Từ cấu trúc xã hội đến mô hình lý thuyết của Dahrendorf về mâu thuẫn xã hội - Lê Ngọc Hùng

22 Xã hội học, số 3(111), 2010<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tõ CÊU TRóC X· HéI §ÕN M¤ H×NH Lý THUYÕT CñA<br /> DAHRENDORF VÒ M¢U THUÉN X· HéI<br /> <br /> L£ NGäC HïNG *<br /> <br /> <br /> Bèi c¶nh x©y dùng lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi<br /> D­êng nh­ ®· thµnh mét quy luËt, mét quy tr×nh lµ viÖc x©y dùng bÊt kú mét lý<br /> thuyÕt nµo còng b¾t ®Çu tõ viÖc phª ph¸n mét hay h¬n mét lý thuyÕt kh¸c cã liªn<br /> quan ®Õn ®èi t­îng nghiªn cøu. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong tr­êng hîp Dahrendord<br /> ®­a ra lý thuyÕt cña «ng vÒ m©u thuÉn x· héi lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1958 1. Thùc vËy<br /> «ng b¾t ®Çu khëi c«ng x©y dùng lý thuyÕt cña m×nh tõ viÖc chØ ra tÇm quan träng vµ<br /> t×nh huèng cã vÊn ®Ò cña kh¸i niÖm m©u thuÉn x· héi.<br /> Dahrendorf më ®Çu bµi viÕt “TiÕn tíi mét lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi” n¨m<br /> 1958 b»ng mét nhËn xÐt rÊt ®óng r»ng: m©u thuÉn x· héi lµ mét chñ ®Ò thuéc lo¹i<br /> trung t©m cña khoa häc x· héi häc ®· ®­îc c¸c t¸c gi¶ kinh ®iÓn lµ Comte, Marx,<br /> Simmel khëi x­íng nghiªn cøu vµo cuèi thÕ kû tr­íc. VÝ dô Marx ®· ph©n tÝch m©u<br /> thuÉn giai cÊp trong x· héi t­ b¶n chñ nghÜa vµ chØ ra tÝnh tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng x·<br /> héi trong sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi x· héi tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy sang h×nh<br /> th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c. Simmel ®· bµn vÒ m©u thuÉn víi t­ c¸ch lµ mét hiÖn t­îng<br /> phæ biÕn trong c¸c t­¬ng t¸c x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ nhãm. Nh­ng Dahrendorf quan<br /> s¸t thÊy 50 n¨m sau ®ã vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû 20, kh¸i niÖm “m©u thuÉn x· héi”<br /> (Social conflict) míi xuÊt hiÖn l¹i trong x· héi häc Mü. Tr¹ng th¸i l·ng quªn nµy, theo<br /> Dahrendorf, ®­îc cñng cè bëi tham väng lµm lý thuyÕt phæ qu¸t cña Talcott Parsons<br /> trong ®ã «ng muèn th©u tãm c¸c lý thuyÕt cña Marshall, Durkheim, Pareto, Weber ®Ó<br /> bµn vÒ “c¸c hÖ thèng x· héi”. Theo Dahrendorf, tõ n¨m 1937 ®Õn ®Õn n¨m 1959,<br /> Parsons ®· liªn tôc cho r»ng c©u hái c¬ b¶n cña x· héi häc ph¶i lµ “§iÒu g× g¾n kÕt x·<br /> héi l¹i víi nhau?”, tøc lµ c©u hái cña lý thuyÕt vÒ sù thèng nhÊt x· héi chø kh«ng ph¶i lµ<br /> c©u hái “§iÒu g× thóc ®Èy x· héi?”, tøc lµ c©u hái cña lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi.<br /> Trªn thùc tÕ, ®Ó tr¶ lêi c©u hái vÒ sù thèng nhÊt x· héi, Parsons ®· nç lùc x©y dùng vµ<br /> ph¸t triÓn tõ lý thuyÕt phæ qu¸t vÒ cÊu tróc hµnh ®éng ®Õn lý thuyÕt phæ qu¸t vÒ c¸c hÖ<br /> thèng hµnh ®éng ®Õn lý thuyÕt phæ qu¸t trong x· héi häc.<br /> Do vËy, Dahrendorf cho r»ng ®· ®Õn lóc x· héi häc ph¶i trë l¹i víi c©u hái vÒ<br /> <br /> <br /> *<br /> PGS,TS. ViÖn X· héi häc. Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 1<br /> Dùa vµo bµi cña Ralf Dahrendorf. “Toward a Theory of Social Conflict” trong Walter L. Wallace<br /> (Editor). Sociological Theory: An Introduction. Aldine Publishing Company. NY. 1969. Tr. 213 - 226.<br /> §©y lµ bµi cïng tªn cña Ralf Dahrendorf ®¨ng l¹i tõ T¹p chÝ Gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Sè 2 n¨m 1958.<br /> Do ®ã, cã c¬ së ®Ó nãi r»ng Dahrendorf ®Ò xuÊt m« h×nh lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi lÇn ®Çu tiªn<br /> vµo n¨m 1958.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Lê Ngọc Hùng 23<br /> <br /> <br /> m©u thuÉn x· héi, nh­ng tõ mét gãc gãc ®é tiÕp cËn míi víi viÖc ph¶i x¸c ®Þnh râ<br /> ®èi t­îng nghiªn cøu. MÆc dï kh«ng nªu râ lµ phª ph¸n t¸c gi¶ nµo, nh­ng<br /> Dahrendorf cho r»ng nh÷ng c©u kh¸i qu¸t nh­ “tÊt c¶ c¸c x· héi ®Òu tr¶i nghiÖm<br /> c¸c m©u thuÉn x· héi” hoÆc “lÞch sö cña tÊt c¶ c¸c x· héi ®Õn nay ®Òu lµ lÞch sö cña<br /> cuéc ®Êu tranh giai cÊp” lµ ®óng nh­ng ch­a ®ñ vµ cÇn ph¶i kiÓm chøng b»ng<br /> nghiªn cøu thùc nghiÖm.<br /> Lo¹i m©u thuÉn x· héi vµ lo¹i lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi<br /> Sau khi phª ph¸n mét sè lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi, b­íc tiÕp theo cña<br /> c¸ch x©y dùng mét lý thuyÕt míi lµ x¸c ®Þnh ®èi t­îng vµ lo¹i lý thuyÕt cÇn x©y<br /> dùng.<br /> §Ó lµm râ ®èi t­îng nghiªn cøu, Dahrendorf ®· ph©n lo¹i c¸c m©u thuÉn x· héi2.<br /> Gi¶ sö nh­ cã mét x· héi lµ A th× vÒ mÆt lý thuyÕt cã thÓ cã hai lo¹i m©u thuÉn: mét lµ<br /> m©u thuÉn bªn ngoµi ®èi víi A vµ hai lµ lo¹i m©u thuÉn bªn trong A. Ngoµi c¸ch ph©n<br /> lo¹i “trong - ngoµi” nµy cßn cã c¸ch ph©n lo¹i kh¸c vµ do vËy cã c¸c lo¹i m©u thuÉn x·<br /> héi kh¸c. VÝ dô ®èi víi m©u thuÉn néi bé, m©u thuÉn bªn trong cã thÓ ph©n biÖt m©u<br /> thuÉn gi÷a c«ng ®oµn víi giíi chñ, m©u thuÉn nh÷ng ng­êi theo ®¶ng b¶o thñ víi<br /> nh÷ng ng­êi theo c«ng ®¶ng, m©u thuÉn gi÷a c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè víi nhau,<br /> m©u thuÉn gi÷a c¸c chñng téc ng­êi, m©u thuÉn gi÷a nhãm ng­êi theo t«n gi¸o nµy<br /> víi nhãm ng­êi theo t«n gi¸o kh¸c vµ nhiÒu lo¹i m©u thuÉn n÷a. C¸c lo¹i m©u thuÉn<br /> nh­ vËy ®Òu b¾t nguån tõ cÊu tróc cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhãm ®èi lËp nhau.<br /> Dahrendorf cho r»ng nhiÖm vô cña x· héi häc nãi chung vµ lý thuyÕt x· héi häc<br /> nãi riªng vÒ m©u thuÉn x· héi lµ ph¶i chØ ra ®­îc c¸c kiÓu lo¹i cÊu tróc x· héi nµo g©y<br /> ra m©u thuÉn nµo ®Ó mçi khi xuÊt hiÖn kiÓu cÊu tróc nh­ vËy th× cã thÓ dù b¸o ®­îc<br /> r»ng lo¹i m©u thuÉn ®ã nhÊt ®Þnh sÏ x¶y ra. Nh­ vËy, nhiÖm vô cña x· héi häc, theo<br /> Dahrendorf, kh«ng ph¶i lµ g¸n m©u thuÉn cho c¸c biÕn t©m lý, vÝ dô tÝnh hiÕu chiÕn<br /> hay cho c¸c biÕn cè lÞch sö hay cho sù t×nh cê mµ lµ ph©n tÝch c¸c c¸ch s¾p xÕp cÊu<br /> tróc cña c¸c mèi quan hÖ x· héi3.<br /> Theo Dahrendorf, thËt khã cã thÓ gi¶i thÝch lo¹i m©u thuÉn bªn ngoµi tõ gãc ®é<br /> ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cÊu tróc bëi v× c¸ch tiÕp cËn nµy ®ßi hái ph¶i xem xÐt m©u<br /> thuÉn trong mét hÖ thèng cã cÊu tróc 4. Mét x· héi A cã m©u thuÉn bªn ngoµi A víi<br /> x· héi B th× tõ gãc ®é cÊu tróc luËn, hai x· héi A vµ B nµy ph¶i ®­îc xem xÐt trong<br /> mét hÖ thèng hay trong mét mèi quan hÖ cÊu tróc víi hai bé phËn cÊu thµnh lµ A vµ<br /> B. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¶ A vµ B ph¶i n»m trong mét hÖ thèng hay mét cÊu tróc nhÊt<br /> ®Þnh nµo ®ã cã thÓ gäi lµ C. Khi ®ã, theo thuyÕt cÊu tróc, m©u thuÉn bªn ngoµi ®èi<br /> víi A, cô thÓ lµ m©u thuÉn gi÷a A vµ B thùc ra l¹i thuéc lo¹i m©u thuÉn bªn trong<br /> <br /> 2<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 214.<br /> 3<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 215.<br /> 4<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 215.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 24 Từ cấu trúc xã hội đến mô hình lý thuyết…..<br /> <br /> <br /> <br /> cña C.<br /> C¸ch tiÕp cËn cÊu tróc nh­ vËy, theo Dahrendorf, dÉn ®Õn hai ®iÒu quan<br /> träng sau ®©y 1: mét lµ m©u thuÉn x· héi x¶y ra trong nh÷ng x· héi cô thÓ vµ<br /> trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh; hai lµ m©u thuÉn x· héi cã thÓ ®­îc xem nh­ lµ<br /> biÓu hiÖn cña c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c x· héi hay cña c¸c x· héi trong cïng<br /> mét giai ®o¹n ph¸t triÓn. Theo Dahrendorf, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ lý thuyÕt vÒ m©u<br /> thuÉn gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè hay gi÷a c¸c t«n gi¸o còng quan träng vµ cÇn<br /> thiÕt nh­ lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn giai cÊp 2. Tuy nhiªn, do ch­a cã ®ñ c¬ së vµ<br /> ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng lý thuyÕt phæ qu¸t cã thÓ th©u tãm tÊt c¶ c¸c lo¹i m©u<br /> thuÉn x· héi, nªn theo Dahrendorf, lý thuyÕt x· héi häc cÇn ph¶i biÕt tù giíi h¹n<br /> m×nh mét c¸ch t¹m thêi vµo viÖc gi¶i thÝch lo¹i m©u thuÉn gi÷a ng­êi cÇm quyÒn<br /> (the ruler) vµ ng­êi bÞ cÇm quyÒn (the ruled) trong nh÷ng tæ chøc cÊu tróc x· héi<br /> ®· cho. Khi nªu quan niÖm nh­ vËy, Dahrendorf kh«ng nh¾c ®Õn ®Ò xuÊt cña<br /> Robert Merton vÒ lý thuyÕt cÊp trung b×nh. Nh­ng qua ý t­ëng nµy cã thÓ thÊy lý<br /> thuyÕt cña Dahrendorf lµ lý thuyÕt cÊu tróc cÊp trung b×nh theo quan niÖm cña<br /> Merton vÒ m©u thuÉn x· héi chø kh«ng ph¶i lo¹i lý thuyÕt phæ qu¸t theo quan<br /> niÖm cña Parsons.<br /> Trong khi thõa nhËn r»ng bÊt kú mét lý thuyÕt nµo vÒ m©u thuÉn x· héi<br /> còng kh«ng thÓ bá qua viÖc m« t¶ mét chØnh thÓ c¸c cÊu tróc, tøc lµ sù thèng<br /> nhÊt cña c¸c cÊu tróc, Dahrendorf vÉn cho r»ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ sÏ tiÕn<br /> ®Õn mét lý thuyÕt chøc n¨ng vÒ m©u thuÉn x· héi. Bëi v× lý thuyÕt chøc n¨ng<br /> th­êng gi¶i thÝch sù m©u thuÉn b»ng c¸ch g¸n cho c¸i nh·n hiÖu “ph¶n chøc<br /> n¨ng” hay “rèi lo¹n chøc n¨ng” 3. Theo Dahrendorf, viÖc gi¶i thÝch m©u thuÉn x·<br /> héi lµ do rèi lo¹n chøc n¨ng hay do t×nh tr¹ng mÊt trËt tù, mÊt c©n b»ng, kh«ng<br /> thèng nhÊt lµ c¸ch gi¶i thÝch cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i thÝch, tøc lµ ch­a gi¶i<br /> thÝch ®­îc ®iÒu g× ®¸ng kÓ. Theo Dahrendorf, sù thèng nhÊt vµ sù m©u thuÉn lµ<br /> hai mÆt cña x· héi, hai cùc cña mét tr¹ng th¸i x· héi. Do vËy, theo «ng cÇn ph¶i<br /> ph¶i x©y dùng hai m« h×nh vÒ x· héi lµm nÒn t¶ng cho lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x·<br /> héi.<br /> Tõ hai m« h×nh vÒ x· héi ®Õn lý thuyÕt vÒ sù biÕn ®æi x· héi<br /> Theo Dahrendorf, lý thuyÕt m©u thuÉn kh«ng thÓ dùa vµo m« h×nh thèng<br /> nhÊt vÒ x· héi vµ còng kh«ng chØ giíi h¹n ë viÖc gi¶i thÝch m©u thuÉn x· héi. Môc<br /> tiªu cuèi cïng cña mét lý thuyÕt x· héi häc lµ gi¶i thÝch sù biÕn ®æi x· héi, do vËy<br /> nã ph¶i dùa trªn c¶ hai m« h×nh vÒ x· héi: m« h×nh thèng nhÊt vµ m« h×nh m©u<br /> thuÉn. Thùc ra, cã thÓ gäi ®ã lµ m« h×nh kÐp vÒ x· héi bëi v× nã nãi ®Õn hai tr¹ng<br /> <br /> <br /> 1<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 215.<br /> 2<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 215.<br /> 3<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 216.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Lê Ngọc Hùng 25<br /> <br /> <br /> th¸i cña x· héi, nhÊt lµ cña c¸c “nhãm phèi hîp b¾t buéc” (Imperatively co-<br /> ordinated groups).<br /> Cã thÓ tãm t¾t nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n cña tõng m« h×nh trong b¶ng d­íi ®©y.<br /> <br /> B¶ng: Tãm t¾t néi dung cña hai m« h×nh vÒ x· héi<br /> <br /> <br /> M« h×nh thèng nhÊt M« h×nh m©u thuÉn<br /> <br /> C¸ch tæ chøc X· héi lµ mét sù s¾p xÕp t­¬ng ®èi æn X· héi lµ mét cÊu tróc c¸c mèi quan hÖ cña<br /> <br /> ®Þnh c¸c bé phËn c¸c nhãm ®èi lËp lóc nµo còng n»m trong<br /> <br /> tr¹ng th¸i biÕn ®æi<br /> <br /> Tr¹ng th¸i X· héi lu«n trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh cña X· héi lu«n trong tr¹ng th¸i m©u thuÉn, biÕn<br /> <br /> mét sù s¾p xÕp kh¸ thèng nhÊt c¸c bé ®æi c¸c mèi quan hÖ cña c¸c nhãm ®èi lËp<br /> <br /> phËn<br /> <br /> Chøc n¨ng cña Mçi mét yÕu tè cña x· héi ®Òu gãp Mçi mét yÕu tè cña x· héi ®Òu gãp phÇn<br /> <br /> c¸c bé phËn phÇn vµo ho¹t ®éng cña x· héi vµo sù biÕn ®æi cña x· héi<br /> <br /> <br /> C¬ së cña x· héi X· héi dùa trªn sù ®ång thuËn cña c¸c X· héi dùa trªn sù xung ®ét cña thµnh viªn<br /> <br /> thµnh viªn cña nã nµy víi thµnh viªn kh¸c.<br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: dùa theo Ralf Dahrendorf. “Toward a Theory of Social Conflict” trong<br /> Walter L. Wallace (Editor). Sociological Theory: An Introduction. Aldine Publishing<br /> Company. NY. 1969. tr. 17<br /> <br /> Theo Dahrendorf, hai m« h×nh x· héi nµy n»m ë hai cùc ®èi lËp nhau nh­ng<br /> kh«ng lo¹i trõ nhau, vµ kh«ng ph¶i lµ gi¶ thuyÕt ®Ó cã thÓ kiÓm chøng ®óng hay sai.<br /> §ã lµ hai m« h×nh ph¶n ¸nh hai mÆt quan hÖ biÖn chøng cña sù thèng nhÊt vµ m©u<br /> thuÉn cña x· héi mµ hiÖn nay vÉn ch­a cã mét lý thuyÕt tæng qu¸t nµo cã thÓ kh¸i<br /> qu¸t ®­îc mét chØnh thÓ x· héi phøc t¹p nh­ vËy. Mçi mét lý thuyÕt ®Òu sö dông<br /> nh÷ng ph¹m trï, kh¸i niÖm nh­ nhau nh­ng l¹i nhÊn m¹nh vµo mÆt thèng nhÊt hay<br /> mÆt m©u thuÉn cña x· héi. Lý thuyÕt thèng nhÊt nh×n x· héi nh­ mét h×nh elipse<br /> trong ®ã chøa ®ùng tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña nã, trong khi ®ã lý thuyÕt m©u thuÉn xem x·<br /> héi gièng nh­ h×nh hyperbola cã cïng mét ®iÓm trung t©m nh­ng l¹i më ra c¸c<br /> h­íng 4. B»ng c¸ch x¸c ®Þnh râ m« h×nh vµ ®èi t­îng nghiªn cøu nh­ vËy, Dahrendorf<br /> ®· phª ph¸n tÝnh mËp mê, “quy g¸n” cña lý thuyÕt chøc n¨ng - cÊu tróc vÒ m©u thuÉn.<br /> Nh­ vËy lµ, cã thÓ x©y dùng lý thuyÕt vÒ sù biÕn ®æi x· héi dùa trªn m« h×nh kÐp<br /> “thèng nhÊt - m©u thuÉn”, tøc lµ lý thuyÕt chøc n¨ng - cÊu tróc vÒ sù biÕn ®æi x· héi,<br /> trong ®ã lý thuyÕt vÒ sù thèng nhÊt cã thÓ theo c¸ch tiÕp cËn chøc n¨ng vµ lý thuyÕt<br /> <br /> 4<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 217<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 26 Từ cấu trúc xã hội đến mô hình lý thuyết…..<br /> <br /> <br /> <br /> m©u thuÉn theo c¸ch tiÕp cËn m©u thuÉn. CÇn ghi nhËn mét chi tiÕt quan träng ë ®©y<br /> lµ Dahrendorf coi sù thèng nhÊt vµ m©u thuÉn lµ nh÷ng giai ®o¹n cã tÝnh chÊt chu kú<br /> cña qu¸ tr×nh tån t¹i, vËn ®éng cña x· héi.<br /> Yªu cÇu vµ c©u hái nghiªn cøu cña lý thuyÕt m©u thuÉn x· héi<br /> Dahrendorf cho r»ng lý thuyÕt vÒ sù thèng nhÊt x· héi ®· ph¸t triÓn rùc rì do lý<br /> thuyÕt cÊu tróc - chøc n¨ng ®· chÝn muåi trong d©n téc häc vµ x· héi häc. Trong khi<br /> ®ã, lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi cßn ®ang ë trong tr¹ng th¸i khëi ®Çu. Do ®ã, «ng<br /> cho r»ng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ mét sè yªu cÇu ®Ó cã thÓ ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn lý<br /> thuyÕt nµy nh­ sau5:<br /> - Yªu cÇu thø nhÊt lµ tÝnh khoa häc: lý thuyÕt cÇn ph¶i ®­îc tr×nh bµy víi<br /> nh÷ng lêi gi¶i thÝch ®¸ng tin cËy vµ râ rµng vÒ nh÷ng hiÖn t­îng kinh nghiÖm.<br /> - Yªu cÇu thø hai lµ tÝnh nhÊt qu¸n: c¸c yÕu tè cña lý thuyÕt ph¶i kh«ng ®èi lËp<br /> víi m« h×nh m©u thuÉn vÒ x· héi.<br /> - Yªu cÇu thø ba lµ tÝnh thÝch hîp: c¸c ph¹m trï cña lý thuyÕt m©u thuÉn ph¶i<br /> thÝch hîp hoÆc Ýt nhÊt còng ph¶i t­¬ng thÝch víi c¸c ph¹m trï cña lý thuyÕt thèng<br /> nhÊt.<br /> - Yªu cÇu thø t­ lµ tÝnh cÊu tróc: lý thuyÕt m©u thuÉn cÇn ph¶i cã kh¶ n¨ng<br /> rót ra ®­îc nh÷ng m©u thuÉn x· héi tõ c¸c c¸ch s¾p xÕp cÊu tróc vµ b»ng c¸ch ®ã chØ<br /> cho thÊy nh÷ng m©u thuÉn ®ã ®­îc t¹o ra nh­ thÕ nµo.<br /> - Yªu cÇu thø n¨m lµ tÝnh bao qu¸t: lý thuyÕt ®ã ph¶i tÝnh ®­îc c¸c h×nh thøc<br /> vµ c¸c møc ®é kh¸c nhau cña m©u thuÉn.<br /> Theo Dahrendorf, môc tiªu cña lý thuyÕt m©u thuÉn lµ gi¶i thÝch sù biÕn ®æi x·<br /> héi, víi nã lý thuyÕt thèng nhÊt lµ c«ng cô t­ duy ®Ó x¸c ®Þnh xuÊt ph¸t ®iÓm cßn<br /> nhiÖm vô cña lý thuyÕt m©u thuÉn lµ chØ ra c¸c lùc l­îng thóc ®Èy, dÉn d¾t qu¸ tr×nh<br /> vµ sù biÕn ®æi 6.<br /> §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô vµ ®¸p øng yªu cÇu ®· ®Ò ra, theo Dahrendorf, lý thuyÕt<br /> m©u thuÉn cÇn ph¶i tr¶ lêi ba c©u hái sau ®©y7:<br /> - Mét lµ: b»ng c¸ch nµo mµ tõ cÊu tróc cña x· héi l¹i n¶y sinh ra c¸c nhãm m©u<br /> thuÉn nhau?<br /> - Hai lµ: c¸c cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c nhãm ®ã diÔn ra d­íi nh÷ng h×nh thøc nµo?<br /> - Ba lµ: m©u thuÉn gi÷a c¸c nhãm nh­ vËy cã t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®Õn sù biÕn<br /> ®æi trong c¸c cÊu tróc x· héi?<br /> Nh­ vËy, mét lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi ph¶i tr¶ lêi ®­îc nh÷ng c©u hái<br /> <br /> 5<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 218.<br /> 6<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 218.<br /> 7<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 218.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Lê Ngọc Hùng 27<br /> <br /> <br /> nhÊt ®Þnh vÒ c¸c chñ thÓ cña m©u thuÉn, c¸c h×nh thøc mÉu thuÉn vµ hÖ qu¶ cña m©u<br /> thuÉn ®èi víi cÊu tróc x· héi.<br /> Nh­ng cÇn t×m c©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái nµy ë ®©u? Dahrendorf cho r»ng8:<br /> bÊt kú ë ®©u cã nh÷ng con ng­êi sèng cïng nhau vµ ®Æt ra nh÷ng nÒn mãng cho c¸c<br /> h×nh thøc cña tæ chøc x· héi th× ë ®ã cã nh÷ng vÞ trÝ mµ ng­êi n¾m gi÷ chóng cã quyÒn<br /> lùc chØ huy, thèng trÞ trong nh÷ng t×nh huèng nhÊt ®Þnh ®èi víi nh÷ng vÞ trÝ nhÊt ®Þnh<br /> mµ nh÷ng ng­êi n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ nµy ph¶i chÞu sù chØ huy, thèng trÞ ®ã. Do ®ã,<br /> «ng cho r»ng cÇn ph¶i t×m nguån gèc cÊu tróc, chø kh«ng ph¶i nguån gèc t©m lý, cña<br /> m©u thuÉn x· héi trong c¸c mèi quan hÖ thèng trÞ trong nh÷ng ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh cña<br /> tæ chøc x· héi. Dahrendorf sö dông thuËt ng÷ “nhãm phèi hîp b¾t buéc” (imperatively<br /> co-ordinated group) cña Weber ®Ó chØ nh÷ng ®¬n vÞ nh­ vËy.<br /> QuyÒn uy vµ c¸c cÊu tróc quyÒn uy<br /> Mét ph¹m trï then chèt cña lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi lµ “quyÒn uy”<br /> (Authority). Dahrendorf cho r»ng ®èi víi lý thuyÕt cña «ng chØ cÇn sö dông c¸ch ®Þnh<br /> nghÜa cña Weber vÒ quyÒn uy lµ ®ñ bëi v× bÊt kú mét c¸ch ®Þnh nghÜa phæ qu¸t nµo<br /> còng kh«ng ®ñ bao qu¸t hÕt néi hµm kh¸i niÖm nµy. Weber cho r»ng quyÒn uy lµ kh¶<br /> n¨ng mµ mét mÖnh lÖnh vÒ mét néi dung nhÊt ®Þnh sÏ ®­îc chÊp hµnh bëi nh÷ng<br /> ng­êi nhÊt ®Þnh 9. Theo Dahrendorf, c¸ch ®Þnh nghÜa nµy cña Weber chøa ®ùng nh÷ng<br /> yÕu tè sau ®©y10:<br /> - Mèi quan hÖ cÊp trªn cÊp d­íi, quan hÖ thèng trÞ - bÞ trÞ.<br /> - CÊp trªn quy ®Þnh cho cÊp d­íi mét hµnh vi nhÊt ®Þnh d­íi h×nh thøc mét<br /> mÖnh lÖnh hay mét sù cÊm ®o¸n.<br /> - CÊp trªn cã quyÒn ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh nh­ vËy; QuyÒn uy lµ mét mèi<br /> quan hÖ phôc tïng hîp thøc; quyÒn uy kh«ng dùa vµo hiÖu qu¶ t×nh cê cña c¸ nh©n<br /> hay t×nh huèng mµ dùa vµo sù kú väng g¾n víi vÞ trÝ x· héi, tøc lµ vai trß.<br /> - ThÈm quyÒn cña quyÒn uy bÞ giíi h¹n bëi nh÷ng néi dung nhÊt ®Þnh vµ bëi<br /> nh÷ng c¸ nh©n cô thÓ.<br /> - ViÖc thÊt b¹i trong tu©n thñ mÖnh lÖnh sÏ bÞ trõng ph¹t; hÖ thèng ph¸p lý<br /> ®¶m b¶o cho hiÖu lùc cña quyÒn uy.<br /> XuÊt ph¸t tõ ®Þnh nghÜa thao t¸c vÒ quyÒn uy nh­ vËy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn b­íc<br /> tiÕp theo lµ ph©n biÖt trong “nhãm phèi hîp b¾t buéc” hai tËp hîp ng­êi: mét tËp hîp<br /> nh÷ng ng­êi chØ cã c¸c quyÒn c¬ b¶n chung (quyÒn d©n sù) vµ mét tËp hîp nh÷ng<br /> ng­êi cã c¸c thÈm quyÒn cña quyÒn uy ®èi víi nh÷ng ng­êi kia. Tøc lµ trong bÊt kú<br /> mét nhãm phèi hîp b¾t buéc ®Òu cã mèi quan hÖ thèng trÞ ë ®ã cã ng­êi chØ huy, thèng<br /> <br /> 8<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 219.<br /> 9<br /> TrÝch theo Dahrendorf. S®d. Tr. 219.<br /> 10<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 219.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 28 Từ cấu trúc xã hội đến mô hình lý thuyết…..<br /> <br /> <br /> <br /> trÞ vµ cã ng­êi bÞ chØ huy, bÞ trÞ.<br /> M« h×nh lý thuyÕt - m©u thuÉn<br /> M« h×nh nµy cho r»ng sù ph©n ®«i c¸c vai trß x· héi, viÖc ph©n chia thµnh<br /> hai thø bËc vai trß thèng trÞ vµ bÞ trÞ trong c¸c “nhãm phèi hîp b¾t buéc” lµ b»ng<br /> chøng cña cÊu tróc x· héi. M©u thuÉn x· héi, theo m« h×nh nµy, lµ m©u thuÉn<br /> gi÷a c¸c nhãm n¶y sinh tõ cÊu tróc quyÒn uy cña c¸c tæ chøc x· héi 11. M« h×nh lý<br /> thuyÕt m©u thuÉn nh­ m« t¶ trong s¬ ®å d­íi ®©y cho thÊy bèn giai ®o¹n h×nh<br /> thµnh vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn nh­ sau:<br /> Trong giai ®o¹n thø nhÊt, tõ cÊu tróc quyÒn uy thÓ hiÖn ë cÊu tróc l­ìng<br /> ph©n c¸c vai trß thø bËc thµnh vai trß thèng trÞ vµ vai trß bÞ trÞ vµ g¾n liÒn víi<br /> hiÖn t­îng nµy lµ sù xuÊt hiÖn c¸c tËp hîp ng­êi n¾m gi÷ c¸c vai trß ®ã. Nh÷ng<br /> tËp hîp ng­êi nµy ch­a ph¶i lµ nhãm v× ch­a ®­îc tæ chøc chÆt chÏ vµ sù ®èi lËp<br /> vÒ lîi Ých cña hä míi ë d¹ng tiÒm Èn v× ch­a ®­îc ý thøc râ rµng.<br /> Trong giai ®o¹n thø hai, c¸c thµnh viªn cña tËp hîp ng­êi cã lîi Ých ®èi lËp<br /> tæ chøc víi nhau thµnh c¸c “nhãm lîi Ých c«ng khai” d­íi h×nh thøc c¸c ®¶ng ph¸i,<br /> c«ng ®oµn víi c­¬ng lÜnh, ch­¬ng tr×nh vµ hÖ t­ t­ëng nhÊt ®Þnh.<br /> Giai ®o¹n thø ba ®Æc tr­ng bëi sù xuÊt hiÖn m©u thuÉn gi÷a c¸c nhãm lîi<br /> Ých c«ng khai. C¸c h×nh thøc vµ c­êng ®é m©u thuÉn phô thuéc vµo c¸c biÕn ®éc<br /> lËp hay c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña m©u thuÉn.<br /> Giai ®o¹n thø t­: m©u thuÉn gi÷a c¸c nhãm lîi Ých sÏ dÉn ®Õn sù biÕn ®æi<br /> cÊu tróc cña c¸c mèi quan hÖ x· héi th«ng qua sù biÕn ®æi c¸c mèi quan hÖ quyÒn<br /> uy.<br /> Bèn giai ®o¹n nµy t¹o thµnh m« h×nh lý thuyÕt - m©u thuÉn ®­îc m« t¶<br /> trong mét s¬ ®å vßng cã ®iÓm xuÊt ph¸t lµ cÊu tróc quyÒn uy víi t×nh tr¹ng l­ìng<br /> ph©n c¸c vai trß thµnh vai trß chØ huy, thèng trÞ vµ vai trß bÞ chØ huy, bÞ thèng trÞ.<br /> Tõ trong cÊu tróc quan hÖ x· héi ®ã n¶y sinh c¸c nhãm cã lîi Ých m©u thuÉn nhau<br /> víi nh÷ng møc ®é tiÓm Èn hay c«ng khai mµ tuú theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ<br /> c¸c nhãm ®ã tiÕp tôc duy tr× hiÖn tr¹ng cÊu tróc quyÒn uy hay m©u thuÉn nhau<br /> ®Õn møc x¶y ra biÕn ®æi cÊu tróc quyÒn uy (xem s¬ ®å).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 220.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Lê Ngọc Hùng 29<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CÊu tróc 1. C¸c tËp<br /> l­ìng ph©n hîp ng­êi<br /> c¸c vai trß víi lîi Ých<br /> thø - bËc tiÒm Èn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CÊu tróc 2. C¸c nhãm<br /> quyÒn uy lîi Ých c«ng<br /> Duy tr× hiÖn khai<br /> tr¹ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4. BiÕn ®æi 3. M©u thuÉn<br /> (Tèc ®é x· héi<br /> ChiÒu s©u) (H×nh thøc,<br /> C­êng ®é)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C¸c ®iÒu kiÖn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> S¬ ®å: M« h×nh lý thuyÕt cÊu tróc vÒ m©u thuÉn x· héi<br /> <br /> <br /> <br /> Trong c¸c ®iÒu kiÖn cña tæ chøc, tøc lµ cña “nhãm phèi hîp b¾t buéc”,<br /> Dahrendorf ®· x¸c ®Þnh ®­îc c¸c nh©n tè phï hîp cña m©u thuÉn vµ biÕn ®æi. LÇn<br /> l­ît theo ba chøc n¨ng ®ã lµ 12: thø nhÊt, c¸c nhãm lîi Ých, vÝ dô c¸c ®¶ng ph¸i, lµ chøc<br /> n¨ng cña c¸c ®iÒu kiÖn cña tæ chøc nÕu ®ã lµ mét nhãm phèi hîp b¾t buéc; thø hai, c¸c<br /> h×nh thøc cô thÓ cña m©u thuÉn, vÝ dô c¸c cuéc tranh c·i trong nghÞ viÖn, lµ chøc<br /> n¨ng cña c¸c ®iÒu kiÖn m©u thuÉn nÕu ®ã lµ c¸c nhãm lîi Ých; thø ba, c¸c h×nh thøc cô<br /> thÓ cña sù biÕn ®æi, vÝ dô c¸c cuéc c¸ch m¹ng lµ chøc n¨ng cña c¸c ®iÒu kiÖn cña sù<br /> biÕn ®æi nÕu m©u thuÉn gi÷a c¸c nhãm lîi Ých x¶y ra. §Õn ®©y, nhiÖm vô tiÕp theo cña<br /> lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn lµ x¸c ®Þnh ba tËp hîp c¸c ®iÒu kiÖn vµ x¸c ®Þnh râ søc nÆng<br /> cña chóng.<br /> C¸c ®iÒu kiÖn kinh nghiÖm cña m©u thuÉn x· héi<br /> Theo Dahrendorf, nhiÖm vô cña lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn lµ x¸c ®Þnh ba nhãm c¸c<br /> ®iÒu kiÖn kinh nghiÖm hay ba nhãm biÕn thùc nghiÖm nh­ sau:<br /> <br /> <br /> 12<br /> Ralf Dahrendorf. S®d. Tr. 220.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 30 Từ cấu trúc xã hội đến mô hình lý thuyết…..<br /> <br /> <br /> <br /> Thø nhÊt lµ nhãm nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi gåm kh¶ n¨ng giao tiÕp vµ<br /> ph­¬ng ph¸p héi häp cÇn ®Ó h×nh thµnh c¸c tËp hîp ng­êi hay c¸c nhãm s¬ khai<br /> cã lîi Ých tiÒm Èn. Thø hai lµ nhãm nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh lµm n¶y<br /> sinh c¸c nhãm lîi Ých. Thø ba lµ nhãm nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh: mét<br /> tæ chøc cÇn ph¶i cã c¸c ph­¬ng tiÖn vËt chÊt, ng­êi s¸ng lËp, ng­êi l·nh ®¹o vµ<br /> hÖ t­ t­ëng. C¸c ®iÒu kiÖn nµy t­¬ng t¸c víi nhau cã thÓ t¹o nªn sù bïng næ mÉu<br /> thuÉn g©y biÕn ®æi x· héi hoÆc lµm gi¶m bít møc ®é c¨ng th¼ng cña m©u thuÉn<br /> ®Ó duy tr× trËt tù, æn ®Þnh x· héi 13.<br /> §Ó cã ®­îc c¸c b»ng chøng thùc nghiÖm ®èi víi lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x·<br /> héi, Dahrendorf cho r»ng cã thÓ xem xÐt hai lo¹i nhãm phèi hîp b¾t buéc lµ tæ<br /> chøc nhµ n­íc vµ tæ chøc kinh doanh. Nh­ng, theo Dahrendorf, khi ph©n tÝch lo¹i<br /> m©u thuÉn chÝnh trÞ vµ m©u thuÉn c«ng nghiÖp trong hai lo¹i tæ chøc nµy, lý<br /> thuyÕt vÒ m©u thuÉn mét mÆt tiÕn ®Õn rÊt gÇn víi lý thuyÕt m¸c xÝt vÒ c¸c giai<br /> cÊp, mÆt kh¸c lý thuyÕt m©u thuÉn l¹i tiÕn xa vµ më réng néi hµm ®Ó bao chøa<br /> trong nã lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn giai cÊp víi t­ c¸ch lµ mét tr­êng hîp ®Æc biÖt<br /> cña nã 14. Bëi v× kh¸i niÖm c¸c nhãm phèi hîp b¾t buéc bao hµm c¸c nhãm, tæ chøc<br /> thuéc c¸c cÊp ®é tõ vÜ m« ®Õn vi m«, vÝ dô giai cÊp, nhµ n­íc, doanh nghiÖp, c©u<br /> l¹c bé, nhµ tr­êng, nhµ thê, gia ®×nh.<br /> Tãm l¹i, c¸c thµnh phÇn vµ cÊu tróc cña lý thuyÕt víi t­ c¸ch lµ s¶n phÈm<br /> cña nghiªn cøu lý thuyÕt còng t­¬ng tù nh­ c¸c thµnh phÇn vµ cÊu tróc cña<br /> nghiªn cøu thùc nghiÖm. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao mét lý thuyÕt tèt lµ mét thùc<br /> nghiÖm tèt, thËm chÝ mét c¸i g× ®ã ®­îc gäi lµ “lý thuyÕt” th× nã cßn x¸c ®¸ng vµ<br /> thuyÕt phôc h¬n c¶ c¸i g× ®ã ®­îc gäi lµ “thùc tiÔn”. Trong tr­êng hîp nh­ vËy,<br /> ®óng nh­ mét nhµ triÕt häc vÜ ®¹i ®· nãi, cÇn ph¶i b¾t “thùc tiÔn” tu©n theo “quy<br /> luËt”, tu©n theo “lý thuyÕt”.<br /> NÕu cã ®iÒu g× ®ã cÇn phª ph¸n lý thuyÕt cña Dahrendorf vÒ m©u thuÉn x·<br /> héi th× ®ã lµ viÖc «ng kh«ng chñ ®Þnh tr×nh bµy kÕt cÊu cña mét lý thuyÕt x· héi<br /> häc hiÖn ®¹i vµ còng kh«ng diÔn ®¹t râ rµng, ng¾n gän mét tËp hîp c¸c ph¹m trï,<br /> kh¸i niÖm cña lý thuyÕt ®ã. Còng cã thÓ phª ph¸n r»ng lý thuyÕt cña «ng míi ë<br /> d¹ng m« h×nh lý thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi. M« h×nh nµy cã thÓ ¸p dông trong<br /> <br /> <br /> 13<br /> Xem thªm Lý thuyÕt cña Ralf Dahrendorf trong Lª Ngäc Hïng. LÞch sö & Lý thuyÕt x· héi häc. Nxb<br /> §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2009. Tr. 311 - 317.<br /> 14<br /> Marx ®Þnh nghÜa giai cÊp trong mèi quan hÖ víi t­ liÖu s¶n xuÊt theo ®ã x· héi ph©n ®«i: mét giai cÊp<br /> së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt vµ mét giai cÊp kh«ng së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt. Kh¸c víi Marx, Dahrendorf<br /> ®Þnh nghÜa giai cÊp trong mèi quan hÖ víi quyÒn uy, theo ®ã x· héi ph©n ®«i thµnh nh÷ng ng­êi thèng<br /> trÞ (the ruler) vµ ng­êi bÞ trÞ (the ruled). Kh¸i niÖm giai cÊp cña Dahrendorf cã thÓ ¸p dông trong bÊt<br /> kú nhãm phèi hîp b¾t buéc nµo, thuËt ng÷ cña Weber dïng ®Ó chØ nhãm dùa vµo quan hÖ quyÒn lùc,<br /> tõ c©u l¹c bé ch¬i cê ®Õn gia ®×nh h¹t nh©n, ®Õn doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vµ nhµ n­íc toµn trÞ. Theo<br /> Pierre L. Van Den Berghe. “Dialectic and functionalism: toward a theoretical synthesis”. Trong Walter<br /> L. Wallace (Editor). Sociological Theory: An Introduction. Aldine Publishing Company. NY. 1969. Tr.<br /> 207.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Lê Ngọc Hùng 31<br /> <br /> <br /> nghiªn cøu thùc nghiÖm vÒ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng ng­êi chØ huy vµ nh÷ng ng­êi<br /> bÞ chØ huy trong c¸c nhãm phèi hîp b¾t buéc. Nh­ng trªn thùc tÕ Dahrendorf míi<br /> thö dùa vµo m« h×nh lý thuyÕt ®Ó ph©n tÝch rÊt s¬ l­îc m©u thuÉn trong lÜnh vùc<br /> kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ nhµ n­íc toµn trÞ mµ c¸c gi¶ thuyÕt cña nã ph¶i ®îi ®Õn<br /> gÇn nöa thÕ kû sau míi ®­îc kiÓm chøng nh­ng kh«ng ph¶i b»ng nghiªn cøu<br /> thùc nghiÖm cña t¸c gi¶ mµ ph¶i th«ng qua nh÷ng tr­êng hîp lÞch sö cña nh÷ng<br /> x· héi cô thÓ ë §«ng ¢u, Liªn X« nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20. Cã thÓ gäi ®ã lµ<br /> sù h¹n chÕ cña Dahrendorf khi «ng kh«ng thÓ v­ît tr­íc thêi ®¹i ®Ó t×m ra ®­îc<br /> nh÷ng mÉu nghiªn cøu thùc nghiÖm cã kh¶ n¨ng kiÓm chøng mét c¸ch ®Çy<br /> thuyÕt phôc lý thuyÕt cña «ng.<br /> Dahrendorf chän kh¸i niÖm “quyÒn uy” (authority) lµ ph¹m trï cèt lâi cña lý<br /> thuyÕt vÒ m©u thuÉn x· héi. MÆc dï, quyÒn uy vµ quan hÖ cÊu tróc quyÒn uy cã ë<br /> kh¾p mäi n¬i trong x· héi nh­ «ng nhËn ®Þnh, nh­ng «ng ®· kh«ng cho biÕt râ<br /> quyÒn uy ®ã tõ ®©u mµ ra, tøc lµ ch­a tr¶ lêi ®­îc c©u hái c¸i g× quyÕt ®Þnh quyÒn<br /> uy 15. Do vËy cã thÓ coi ®©y lµ mét vÊn ®Ò lý thuyÕt cÇn tiÕp tôc ®­îc gi¶i quyÕt<br /> trªn con ®­êng tiÕn tíi mét lý thuyÕt x· héi häc hiÖn ®¹i vÒ m©u thuÉn x· héi ®·<br /> ®­îc khëi ®Çu tõ Marx qua Dahrendorf./.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 15<br /> Xem thªm Phª ph¸n Dahrendorf trong Pierre L. Van Den Berghe. “Dialectic and functionalism:<br /> toward a theoretical synthesis”. Trong Walter L. Wallace (Editor). Sociological Theory: An<br /> Introduction. Aldine Publishing Company. NY. 1969. Tr. 207-208.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />