Tổng quan các yếu tố tác động đến tuân thủ điều trị bệnh lao

Chia sẻ: Hạnh Thơm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu có mục tiêu tổng quan được thực hiện để cập nhật những yếu tố nguy cơ tác động đến hành vi không tuân thủ điều trị ở người mắc lao. Tổng cộng 13 nghiên cứu liên quan từ pubmed và google scholar đăng tải trong giai đoạn 2015-2017 đã được xem xét đưa vào phân tích.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổng quan các yếu tố tác động đến tuân thủ điều trị bệnh lao

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 TỔNG QUAN CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ BỆNH LAO Trần Thị Ngọc Vân*, Hoàng Thy Nhạc Vũ** TÓM TẮT Mở đầu: Lao l| căn bệnh nhiễm trùng ở người có khả năng l}y lan tạo thành dịch bệnh nguy hiểm trong cộng đồng và có thể dẫn đến nguy cơ tử vong cao. Mục tiêu: Tổng quan được thực hiện để cập nhật những yếu tố nguy cơ t{c động đến hành vi không tuân thủ điều trị ở người mắc lao. Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Tổng cộng 13 nghiên cứu liên quan từ Pubmed và Google Scholar đăng tải trong giai đoạn 2015 – 2017 đã được xem x t v| đưa v|o ph}n tích. Kết quả: Tổng quan đã cho thấy tỉ lệ không tuân thủ điều trị lao dao động từ 10 – 66%. Trong các yếu tố được ghi nhận có liên quan đến việc làm giảm tuân thủ điều trị thì tuổi, trình độ học vấn, bệnh kèm theo, tình trạng nghiện rượu đã được ghi nhận từ các nghiên cứu trước năm 2015. Các yếu tố như giới tính, mức thu nhập, tình trạng nghiện hút, cũng như việc người bệnh bị kỳ thị được ghi nhận có t{c động đến hành vi không tuân thủ điều trị trong các nghiên cứu được tổng quan. Kết luận: Việc giảm thiểu tỉ lệ không tuân thủ điều trị có thể thực hiện thông qua thay đổi các hành vi liên quan, từ đó hạn chế các gánh nặng bệnh tật, kinh tế cho gia đình v| xã hội. Từ khóa: tuân thủ điều trị, bệnh lao, yếu tố nguy cơ ABSTRACT SYSTEMATIC REVIEW OF RISK FACTORS FOR NONADHERENCE TO TUBERCULOSIS TREATMENT Tran Thi Ngoc Van, Hoang Thy Nhac Vu * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 256 - 261 Background: Tuberculosis is a contagious disease which could result in the dangerous widespread epidemic and high mortality. Objective: The study was carried out in order to update risk factors for nonadherence to tuberculosis treatment. Method: A total of 13 relevant papers on Pubmed and Google Scholar published during the period 20152017 was reviewed. Results: The review’s results showed that the proportion of nonadherence to tuberculosis treatment varied from 10% to 66%. Among factors influencing treatment nonadherence behaviour, age, education level, and past medical history were recorded by papers publishing before 2015. Factors related to gender, income, drug addiction status, alcohol addiction status and social isolation consistently correlated with treatment nonadherence behavior in papers which were reviewed. Conclusion: Minimizing proportion of nonadherent patients could be done through changing relevant factors, thus, adverse outcome and socioeconomic burden causing by tuberculosis will be limited. Keywords: treatment adherence, tuberculosis, risk factors * Trƣờng Cao đẳng Y tế Quảng Nam **Khoa Dƣợc, Đại học Y Dƣợc Thành phố Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: TS DS Hoàng Thy Nhạc Vũ ĐT: 028.38295641 Email: hoangthynhacvu@uphcm.edu.vn 256 Chuyên Đề Dƣợc Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 ĐẶT VẤN ĐỀ Thống kê năm 2015 cho thấy mỗi năm có khoảng 8,7 triệu ngƣời mắc lao mới, trong đó c{c nƣớc đ ng ph{t triển chiếm tỉ lệ lớn(17). Hiệu quả củ qu{ trình điều trị bệnh lao phụ thuộc rất nhiều vào việc ngƣời bệnh tuân thủ hƣớng dẫn điều trị của cán bộ y tế Để qu{ trình điều trị lao đƣợc th|nh c ng, ngƣời bệnh nhất thiết phải tuân thủ tuyệt đối ph{c đồ điều trị. Liệu trình điều trị lao bao gồm nhiều thuốc, và kéo dài từ 6 đến 8 tháng. Uống thuốc kh ng đúng c{ch sẽ dẫn đến thất bại điều trị, tạo cơ hội cho sự xuất hiện chủng vi khuẩn lao kháng thuốc, l|m tăng gánh nặng kinh tế cho ngƣời bệnh và cộng đồng. Nhiều nghiên cứu đã thực hiện để tìm hiểu về các yếu tố làm giảm khả năng tu}n thủ điều trị củ ngƣời bệnh nhằm giúp cán bộ y tế có những giải pháp thiết thực, đảm bảo ngƣời bệnh tuân thủ điều trị với tỉ lệ cao nhất. Các yếu tố liên qu n đến tuân thủ điều trị lao có thể th y đổi tùy theo m i trƣờng xã hội, vì vậy các nghiên cứu về Nghiên cứu Y học tuân thủ điều trị vẫn tiếp tục đƣợc thực hiện trong những thời gian gần đ}y Để có những thông tin cập nhật về kết quả thu đƣợc từ các nghiên cứu gần nhất, chúng tôi thực hiện tổng quan các nghiên cứu tìm hiểu các yếu tố tác động đến tuân thủ điều trị l o đƣợc công bố trong gi i đoạn 2015-2017. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Ngày 20/05/2017, các từ khó “tuberculosis, tre tment, dherence, non dherence” đƣợc sử dụng để tìm các nghiên cứu phân tích các yếu tố liên qu n đến tuân thủ điều trị lao từ tr ng thƣ viện điện tử PubMed hoặc Google Schoolar, có thời gian công bố trong gi i đoạn 2015-2017. Từ 36 tài liệu đƣợc tìm thấy b n đầu, sau khi xem xét nội dung của phần tóm tắt và mục tiêu của từng nghiên cứu, chúng tôi chọn đƣợc 13 bài báo có mục tiêu tìm hiểu yếu tố liên qu n đến việc không tuân thủ điều trị lao củ ngƣời bệnh đƣợc chọn để phân tích và so sánh kết quả. Quy trình chọn lọc nghiên cứu đƣợc tóm tắt ở Hình 1. Hình 1: Tóm tắt quy trình chọn lọc nghiên cứu về tuân thủ điều trị lao. đƣợc thực hiện tại 10 quốc gia khác nhau, gồm KẾT QUẢ có 6 nghiên cứu ở châu Phi, 5 nghiên cứu ở châu Đặc điểm chung của các nghiên cứu đánh giá Á và 2 nghiên cứu ở Nam Mỹ Đ}y l| những nơi tuân thủ điều trị lao mà việc kiểm soát lao là một trong các vấn đề Sau quá trình tìm kiếm và chọn lựa, có 13 sức khỏe cộng đồng đƣợc quan tâm của trong nghiên cứu đƣợc chọn, là những nghiên cứu Chuyên Đề Dƣợc 257 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 chính sách y tế của quốc gia. Các nghiên cứu lựa chọn thực hiện trên dân số bị lao từ 15 tuổi trở lên, trong đó có một vài dân số chuyên biệt nhƣ đối tƣợng mắc bệnh lao bị đề kháng thuốc(3), ngƣời nghiện ma túy(1), ngƣời bị hội chứng suy giảm miễn dịch HIV/AIDS(12) Ngƣời nghiện m túy v| ngƣời bị nhiễm HIV là những đối tƣợng có hệ miễn dịch yếu, vi khuẩn l o có điều kiện thuận lợi để gây bệnh nên nguy cơ nhiễm lao ở đối tƣợng này rất cao, quá trình điều trị cho họ thƣờng gặp khó khăn hơn những ngƣời bình thƣờng do phải kết hợp song song nhiều thuốc cùng một lúc Đ}y lại là những nhóm ngƣời có xu hƣớng bỏ lỡ quá trình điều trị. Một nghiên cứu đƣợc thực hiện ở Việt Nam cho thấy cứ 2 ngƣời nghiện ma túy đƣợc điều trị l o thì có 1 ngƣời không hoàn th|nh ph{c đồ khuyến cáo(1). Việc không tuân thủ điều trị sẽ l|m cho qu{ trình điều trị khó khăn hơn, không chỉ l| nguy cơ thất bại điều trị tăng m| còn tạo cơ hội cho vi khuẩn biến đổi thành chủng đ đề kháng. Các nghiên cứu đƣợc thực hiện chủ yếu theo phƣơng ph{p m tả cắt ngang, thông qua khảo sát bằng bảng hỏi(1-5,8,9,12,13) hoặc hồi cứu dữ liệu sử dụng thuốc củ ngƣời bệnh tại cơ sở y tế(7,14,15). Có 2 nghiên cứu theo dõi sự tuân thủ điều trị của ngƣời bệnh theo thời gian(8,9). Tùy vào cách thu thập dữ liệu nghiên cứu mà thông tin thu thập có đặc điểm kh{c nh u Trong đó c{c nghiên cứu thu thập thông tin bằng phƣơng ph{p phỏng vấn trực tiếp sẽ tìm hiểu chi tiết nguyên nhân ngƣời bệnh không tuân thủ điều trị liên quan đến th{i độ, nhận thức v| h|nh vi cũng nhƣ c{c yếu tố m i trƣờng xung quanh. Cỡ mẫu nghiên cứu chênh lệch giữa các nghiên cứu, trong đó có một nghiên cứu thực hiện khảo s{t đến 110349 ngƣời bệnh(7). Các nghiên cứu còn lại thực hiện trên khoảng từ 100 đến 2000 ngƣời bệnh. Tỉ lệ không tuân thủ ghi nhận đƣợc trong các nghiên cứu d o động từ 10% đến 66%, với tỉ lệ ngƣời bệnh không tuân thủ điều trị lao cao nhất ở 2 nghiên cứu trên dân số ngƣời Trung Quốc và Ethiopia. Hiện n y kh ng có “tiêu chí v|ng” cho 258 việc x{c định trƣờng hợp n|o ngƣời bệnh đƣợc xem l| “kh ng tu}n thủ điều trị” nên việc so sánh kết quả giữa các nghiên cứu chỉ mang tính tƣơng đối do có nhiều c{ch định nghĩ kh{c nhau giữa các nghiên cứu. Cụ thể, việc đ{nh gi{ ngƣời bệnh không tuân thủ điều trị đ phần đƣợc thực hiện bởi cán bộ y tế, dựa vào việc ngƣời bệnh không hoàn thành toàn bộ liệu trình điều trị, hoặc kh ng điều trị liên tục ít nhất 60 ngày(5), hoặc bỏ lỡ thuốc Ngo|i r ngƣời bệnh cũng có thể tự đ{nh gi{ việc tuân thủ điều trị của mình(13), và tỉ lệ không tuân thủ ghi nhận đƣợc ở nghiên cứu này là cao nhất trong các nghiên cứu đƣợc chọn lọc, với tỉ lệ là 66%. Kết quả một nghiên cứu tại Việt Nam(16) cho thấy việc kiểm soát thực hiện điều trị củ ngƣời bệnh sẽ đảm bảo đƣợc việc ngƣời bệnh tuân thủ điều trị tuyệt đối. Cụ thể, trong nghiên cứu n|y ngƣời bệnh đƣợc yêu cầu uống thuốc tại trạm y tế, đảm bảo việc thực hiện thuốc đạt 100%. Các yếu tố tác động đến tuân thủ điều trị Để x{c định các yếu tố có liên qu n đến tuân thủ điều trị, đ phần các nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy đa biến(1,2,4-9,13-15). Các yếu tố có t{c động làm giảm tuân thủ điều trị ghi nhận đƣợc từ các nghiên cứu gần đ}y liên qu n đến đặc điểm củ ngƣời bệnh nhƣ yếu tố nhân khẩu học(1-9,12-15), tình trạng sức khỏe ngƣời bệnh(3,1,8,15), thói quen, hành vi củ ngƣời bệnh(3,5-8,15). Cụ thể, các yếu tố đƣợc ghi nhận nhiều trong các nghiên cứu liên qu n đến việc giảm khả năng tu}n thủ điều trị bao gồm những ngƣời thu nhập thấp, trình độ học vấn thấp, không sống chung với ngƣời thân, có các bệnh kèm theo, tình trạng sức khỏe kém, nghiện rƣợu bia, hoặc chủ quan trong việc chăm sóc sức khỏe. Bên cạnh đó, c{c yếu tố kh{ch qu n nhƣ việc ngƣời bệnh thiếu sự hỗ trợ của cán bộ y tế(3), thiếu sự quan tâm của ngƣời thân(1,6), hoặc kh ng đƣợc tham gia vào c{c chƣơng trình truyền thông giáo dục sức khỏe(1,3,4,6,9,13) cũng l|m giảm việc tuân thủ điều trị lao. So với kết quả của các nghiên cứu đƣợc công Chuyên Đề Dƣợc Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 bố trƣớc năm 2015(10), những yếu tố đã từng đƣợc ghi nhận trƣớc đ}y vẫn tiếp tục đƣợc ghi nhận ở các nghiên cứu mới công bố có liên quan đến tuân thủ điều trị, bao gồm tuổi, trình độ học vấn, bệnh kèm theo, nghiện rƣợu bia. Một số yếu tố đƣợc nghiên cứu, không ghi nhận mối liên hệ ở các nghiên cứu trƣớc nhƣng đƣợc ghi nhận ở các nghiên cứu gần đ}y, gồm giới tính, mức thu nhập, đối tƣợng nghiện hút, cũng nhƣ việc ngƣời bệnh phải chịu sự kỳ thị của xã hội. Giám sát điều trị lao ngắn hạn Hiện nay bệnh l o đã v| đ ng có xu hƣớng phát triển, quay trở lại ở nhiều quốc gia. Trong tình hình đó, nhằm giảm thiểu tỉ lệ mắc lao mới và tỉ lệ bỏ lỡ điều trị củ ngƣời mắc bệnh lao, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo áp dụng chiến lƣợc điều trị lao ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp [Directly Observed Treatment Short course – DOTS] để tăng cƣờng hiệu quả điều trị(11). Trong số 13 nghiên cứu đƣợc tìm thấy, có 8 nghiên cứu ngƣời bệnh đƣợc áp dụng chiến lƣợc DOTS để quản lí điều trị lao(3,5,7-9,13-15) Để thực hiện đƣợc chiến lƣợc này, cần phải có sự phối hợp chặt chẽ Nghiên cứu Y học của nhiều yếu tố nhƣ có c{c chƣơng trình y tế quốc gia về phòng, chống lao; xây dựng mạng lƣới phát hiện ngƣời mắc bệnh lao thụ động bằng phƣơng ph{p kỹ thuật soi đờm trực tiếp; sử dụng thuốc điều trị ngắn ngày có kiểm soát thống nhất trong cả nƣớc; đảm bảo cung cấp đầy đủ, thƣờng xuyên, đều đặn thuốc chống lao cho c{c cơ sở y tế; có hệ thống kiểm tr , đ{nh gi{, theo dõi, ghi chép sổ sách một cách cụ thể, phổ cập, đầy đủ, rõ ràng(11). Các nghiên cứu trƣớc cho thấy trong gi i đoạn đầu củ qu{ trình điều trị, ngƣời bệnh tuân thủ khá tốt. Tuy nhiên, khi ngƣời bệnh bắt đầu thấy tình trạng sức khỏe có chuyển biến tốt, họ thƣờng tự ý ngƣng hoặc bỏ lỡ điều trị mà không biết rằng việc này có thể tác động trực tiếp đến hiệu quả điều trị cũng nhƣ làm xuất hiện các chủng lao đề kháng. Chính vì vậy, vai trò của cán bộ y tế trong việc tuyên truyền và nâng cao sự hiểu biết về tuân thủ điều trị cho ngƣời bệnh là rất quan trọng. Tóm tắt đặc điểm chung về thiết kế nghiên cứu và kết quả chính của các nghiên cứu đƣợc trình bày trong Bảng 1. Bảng 1:Tổng hợp nội dung chính của 13 nghiên cứu về đ{nh gi{ tu}n thủ điều trị lao của người bệnh. Đặc điểm dân số nghiên cứu Tác giả/ Năm Cỡ mẫu/dân Thiết kế công bố nghiên tộc nghiên cứu cứu Tesfahuneygn, Medhin et al., (14) 2015 Chida, Ansari et (2) al., 2015 Herrero, Ramos (5) et al., 2015 Gebregergs and (4) Alemu, 2015 Tang, Zhao et al. (13) 2015 Mô tả cắt ngang Hồi cứu dữ liệu y tế Đoàn hệ tiến cứu Phỏng vấn trực tiếp Mô tả cắt ngang Phỏng vấn trực tiếp Mô tả cắt ngang Phỏng vấn trực tiếp Mô tả cắt ngang Phỏng vấn trực tiếp Chuyên Đề Dƣợc 200 người bệnh lao ở Ethiopia Giới Độ tuổi tính (% nam) 58% trung bình 34,8 (15–78) Tỉ lệ không tuân thủ/ Tiêu chí đánh giá không tuân thủ điều trị Yếu tố làm giảm khả năng tuân thủ điều trị 11,5% Uống Tình trạng sức khỏe: Kèm HIV; Lao phổi;