Tổng quan nghiên cứu về các khía cạnh tư tưởng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du

Tổng quan nghiên cứu về các khía cạnh<br /> tư tưởng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du<br /> §inh ThÞ §iÓm(*)<br /> Tãm t¾t: Trong dßng ch¶y cña lÞch sö, mäi gi¸ trÞ ®Òu chÞu sù thö th¸ch kh¾c<br /> nghiÖt cña thêi gian, vµ c¸i g× kh«ng cã gi¸ trÞ sÏ dÇn r¬i vµo quªn l·ng. §óng víi<br /> quy luËt Êy, nh÷ng t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm ®Æc s¾c kh«ng ngõng ®−îc nghiªn cøu, bµn<br /> luËn hÕt søc s«i næi qua c¸c thêi kú. TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du lµ mét hiÖn t−îng<br /> nh− thÕ. Së dÜ kiÖt t¸c TruyÖn KiÒu ®−îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc vµ c¸c häc gi¶ bµn luËn,<br /> nghiªn cøu nång nhiÖt qua tõng thêi kú bëi trong ®ã Èn chøa nhiÒu gi¸ trÞ, tÝch tô<br /> nhiÒu t− t−ëng mµ qua bao nhiªu b−íc ®i cña thêi gian vÉn ch−a bµn luËn hÕt. H¬n<br /> hai tr¨m n¨m qua, TruyÖn KiÒu lu«n bÞ ®¸nh thøc, lu«n bÞ tra vÊn, lu«n bÞ ®µo s©u<br /> nghiªn cøu; cµng nghiªn cøu, cµng suy ngÉm ng−êi ta cµng thÊy Èn chøa trong ®ã<br /> nhiÒu t− t−ëng, nhiÒu gi¸ trÞ phï hîp víi mçi thêi ®¹i mµ nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t<br /> lé ®Ó tham gia vµo dßng ch¶y cña cuéc sèng hiÖn t¹i. T×m hiÓu qu¸ tr×nh nghiªn cøu<br /> vÒ t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu ta thÊy c¸c nghiªn cøu ngµy mét s©u s¾c, toµn diÖn,<br /> thuyÕt phôc vµ b¶n th©n t¸c phÈm còng ngµy mét më ra nh÷ng chiÒu s©u míi ®Õn<br /> v« cïng.<br /> Tõ khãa: TruyÖn KiÒu, Nghiªn cøu TruyÖn KiÒu, T− t−ëng trong TruyÖn KiÒu,<br /> NguyÔn Du<br /> 1. Nghiªn cøu TruyÖn KiÒu ë thÕ kû<br /> XIX chñ yÕu lµ c¸c bµi viÕt cña c¸c nhµ<br /> Nho th−êng béc lé sù ®ång c¶m, xãt<br /> th−¬ng,(*)chia sÎ víi c¶m høng cña<br /> NguyÔn Du vÒ “sè phËn cña tµi t×nh”,<br /> ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi phô n÷ nhan<br /> s¾c, tµi hoa nh−ng b¹c mÖnh. PhÇn lín<br /> c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu kh¸m ph¸ khÝa<br /> c¹nh t− t−ëng tµi mÖnh t−¬ng ®è trong<br /> TruyÖn KiÒu, nh− Ph¹m Quý ThÝch,<br /> <br /> (*)<br /> <br /> NCS., Tr−êng SÜ quan T¨ng thiÕt gi¸p.<br /> <br /> ThËp Thanh ThÞ, Méng Liªn §−êng... VÝ<br /> dô, trong Bµi tùa TruyÖn KiÒu cña Méng<br /> Liªn §−êng cã viÕt: Trong trêi ®Êt ®· cã<br /> ng−êi tµi t×nh tuyÖt thÕ tÊt thÕ nµo còng<br /> cã viÖc kh¶m kha bÊt b×nh. Tµi mµ<br /> kh«ng ®−îc gÆp gì, t×nh mµ kh«ng ®−îc<br /> h¶ hª, ®ã lµ c¨n nguyªn cña hai ch÷<br /> “®o¹n tr−êng” vËy. NhÊn m¹nh nçi<br /> th−¬ng tµi t×nh cña t¸c phÈm lµ mét<br /> h−íng nghiªn cøu chñ yÕu cña nhiÒu<br /> nhµ Nho ë giai ®o¹n nµy. Trong bµi<br /> Tæng vÞnh TruyÖn KiÒu, Ph¹m Qóy<br /> ThÝch ®· viÕt:<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015<br /> <br /> 36<br /> Nöa gèi ®o¹n tr−êng tan giÊc ®iÖp<br /> Mét gi©y b¹c mÖnh døt cÇm loan<br /> Cho hay nh÷ng kÎ tµi t×nh l¾m<br /> Trêi b¾t lµm g−¬ng ®Ó thÕ gian<br /> (Lª Xu©n LÝt, 2005, tr.397).<br /> Chu M¹nh Trinh còng cã t− t−ëng<br /> c¶m th«ng s©u s¾c víi nµng KiÒu tµi hoa<br /> nh−ng b¹c mÖnh, ®ång ®iÖu vµ th−¬ng<br /> c¶m s©u s¾c víi nh÷ng ng−êi cïng héi<br /> cïng thuyÒn: “Con t¹o hãa vèn th−¬ng<br /> yªu ng−êi tµi s¾c, nµng ®· biÕt thÕ hay<br /> ch−a? Kh¸ch m¸ hång ®õng giËn nçi<br /> tr¨ng giµ, ta còng khuyªn lêi ph¶i<br /> ch¨ng”.<br /> 2. Sang thÕ kû XX, cã thÓ kh¼ng<br /> ®Þnh häc gi¶ Ph¹m Quúnh lµ ng−êi ®Çu<br /> tiªn vËn dông phÐp phª b×nh trong v¨n<br /> häc ®Ó nghiªn cøu TruyÖn KiÒu, tõ ®ã<br /> ph¸t hiÖn ra tinh thÇn t¸c phÈm lµ ®au<br /> ®ín, xãt xa, c¶m th−¬ng cho sè phËn<br /> ng−êi phô n÷ d−íi chÕ ®é x· héi cò.<br /> Nh−ng ®Ò cËp ®Õn t− t−ëng cña NguyÔn<br /> Du trong TruyÖn KiÒu giai ®o¹n nµy,<br /> tr−íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh Kh¶o<br /> luËn vÒ Kim V©n KiÒu cña §µo Duy Anh<br /> (1943), ë ®©y t¸c gi¶ ®· dµnh c¶ mét<br /> ch−¬ng bµn vÒ t− t−ëng NguyÔn Du<br /> trong TruyÖn KiÒu. T− t−ëng NguyÔn<br /> Du ë ®©y lµ “tµi mÖnh t−¬ng ®è” vµ nã<br /> lµm nßng cèt cho toµn truyÖn. Kh«ng<br /> nh÷ng m« t¶ t− t−ëng tµi mÖnh trong<br /> TruyÖn KiÒu, §µo Duy Anh cßn chØ ra<br /> h¹n chÕ cña t− t−ëng tµi mÖnh t−¬ng<br /> ®è: “Ng−êi ta kh«ng chÞu t×m hiÓu<br /> nguyªn nh©n trong x· héi mµ l¹i theo<br /> c¸i khuynh h−íng duy t©m, thÇn bÝ<br /> th«ng th−êng mµ suy ra, së dÜ cã nh÷ng<br /> ®iÒu bÊt b×nh nh− thÕ trong x· héi lµ bëi<br /> ®¹o trêi vèn ghÐt c¸i g× trßn vÑn ®Çy ®ñ”<br /> (§µo Duy Anh, 1958, tr.399).<br /> Ngoµi ra ë giai ®o¹n nµy, c¸c nhµ<br /> nghiªn cøu b¾t ®Çu ®Ò cËp tíi t− t−ëng<br /> PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o trong TruyÖn<br /> <br /> KiÒu, næi bËt lµ quan ®iÓm cña hai nhµ<br /> nghiªn cøu Bïi Kû vµ TrÇn Träng Kim<br /> víi bµi viÕt Lý thuyÕt PhËt häc trong<br /> TruyÖn KiÒu (1968). ë bµi viÕt nµy, hä<br /> ®· kh¼ng ®Þnh: TruyÖn KiÒu lµ quyÓn<br /> s¸ch dïng lêi v¨n rÊt hay ®Ó truyÒn<br /> réng mét c¸i lý thuyÕt triÕt häc. TruyÖn<br /> KiÒu bµy tá mét c¸ch rÊt râ rµng c¸i<br /> thuyÕt nh©n qu¶ cña nhµ PhËt, lÊy c¸i<br /> thuyÕt phæ th«ng cña ®¹o PhËt nãi vÒ<br /> nh©n qu¶ lµm t«n chØ. Trong cuèn HiÓu<br /> ®óng ®¾n TruyÖn KiÒu (1986), Lª §×nh<br /> Kþ còng ®· ®i vµo ph©n tÝch ¶nh h−ëng<br /> cña PhËt gi¸o trong t¸c phÈm nµy b»ng<br /> c¸ch lµm râ vµ chøng minh t− t−ëng<br /> ®Þnh mÖnh trong TruyÖn KiÒu b¾t<br /> nguån tõ t− t−ëng lu©n håi nh©n qu¶<br /> cña nhµ PhËt. T¸c gi¶ cho r»ng, muèn<br /> tho¸t khái nghiÖp b¸o chØ b»ng con<br /> ®−êng tu t©m: Chñ nghÜa ®Þnh mÖnh<br /> cña NguyÔn Du ®ång thêi còng b¾t<br /> nguån tõ t− t−ëng lu©n håi nh©n qu¶<br /> cña nhµ PhËt, theo gi¸o lý nhµ PhËt,<br /> nh©n lµ c¸i nguyªn nh©n sinh ra, qu¶<br /> tøc lµ kÕt qu¶ ph¶i chÞu ë ®êi, con ng−êi<br /> g©y ra ®iÒu ¸c th× ph¶i chÞu nghiÖp b¸o,<br /> khi nµo diÖt ®−îc nghiÖp míi tho¸t khái<br /> lu©n håi, lªn tíi câi niÕt bµn. Nh− vËy,<br /> ®¹o PhËt ®· gióp cho con ng−êi tho¸t<br /> khái nghiÖp b¸o b»ng con ®−êng tu t©m.<br /> ë bµi viÕt Gi¸ trÞ triÕt häc t«n gi¸o<br /> trong TruyÖn KiÒu, t¸c gi¶ ThÝch Thiªn<br /> ¢n ®· ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c sù<br /> ¶nh h−ëng ®Ëm ®Æc cña t− t−ëng triÕt<br /> häc PhËt gi¸o trong TruyÖn KiÒu, næi<br /> bËt lµ t− t−ëng v« th−êng cña vò trô<br /> nh©n sinh; bªn c¹nh ®ã t¸c gi¶ cßn lµm<br /> râ luËt nh©n qu¶; luËn gi¶i vÒ ch÷ khæ<br /> vµ søc m¹nh cña tõ t©m trong t¸c phÈm<br /> nµy. §©y thùc sù lµ mét bµi viÕt cã tÇm<br /> kh¸i qu¸t triÕt häc cao, ®· lµm næi bËt<br /> ¶nh h−ëng s©u ®Ëm cña t− t−ëng PhËt<br /> gi¸o trong TruyÖn KiÒu: §øng vÒ khÝa<br /> c¹nh triÕt häc t«n gi¸o, chóng ta thÊy t−<br /> <br /> Tæng quan nghiªn cøu...<br /> <br /> t−ëng triÕt häc næi bËt trong TruyÖn<br /> KiÒu lµ t− t−ëng triÕt häc PhËt gi¸o.<br /> §iÓm ®éc ®¸o cña triÕt häc PhËt gi¸o lµ<br /> thuyÕt minh cho sù v« th−êng h÷u h¹n<br /> cña vò trô nh©n sinh. §øng vÒ vò trô<br /> nh©n sinh, PhËt gi¸o chñ tr−¬ng r»ng<br /> v¹n vËt gi÷a ®êi nµy lµ nh©n duyªn hßa<br /> hîp víi nhau mµ sanh, v× thÕ nh©n sinh<br /> cña vò trô lµ v« th−êng biÕn ¶o (ThÝch<br /> ThiÖn ¢n, 1985). Dùa vµo quan ®iÓm<br /> nµy cña ®¹o PhËt, cô NguyÔn Du trong<br /> TruyÖn KiÒu ®· më ®Çu cho cuèn truyÖn<br /> cña m×nh b»ng nh÷ng c©u th¬ sau ®©y:<br /> Tr¨m n¨m trong câi ng−êi ta<br /> Ch÷ tµi ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau<br /> Tr¶i qua mét cuéc bÓ d©u<br /> Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng<br /> TriÕt lý cña ®¹o PhËt trong TruyÖn<br /> KiÒu cña Cao Huy §Ønh còng lµ mét bµi<br /> viÕt hÕt søc s©u s¾c ph¶n ¸nh vÒ ¶nh<br /> h−ëng cña t− t−ëng PhËt gi¸o trong<br /> TruyÖn KiÒu, ®Çy m©u thuÉn vµ mang<br /> tÝnh chÊt bi quan yÕm thÕ. T¸c gi¶ nhËn<br /> ®Þnh: “b¶n th©n triÕt häc nhµ PhËt hµm<br /> chøa mét m©u thuÉn, v× yªu con ng−êi<br /> mµ l¹i phñ ®Þnh cuéc sèng cña con<br /> ng−êi, trong khi ®· yªu th−¬ng nh©n<br /> lo¹i lµ tÊt nhiªn g¾n bã víi ®êi. Trong<br /> truyÖn KiÒu triÕt lý PhËt chiÕm mét liÒu<br /> l−îng lín v× chÊt bi quan yÕm thÕ cña<br /> nã dÔ diÔn t¶ nhÊt nh÷ng nçi day døt<br /> siªu h×nh trong t©m tr¹ng con ng−êi,<br /> nhÊt lµ phô n÷ n¹n nh©n cùc khæ nhÊt<br /> cña x· héi phong kiÕn, cµng lµ n¹n nh©n<br /> cùc khæ nhÊt cña thêi ®¹i NguyÔn Du”<br /> (Cao Huy §Ønh, 2005, tr.945).<br /> Ngoµi nghiªn cøu vÒ t− t−ëng triÕt<br /> häc PhËt gi¸o trong TruyÖn KiÒu ë giai<br /> ®o¹n nµy, cßn cã mét vµi quan ®iÓm bµn<br /> vÒ t− t−ëng triÕt häc Nho gi¸o. Trong<br /> c«ng tr×nh TruyÖn KiÒu vµ chñ nghÜa<br /> hiÖn thùc cña NguyÔn Du, t¸c gi¶ Lª<br /> §×nh Kþ kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa ®Þnh<br /> <br /> 37<br /> mÖnh cña TruyÖn KiÒu b¾t nguån tõ t−<br /> t−ëng ®Þnh mÖnh cña ®¹o Nho - Khæng<br /> Tö nãi “ChÕt sèng do mÖnh, giµu sang<br /> t¹i trêi”. “Kh«ng biÕt mÖnh th× kh«ng<br /> ph¶i lµ ng−êi qu©n tö” (Lª §×nh Kþ,<br /> 1970, tr.103-104). Theo t¸c gi¶, ¶nh<br /> h−ëng cña t− t−ëng Nho gi¸o trong<br /> TruyÖn KiÒu lµ do hoµn c¶nh lÞch sö<br /> thêi ®¹i NguyÔn Du vµ t− t−ëng thiªn<br /> mÖnh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña x· héi<br /> phong kiÕn nh»m duy tr× trËt tù phong<br /> kiÕn. T¸c gi¶ cho r»ng, thêi ®¹i NguyÔn<br /> Du do tr¶i qua nhiÒu yÕu tè dån dËp<br /> nªn kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc, v× vËy<br /> NguyÔn Du ®· dïng ®Õn t− t−ëng thiªn<br /> mÖnh cña Nho gi¸o. Tuy nhiªn, khã<br /> kh¨n kh«ng ph¶i lµ viÖc v¹ch trÇn t¸c<br /> h¹i cña t− t−ëng thiªn mÖnh mµ lµ x¸c<br /> ®Þnh ®óng møc vÞ trÝ vµ t¸c dông cña t−<br /> t−ëng thiªn mÖnh trong TruyÖn KiÒu.<br /> VÒ t− t−ëng Nho gi¸o trong truyÖn<br /> KiÒu, tr−íc ®©y häc gi¶ Ph¹m Quúnh cã<br /> nãi tíi t− t−ëng trung dung tïy thêi; mét<br /> sè t¸c gi¶ kh¸c cã bµn tíi vÊn ®Ò ®¹o ®øc,<br /> lu©n lý, lÔ nghÜa. Thùc ra ph¹m vi vÊn ®Ò<br /> cßn réng lín h¬n, nh− t− t−ëng thiªn<br /> mÖnh, ý thøc b¶o tån gia ®×nh, t− t−ëng<br /> nh©n ¸i, coi träng lßng tr¾c Èn, l−¬ng<br /> t©m, coi träng sù sèng...<br /> NÕu nh− tr−íc ®©y c¸c nghiªn cøu<br /> vÒ t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu chñ yÕu<br /> bµn luËn xung quanh vÊn ®Ò t− t−ëng<br /> tµi mÖnh, tµi t×nh bÞ rÎ róng, tµi hoa b¹c<br /> mÖnh, hay t− t−ëng PhËt gi¸o, Nho gi¸o<br /> trong KiÒu, th× giai ®o¹n sau ®· më ra<br /> mét thêi kú míi trong lÞch sö nghiªn<br /> cøu t− t−ëng trong TruyÖn KiÒu. Lóc<br /> nµy c¸c nhµ nghiªn cøu b¾t ®Çu xem xÐt<br /> nguyªn nh©n tõ trong x· héi g©y ra<br /> nh÷ng bÊt h¹nh cho KiÒu, ®ã chÝnh lµ<br /> nh÷ng thiÕt chÕ cña x· héi phong kiÕn<br /> tµn ¸c. VËy nªn tõ ®©y c¸c nhµ nghiªn<br /> cøu míi ®i vµo kh¸m ph¸ t− t−ëng nh©n<br /> ®¹o g¾n víi tinh thÇn ph¶n phong. Hai<br /> <br /> 38<br /> c«ng tr×nh næi bËt bµn vÒ t− t−ëng nh©n<br /> ®¹o trong TruyÖn KiÒu lµ cuèn QuyÒn<br /> sèng cña con ng−êi trong TruyÖn KiÒu<br /> cña NguyÔn Du cña Hoµi Thanh (1949)<br /> vµ TruyÖn KiÒu vµ chñ nghÜa hiÖn thùc<br /> cña NguyÔn Du cña Lª §×nh Kþ (1971).<br /> C¸c t¸c phÈm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn t−<br /> t−ëng nh©n ®¹o mét c¸ch cô thÓ vµ s©u<br /> s¾c trong TruyÖn KiÒu, liªn hÖ víi kh¸t<br /> väng gi¶i phãng con ng−êi trong x· héi<br /> phong kiÕn: §éng lùc s¸ng t¸c cña<br /> NguyÔn Du lµ mèi xóc c¶m tr−íc thêi<br /> cuéc, tr−íc nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy ®· lay<br /> ®éng s©u xa tr¸i tim vµ khèi ãc cña nhµ<br /> th¬, cã nghÜa lµ NguyÔn Du ®· kÓ mét<br /> c©u chuyÖn d©u bÓ mµ «ng tõng chøng<br /> kiÕn, mét x· héi v« nh©n ®¹o vïi dËp con<br /> ng−êi, vËy nªn gi¸ trÞ chñ yÕu cña t¸c<br /> phÈm, theo t¸c gi¶, lµ tè c¸o x· héi ®en<br /> tèi, chñ nghÜa nh©n ®¹o thÓ hiÖn ë kh¸t<br /> väng gi¶i phãng con ng−êi vµ lßng yªu<br /> th−¬ng v« bê bÕn ®èi víi con ng−êi.<br /> Víi bµi viÕt T¸c phÈm cña NguyÔn<br /> Du sèng m·i trong lßng nh©n d©n trong<br /> cuèn Kû niÖm hai tr¨m n¨m n¨m sinh<br /> NguyÔn Du (1971), t¸c gi¶ Tõ S¬n ®· nãi<br /> lªn ®−îc −íc m¬ dÑp tan nçi bÊt b»ng,<br /> xãa s¹ch nh÷ng bÊt c«ng trong x· héi.<br /> §Æc biÖt lµ −íc m¬ cña Tõ H¶i, t¸c gi¶<br /> cho r»ng Tõ H¶i lµ hiÖn th©n cho sù<br /> vïng dËy khëi nghÜa cña quÇn chóng bÞ<br /> ¸p bøc, nh−ng rÊt tiÕc ®· thÊt b¹i, ®iÒu<br /> nµy ph¶n ¸nh sù thÊt b¹i cña nh÷ng<br /> cuéc næi dËy chèng phong kiÕn ¸p bøc<br /> cña nh©n d©n. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh ®©y<br /> chÝnh lµ sù yªu mÕn con ng−êi, muèn<br /> xãa bá mäi bÊt c«ng, h−íng con ng−êi<br /> ®Õn h¹nh phóc.<br /> Víi cuèn TruyÖn KiÒu trong v¨n hãa<br /> ViÖt Nam, Xu©n DiÖu cho r»ng mäi khæ<br /> ®au cña ng−êi tµi hoa lµ do x· héi phong<br /> kiÕn, chÝnh x· héi suy ®åi, ph¶n ®éng ®·<br /> bãp chÕt tµi n¨ng, x· héi phong kiÕn<br /> chËt hÑp kh«ng dung næi tµi n¨ng chø<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 7.2015<br /> <br /> kh«ng cã mÖnh nµo hÕt. §©y lµ mét lËp<br /> luËn ®anh thÐp vµ ®óng víi tån t¹i thùc<br /> trong chÕ ®é phong kiÕn: “C¸i chÕ ®é<br /> phong kiÕn Êy cµng kÐo dµi, cµng tan<br /> r÷a vµ hµ kh¾c, nã kh«ng dung næi tµi<br /> hoa, nh÷ng §ç ThËp N−¬ng ph¶i lµm kü<br /> n÷, nh÷ng Thóy KiÒu ph¶i b¸n m×nh,<br /> nh÷ng Gia B¶o Ngäc ph¶i uÊt hËn; c¸i<br /> x· héi Êy còng kh«ng dung næi nh÷ng<br /> hång nhan, ®Ñp qu¸ lµ ®· kh«ng tu©n<br /> theo c¸i mùc th−íc phong kiÕn råi, ‘hång<br /> nhan b¹c mÖnh’ ph¶i ®©u chØ lµ mét<br /> thµnh kiÕn ®Ó thë than, bèn ch÷ ®ã lµ<br /> tæng kÕt kinh nghiÖm cña hµng ngµn<br /> n¨m sù ®êi d−íi chÕ ®é phong kiÕn”<br /> (Xu©n DiÖu, 2013, tr.73-74).<br /> ë bµi viÕt B¶n c¸o tr¹ng cuèi cïng<br /> trong TruyÖn KiÒu, Xu©n DiÖu l¹i ®Ò cËp<br /> tíi kh¸t väng t×nh yªu, kh¸t väng cña<br /> tuæi trÎ, kh¸t väng sèng mét c¸ch say<br /> mª nång nµn qua t×nh yªu Kim- KiÒu.<br /> Mét ph¸t hiÖn tµi t×nh vµ còng v« cïng<br /> nh©n v¨n cña t¸c gi¶ bµi viÕt ®ã lµ ®Ò<br /> cao vµ tr©n träng nh÷ng −íc m¬ thÇm<br /> kÝn, nh÷ng kh¸t khao cña Kim-KiÒu<br /> trong ®ªm t¸i hîp, nh−ng KiÒu nhÊt<br /> quyÕt ®em t×nh yªu ®æi thµnh t×nh b¹n<br /> bÌ - ®ã lµ mét lêi tè c¸o m¹nh mÏ vµo x·<br /> héi ®· t−íc ®o¹t h¹nh phóc vµ tù do yªu<br /> ®−¬ng cña con ng−êi (Xu©n DiÖu, 1971).<br /> §Õn nhµ nghiªn cøu NguyÔn Léc,<br /> «ng ®· tæng kÕt t− t−ëng nh©n ®¹o trong<br /> TruyÖn KiÒu, ®i s©u vµo khai th¸c cuéc<br /> sèng thêi ®¹i cña NguyÔn Du, ®−a ra<br /> ®−îc nh÷ng t×m tßi, ph¸t hiÖn vÒ sù ®èi<br /> lËp gay g¾t gi÷a quyÒn sèng cña con<br /> ng−êi, ®Æc biÖt lµ ng−êi phô n÷ víi chÕ<br /> ®é phong kiÕn nghÑt thë, kh«ng lèi tho¸t,<br /> buéc con ng−êi ph¶i ®øng lªn tù th¸o gì,<br /> tù níi láng kh«ng gian sèng cho m×nh.<br /> “Cã thÓ nãi TruyÖn KiÒu lµ bøc tranh<br /> réng lín vÒ cuéc sèng thêi ®¹i nhµ th¬<br /> ®ang sèng, trong ®ã NguyÔn Du muèn<br /> nªu bËt sù ®èi lËp gay g¾t gi÷a quyÒn<br /> <br /> Tæng quan nghiªn cøu...<br /> <br /> sèng cña con ng−êi, nhÊt lµ cña ng−êi<br /> phô n÷, víi sù ¸p bøc cña chÕ ®é phong<br /> kiÕn lóc suy tµn. Cã thÓ nãi, mét chñ<br /> nghÜa nh©n ®¹o cao c¶ chõng mùc nµo ®ã<br /> cã tÝnh chiÕn ®Êu chèng phong kiÕn lµ<br /> nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho t¸c phÈm vÜ ®¹i<br /> nµy” (NguyÔn Léc, 1976, tr.828).<br /> 3. ë miÒn Nam ViÖt Nam, vµo<br /> nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, TruyÖn<br /> KiÒu l¹i ®−îc nghiªn cøu theo mét c¸ch<br /> nh×n kh¸c. HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i<br /> vµo khai th¸c t− t−ëng ®Þnh mÖnh. Hµ<br /> Nh− Chi cho r»ng: C¨n b¶n triÕt lý<br /> TruyÖn KiÒu lµ sù tin t−ëng vµo ®Þnh<br /> mÖnh. §Þnh mÖnh lµ ý muèn tèi cao v«<br /> cïng kh¾c nghiÖt kh«ng thÓ c−ìng l¹i.<br /> §øng tr−íc mét m·nh lùc v« cïng ghª<br /> gím nh− vËy, NguyÔn Du chØ khuyªn ta<br /> nu«i d−ìng thiÖn t©m, tu nh©n tÝch ®øc,<br /> mong c¶i hãa ®−îc sè mÖnh, vµ tin<br /> t−ëng ë sù c«ng minh cuèi cïng cña trêi<br /> ®Êt (Xem: Hµ Nh− Chi, 1956). Th¹ch<br /> Trung Gi¶ còng ®ång quan ®iÓm cho<br /> r»ng, t− t−ëng ®Þnh mÖnh trong TruyÖn<br /> KiÒu lµ chi phèi m¹nh nhÊt ®Õn t¸c<br /> phÈm (Th¹ch Trung Gi¶, 1973).<br /> Ph¶n ®èi l¹i t− t−ëng ®Þnh mÖnh<br /> trong TruyÖn KiÒu, t¸c gi¶ TrÇn BÝch<br /> Lan ®i vµo t×m hiÓu TruyÖn KiÒu theo<br /> t− t−ëng triÕt häc hiÖn sinh. Theo t¸c<br /> gi¶, “nÒn t¶ng TruyÖn KiÒu lµ thuyÕt<br /> ®Þnh mÖnh, NguyÔn Du viÕt truyÖn lµ<br /> ®Ó minh häa cho lý thuyÕt ®Þnh mÖnh ®ã<br /> dï lµ ®Þnh mÖnh theo quan niÖm Nho<br /> gi¸o hay theo quan niÖm PhËt gi¸o.<br /> Nh−ng ®ã chØ lµ mét mÆt cña vÊn ®Ò.<br /> Con ng−êi bÞ nÐm vµo cuéc ®êi mét c¸ch<br /> ngÉu nhiªn, nh−ng con ng−êi chÝnh lµ<br /> hµnh ®éng mµ nã lùa chän. J.P. Sartre<br /> phñ ®Þnh b¶n chÊt ®Þnh mÖnh cña con<br /> ng−êi. Con ng−êi lµ kÎ tù do s¸ng t¹o ra<br /> b¶n th©n nã, tù do lùa chän hµnh ®éng”.<br /> ChÝnh KiÒu lùa chän sù ra ®i, lùa chän<br /> sù b¸o ©n ®Òn o¸n, lùa chän kh«ng ch¨n<br /> <br /> 39<br /> gèi víi Kim Träng, nh− vËy lµ mét chuçi<br /> sù lùa chän cã ý thøc cña KiÒu chø<br /> kh«ng ph¶i lµ sù s¾p ®Æt ®Þnh mÖnh,<br /> KiÒu hoµn toµn biÕt râ, ®©y lµ mét<br /> h−íng nghiªn cøu ®Çy gîi më vµ ®øng<br /> v÷ng trªn quan ®iÓm tù do lùa chän<br /> hµnh ®éng vµ tù m×nh quyÕt ®Þnh vËn<br /> mÖnh cuéc ®êi cña m×nh cho mäi ng−êi<br /> tù chiªm nghiÖm (TrÇn BÝch Lan, 1960).<br /> 4. Nh÷ng n¨m 1980 lµ mét thêi kú<br /> míi më ra cho lÞch sö tiÕp nhËn, nghiªn<br /> cøu TruyÖn KiÒu víi nhiÒu h×nh thøc<br /> phong phó, ®a d¹ng, trong bèi c¶nh ®Êt<br /> n−íc héi nhËp quèc tÕ. Kh«ng gian giao<br /> l−u v¨n hãa d©n téc còng ®−îc më réng,<br /> kh¶ n¨ng nghiªn cøu, tiÕp nhËn c¸c<br /> ph−¬ng ph¸p ®äc t¸c phÈm v¨n häc ®·<br /> më réng h¬n tr−íc rÊt nhiÒu. Nh− ®Ó bï<br /> ®¾p l¹i nh÷ng thiÕu hôt ë thêi gian<br /> tr−íc do qu¸ ®Ò cao néi dung t− t−ëng<br /> cña TruyÖn KiÒu, sang giai ®o¹n nµy<br /> hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh ®Òu chó träng vµ<br /> ®Òu cã nh÷ng thµnh c«ng vÒ ph−¬ng<br /> diÖn nghiªn cøu h×nh thøc nghÖ thuËt<br /> cña t¸c phÈm. Cã nhiÒu c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu vÒ h×nh thøc TruyÖn KiÒu,<br /> nh− thi ph¸p häc, phong c¸ch häc; chñ<br /> yÕu ®i vµo nghiªn cøu tõ ng÷, c©u ch÷,<br /> tøc lµ nghiªn cøu TruyÖn KiÒu nh− lµ<br /> mét t¸c phÈm nghÖ thuËt b»ng ng«n tõ,<br /> mét thÕ giíi nghÖ thuËt chØnh thÓ, nghÖ<br /> thuËt t¶ t×nh, t¶ c¶nh, nghÖ thuËt diÔn<br /> t¶ t©m tr¹ng nh©n vËt cña t¸c gi¶, vµ c¶<br /> chñ ®Ò t− t−ëng cña t¸c phÈm. §iÓn<br /> h×nh lµ hai c«ng tr×nh næi bËt Thi ph¸p<br /> TruyÖn KiÒu cña TrÇn §×nh Sö (1981,<br /> t¸i b¶n 2002) vµ T×m hiÓu phong c¸ch<br /> NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu cña Phan<br /> Ngäc (1985, t¸i b¶n 2001).<br /> Nhµ nghiªn cøu TrÇn §×nh Sö ®·<br /> nghiªn cøu TruyÖn KiÒu qua c¸c ph¹m<br /> trï cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i nh− c¸i<br /> nh×n nghÖ thuËt, kh«ng gian, thêi gian<br /> nghÖ thuËt. T¸c gi¶ ®· xuÊt ph¸t tõ chç<br /> <br />