëi mét IDR d−¬ng tÝnh theo ph−¬ng ph¸p Mantoux, ë giai ®o¹n nμy kh«ng cã triÖu chøng l©m sμng. Kho¶ng 10% trÎ em bÞ lao phæi cã AFB(+) nh−ng IDR ban ®Çu ©m tÝnh, ®iÒu nμy cho thÊy bÖnh lao ®· gãp phÇn øc chÕ miÔn dÞch. §é nh¹y vμ ®é ®Æc hiÖu cña IDR t−¬ng ®èi thÊp lμm cho thö nghiÖm nμy chØ cã gi¸ trÞ ë nh÷ng ng−êi cã nguy c¬ nhiÔm lao cao, nh−ng kh«ng ®−îc sö dông ë nh÷ng ng−êi cã nguy c¬ nhiÔm lao thÊp. ë n−íc ta lμ n−íc cã nguy c¬ nhiÔm lao cao, do ®ã IDR lμ mét xÐt nghiÖm quan träng. Theo Starke J.R (1999), IDR d−¬ng tÝnh khi: - TrÎ tiªm BCG d−íi 10 n¨m: IDR tõ 15 mm trë lªn. - TrÎ tiªm BCG trªn 10 n¨m hoÆc kh«ng tiªm BCG: IDR tõ 10 mm trë lªn; nghi ngê khi tõ 5 ®Õn 9 mm; ©m tÝnh khi d−íi 5 mm. - NhiÔm HIV, ng−êi tiÕp xóc lao, cã tæn th−¬ng lao phæi cò: IDR tõ 5 mm trë lªn. - IDR bãng n−íc lμ dÊu hiÖu chuyÓn ®æi Tuberculin. - Lao ho¹t ®éng th× IDR tõ 16 mm trë lªn. KÕt qu¶ ph©n phèi tÇn sè IDR khi phèi hîp hai nhãm cã sÑo vμ kh«ng sÑo BCG l¹i víi nhau nh»m x¸c ®Þnh ®èi mode ®Ó chän ng−ìng d−¬ng tÝnh th× rÊt khã x¸c ®Þnh v× ngay sau ®èi mode (trong kho¶ng 8-9 mm) lμ mode víi ®−êng kÝnh sÈn 10-11 mm. Nghiªn cøu ®· dùa vμo kÕt qu¶ IDR ë nhãm bÖnh nh©n lao phæi míi AFB(+) ®Ó x¸c ®Þnh ng−ìng d−¬ng tÝnh. Do ®ã, nghiªn cøu c¨n cø vμo ®é nh¹y cña ph¶n øng Tuberculin trong da víi ng−ìng IDR tõ 10 mm trë lªn ®Ó x¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao trong ®èi chiÕu ph¸t hiÖn nguån l©y, vμ c¨n cø vμo ®é ®Æc hiÖu cña ph¶n øng Tuberculin trong da víi ng−ìng IDR tõ 15 mm trë lªn trong tÝnh xu thÕ thay ®æi dÞch tÔ lao so víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc. 4.1.5. SÑo BCG Sè trÎ cã sÑo BCG trong nghiªn cøu lμ 23.182/ 24.004 em, chiÕm tû lÖ 96,57%, sè trÎ kh«ng sÑo BCG 822/ 24.004 em chiÕm tû lÖ 3,43%, ®iÒu nμy cho thÊy tû lÖ tiªm chñng BCG cña thμnh phè lμ rÊt cao. Tuy nhiªn yÕu tè nμy ®· kh«ng lμm sai kÕt qu¶ v× trong nghiªn cøu “Annual risk of tuberculosis infection – time for an update” cña Martien W.Borgdorff cho thÊy chØ sè R kh«ng phô thuéc vμo tû lÖ trÎ tiªm BCG còng nh− ng−ìng d−¬ng tÝnh cña test IDR, hai
14 yÕu tè nμy chØ liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®é l−u hμnh cña bÖnh lao. §ång thêi tiªm chñng BCG th−êng cho ph¶n øng IDR thÊp h¬n nhiÔm vi khuÈn lao. 4.2. X¸c ®Þnh chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao ë nhãm trÎ 6-8 tuæi (2005) vµ mét sè yÕu tè liªn quan 4.2.1. Ph©n tÝch theo ®Þa d− Trªn tæng sè 24.004 häc sinh ®−îc kiÓm tra kÕt qu¶ th× tû lÖ d−¬ng tÝnh (IDR tõ 10 mm trë lªn) chiÕm 21,43%, KÕt qu¶ nμy còng t−¬ng ®−¬ng víi nghiªn cøu cña Vò Minh Phóc, Bμnh Thu Ph−îng lμ 23,85% t¹i ph−êng HiÖp Ninh, thÞ x· T©y Ninh n¨m 2005. Tû lÖ nμy t−¬ng ®−¬ng víi chØ sè “R” lμ 3,30%. Tuy nhiªn khi so s¸nh víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi th× thμnh phè Hå ChÝ Minh vÉn ë møc cao, cô thÓ lμ t¹i bang Orissa, Ên §é cã “R” lμ 1,8% (n¨m 2003); vïng ®«ng Ên §é lμ 1,3%; Ai CËp lμ 0,32%. §iÒu nμy cho thÊy bÖnh lao cßn lμ mét vÊn ®Ò søc kháe trÇm träng t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh. Khi ph©n tÝch theo ®Þa d− víi ng−ìng IDR tõ 10 mm trë lªn trong nghiªn cøu ®Ó ®èi chiÕu ph¸t hiÖn nguån l©y cho thÊy: − Néi thμnh: chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao R lμ 3,13% t−¬ng øng víi kho¶ng 160 AFB(+)/100.000 d©n. − Ngo¹i thμnh: chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao R lμ 3,57% t−¬ng øng víi kho¶ng 180 AFB(+)/100.000 d©n. Nh− vËy vÒ ph¸t hiÖn cho thÊy CTCL TP.HCM ch−a ®¹t víi chØ tiªu ®· ®Ò ra. §iÒu nμy phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t hiÖn vμ thu dung bÖnh nh©n t¹i thμnh phè n¨m 2005: − Tû lÖ AFB(+) míi trªn tæng sè AFB(+) tõ 70-80%. − Tû lÖ AFB(+) míi ®¨ng ký/100.000 d©n ë c¸c quËn/huyÖn cã xu h−íng t¨ng ë 14/17 quËn néi thμnh vμ 3/5 huyÖn ngo¹i. 4.2.2. Mét sè yÕu tè liªn quan 4.2.2.1. Giíi tÝnh KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy sù t−¬ng quan cã ý nghÜa thèng kª víi p < 0,05 gi÷a 2 yÕu tè lμ giíi tÝnh vμ kÕt qu¶ thö ph¶n øng Tuberculin trong da. §ã lμ häc sinh nam cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 94% so víi häc sinh n÷. Riªng ë khu vùc néi thμnh häc sinh nam cã sè m¾c gi¶m 10% so víi häc sinh n÷. §iÒu nμy chøng tá giíi tÝnh lμ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nguy c¬ m¾c lao. Trong khi ®ã theo nghiªn cøu t¹i Bangladesh vμo n¨m 2004 ®· cho kÕt qu¶ ng−îc l¹i, nh−ng cã thÓ v× nghiªn cøu nμy ®· chän løa tuæi lín h¬n. §©y lμ mét ph¸t hiÖn míi t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh, tuy nhiªn cÇn cã thªm c¸c nghiªn cøu trong t−¬ng lai ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò nμy. 4.2.2.2. SÑo BCG T¹i khu vùc néi thμnh trÎ tiªm BCG cã nguy c¬ m¾c lao chØ b»ng 35% so víi trÎ kh«ng tiªm BCG. T¹i c¸c quËn/huyÖn ngo¹i thμnh kÕt qu¶ ph¶n øng Tuberculin trong da d−¬ng tÝnh ë c¸c em ®· tiªm BCG cao h¬n 43% so víi c¸c em ch−a tiªm BCG cã thÓ do cì mÉu nhá kh«ng ®¶m b¶o tÝnh ®¹i diÖn, bªn c¹nh ®ã t¹i thêi ®iÓm thùc hiÖn nghiªn cøu cho thÊy mËt ®é d©n c− khu vùc
15 ngo¹i thμnh rÊt thÊp (624 d©n/km2) so víi khu vùc néi thμnh (10.608 d©n/km2). Ngoμi ra theo nghiªn cøu cña Vishwanath t¹i Bangalore, Ên §é tõ th¸ng 5/2000 ®Õn th¸ng 4/2001 th× hiÖu qu¶ b¶o vÖ cña BCG cã thÓ bÞ thay ®æi bëi c¸c yÕu tè nguy c¬ kh¸c nh−: ®êi sèng kinh tÕ thÊp, suy dinh d−ìng, …. Theo Paul E.M. Fine., Ilona A.M. Carneiro., Julie B. Milstien., Jonh Clements C., hiÖu lùc b¶o vÖ cña BCG cã thÓ kÐo dμi kho¶ng 15 n¨m, Ýt nhÊt ®èi víi nh÷ng trÎ ®−îc nu«i d−ìng tèt. ë n−íc cã l−u hμnh ®é lao cao th× cã thÓ t¸i nhiÔm lao ngay. Kh¶ n¨ng b¶o vÖ cña BCG sÏ gi¶m dÇn, do ®ã mét sè n−íc cã l−u hμnh ®é lao thÊp chñ tr−¬ng tiªm nh¾c l¹i lóc 15 tuæi. HiÖu qu¶ tiªm chñng BCG ®¹t tíi 80% tr¸nh ®−îc nh÷ng thÓ lao nÆng nh− lao kª, lao mμng n·o… 50% nh÷ng ng−êi tiªm chñng BCG ®· ®−îc b¶o vÖ khái lao khëi ®Çu, BCG còng b¶o vÖ ®−îc 71% tr¸nh ®−îc tö vong do lao. Nh−ng BCG kh«ng b¶o vÖ ®−îc c¸c thÓ lao kh¸c. T¹i Tp HCM qua nghiªn cøu cho thÊy BCG chØ b¶o vÖ tr¸nh ®−îc lao cÊp tÝnh ë trÎ em tõ 0-6 tuæi. Ph©n tÝch kÕt qu¶ 10 c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ b¶o vÖ cña BCG tõ ®ã cho kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau tõ 0- 80%. 4.2.2.3. Gia ®×nh cã ng−êi m¾c bÖnh lao Sù l©y nhiÔm cña trÎ ®i häc tõ 6 ®Õn 8 tuæi cã nguy c¬ lμ tõ gia ®×nh, trong sè häc sinh cã IDR tõ 15 mm trë lªn, cã 14 häc sinh cã ng−êi nhμ m¾c lao, nh÷ng bÖnh nh©n lao nμy chñ yÕu lμ lao phæi AFB(+) vμ thêi gian m¾c bÖnh ®a sè tr−íc thêi ®iÓm tiÕn hμnh nghiªn cøu (17 tr−êng hîp lao phæi AFB(+) míi chiÕm tû lÖ 85,72%, 02 tr−êng hîp thÊt b¹i ®iÒu trÞ chiÕm tû lÖ 9,5%). 4.3. Xu thÕ nhiÔm lao Nghiªn cøu ®· chän ng−ìng IDR tõ 15 mm trë lªn ®Ó tÝnh xu thÕ nhiÔm lao. Xu thÕ nhiÔm lao t¹i thμnh phè trong 10 n¨m (tõ 1995-2005): B¶ng 4.4. So s¸nh chØ sè P, R n¨m 1995 vμ 2005 N¨m 1995 N¨m 2005 (IDR ≥ 12 mm) (IDR ≥ 15 mm) P (%) R (%) P (%) R (%) Néi thμnh 21,97 3,26 6,15 0,91 Ngo¹i thμnh 18,65 2,7 7,02 0,92 Toμn thμnh 20,23 3,0 6,48 0,92 Xu thÕ m¾c bÖnh lao cña toμn thμnh diÔn tiÕn theo xu h−íng gi¶m. Trong nghiªn cøu “The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensive control effort in Peru” cña Suarez P. ®· cho thÊy nÕu thùc hiÖn tèt c¸c ho¹t ®éng phßng chèng bÖnh lao víi kÕt qu¶ chÈn ®o¸n ®−îc 70% sè ca cã AFB + míi vμ ®iÒu trÞ thμnh c«ng cho 85% bÖnh nh©n th× t¹i sau 8 n¨m t¹i Peru ®· gi¶m kho¶ng 50% sè ca míi hμng n¨m vμ trë thμnh quèc gia ®Çu tiªn tho¸t khái danh s¸ch c¸c n−íc cã t×nh h×nh lao nÆng tõ n¨m 2000. §èi chiÕu chØ sè R vμ sè lao míi t¹i TP.HCM (1995 – 2005) còng tu©n theo quy luËt nμy, sau 10 n¨m ho¹t ®éng tÝch cùc cña Ch−¬ng tr×nh chèng lao t¹i TP.HCM (ph¸t hiÖn AFB+ míi/ Tæng sè AFB+ tõ 70% trë lªn) ®· t¹o nªn sù gi¶m nhanh chãng chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao tõ
16 3,26% n¨m 1995 ë khu vùc néi thμnh xuèng cßn 0,91% n¨m 2005, vμ tõ 2,7% n¨m 1995 ë khu vùc ngo¹i thμnh xuèng cßn 0,92% n¨m 2005, chøng tá xu thÕ nhiÔm lao cña thμnh phè ®· gi¶m. 6 4 4,5 3 % 2 2,8 0,92 0 1961-1962 1986-1989 1995 2005 Nă m Chæ soá R BiÓu ®å 4.1. DiÔn tiÕn kÕt qu¶ chØ sè R t¹i Tp.HCM Trong kho¶ng 4 thËp niªn gÇn ®©y ®· thùc hiÖn 4 lÇn ®¸nh gi¸ chØ sè nguy c¬ nhiÔm lao R t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh. ChØ sè R cao nhÊt lμ 4,5% vμo n¨m 1961-1962. ChØ sè R thÊp nhÊt lμ 0,92% vμo n¨m 2005. BÖnh lao ®ang cã xu h−íng gi¶m nhanh liªn tôc tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2005. §iÒu nμy hoμn toμn phï hîp víi sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ x· héi cña thμnh phè trong thêi gian tõ 1995 ®Õn n¨m 2005.