Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu theo hướng các thiệt hại được bồi thường là thiệt hại về vật chất và tinh thần mà các bên phải gánh chịu; yếu tố lỗi của các bên dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu và trong trường hợp cả hai bên đều có lỗi dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu thì phải tự gánh chịu thiệt hại phát sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu

HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI KHI XÁC LẬP HỢP ĐỒNG VÔ HIỆU Nguyễn Thị Hằng Nga1 Nguyễn Thị Vân Anh2 Tóm tắt: Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu, trong đó có quy định “bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường”. Thực trạng quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu còn chưa rõ ràng và chưa có sự nhất quán về đường lối xét xử của cơ quan tiến hành tố tụng. Cụ thể, thiệt hại được bồi thường là những thiệt hại nào và xác định lỗi của các bên trong hợp đồng vô hiệu theo hướng lỗi dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu hay lỗi trong việc thực hiện các thỏa thuận của hợp đồng vô hiệu. Bài viết đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu theo hướng các thiệt hại được bồi thường là thiệt hại về vật chất và tinh thần mà các bên phải gánh chịu; yếu tố lỗi của các bên dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu và trong trường hợp cả hai bên đều có lỗi dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu thì phải tự gánh chịu thiệt hại phát sinh. Từ khóa: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại; hợp đồng vô hiệu; giải quyết tranh chấp. Nhận bài: 20/4/2023 Hoàn thành biên tập: 27/4/2023 Duyệt đăng: 17/5/2023. Abstract: The Civil Code in 2015 regulates the legal consequence of invalid civil transaction with regulation “the party at fault must pay for compensation”. Legal regulations on responsibility for compensation in invalid contracts are not clear and lack of consistency in judgement of the procedure-conducting agencies regarding to listing types of damages to be compensated, finding mistakes of the parties in invalid contracts regarding to mistakes leading to invalid contracts or mistakes in carrying out provisions in invalid contracts. The article proposes some solutions to refine legal regulations on responsibility to compensate and when signing invalid contracts in the way that material and mental damages for the parties to be damaged; mistakes leading to invalid contracts and the two parties must be responsible for damages when their mistakes lead to invalid contracts. Keywords: Responsible for compensation of damages; invalid contracts; solve disputes. Date of receipt: 20/4/2023 Date of revision: 27/4/2023 Date of Approval: 17/5/2023. Hợp đồng vô hiệu không phải là vấn đề mới thiệt hại, nhằm đề xuất hoàn thiện quy định pháp trong nghiên cứu khoa học pháp lý. Việc giải luật về việc này, đảm bảo pháp luật được thực thi quyết các tranh chấp hợp đồng vô hiệu cũng khá công bằng, minh bạch với tất cả các chủ thể. phổ biến trong thực tiễn xét xử của toà án. Cốt lõi 1. Quy định pháp luật về trách nhiệm bồi của việc giải quyết tranh chấp hợp đồng vô hiệu thường thiệt hại khi xác lập hợp đồng vô hiệu là việc đưa hợp đồng trở về tình trạng chưa được Theo quy định của Điều 131 Bộ luật Dân sự xác lập và giải quyết các hậu quả phát sinh. (BLDS) năm 2015, khi hợp đồng bị vô hiệu thì Trong đó, việc xác định trách nhiệm bồi thường các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả thiệt hại khi hợp đồng vô hiệu là vấn đề khá phức cho nhau những gì đã nhận; trường hợp không tạp và chưa có sự nhất quán về đường lối xét xử thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành của cơ quan tiến hành tố tụng. Trong phạm vi bài tiền để hoàn trả; bên ngay tình trong việc thu hoa viết này, tác giả phân tích 2 vụ án xét xử gần nhất lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức trong thực tế để minh chứng cho sự thiếu nhất đó và bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường. quán này, từ đó, gợi mở những khía cạnh pháp Về nguyên tắc bồi thường thiệt hại, các bên lý trong việc xác định nguyên tắc bồi thường có quyền thỏa thuận về việc bồi thường: mức bồi 1 Tiến sỹ, Giảng viên chính, Trường Đại học Đại Nam. 2 Tiến sỹ, Giảng viên chính, Khoa Đào tạo Luật sư, Học viện Tư pháp. 22
Soá 5/2023 - Naêm thöù möôøi taùm thường, thời hạn, phương thức thực hiện. Trường Hợp đồng vô hiệu dẫn đến hợp đồng không hợp các bên không thỏa thuận được hoặc có tranh có hiệu lực kể từ thời điểm giao kết, các bên chấp về việc bồi thường thiệt hại thì có quyền không phải thực hiện nghĩa vụ phát sinh từ hợp yêu cầu cơ quan tài phán giải quyết tranh chấp. đồng. Vậy thì các nguyên tắc xác định thiệt hại Khi tòa án giải quyết vụ án dân sự có yêu cầu theo quy định tại Điều 361 BLDS năm 2015 về tuyên bố hợp đồng vô hiệu, tòa án chỉ giải quyết thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ và Điều 419 BLDS yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu các bên có yêu năm 2015 về thiệt hại do vi phạm hợp đồng có cầu. Nếu các bên không yêu cầu tòa án giải quyết được áp dụng không. hậu quả (trong đó có yêu cầu bồi thường thiệt Về xác định lỗi, trước hết xét về mặt pháp lý, hại), mặc dù đã được tòa án giải thích với tất cả lỗi là trạng thái tâm lý của chủ thể gắn liền với các đương sự mà vẫn không ai có yêu cầu bồi hành vi vi phạm. Do Điều 131 BLDS năm 2015 thường, thì tòa án không giải quyết hậu quả của chỉ quy định chung chung “bên có lỗi gây thiệt hợp đồng vô hiệu3. Trường hợp một bên hoặc các hại thì phải bồi thường” nên dẫn đến 2 cách hiểu bên yêu cầu giải quyết hậu quả của hợp đồng vô khác nhau. Cách hiểu thứ nhất cho rằng quy định hiệu, đối với yêu cầu bồi thường thiệt hại, tòa án này phải được hiểu là bên có lỗi trong việc làm căn cứ vào mức độ lỗi và mức độ thiệt hại để xác cho hợp đồng bị vô hiệu gây ra thiệt hại cho bên định trách nhiệm bồi thường thiệt hại tương ứng. kia thì phải bồi thường. Cách hiểu thứ hai cho Tuy nhiên, quy định pháp luật “bên có lỗi gây rằng bên nào có lỗi trong việc thực hiện hợp thiệt hại phải bồi thường” cũng chưa rõ ràng. Cụ đồng vô hiệu đó mà gây thiệt hại thì phải bồi thể, thiệt hại là gì, thiệt hại được bồi thường là thường. Từ các cách hiểu khác nhau này dẫn đến những thiệt hại nào và xác định lỗi của các bên thực tiễn áp dụng quy định pháp luật về bồi trong hợp đồng vô hiệu như thế nào? Trong thường thiệt hại khi xác lập giao dịch dân sự vô những vụ việc tranh chấp, có thể có lỗi của cả 2 hiệu không có sự thống nhất. bên thì việc xác định thiệt hại như thế nào? 2. Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật Quy định về thiệt hại được bồi thường được về bồi thường thiệt hại khi xác lập giao dịch đề cập đến tại Điều 361, Điều 419 BLDS năm dân sự vô hiệu và hướng hoàn thiện 2015. Điều 361 BLDS năm 2015 quy định chung Thực tiễn xét xử cũng cho thấy các cách tiếp về thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ. Thiệt hại do vi cận khác nhau về xác định lỗi, được thể hiện ở 2 phạm nghĩa vụ bao gồm thiệt hại về vật chất và vụ việc xét xử dẫn chứng sau đây: thiệt hại về tinh thần. Thiệt hại vật chất là tổn thất Vụ việc thứ nhất: vụ việc này thể hiện quan vật chất thực tế xác định được, bao gồm tổn thất điểm của Hội đồng xét xử (HĐXX) trong việc tiếp về tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, cận bên có lỗi làm cho hợp đồng bị vô hiệu phải khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bồi thường. Đây là vụ án tranh chấp hợp đồng thuê bị giảm sút. Thiệt hại về tinh thần là tổn thất về mặt bằng giữa Công ty TNHH Đầu tư và phát triển tinh thần do bị xâm phạm đến tính mạng, sức Lâm Nông Nghiệp Việt Nam (nguyên đơn) và khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín và các lợi ích Công ty thương mại An và Huy (bị đơn), được nhân thân khác của một chủ thể. TAND thành phố Hà Nội xét xử phúc thẩm (Bản Theo quy định tại Điều 419 BLDS năm 2015 án số 06/2023/KDTM-PT ngày 11/01/2023)4. Hợp về thiệt hại được bồi thường do vi phạm hợp đồng bị tuyên là vô hiệu do bên cho thuê đã không đồng là toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên đảm bảo các điều kiện đưa tài sản vào kinh doanh, có thỏa thuận khác. Thiệt hại bao gồm lợi ích vi phạm điều cấm của pháp luật (mặt bằng cho thuê đáng lẽ được hưởng do hợp đồng mang lại, các đã chưa được nghiệm thu và chưa hoàn tất thủ tục chi phí phát sinh do không hoàn thành nghĩa vụ về phòng cháy, chữa cháy). Trong Bản án số và các thiệt hại về tinh thần. 06/2023/KDTM-PT, HĐXX nhận định “…tại 3 Mục III.2 Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 giải đáp một số vấn đề nghiệp vụ. 4 https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta1126685t1cvn/chi-tiet-ban-an. 23
HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP văn bản của cơ quan có thẩm quyền đã xác định đóng tiền góp lo thủ tục theo thống nhất. Số tiền bên cho thuê không được cho thuê tài sản khi sử dụng lo một số thủ tục theo bị đơn trình bày chưa được nghiệm thu…. Bị đơn buộc phải có thì cũng sử dụng vào số tiền 20 tỷ do nguyên đơn nghĩa vụ tìm hiểu thông tin liên quan đến phòng đóng góp…Sau khi nguyên đơn thấy bị đơn thực cháy chữa cháy trước khi thực hiện việc cho thuê hiện chậm tiến độ theo thoả thuận và nghi ngờ để đảm bảo tài sản cho thuê được đảm bảo ổn nên đã làm đơn tố cáo ra cơ quan công an, sau định, hiệu quả. Luật kinh doanh bất động sản đó tiếp tục khởi kiện vụ án ra Toà án giải quyết không có quy định buộc bên thuê phải tìm hiểu và đòi lại số tiền 20 tỷ đồng, nhưng bị đơn không các thông tin về phòng cháy chữa cháy khi ký trả và không tiếp tục thực hiện lộ trình để chuyển hợp đồng thuê. Bản án sơ thẩm căn cứ vào ngành đổi quyền sử dụng đất. Như vậy, lỗi chính thuộc nghề theo đăng ký kinh doanh của các công ty về bị đơn”. Với nhận định lỗi như vậy, HĐXX đã để nhận định lỗi khi không tìm hiểu thông tin liên buộc bị đơn ngoài việc hoàn lại tiền góp vốn đã quan đến bất động sản dự định thuê, cho thuê, nhận còn lại thanh toán cho nguyên đơn lãi suất từ đó xác định hai bên đều có lỗi làm cho hợp 10%/năm, tính từ thời điểm nguyên đơn gửi đơn đồng thuê bị vô hiệu là không phù hợp”5. Như tố cáo ra cơ quan công an. vậy, với cách tiếp cận này, quan điểm của HĐXX Như vậy, theo Bản án số 01/KDTM-ST của đánh giá lỗi là ở khía cạnh lỗi làm cho hợp đồng Toà án nhân dân (TAND) huyện Quốc Oai, bị vô hiệu. Về bản chất, lỗi làm cho hợp đồng vô HĐXX tiếp cận theo hướng nhận định lỗi trong hiệu là trạng thái tâm lý gắn liền với hành vi của việc thực hiện các nghĩa vụ hợp đồng. Về mặt chủ thể có hành vi vi phạm một trong các điều pháp lý, lỗi trong việc thực hiện các thỏa thuận kiện dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu. Trong vụ việc trong hợp đồng là trạng thái tâm lý của chủ thể trên, nguyên đơn đã có lỗi khi biết rằng đối tượng gắn liền với hành vi vi phạm các thỏa thuận trong của hợp đồng chưa đủ điều kiện để cho thuê hợp đồng. Trong vụ án này, nếu tiếp cận theo nhưng vẫn đề nghị để bị đơn giao kết hợp đồng, hướng xác định lỗi làm cho hợp đồng bị vô hiệu dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu. thì HĐXX cần nhận định theo hướng liệu bị đơn Vụ việc thứ hai: vụ việc này thể hiện quan có gây nhầm lẫn, có che giấu thông tin làm cho điểm của HĐXX trong việc tiếp cận bên nào có nguyên đơn không xác định được đây là đất công lỗi trong việc thực hiện các thoả thuận trong hợp nghiệp nên đã góp vốn hay không, chứ không đồng vô hiệu. Đây là vụ án tranh chấp hợp đồng phải nhận định về việc bên nào có lỗi trong việc góp vốn giữa Công ty cổ phần Việt Group thực hiện các thoả thuận cụ thể trong hợp đồng. (nguyên đơn) và Công ty ô tô xe máy Hà Nội (bị Tác giả cho rằng mặc dù khoản 4 Điều 131 đơn), được TAND huyện Quốc Oai xét xử sơ BLDS năm 2015 không quy định một cách rõ thẩm và tuyên án ngày 27/2/20236. Hợp đồng bị ràng nhưng cần nhìn nhận lỗi ở đây phải được tuyên vô hiệu do HĐXX xác định bị đơn góp vốn hiểu theo hướng lỗi làm cho hợp đồng bị vô hiệu, thành lập doanh nghiệp bằng quyền sử dụng đất bởi khi hợp đồng bị vô hiệu thì đã không làm là đất công nghiệp, vi phạm pháp luật về đất đai. phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lý đối với các Khi xác định lỗi của các bên, Bản án số bên. Khoản 1 Điều 131 BLDS năm 2015 cũng 01/KDTM-ST nhận định “Về thực hiện cam kết đã quy định điều này. Tuy nhiên, để tránh những thấy: nguyên đơn đã chuyển tiền 20 tỷ đúng thời cách hiểu khác nhau một cách không cần thiết, hạn như trong biên bản thoả thuận, số tiền còn khoản 4 Điều 131 BLDS năm 2015 nên được sửa lại lo thủ tục là không đóng góp. Còn bị đơn thì đổi cụ thể hơn, theo đó cần quy định rõ “bên có từ thời điểm 2011 cho tới nay cũng không thực lỗi làm cho giao dịch bị vô hiệu gây thiệt hại thì hiện được việc chuyển đổi quyền sử dụng đất và phải bồi thường”. 5 Trang 15, Bản án số 06/2023/KDTM-PT. 6 Bản án số 01/2023/KDTM-ST ngày 27/02/2023. 24
Soá 5/2023 - Naêm thöù möôøi taùm Vấn đề tiếp tục được đặt ra đó là trong thiệt hại cho bên còn lại. Nguyên đơn sẽ phải trường hợp cả hai bên đều có lỗi trong việc xác gánh chịu 250 triệu thiệt hại của bị đơn sau khi lập giao dịch vô hiệu, thì trách nhiệm bồi đối trừ phần thiệt hại mà nguyên đơn phải chia thường thiệt hại được xác định như thế nào? Lỗi sẻ đối với bị đơn nếu áp dụng nguyên tắc (ii). của cả hai bên làm cho giao dịch bị vô hiệu là Trường hợp áp dụng nguyên tắc (iii) nguyên trường hợp các bên trong hợp đồng đều có vi đơn sẽ phải gánh chịu 500 triệu thiệt hại của bị phạm một trong các điều kiện dẫn đến hợp đồng đơn sau khi đối trừ thiệt hại mà bị đơn phải bị vô hiệu. gánh chịu đối với nguyên đơn. Theo quy định tại Điều 363 BLDS năm Tác giả cho rằng trong trường hợp giao dịch 2015 về bồi thường thiệt hại trong trường hợp vô hiệu do lỗi của cả hai bên cần phải áp dụng bên bị vi phạm có lỗi thì bên vi phạm chỉ phải nguyên tắc các bên tự gánh chịu thiệt hại do lỗi bồi thường thiệt hại tương ứng với mức độ lỗi của chính mình gây ra, theo đó không bên nào của mình. Có thể áp dụng cách tính lỗi này đối phải bồi thường thiệt hại cho bên còn lại. Việc với giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại khi nhất quán nguyên tắc này sẽ buộc các chủ thể xác lập hợp đồng vô hiệu do lỗi gây ra cho cả phải có sự thận trọng khi xác lập các giao dịch, hai bên không? tăng cường ý thức tuân thủ pháp luật và tự gánh Theo ý kiến tác giả, không thể áp dụng tương chịu trách nhiệm đối với những hành vi sai trái tự quy định tại Điều 363 BLDS năm 2015 về xác cho chính mình gây ra. Để nguyên tắc này được định mức độ lỗi của bên bị vi phạm và bên vi áp dụng thống nhất trong thực tiễn xét xử, bên phạm bởi vì trong giao dịch vô hiệu, các bên đều cạnh quy định “bên có lỗi làm cho giao dịch bị là bên vi phạm dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu và vô hiệu gây thiệt hại phải bồi thường”, cũng nên mỗi bên đều có thiệt hại riêng. Lỗi được xác định bổ sung quy định “trường hợp các bên đều có lỗi là lỗi làm cho hợp đồng vô hiệu chứ không phải làm cho giao dịch bị vô hiệu thì tự gánh chịu là lỗi vi phạm hợp đồng. thiệt hại phát sinh” vào khoản 4 Điều 131 BLDS Trong trường hợp cả hai bên đều có lỗi năm 2015. trong việc xác lập giao dịch vô hiệu, các khả Về thiệt hại được bồi thường, có thể áp dụng năng về phân bổ trách nhiệm có thể sẽ là (i) các tương tự cách xác định thiệt hại theo quy định tại bên tự gánh chịu thiệt hại của mình do cùng có Điều 361, Điều 419 BLDS năm 2015, bởi lẽ đó lỗi hoặc (ii) các bên chia sẻ thiệt hại theo chính là các tổn thất về vật chất và tinh thần mà nguyên tắc mỗi bên chịu ½ thiệt hại của phía các bên phải gánh chịu khi xác lập giao dịch dân bên kia hoặc (iii) bên này chịu toàn bộ thiệt hại sự vô hiệu./. của phía bên kia, và bên kia chịu toàn bộ thiệt TÀI LIỆU THAM KHẢO hại của bên còn lại. 1. Công văn số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày Giả sử trong vụ tranh chấp thứ hai nêu trên, 7/4/2017 giải đáp một số vấn đề nghiệp vụ. nguyên đơn và bị đơn đều biết rõ không được 2. Luật sư Bùi Thị Nhung, Yếu tố lỗi trong bồi dùng đất công nghiệp để góp vốn nhưng cả hai thường thiệt hại ngoài hợp đồng, tham khảo bài đều tự nguyện, thống nhất thiết lập hợp đồng; viết tại website https://luatminhkhue.vn/yeu-to- thiệt hại của nguyên đơn là 500 triệu đồng và loi-trong-boi-thuong-thiet-hai-ngoai-hop- thiệt hại của bị đơn là 1 tỷ đồng. Trong trường dong.aspx, thời gian tra cứu 28/4/2023. hợp này, việc áp dụng các nguyên tắc bồi 3. Ths. Phạm Kim Anh, Khoa Luật Dân sự Đại thường thiệt hại khác nhau sẽ dẫn đến việc phán học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Khái niệm quyết các lợi ích khác nhau cho các đương sự. Lỗi trong trách nhiệm dân sự, tham khảo bài viết Cụ thể: nếu áp dụng nguyên tắc (i) nêu trên tại website https://phapluatdansu.edu.vn/ 2008/02/ nguyên đơn sẽ tự gánh chịu 500 triệu VND thiệt 13/22/04/5411/, thời gian tra cứu ngày 20/4/2023. hại, bị đơn tự gánh chịu 1 tỷ VND. Trong 4. https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta112 trường hợp này không bên nào phải bồi thường 6685t1cvn/chi-tiet-ban-an. 25