Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp: Các vấn đề đặt ra hôm nay và giải pháp

TRÁCH NHI M XÃ H I C A DOANH NGHI P: CÁC V N<br /> RA HÔM NAY VÀ GI I PHÁP<br /> <br /> T<br /> <br /> PGS.TS. Nguy n ình Tài<br /> Vi n Nghiên c u Qu n lý Kinh t Trung ương<br /> 1. CƠ S LÝ LU N VÀ VAI TRÒ C A TRÁCH NHI M XÃ H I C A<br /> DOANH NGHI P<br /> I V I S PHÁT TRI N B N V NG<br /> Trách nhi m xã h i c a doanh nghi p (Corporate Social Responsibility)<br /> ang tr thành m i quan tâm c a qu c t , c a m i qu c gia, nói cách khác là s<br /> quan tâm c a th i i. Ngày 31/1/1999 t i Di n àn Kinh t Th gi i, T ng Thư<br /> ký Liên Hi p Qu c Kofi Annan ã kêu g i lãnh o các doanh nghi p bàn v<br /> m t công ư c qu c t có s m ng t p h p các doanh nghi p, các cơ quan công<br /> quy n, các t ch c dân s thông qua nh ng nguyên t c cơ b n v b o v môi<br /> trư ng sinh thái và n nh xã h i.<br /> Ngày nay hàng v n doanh nghi p kh p các vùng trên th gi i cũng như<br /> các t ch c qu c t v lao ng, xã h i dân s ã tham gia vào nh ng công ư c<br /> qu c t nh m phát tri n các nguyên t c liên quan n quy n con ngư i, lao ng<br /> vi c làm, môi trư ng, ch ng tham nhũng. D a vào nh ng hành ng t p th , các<br /> công ư c qu c t g n k t vi c v n ng trách nhi m dân s c a các doanh<br /> gi i quy t<br /> nghi p trên th gi i tham gia vào tìm ki m nh ng phương pháp<br /> nh ng v n<br /> t ra cho toàn c u.<br /> 1.1. Xung quanh quan ni m v trách nhi m xã h i c a doanh nghi p<br /> Trách nhi m xã h i c a doanh nghi p (TNXHCDN) ã tr thành m t trào<br /> lưu th c th và phát tri n r ng kh p th gi i. Ngư i tiêu dùng t i các nư c phát<br /> tri n hi n nay không ch quan tâm n ch t lư ng s n ph m mà còn coi tr ng<br /> cách th c các công ty làm ra s n ph m ó. H mu n bi t li u các s n ph m h<br /> nh mua có thân thi n v i môi trư ng sinh thái, v i c ng ng, có tính nhân<br /> o, và có lành m nh hay không. Nhi u phong trào b o v quy n c a ngư i tiêu<br /> dùng và môi trư ng phát tri n r t m nh nhi u nư c. Ch ng h n như phong<br /> trào t y chay th c ph m gây béo phì (fringe foods) nh m vào các công ty s n<br /> xu t<br /> ăn nhanh, nư c gi i khát có ga; phong trào thương m i công b ng (fair<br /> trade) yêu c u b o m i u ki n lao ng và giá mua nguyên li u c a ngư i<br /> s n xu t các nư c Th gi i th ba; phong trào t y chay s n ph m s d ng lông<br /> thú, t y chay s n ph m bóc l t lao ng tr em nh m vào Công ty Nike và Gap<br /> trư c ây; phong trào tiêu dùng theo lương tâm (shopping with a conscience)<br /> v.v.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Trư c áp l c xã h i, h u h t các công ty l n ã ch<br /> ng ưa TNXHCDN<br /> vào chương trình ho t ng c a mình m t cách nghiêm túc. Nhi u chương trình<br /> TNXHCDN ã ư c th c hi n như: ti t ki m năng lư ng; gi m khí th i carbon;<br /> s d ng v t li u tái sinh; s d ng năng lư ng m t tr i; c i thi n ngu n nư c sinh<br /> ho t; xóa mù ch ; xây d ng trư ng h c; c u tr , ng h n n nhân thiên tai;<br /> thành l p qu và trung tâm nghiên c u v c-xin phòng ch ng Aids và các b nh<br /> d ch khác các nư c ang phát tri n v.v.<br /> H u h t các công ty a qu c gia u ã xây d ng B Quy t c ng x<br /> (Code of Conduct) có tính ch t chu n m c áp d ng i v i nhân viên và các i<br /> tác làm ăn c a mình trên toàn th gi i. L i ích t ư c qua nh ng cam k t<br /> TNXHCDN ã ư c ghi nh n. Không nh ng hình nh công ty ư c c i thi n<br /> trong con m t công chúng và ngư i dân a phương, mà nó còn giúp công ty<br /> tăng doanh s bán hàng hay th c hi n các th t c u tư ư c thu n l i hơn. Và,<br /> ngay trong n i b công ty, s hài lòng và g n bó c a nhân viên v i công ty cũng<br /> tăng lên. Chưa k các chương trình ti t ki m năng lư ng giúp gi m chi phí ho t<br /> ng cho công ty không nh .<br /> Hi n nay khá th nh hành quan ni m “Doanh nghi p-Công dân” (Corporate<br /> Citizen), theo ó xét trên các phương di n ho t ng, m t doanh nghi p không<br /> khác gì so v i m t công dân: Công dân và doanh nghi p u cùng ph i ho t<br /> ng kinh t (làm ra thu nh p)<br /> s ng và óng góp cho n n kinh t ; c hai u<br /> ph i tuân th pháp lu t c a nhà nư c (lu t dân s , lu t thu , lu t t ai, lu t lao<br /> ng,...); và c hai u ph i tuân th nh ng quy nh (lu t) b t thành văn v<br /> o<br /> c. Ví d , công dân ph i có trách nhi m nuôi dư ng cha m lúc v già, hi u<br /> tương tr nhau lúc<br /> v i ngư i già, s ng văn hóa v i xóm gi ng, làng xã, giúp<br /> khó khăn h an n n, thiên tai, v.v.; còn doanh nghi p, ngoài vi c tuân th pháp<br /> lu t, còn ph i tuân th nh ng quy t c o c “b t thành văn” như i x t t,<br /> chăm sóc s c kh e ngư i lao ng, quan tâm n cu c s ng tinh th n c a h ,<br /> tôn tr ng cu c s ng, môi trư ng s ng yên bình, tín ngư ng c a ngư i dân s ng<br /> xung quanh doanh nghi p, v.v..<br /> Chính vì v y, doanh nghi p ph i có ý th c v nh ng tác ng t ho t<br /> ng s n xu t kinh doanh c a mình và có trách nhi m v i chính hành vi c a<br /> mình trư c xã h i. Như v y, có th nói b n ch t ho t ng c a doanh nghi p<br /> không th ch vì l i nhu n mà doanh nghi p ngay t<br /> u ã ph i óng vai trò<br /> c a m t “công dân” trong xã h i v i t t c nghĩa v và quy n l i thích h p c a<br /> mình trong ó.<br /> nư c ta, vi c th c hi n TNXHCDN thư ng v n ư c xem là m t hành<br /> ng gi i quy t các v n<br /> xã h i vì các m c ích t thi n và nhân o. Trong<br /> khi ó, TNXHCDN nhìn chung ph i ư c hi u là cách th c mà m t doanh<br /> nghi p t ư c s cân b ng ho c k t h p nh ng yêu c u v kinh t , môi trư ng<br /> 2<br /> <br /> và xã h i ng th i áp ng nh ng kỳ v ng c a các c ông và các bên i tác.<br /> Cách th c mà doanh nghi p tương tác v i các c ông, ngư i lao ng, khác<br /> hàng, nhà cung c p, chính ph , các t ch c phi chính ph , các t ch c qu c t và<br /> các i tác khác luôn ư c coi là m t c i m then ch t c a khái ni m<br /> TNXHCDN.1<br /> H i<br /> ng Kinh doanh Th gi i vì S Phát tri n B n v ng (World<br /> Business Council for Sustainable Development) ã ưa ra m t nh nghĩa v<br /> TNXHCDN. nh nghĩa này ư c s d ng khá ph bi n, ư c coi là hoàn ch nh<br /> và rõ ràng. ó là “Trách nhi m xã h i c a doanh nghi p là cam k t c a<br /> doanh nghi p óng góp cho vi c phát tri n kinh t b n v ng, thông qua vi c<br /> tuân th chu n m c v b o v môi trư ng, bình ng gi i, an toàn lao ng,<br /> quy n l i lao ng, tr lương công b ng, ào t o và phát tri n nhân viên, phát<br /> tri n c ng ng, b o m ch t lư ng s n ph m… theo cách có l i cho c<br /> doanh nghi p cũng như phát tri n chung c a xã h i.”<br /> 1.2. L i ích c a vi c th c hi n TNXHCDN<br /> Các l i ích c a TNXHCDN ã ư c<br /> c p nhi u trong các tài li u tham<br /> kh o.<br /> tài này s ch t p trung vào m t s i m chính<br /> làm rõ m c tiêu<br /> nghiên c u, c bi t là<br /> kh ng nh r ng TNXHCDN không ch<br /> c p n<br /> ho t ng nhân o và t thi n.<br /> c p<br /> doanh nghi p, TNXHCDN có th góp ph n nâng cao thương<br /> hi u doanh nghi p, giúp doanh nghi p tăng th ph n và t o thêm nhi u l i nhu n<br /> hơn thông qua vi c giúp doanh nghi p tăng tính c nh tranh theo m t s cách sau<br /> ây:<br /> - Do TNXHCDN liên quan n vi c thi t l p m i quan h m t thi t v i<br /> các i tác c a doanh nghi p như nhà cung c p, khác hàng, ngư i lao ng,<br /> c ng ng, vv b ng cách quan tâm n nh ng l i ích c a h , doanh nghi p có<br /> th khi n các i tác c a mình hài lòng và k t qu là, doanh nghi p có th<br /> hư ng l i t nh ng m i quan h m t thi t này. Ch ng h n như, m i quan h m t<br /> thi t v i các khách hàng có th giúp doanh nghi p nh n th c t t hơn v nh ng<br /> nhu c u c a ho, t ó giúp doanh nghi p tr nên c nh tranh hơn trong vi c áp<br /> ng yêu c u v ch t lư ng s n ph m.<br /> - Trong m t s trư ng h p, TNXHCDN có th em l i hi u su t l n hơn<br /> (ch ng h n như ti t ki m ư c chi phí t vi c ng d ng các k thu t gi m thi u<br /> ch t th i, và i u này có th giúp doanh nghi p có ư c giá c c nh tranh hơn)<br /> - Ngoài ra, khi TNXHCDN khuy n khích các doanh nghi p m b o môi<br /> trư ng làm vi c t t cho ngư i lao ng, bao g m b o hi m xã h i, an toàn lao<br /> ng, i x bình ng, chăm sóc s c kho<br /> nh kỳ, vv. i u này có th giúp<br /> 1<br /> <br /> nh nghĩa c a các chuyên gia<br /> <br /> n t b Công nghi p Canada. Xem trang www.ic.gc.ca.<br /> <br /> 3<br /> <br /> các doanh nghi p gi chân ư c ngư i lao ng có k ăngn, tăng hi u su t lao<br /> ng và th m chí thu hút thêm ngư i lao ng có trình . T t c nh ng y u t<br /> này ư c tin là s giúp các doanh nghi p c nh tranh hơn trong vi c thu hút lao<br /> ng.<br /> - Vi c l y ch ng ch v TNXHCDN có nhi u l i ích ti m năng. L i ích<br /> trư c m t là có thêm ơn t hàng t nh ng công ty mua hàng òi h i các tiêu<br /> chu n v CRS, còn l i ích dài h n là cho chính công ty như c i thi n quan h<br /> trong công vi c, gi m chi phí, tăng năng su t lao ng, gi m t l nhân viên<br /> ngh , b vi c, gi m chi phí tuy n d ng và ào t o nhân viên m i, tăng doanh<br /> thu, tăng giá tr , thương hi u, và thêm cơ h i ti p c n nh ng th trư ng m i.<br /> TNXHCDN i v i phát tri n kinh t<br /> a phương có th t o ra ngu n lao ng<br /> t t hơn, ngu n cung ng r và áng tin c y hơn.<br /> - TNXHCDN t t là y u t giúp thu hút nhân tài. Nhân viên là y u t quy t<br /> nh năng su t và ch t lư ng s n ph m. Vi c thu hút nhân tài luôn ư c các<br /> công ty quan tâm. Có ư c nh ng nhân viên t t ã khó nhưng vi c níu chân các<br /> nhân viên này còn khó khăn hơn nhi u. i u này là c m t thách th c i v i<br /> các công ty. Nh ng công ty tr lương th a áng và công b ng, t o cho nhân viên<br /> cơ h i ào t o, b o hi m y t và môi trư ng làm vi c s ch s có kh năng thu<br /> hút và gi ư c nhân viên t t. Nh ng ngư i ch doanh nghi p gi i thư ng<br /> không lo l ng nhi u v nh ng chi phí cho TNXHCDN (lo s c kho nhân viên và<br /> ngư i nhà c a h , cho nhân viên vay ti n<br /> mua xe, mua nhà, t ch c nhà tr ,<br /> trư ng h c cho con cái h …). H luôn tin r ng ó là kho n u tư sáng su t.<br /> c p<br /> qu c gia, TNXHCDN có th góp ph n xoá ói gi m nghèo<br /> thông qua nh ng chương trình t thi n do các doanh nghi p th c hi n như óng<br /> góp cho Qu vì ngư i nghèo, Qu vì ngư i tàn t t, v.v. Các chính sách v<br /> TNXHCDN trong b n thân các doanh nghi p như i x bình ng gi a nam<br /> gi i và n gi i, v i lao ng cũ và m i cũng em l i công b ng xã h i nói<br /> chung. Và m t óng góp quan tr ng n a c a TNXHCDN c p qu c gia là góp<br /> ph n b o v môi trư ng. i u này ư c xem là m t óng góp r t quan tr ng do<br /> tình tr ng ô nhi m môi trư ng hi n ang e d a cu c s ng con ngư i hơn bao<br /> gi h t và ng n nhi u ti n c a x lý v n này.<br /> Khi c nh tranh ngày càng kh c li t, òi h i yêu c u t khách hàng ngày<br /> càng cao và xã h i có cái nhìn ngày càng kh t khe i v i doanh nghi p thì các<br /> doanh nghi p mu n phát tri n b n v ng ph i luôn tuân th nh ng chu n m c v<br /> b o v môi trư ng thiên nhiên, môi trư ng lao ng, bình ng v gi i, an toàn<br /> lao ng, quy n l i lao ng, ào t o và phát tri n nhân viên, góp ph n phát<br /> tri n c ng ng,…<br /> ơn<br /> <br /> N u ch tính trong ng n h n, l i ích mà TNXHCDN có th em l i là các<br /> t hàng t nh ng công ty mua hàng òi h i các tiêu chu n v TNXHCDN.<br /> 4<br /> <br /> Tuy nhiên chi phí<br /> áp d ng chương trình TNXHCDN có th làm nh hư ng<br /> n k t qu kinh doanh c a công ty. Nh ng ngư i lãnh o có t m nhìn xa trông<br /> r ng s có m c tiêu ho t ng không ch gi i h n b i l i nhu n. Thư c o thành<br /> công c a h b t ngu n t tác ng mà h t o ra i v i nhu c u xã h i. Các<br /> doanh nhân này tìm ki m nh ng gi i pháp<br /> thay i xã h i theo chi u hư ng<br /> t t hơn và i ngư c l i, doanh nghi p c a h s có nh ng i u ki n<br /> phát<br /> tri n b n v ng hơn. L i ích dài h n ch y u c a TNXHCDN là cho chính n i b<br /> doanh nghi p như c i thi n quan h trong công vi c, gi m b t tai n n, gi m t l<br /> nhân viên thôi vi c, tăng năng su t lao ng. Ngoài ra, TNXHCDN còn giúp<br /> nâng cao uy tín c a doanh nghi p trong quan h v i khách hàng và các i tác,<br /> t o ra ưu th trong c nh tranh và thu n l i trong vi c kêu g i u tư, c bi t là<br /> u tư nư c ngoài.<br /> Tuy nhiên công ty không th ch s ng nh vào TNXHCDN.<br /> phát tri n<br /> lâu dài, công ty c n t o ra l i nhu n. L i nhu n và TNXHCDN có th song<br /> hành, th c t là trong dài h n, vi c qu n lý doanh nghi p theo hư ng có trách<br /> nhi m v i xã h i thư ng em l i tăng trư ng b n v ng và l i nhu n l n hơn.<br /> Có nh ng e ng i r ng áp d ng TNXHCDN doanh nghi p v a và nh<br /> (DNVVN) g p nhi u khó khăn hơn nh ng doanh nghi p l n vì các ngu n tài<br /> nguyên c a DNVVN quá h n ch không th áp ng ư c nh ng chương trình<br /> TNXHCDN t ti n. Quan i m ó không hoàn toàn chính xác, m t doanh<br /> nghi p nh m i thành l p n u mu n thành công và phát tri n b n v ng thì<br /> không th không tham gia vào các ho t ng mang tính trách nhi m i v i xã<br /> h i ngay t<br /> u. Hơn n a, chương trình TNXHCDN không nh t thi t ph i t n<br /> kém. TNXHCDN là quan tr ng nhưng không ph i t gi y ch ng nh n mà<br /> chính quy trình th c hi n nó. N u doanh nghi p ch ch y theo hình th c mà<br /> không th c thi nghiêm túc thì TNXHCDN không còn ý nghĩa. Doanh nghi p s<br /> thành công trong vi c áp d ng TNXHCDN n u có s cam k t c a ban lãnh o,<br /> th c s hi u rõ t m quan tr ng và l i ích TNXHCDN s mang l i trong dài h n<br /> và bi n TNXHCDN thành m t ph n văn hóa doanh nghi p.<br /> 1.3. Các B Quy t c ng x và các tiêu chu n v TNXHCDN<br /> TNXHCDN trong lĩnh v c lao ng ch y u thông qua các B Quy t c<br /> ng x trách nhi m xã h i. Các b Quy t c quy nh v xã h i, môi trư ng và<br /> o c giúp các doanh nghi p th c hi n các tiêu chu n cao hơn lu t pháp qu c<br /> gia và i v i các nhà cung ng (bên bán) ph i ư c giám sát vi c th c hi n<br /> cũng như ki m tra c l p thư ng xuyên. Các B Quy t c này b t u xu t hi n<br /> t<br /> u nh ng năm 1990. B<br /> u tiên do Levi Straus xây d ng năm 1991. Hi n<br /> nay ư c tính có kho ng hơn 1000 B Quy t c ng x do các công ty a qu c gia<br /> xây d ng, trong ó có SA8000 do t ch c qu c t v Trách nhi m xã h i c a<br /> M xây d ng (Social Accountability International – SAI).<br /> 5<br /> <br />